Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea....

43

Transcript of Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea....

Page 1: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen
Page 2: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen

AurkibideaElikagaien Segurtasunari buruzko gida didaktikoa,Bigarren Hezkuntzako irakasleentzat

Sarrera.- Elikagaien Segurtasuna Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzan.......1. or Bigarren Hezkuntzako curriculumera egokitzea Gidaren hezkuntza-helburuak Gida erabiltzeko metodologia

1. gaia.- Zer da Elikagaien Segurtasuna? .....................................................3. or Elikagaien Segurtasuna: definizioa Elikagaien Segurtasuna: jatorria eta bilakabidea Organismo garrantzitsuak

2. gaia.- Elikagaien Segurtasuna, ardura partekatua ...................................6. or Elikakatea: “abeletxetik mahaira” Elikakateko katebegiak

3. gaia.- Elikagaien kutsadura ....................................................................10. or

4. gaia.- Elikagaiek eragindako toxiinfekzioak ..........................................12. or

5. gaia.- Alergia eta intolerantziak .............................................................16. or

6. gaia.- Elikagaien higienea eta kontserbazioa .........................................19. or

7. gaia.- Trazabilitatea eta etiketatzea ........................................................22. or

8. gaia.- Elikadura osasungarria .................................................................28. or

9. gaia.- ELIKA, NekazaritzakoElikagaien Segurtasunerako Euskal Fundazioa..........................................30. or

Page 3: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen

1

SarreraElikagaien Segurtasuna Bigarren Hezkuntzan

Bigarren Hezkuntzako curriculumera egokitzeaGida honetan ematen diren gaiak bat datoz Bigarren Hezkuntzako curriculumeko honakoeduki hauekin: Hirugarren ikasturtea -Biologia eta Geologia- Zehazki, 6. blokean:Gizakiak eta osasuna:

• Elikagaiak kontserbatzea, manipulatzea eta merkaturatzea. Elikagaien Segurtasuna.

Eta, Batxilergoan ere erabil daiteke.

Gidaliburuaren helburuaGida honen helburua da irakasleei lanabes berria ematea, ikasgelan Elikagaien Segurta-sunarekin lotutako gaiak lantzen laguntzeko.

Gidaliburuaren hezkuntza-helburuak

Elikadura-ohiturek eta elikagaiak era egokian manipulatzeak duen garrantziaren inguruankontzientzia hartzea.

Eguneroko kontsumo-ekintzetan elikagaien segurtasuneko funtsezko jarrerak sustatzea.

Ikasleei elikagaien ekoizpen-prozesua ezagutaraztea.

Elikagaien Segurtasuna zer den eta nola bermatzen den azaltzea.

Jasotako informazioarekiko jarrera kritikoa garatzea.

Erosteko eta kontsumitzeko elikagaiak hautatzen ikastea.

Gidaliburua erabiltzeko metodologiaGidak 9 atal ditu, eta horietako bakoitzak atal teorikoa eta praktikoa dauzka. Atal teorikoanElikagaien Segurtasunaren inguruko oinarrizko kontzeptuak lantzen dira. Atal praktikoan,berriz, birpasarako ariketak iradokitzen dira. Gidaren amaieran birpasarako ariket guztiakbiltzen dira fitxa inprimagarrien bidez, ikasleek horiekin zuzenean lan egin ahal izateko.Ariketon helburua da ikasitakoa finkatzea, eta horretarako arrazoia eta logika baliatzendira, eguneroko bizimoduko egoerak baliatuz. Horrela, ikasgelatik harago ere aplika daitezke.

Gainera, eztabaida-gaiak ere aurkezten dira, norbanakoen erantzukizuna lantzeko. Hainbatiturritako informazioa bilatu eta aztertzeko ariketak ere badaude, jasotako informazioarenaurrean jarrera kritikoa garatzeko prestatutakoak.

Page 4: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen

Aintzat hartu behar da egunean, gutxienez,hirutan jaten dugula. Egunero egiten dugunekintza da eta ziur asko, egunerokoa delako,ez dugu ikusten zer-nolako garrantzia duen

kontsumitzen ditugun elikagaiak egoera oneanegoteak, gure osasuna babeste aldera. Hainbatpertsona eta erakunde lanean ari dira egunero

Elikagaien Segurtasuna bermatzeko.

2

Zer da Elikagaien Segurtasuna?

DefinizioaEz dago Elikagaien Segurtasunari buruzko definizio bakarra, testuinguruaren araberakoabaita. Edozein kasutan, 1996ko Elikaduraren Munduko Bilkuran honako definizio hauadostu zen: “Elikagaien Segurtasuna egongo da baldin eta pertsona guztiek, fisikokizein ekonomikoki, uneoro eskuragarri badituzte elikagai kaltegabe eta nutritiboak,euren elikagai-beharrizanak eta lehentasunak asetzeko eta bizitza aktiboa eta osasuntsuaizateko”.

Elikagaien Segurtasunaren definizio horrek funtsezko bost osagai ditu:

Erabilgarritasuna: Bermatzea behar besteko elikagaiak daudela. Erabilgarritasun-osagaia ekoizpenari dagokio batik bat.

Irisgarritasuna: Herritar-talde handiek elikagai-gabeziak badituzte, diru-sarrera gutxidutelako, ezberdintasun- eta bazterketa-egoerak bizi dituztelako, etab.

Erabilera eta ustiapen biologikoa: Esku-hartze publikoa nahitaezkoa da osasunari,nutrizio-hezkuntzari, elikagaien kaltegabetasunari, elikagaiak prestatu eta kontsumitzearieta abarri dagozkien oinarrizko baldintzak sortzeko.

Egonkortasuna: Elikagaiak edukitzea izaera biologikoaren, prezioen aldaketa bortitzeneta ezegonkortasun makroekonomiakoaren araberakoa izateak faktore kritiko bihurtzendu bermatzea elikagaien hornidura eta elikagaietara era jarraituan eta etengabe sarbideaizatea.

Instituzionalitatea: Elikagaien segurtasuna lortzeko esku-hartze publikoak ez diraeraginkorrak izango eta ez dituzte aurreikusitako helburuak lortuko ez bada bermatzenprogramatzen eta exekutatzen diren programa eta proiektuen ikuspegi integrala etasektore anitzekoa egongo dela. Halaber, ez dira eraginkorrak izango ez badira lortutakoemaitzak jarraitzen eta ebaluatzen.

Herrialde garatuetan, Elikagaien Segurtasuna kontzeptua elikagaien kaltegabetasunaridago lotuta batik bat. Bada, azken urteotan esanahi hori zabaldu eta konplexuago bihurtuda: kaltegabetasunetik harago joanda, herritarren pertzepzioan, konfiantzan etaitxaropenean eragina duten gai-sorta bati loturik daude, hala nola, honako hauei:

Animalien osasuna eta ongizateaLandare OsasunaNutrizioaIngurumenaren kutsaduraEtiketatzea eta trazabilitateaTeknologia berriakOsagai berriakElikagai berriak

Page 5: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen

3

Elikagaien Segurtasuna: jatorria eta bilakabideaElikagaien Segurtasunari buruzko Liburu Zurian (2000. urtekoa da) Europar Batasuneanelikagaiei buruzko legeen oinarrian egon behar duten printzipioak ezarri ziren. Honakohauek dira printzipio horiek:

1. Ikuspegi integrala beharrezkoa da, eta horregatik hartu da “abeletxetik mahaira” leloa.Elikagaien segurtasuna animalien elikagaietatik hasten da.

2. Operatzaile ekonomikoak dira elikagaien segurtasuna bermatzearen lehenengo arduradunakAgintari eskudunek arduratu behar dute adostasuna egiaztatzeaz.

3. Beharrezkoa da elikagaiei buruzko legeak modernizatzea eta elikagai guztiak lege-esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoaizan beharko du.

4. Arriskuen azterketa izango da segurtasun-politikaren oinarria eta, beharrezkoa bada,badaezpadako printzipioa ezarriko da.

5. Trazabilitate-sistema bat eskatzea funtsezkoa da.

6. Europako elikadura-organismo independentea sortzea beharrezkoa da: ElikagaienSegurtasuneko Europako Agentzia.

Elikagaien Segurtasunari buruzko Liburu Zuria 178/2002 Araudiaren bidez garatzen da.“Esparruko” Araudi horren ondoren, “Higiene Paketea” deitutakoa ezarri da, eta honakohauek hartzen ditu bere baitan: 852/2004, 853/2004 eta 854/2004 Araudiak eta 202/99 eta2004/41 Zuzentarauak. Horrela, Europar Batasunean elikagaiak ekoizteko eta elikagaiensegurtasunerako arau-esparru berria eratu da.

Organismo garrantzitsuakNazioartean Codex Alimentariusa dago. Bere helburua da elikagaiei buruzko arauakgaratzea. Codexak nazioartean gomendatzen diren jarrera-arau, zuzentarau eta kodeak biltzenditu, Codexean parte hartzen duten herrialde guztien hausnarketak entzun ondoren.

Orotara 200 arau baino gehiago daude jasota Codex Alimentariusean. Oro har honako gaihauekin lotutako arauak edo aholkuak dira: elikagaiak etiketatzea; gehigarriak eta substantziakutsagarriak erabiltzea; analisiak eta probak egiteko metodoak; dieta berezietako elikagaienhigienea, nutrizioa eta elikagaiak; elikagaiak inportatzea eta elikagaiak kanpora bidaltzekoikuskatze- eta ziurtatze-sistemak; animalia-sendagaien eta plagiziden hondakinak. Arauhoriek betetzea nahitaezkoa ez den arren, erreferentzia eta oinarri gisa erabil daitezkeherrialde bakoitzeko legeak ezarri nahi direnean.

Page 6: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen

4

Codex Alimentariusa Elikagaien Segurtasunaren arloan lan egiten duten nazioarteko biorganok ezarri zuten:

FAOk, hau da, Nekazaritzarako eta Elikadurarako Nazio Batuen Erakundeak.Bere helburua da Elikagaien Segurtasuna lortzea eta bermatzea pertsonek sarbideerregularra izatea kalitate oneko elikagaietara.

OMSek, hau da, Osasunaren Mundu Erakundeak. Bigarren honen egitekoa damundu-mailako osasun-gaiak zuzentzea.

Europan EFSA (Elikagaien SegurtasunerakoEuropako Agentzia) arduratzen da Europakoherritarren elikadura-arriskuak ebaluatzeaz.Horretarako, harreman eta elkarlan jarraituaegiten du Europar Batasuneko herrialdeguztiekin.

Espainian Elikagaien Segurtasunerakoeta Nutriziorako Espainiako Agentzia(AESAN) dago. Osasun, GizarteZerbitzu eta Berdintasun Ministerioariatxikitako organismo autonomoa da.

Proposatutako jarduerak:(Irakasleak erabakiko du lana bakarka edo taldean egin behar den).

Komunikabideetan Elikagaien Segurtasunari buruz agertutakoalbiste edo artikuluekin dosier bat egin. Moztu izenburua eta ideiagarrantzitsuenak laburbildu ohi dituen testua, baita ilustrazioren batere. Artikulu laburrak edo interes berezikoak badira, interesgarriaizan daiteke informazio osoa jasotzea.

• Albiste bakoitza dosierraren orrialde batean itsatsi.

• Artikulu bakoitzaren aldamenean adierazi behar dira data eta jatorrizkokomunikabidea.

• Ikasgelan albisteei buruz hitz egin eta egiaztatu ea ikasleek ulertuduten.

Lotu irudiak Elikagaien Segurtasunaren arlo ezberdin bakoitzarekin.

Etxean senitartekoekin albistei buruz hitz egin eta egiaztatu ohituraaldaketarik eragin badute, zer da gehien kexkatzen zaiena, etab.

Page 7: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen

5

Elikagaien Segurtasuna,ardura partekatua

Elikakatea: “abeletxetik mahaira”Elikagaien ekoizpen-prozesuan ondoz ondoko zenbait aldi daude. Hori dela eta, elikagaiakekoizteko prozesu osoari "elikakate” esaten zaio eta aldi edo fase bakoitzari “katebegi”.

Katebegi bakoitza lotuta dago aurreko eta ondoko katebegiekin; hortaz, katea prozesu osogisa ulertu behar da: lehengaia abeletxean ekoizten denetik azken elikagaia gure mahairakontsumitzeko prest iristen denera artekoa. Hortik "abeletxetik mahaira" esapidea.

Katebegi bakoitzak funtsezko zeregina du azken produktuaren segurtasuna bermatzeko etahorregatik, hain zuzen ere, Europako legeriak ("Higiene Paketea") derrigor egiten duhigiene-betekizunak betetzea elikakateko aldi bakoitzean.

Betekizun horiek betearazteko erantzukizuna zenbait agentek dute: aldi bakoitzean partehartzen duten operatzaileak, kontrolak egiten dituzten agintari eskudunak eta herritarrak,oro har; izan ere, kontsumitzaileak diren aldetik, erantzukizuna dute elikagaiak erosi,biltegiratu eta manipulatzen dituztenean.

Elikakateko katebegiakLehenengo ekoizpena

Elikakateko lehenengo katebegia lehenengo ekoizpena da, eta horren baitan daude nekazaritza,abeltzaintza, arrantza eta ehiza. Kontsumitzen ditugun elikagaien jatorria da.

Honako hauek dira lehenengo ekoizpeneko operatzaileek Elikagaien Segurtasunaren arloanbete beharreko betekizunetako batzuk:

Instalazio eta ekipoen garbitasuna mantentzea.Animalia eta/edo landareen osasuna zaintzea.Idatzizko erregistroak gordetzea, elikagaien “trazabilitatea” egitea ahalbidetzeko.Euren jarduerari dagozkion arriskuak ezagutu eta kontrolatzea.Ekoitzitako lehengaian gaixotasunen bat edo kutsadura daudela uste bada, agintarieskudunei horren berri ematea.

Page 8: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen

Elikagaien industriaElikakateko hurrengo katebegia da. Behin lehengaia ekoitzi denean, industria arduratzenda hori prozesatzeaz harik eta azken elikagai bihurtzen den arte. Katebegiaren barruanhonako hauek daude:

Biltegiratzea.Eraldatzea: tratamendu fisikoa, termikoa… izan daiteke, hala nola, pasteurizazioa.Manipulazioa.Ontziratze eta etiketatzea.Garraiatzea.

Elikagaien industriak, halaber, Europako legeriak ezarritako zenbait betekizun bete beharditu. Honako hauek dira garrantzitsuenak:

Instalazio eta ekipamenduak garbitzeko eta desinfektatzeko moduan diseinatu eta eraikibehar dira.Instalazio, azalera eta ekipo guztiak garbi eta desinfektaturik mantendu behar dira.Elikagaiak manipulatzen dituzten pertsonek Elikagaien Segurtasunari buruzko gutxienekoezagutza izan behar dute, eta higienearen gutxieneko arauak bete behar dituzte.Elikagaiak behar bezala etiketatu eta ontziratu behar dira.

Gaur egun, elikagaien industria guztiek izan behar dute kontrol-sistemaren bat, sistematikokibermatzen duena Elikagaien Segurtasunari dagozkion betekizunak betetzen direla. Kontrol-sistema horrek aitorpen unibertsala du eta “APPCC” izena dauka, hau da, Arriskuen Analisiaeta Kontrolaren Punto Kritikoak. Izenak berak esaten duen bezala, enpresan erabiltzendiren elikagaien eta egiten diren jardueren arabera sor daitezkeen arriskuak aztertzen dira.Behin arriskuak atzemanda, horiek sistematikoki eta berrikusteko moduan kontrolatzekoneurriak ezartzen dira.

Gainera, elikagaien industria guztiek egon behar dute erregistratuta administrazioaren datu-base jakin batean: "Elikagaien eta Elikagai-enpresen Osasun Erregistro Orokorra”.

MerkaturatzeaMerkaturatzeaz hitz egitean elikagaien industriatik irtendako elikagaiak garraiatu, banatueta saltzeaz hitz egiten da. Merkaturatze horretan parte hartzen dute banaketa-zentroek,handizkako dendek, supermerkatu eta hipermerkatuek, denda tradizionalek, banaketa-makinek, etab. Halaber, saltokiak dira jatetxe, kafetegi, taberna eta jantoki kolektiboak.

Merkaturatzeaz arduratzen diren establezimenduak ere lokal, ibilgailu, langile, ekipo etaabarren gaineko erregulazio zurrunaren menpe daude. Gainera, establezimendu horiekadministrazioaren baimena izan behar dute.

6

Page 9: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen

KontsumitzaileakKontsumitzaileak dira elikakateko azken katebegia.Elikakateko osagaia den aldetik, kontsumitzaileak ere badu bere ardura ElikagaienSegurtasunean, honako alderdi hauei dagokienez:

Elikadura osasungarri eta segurua izateko duten eskubidea eskatu eta aldarrikatzekoahalmena erabiltzea.Berme higieniko eta sanitario osoak dituzten produktuak eskatzea.Informazio egiatia, ulergarria eta osoa eskatzea merkatuan dauden elikagaien inguruan.

Kontsumitzailearen jarduerak ere badu bere eragina elikagaien segurtasunean.Erosketa egiteko moduak, elikagaiak biltegiratzeko moduak eta etxean kontsumitzekoprestatzeko moduak eragin zuzena dute Elikagaien Segurtasunean. Jarduera horietankontsumitzailea da arduradun nagusia.

7

Proposatutako jarduerak:Eraiki esnearen ekoizpen-katea (murala egitea izan daiteke, edo testu batidatzi, edo ahozko hitzaldi bat, etab.). Adierazi eta deskribatu esneakigarotzen dituen fase guztiak abeltzaintza ustiategi bateko behiarenganjetzi aurretik dagoenetik zeuk zeure gosarian irensten duzun arte.

Zerrendatu solomoa, piperrak eta gazta dituen ogitartekoa kontsumitu ahalizateko jarraitzen diren faseak.

Ogia egiteko irinaren ekoizpenean hainbat operatzaile daude, eta bakoitzakbere ardura du. Adierazi dagokion laukitxoan nor den honako jarduerahauetako arduraduna:• Laboreak lantzea.• Irin-paketea ontziratu eta etiketatzea.• Laborea nekazaritza-ustiategian biltegiratzeko baldintzak ikuskatzea.• Irina leku lehor batean gordetzea, etxean.• Irina egiteko erabiliko den makinak garbitzea.• Saltzeko ez den irin-sorta bat baztertzea.

Page 10: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen

Elikagaien kutsadura

8

Zer da elikagaien kutsadura?Elikagaien kutsadura prozesu bat da: substantzia jakin batzuk elikagaiekin kontaktuan jarrieta kontsumitzeko arriskutsu bihurtzen dira, kontsumitzaileen osasuna kaltetzen baitute.

Kutsatzaile-motakEuren izaeraren arabera, kutsatzaileak fisiko, kimiko eta biologikoak izan daitezke.

Fisikoak

Elikagaietara manipulatzean edo garraiatzean nahi gabe iristen diren partikulak dira: beira,egurra, plastikoa, torlojuak, hondakin organikoak (ileak, atzazalak, elikagai hondakinak…).

Kimikoak

Jatorri kimikoko substantziak dira, hainbat iturritatik irits daitezkeenak eta elikagaiak kutsaditzaketenak:

Naturan daudenak: lurretik, airetik edo uretatik zabaltzen diren hondakinak, elikagaiakkutsatzen dituztenak: metal astunak, nitratoak, dioxinak, Hidrokarburo aromatikoproziklikoak…

Elikagaietan berez daudenak: mikotoxinak, biotoxinak…

Nahita edo nahi gabe gehitutakoak: osasun-produktuen hondakinak, antibiotikoak,hormonak, gehigarriak, garbiketa- eta desinfekzio-produktuak, makinak eta ekipoakmantentzeko produktuak…

Elikagaiak prozesatzean sortutakoak: akrilamida, A bisfenola, ftalatoak…

Biologikoak

Jatorri biologikoko agenteak dira, intoxikazioak eta/edo gaixotasunak eragin ditzaketenak,hala nola, bakterioak, birusak edo parasitoak.

Agente hauek ez dira beti patogenoak; hortaz, honela sailkatzen dira:

Patogenoak: elikagaien toxiinfekzioak eragiten dituzten mikroorganismoak: Salmonella,Listeria, E.coli, Campylobacter, Norobirusa…

Aldarazleak: elikagaien ezaugarri organoleptikoak kaltetzen eta aldarazten dituztenagente biologikoak dira, lizunak esate baterako.

Yersinia enterocolitica ShigellaCampylobacterListeriaSalmonella

Page 11: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen

9

Nola iristen dira elikagaietara?Kutsatzaileek hainbat bide dituzte elikagaietara iristeko:

1 Jatorrian edo ondoko faseetan behar ez bezala manipulatu delako (animaliak, landareak,garraioa, biltegiratzea). Adibidez: onddoak hazkuntzan biderkatzen dira, eta mikotoxinakaskatzen dituzte laboreen artean.

2 Prozesuan, higiene faltagatik eta elikagaiak behar ez bezala manipulatzeagatik:

Pertsonak: Mikroorganismoak (batik bat bakterio eta birusak) ahoan, sudur-zuloetan,zaurietan, esku eta atzazal zikinetan daude eta, nolabait, elikagaiak manipulatzeantransmititu egiten dira. Adibidez: hotzeria duen pertsona batek, eztula egitean,birusa elikagaira transmititzen du.

Sukaldeko materiala: gaizki desinfektatutako sukaldeko tresna, ekipo eta arropak.

Kutsadura gurutzatua elikagai gordinen eta kontsumitzeko prest dauden elikagaienartean: Adibidez: aizto bera erabiltzea gordinik dagoen oilaskoa eta jada kuzinatutakooilaskoa mozteko.

Animaliak: Hala etxeko animaliek (txakurrak, katuak, txoriak) nola intsektuek eurenazal edo hanketan dituzten mikroorganismoak transmititzen dizkiete pertsonei edo,zuzenean, elikagaiei. Adibidez: txakurra sukaldean egotea elikagairen batmanipulatzen den bitartean.

Ingurua: Aireak eta urak elikagaietara irits daitezkeen mikroorganismoak garraiatzendituzte. Adibidez: kuzinatuko den elikagaiaren alboan zaborra edukitzea.

Proposatutako jarduerak:Identifikatu honako kutsatzaile hauen jatorria, euren izaera fisiko,kimiko edo biologikoaren arabera:• Birusa • Eltxoa• Eraztuna • Merkurioa• Anisakis • Dioxinak• Mikotoxinak

Aurreko atalean eraiki duzun esnearen ekoizpen-kateko fasebakoitzean, adierazi ze kutsatzaile egon daitezke eta kutsatzekobalizko bideak.

Page 12: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen

10

Elikagaiek eragindako toxiinfekzioak

Zer dira?Elikagaiek eragindako toxiinfekzioak gizakien gaixotasunak dira, honako hauekin kutsatutakoelikagaiak kontsumitzean sortutakoak: bakterioak, birusak, parasitoak, onddoak edo eurentoxinak (mikotoxina edo biotoxinak) edo substantzia kimikoak (metal astunak, dioxinak,pestizidak).

Elikagaiek eragindako toxiinfekzio nagusiak bakterioek eragiten dituzte eta, oro har, arazogastrointestinalak eragiten dituzte.

BakterioakZer dira?Bakterioak oso mikroorganismo txikiak dira, eta elikagaietan daude. Bi eratakoak izandaitezke:

onuragarriak, elikagaia aldatu eta itxuraldatzen dutelako, eratorriak sortuz (jogurta,ardoa, ogia).

patogenoak, elikagaia kutsatu egiten dutelako aldaketarik edo itxuraldaketarik eragingabe; hortaz, ez dute elikagaiaren kolorea, usaina eta zaporea aldatzen, baina gaixotasunakeragiten dituzte.

Nola biderkatzen dira?Bakterioek aldeko baldintza jakin batzuk behar dituzte garatu eta hazteko:

Tenperatura: Elikagaien kutsadura eragiten dituzten bakterioak giza gorputzarentenperatura dagoenean (36-37 °C) ezin hobeto hazten dira.Mikroorganismoak garatzeko berebiziko tenperatura bakterio-motaren araberakoa da.Nolanahi den ere, oro har, esan daiteke 5 eta 65 °C bitarteko tenperaturek erraztu egitendutela bakterioak haztea.

Denbora: Denbora tenperaturari lotuta dago; hortaz, baldintza ezin hobeetan (5 eta 65°C artean) bakterioak oso arin biderkatzen dira. Adibidez: 12 orduan, egoera onean,bakterio bat 15 milioi bakterio bihur daiteke.Hezetasuna:Hezetasunak esponentzialki errazten du bakterioen garapena. Zenbat eta hezetasun handiagoa, orduan eta gehiago hazten dira; hortaz, zenbat etahezetasun txikiagoa, orduan eta gutxiago hazten dira, desagertzera iritsi arte (adibidez:lehortzea). Adibidez: hezetasun handiko elikagaiak erraz hondatzen dira, hala nola,gazta freskoa.

Elikagaiaren osagaiak: Elikagai baten nutrizio-substantzia jakin batzuk (azukreak,proteinak, gatz mineralak, bitaminak…) bakterioen elikagai ere badira; hortaz, substantziaasko dituen elikagai batean errazagoa da bakterioak haztea (adibidez: maionesa,esnegaina).

Page 13: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen

11

Nola suntsitzen dira?Tenperatura: funtsezkoa da jakitea zein eragin duen tenperaturak bakterio bakoitzean.

• Beroa: Oro har, 65 °C-tik gora bakterioak hondatu egiten dira, eta 70 °C-tik gora(kuzinatze-tenperatura) desagertzen hasten dira.

• Hotza: Oro har, 5 °C-tik behera (hozte-tenperatura) astiro biderkatzen dira eta 0 °C-tik behera ez dira biderkatzen, baina desagertu ere ez dira egiten.

Elikagaien industrian bakterioak desagerrarazteko teknikak: zenbait adibide:• Elikagaiko ur naturala desagerraraztea: lehortzea, ontzea, gatzetan sartzea.• Ontziratzea: hutsean, kontserbak, atmosfera eraldatua.• Substantziak gehitzea: desinfektatzaileak, azidoak (ozpina, etab.), kontserbagarriak,

etab.

Agente patogeno nagusiakBakterioak dira elikagaien kutsaduraren eragile nagusiak. Horien ondotik daude gaur egunhain garrantzitsu bihurtzen ari diren birusak.Ondoko taulak bakterio patogeno nagusiak eta elikagaien toxiinfekzio gehienak eragitendituzten birusak deskribatzen dira, baita kutsatu ohi dituzten elikagaiak ere.

Listeria

Gizaki eta animalien hesteetan bizi denbakterioa da. Elikagai batean biderkatzendenean gaixotasuna sortzen du:Salmonelosia.

Hegaztien hesteetan bizi den bakterioa da,kaltegabea da eurentzat; baina, gizakienartean patogeno inbaditzaile gisa jokatzendu. Gaixotasuna (Campylobakteriosia)eragiteko gutxieneko kontzentrazioa osotxikia da.

Gatz-kopuru handiko elikagai garratzetandagoen bakterioa da. Tenperatura baxuetanerresistentzia handia du; hortaz, hilabeteakigaro ditzake hoztutako elikagaietan.

Salmonella

Campylobacter

E. coli Gizaki eta animalien hesteetan dagoenbakterioa da. E. coli mota gehienakkaltegabeak dira; baina, andui batzuekarazo gastrointestinal larriak eraginditzakete.

Birus enterikoak Elikagaien toxiinfekzio gehien eragitendituzten birus enterioak (hesteetakoak)norobirusak eta hepatitisaren birusak dira.

Behi-haragia (hanburgesak,haragi txikitua) eta produktueratorriak.Fruta eta barazkiakMariskoa

ArrautzakHegazti-, txerri- eta behi-haragia.Esnea eta esnekiakArrainakFruta eta barazkiak

Eskortako hegaztien haragia.Pasteurizatu gabeko esnea etaesnekiak.

Esnea eta esnekiakEsne eta arrain gordinak etaketuak.Entsaladak

Molusku bibalbioak (ostrak,txirlak, bieirak, muskuiluak…)Fruta eta barazkiak

Page 14: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen

12

Proposatutako jarduerak:Prentsan bilatu:

• Bilatu Google-n elikagaien toxiinfekzioei buruzko informazioa. Aholkua: hautatuhitz gakoak (bakterioak, birusak, elikagaiak, etab.) eta daten mailak.

• Aztertu: multzokatu emaitzak bakterio/birusaren arabera, elikagaien arabera etainformazio-iturrien arabera.

Lotu elikagaia eta toxiinfekzioa.

Kutsatutako elikagai hauetan, zein bakteriok edo birusek eragin dezaketoxiinfekzioren bat? Zer egingo zenuke ekiditeko?

Gutxi egindako tortilla (zuringoa gatzitu gabe)

Pasteurizatu gabeko esnea

Gutxi egindako oilaskoa

Hanburgesa

Ostrak

Gazta freskoa

Entsalada

Laboreak

Maionesa

Izokin ketua

Page 15: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen

Alergiaren eta intolerantziaren arteko aldeakAlergia sortzen da geure gorputzak arrotz gisa atzematen duen elikagaia kontsumitzendugunean. Hori dela eta, sistema immunologikoa martxan jartzen da. Adib.: arrautza-proteinarekiko alergia.

Bestalde, intolerantziak, izenak berak adierazten duen moduan, esan nahi du gure gorputzakez duela ondo jasaten elikagai bat edo elikagai baten osagaia; hortaz, oro har digestio-aparatua kaltetzen da. Adib.: Glutenarekiko intolerantzia (zeliakoak).

Orokorrean ugaritu egiten ari dira elikagaiekiko alergia- eta intolerantzia-kasuak. Azken15 urteotan bikoiztu egin da mundu-mailan.

Zergatik dira garrantzitsuak?Elikagaiekiko alergia eta intolerantziak garrantzitsuak dira; izan ere, lehenengo eta behin,herritarren ehuneko bat eragiten dute (batik bat haurrak); Bigarrenik, horien sintomak arinak(kasu gehienetan) zein larriak izan daitezkeelako.

Euskadin elikagaiekiko alergia % 6,3 eragiten ditu (Espainiako batez bestekoa % 7,4koada). Haurren artean % 5 eragiten ditu (Espainiako batez bestekoa % 8koa da). Europandezente txikiagoa da: elikagaiekiko alergia % 1etik % 3ra bitartekoa da helduen artean, eta% 4tik % 6ra bitartekoa haurren artean.

Intolerantziak direla eta, laktosarekiko intolerantziak Europako herritarren % 10 eragitenditu, eta laboreetako glutenaren intolerantziak 100 pertsonatik 1 pertsona eragiten du.

Haurren elikagaiekiko alergiak kasu gehienetan aldi baterakoak badira ere, alergien % 20eta % 30 artean nerabezaroan ere mantentzen dira. Hain zuzen ere, arrisku handiagokogaraia da, adin-tarte horretan gurasoenganako independentzia handiagoa delako eta gizarte-bizitza handitu egiten delako. Horretaz gain, taldearekin bat egiteko nahiak erantzunalergikoen kopurua handitzea dakar.

13

Elikagaiekiko alergia eta intolerantziak

Europa

6,3%

7,4

1%~3%

Euskadi

Espainia

5%

8%

4%~6%

Nerabesaroan erantzunak larriago bihurtzen dituzten faktoreak dira sintomak ezkutatzeaeta jendaurrean sendagaiak erabili nahi ez izatea, alkoholaren kontsumoarekin batera.

Helduen artean alergien prebalentziak behera egiten du. Norbanakoen heldutasunpsikologikoak, gainera, bizitzaren garai horretan alergiek eragin txikiagoa izatea dakar.

Page 16: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen

SintomakAlergiakHonako hauek dira agertu ohi diren sintoma nagusiak:

Azalekoak: urtikaria (azkura), azala gorritzea, ezpainak eta betazalak handitzea,dermatitisa.Digestiboak: gorakoa, min kolikoa, beherakoa, azkura aho eta eztarrian.Arnasakoak: errinitisa (sudurreko mukosa handitzea), asma.

Zenbait kasutan sintomak larriagoak izan daitezke, eta shock anafilaktikoa sor daiteke.Shock anafilaktikoa erantzun alergiko larria da, gorputz osoari dagokiona. Arnasa hartzekoarazoak, konortea galtzea eta heriotza eragin ditzake ez bada berehala tratatzen. Anafilaxiaosasun-egoera larria da, medikuen berehalako tratamendua eskatzen duena. Gerora alergia-gaietako aditu baten arreta eskatzen du.

Alergia handia eragiten dien substantziarekiko esposizioan egon ondoren (alergeno esatenzaio), anafilaxia sor daiteke pertsona batzuengan. Oro har, erantzun anafilaktikoa gertatzendenean, alergenoa injektatu (hala nola, erle batek ziztatzean) edo irentsi egin da (sendagaiakedo elikagaiak).

Aintzat hartu behar da pertsona batzuengan alergiaren sintomak agertzen direla alergenoakukitu edo usaintze hutsarekin.

IntolerantziakIntolerantzien sintomak dira goragalea, beherakoa eta sabelaldeko mina.

Alergia eta intolerantziak sorrarazten dituzten elikagai nagusiakEdozein elikagaik sorraraz ditzake alergiak; baina, adin-tartearen arabera, honako hauekdira alergia gehien eragiten dituztenak:

Umeak: esnea eta arrautza 5 urtetik beherako umeengan (eta, bereziki, bizitzakolehenengo bi urteetan), nahiz eta adinarekin behera egiten duen, elikagai horiekikotolerantzia garatzen delako.

Nerabeak: fruta freskoek eta fruitu lehorrek eragiten dituzte nerabeen arteko alergiagehienak, eta joera mantendu egiten da helduengan.

Helduak: mariskoarekiko, egoskariekiko eta laboreekiko alergiak askoz ere ugariagoakdira helduen artean, gehien irauten duten eta tolerantzia txikiena duten alergiak baitira.

Zehazki, mariskoek hainbat alergia sorrarazten dituzte, euren proteina alergenikoak egostekouretan disolbatzen direlako. Horren ondorioz, lurrunak arnastean ere alergiak sor daitezke.

Labore eta eltzekarien irinek ere alergiak sorraraz ditzakete, ez irenstean bakarrik, ezpadabaita azalarekin ukitzean edo arnastean ere.

Honako hauek dira intolerantzia gehien eragiten dituzten elikagaiak:Esnea, bere laktosa-edukiagatik.Laboreak, euren gluten-edukiagatik.

14

Page 17: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen

15

Zer egin behar da alergiak edo intolerantziak daudenean?

Urrezko legea: alergia edo intolerantzia izanez gero, dietatik atera behardira alergia edo intolerantzia eragiten duten elikagaiak.

Nahi gabe hartuz gero: sintomak ezagutu eta alergiaren edo intolerantziarenaurrean jarduten ikasi (sendagaiak hartu eta, egoerak okerrera egiten badu,medikuarenera joan).

Elikagaienganako alergia eta/edo intolerantzia duen pertsonak zenbait jarduera egokiegin behar ditu erostean, kuzinatzean eta kontsumitzean:

Erosiko den elikagaiaren osagaiak irakurtzea, hurbil edukita alergia/intolerantziasorrarazten duten elikagaien zerrenda, horiek erostea ekiditeko.

Elikagaiak ez kontsumitzea zehatz ezagutzen ez bada alergenoa duen eraldatutakoproduktuaren osagai gisa, solteko osagai gisa edo etiketatu gabeko osagai gisa.

Lehengo eta behin alergia duenarentzako jakiak kuzinatu behar dira, kutsatzeak etakontaktuak ekiditeko.

Tresnak kontuz manipulatzea (hobeto alergikoak bakarrik erabiltzekoak badira). Ezerabiltzea olio edo plantxa bera kuzinatzeko. Lan-azalera guztiak garbitzea.

Bazkalduko den lekuetan (eskola-jantokia, kanpalekuak, irteerak, ospitaleak, jatetxeak,bidaiak) medikuaren ziurtagiria eta alergia edo intolerantzia sortzen duten elikagaienzerrenda azaldu, elikagai horiek kontsumitzea ekiditeko.

Beharrezko sendagaiak hurbil edukitzea, alergia sortzen bada hartzeko.

Proposatutako jarduerak:Etiketatzea: moztu elikagai baten etiketa (pizzabat, kasurako) eta bilatu balizko alergenoakosagaien zerrendan. Aztertu ea esnearekikoalergia duen pertsona batek elikagai hori hardezakeen.

Sukaldaritza-tailerra: asmatu pastel batenerrezeta arrautzarekiko alergia duen pertsonabatentzat eta beste errezeta bat laktosarekikointolerantzia duen pertsona batentzat.

Page 18: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen

16

Elikagaien higienea eta kontserbazioa

Elikagaiak manipulatzean higiene-arauak gordetzea nahitaezkoa da edozein arazo ekiditeko.

Elikagaien intoxikazio gehienak kontsumitzaileek sortzen dituzte euren etxeetan, elikagaiakbehar ez bezala manipulatzeagatik. Hori dela eta, garrantzitsua da zenbait higiene- etakontserbatze-arau zuzen ezagutu eta gordetzea.

Oro har, honako arrazoi hauengatik sortzen dira elikagaien toxiinfekzioak:

Garbitasun falta.

Tenperatura desegokia kontserbazioan.

Behar den beste ez egostea.

Kutsadura gurutzatua. Elikagai gordinak eta kuzinatuak ondo bereizten ez direneangertatzen da, eta gordinek kuzinatuak kutsatzen dituzte.

Elikagaiak erosteaKontsumitzaileek elikagaiekin duten lehenengo kontaktua erostean gertatzen da. Edozeinarazo ekiditeko, honako irizpide hauek aintzat hartu behar dira:

Erosketa baimendutako saltokietan egitea beti.

Elikagai freskoak hautatzea.

Etiketa irakurri eta interpretatzea.

Izoztutako elikagaiak erosten diren azkenak izatea.

BiltegiratzeaEtxera iristean, elikagaiak era egokian biltegiratu behar dira. Izoztutakoak albait arinensartu behar dira izozkailuan, eta freskoak edo fresko egon behar dutenak hozkailuan sartubehar dira.

Gainera, honako hauek aintzat hartu behar dira:

Etiketan begiratu beti ea elikagaiak kontserbatze-baldintza bereziak dituen.

Babestu elikagaiak eta janaria intsektu, maskota eta bestelako animalietatik.

Hozkailuan, babestu elikagaiak aluminio-paperarekin, elikagaiak estaltzeko plastikoarekinedo ontziekin.

Hozkailuan banatu elikagai freskoak eta kuzinatutakoak.

Kontsumitu lehenengo biltegiratuta denbora gehien igaro duten elikagaiak.

Zaindu etiketan ageri den iraungitze-data.

Ez desizoztu elikagaiak giroko tenperaturan, ezpada hozkailuaren behealdean.

Ez gorde jatekorik luzaroan, nahiz eta izozkailuan izan.

Ez utzi kuzinatutako elikagaiak giroko tenperaturan.

Page 19: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen

17

PrestatzeaElikagaiak prestatu eta kuzinatzean, honako jarraibide hauek gorde behar dira:

Garbitu eskuak elikagaiak prestatu aurretik eta behin baino gehiagotan prestatzen direnartean.

Arretaz garbitu jatekoak prestatzeko erabili diren azalera eta tresna guztiak.

Ez erabili tresna berak (aiztoak edo mozteko oholak) elikagai gordinak eta kuzinatutakoakmanipulatzeko.

Kuzinatzean, ekidin elikagaien barnealdea gordin gelditzea, bereziki haragia, oilaskoa,arrautzak eta arraina badira.

Ziurtatu zopak eta gisatuak irakitera iristen direla.

Proposatutako jarduerak:Pentsa ezazu dozena bat arrautza erosi duzula tortilla bategiteko eta azaldu zein irizpide hartu duzun kontuan fasebakoitzean, arrautzak erosi dituzunetik hasi eta zure etxeantortilla egiten duzunera arte, edozein motatako kutsaduraekiditeko.

Supermerkatura honako elikagai hauek erostera joanondoren, adierazi non eta zenbat denboraz gordekozenituzkeen etxean. Arrazoiak eman:

• Antxoa-lata• Arrautzak• Haragi txikitua• Eztia• Esnea• Tipulak

Elikagaia hozkailuan gordeko baduzu, adierazi hozkailukozein lekutan gordeko duzun.

• Ilar izoztuak• Babes-estalkirik gabeko

gazta• Melokotoiak• Melokotoiak• Legatz freskoa

Page 20: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen

18

Trazabilitatea eta etiketatzea

Elikagaien trazabilitatea eta etiketatze nahitaezko bi betekizun dira elikagai guztietan.Gainera, ezinbestekoak dira Elikagaien Segurtasuna bermatzeko.

TrazabilitateaTrazabilitatea da elikagai jakin batek bere jatorritik azken kontsumitzailearengana iritsiden artean egindako bidearen jarraipena egin ahal izatea.

Trazabilitatea egiteko beharrezkoa da bi informazio ezagutzea: elikagaien etiketan agertzenden informazioa eta elikagaiaren ekoizpenean parte hartu duten operatzaile guztiek mantentzendituzten idatzizko erregistroak. Horrela, posible da elikagaiaren jatorria berreraikitzea:

Atzerako trazabilitatea: produktuak norengandik jaso diren ezagutzea ahalbidetzen du.Horretarako, operatzaileak idatziz erregistratu behar du lehengai horren jatorria,hornitzailearen identifikazioa, jasotze-eguna, nola eta non biltegiratu den…

Prozesuaren trazabilitatea: elikagai jakin bat nola egin den zehatz ezagutzea ahalbidetzendu. Horretarako, idatziz erregistratu behar da zein lehengai nahasten den eta noiz,elikagai-partida horren sorta-zenbakia, azken produktuaren identifikazioa…

Aurrerako trazabilitatea: elikagaiaren helmuga ezagutzea ahalbidetzen du. Horretarako,elikagaia nori eman zaion, zein kopuru eman zaion eta noiz eman zaion idatzi behar da.

Horrela, elikagai baten ekoizpenari buruzko informazio hori guztia eskuragarri edukita,jada prozesatutako elikagairen batean arazoren bat atzematen bada, elikagaiaren jatorriaezagutu eta, beharrezkoa bada, ekoizpen-sorta osoa deusezta daiteke.

Elikagai guztiek bete behar dute trazabilitatea. Batzuek oso sistema garatua dute, hala nola,behi-haragiak eta arrautzek.

Adibidez: Behi-haragiaren trazabilitatea

Haragiaren ekoizpena prozesu konplexua da: animaliak abeletxeetan hazten direnetikhiltegian hil eta euren haragia eraldatzen den arte luzatzen da.

Hori dela eta, trazabilitate-sistema on batek bermatu egin behar du kontsumitzeko prestdagoen haragi-alearen eta jatorrizko animaliaren arteko lotura, ekoizpen-, eraldatze-, banatze- eta salmenta-aldi guztietan.

Haragiaren trazabilitatea bermatzeko, abereen ustiategitik hasten da lana. Abereen ustiategiguztietan behi guztiak daude honako hauen bidez identifikatuta:

Krotaloak: belarrietanjartzen diren bi markadira, belarritakomoduan jartzendirenak behiarenbelarri bakoitzean.Behi bakoitzeko kodebat dute.

Behien IdentifikazioDokumentua (BID): pertsonennortasun-agiriaren parekoa da.Behi bakoitzak berea du, etabertan behiari dagozkion datuakagertzen dira: sexua, adina etakrotaloko identifikazio-zenbakia.

Page 21: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen

19

Honako hau da behi-haragiaren trazabilitatea bermatzeko jarraitu beharreko prozesua:

Behiak hiltegira eramaten direnean, nahitaez eta ikuskaritza ofizialaren begiradapeananimalien identitatea kontrolatzen da; zehazki, animaliaren krotaloan agertzen den identi-fikazio-zenbakiak eta bere BIDean agertzen denak bat egiten duela egiaztatzen da.

Hortik aurrera, behiari erreferentzia-zenbaki bat ezartzen zaio, eta zenbaki hori izango dubehi horretatik ateratako haragiak ere. Horrela, animalia bakoitzaren eta bere haragiarenarteko lotura ziurtatzen da.

Elikagaien industria guztiek (hiltegiak, zatitze-gelak, hozteko hiltegiak, azken kontsumitzaileeisaltzeko saltokiak) produktuen sarrerari eta irteerari buruzko informazioa jasotzen dituztenerregistroak mantendu beharko dituzte, gutxienez, 3 urtez. Era horretan, haragia kontsumitzeanarazoren bat sortzen denean posible da haragiaren jatorria ezagutzea etiketako erreferentzia-zenbakiaren bidez; izan ere, zenbakiak bat egingo du zatitze-gelako, hiltegiko eta abeltzaintza-ustiategiko erregistroekin.

Adibidez: Trazabilitatea oilo-arrautzetan

Arrautzari dagokionez, trazabilitateak ahalbidetu egiten du arrautza eta jatorrizko ustiategialotzea.

Horretarako, abeletxean ekoizpenari buruzko zehaztasunak erregistratzen dira: hegaztieneta pentsuaren jatorria, hegaztien osasun-dokumentazioa, egindako osasun-kontrolak etaelikagaien segurtasunari begira bestelako faktore garrantzitsuak.

Arrautzak biltzen eta sailkatzen diren lekuan kode bat ezartzen zaio arrautza bakoitzari.Bada, kode horren bidez, alde batetik, ustiategi zehatza identifikatzen da eta, bestalde,ustiategian oiloak nola hazi diren azaltzen da.

Ustiategikoerregistro-liburua:

Abeletxearen dokumen-tazio guztia da. Bertanazaltzen dira abeletxekoanimalia-kopurua, ani-malien jaiotza eta eros-ketak, eta irteerak.

Page 22: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen

Lehenengo digituak adierazten du oiloak nolahazi diren: (0) ekoizpen ekologikoa, (1)landakoak, (2) lurrean hazitakoak, (3) kaioletanhazitakoak.

Hurrengo bi digituak Europako Batasuneko(EB) herrialdea identifikatzen duten hizkiakdira (Espainia: ES).

Gainerako digituek ekoizlea identifikatzendute; izan ere, ustiategi bakoitzari kode batematen dio erakunde eskudunak.

20

Gainera, arrautzak jaso eta sailkatzeko zentroan igorritako arrautza-sorta bakoitzaren jatorriaeta helmuga erregistratzen dira. Horretaz gain, ontzian osasun-erregistroa eta edozeinmomentuan trazabilitate osoa egitea ahalbidetzen duten bestelako informazioak ezartzendira.

Trazabilitatea ahalbidetzen duen informazioa kateko operatzaile bakoitzean erregistratzenda, baita ontzian eta azken produktuetan ere. Bestalde, gauza bera gertatzen da produktuekinbatera doazen dokumentuekin harik eta kontsumitzaileak erosten dituen arte.

Kontsultatu Trazabilitatearen gunea IkasElikan

Page 23: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen

21

EtiketatzeaLegeriaren arabera, elikagaien etiketek honako betekizun hauek bete behar dituzte:

Etiketak irakurtzeko modukoa izan behar du, ulergarria eta erraz ikusteko modukoa.

Egia esan behar du eta ezin ditu akatsak eragin. Ezin da nahasia izan.

Produktuari ezin dizkio ez dituen ondorio edo ezaugarriak egotzi.

Derrigorrezko etiketaHonako hau da edozein elikagairen etiketak jaso beharreko nahitaezko gutxienekoinformazioa:

Salmenta-izendapena: Elikagaia zer den zehatz azaltzen du, hala nola: anana-zukua.

Marka: Produktua identifikatzen duen markaren izena da, marka komertziala, alegia.

Osagaien zerrenda: Osagaiak zehazten dira, proportzio handienetik txikienera.Halaber, gehigarriak (baleude), horien funtzioa, mota eta izena edo identifikazio-kodea (E letra eta horren osteko zenbakia) adierazi behar dira.

Enpresaren identifikazioa: Ekoizlearen edo ontziratzailearen izena, gizarte-izaeraeta helbidea.

Eduki garbia: Ontzian dagoen produktu-kopurua da. Produktu likidoak bolumen-unitatetan adierazten dira, eta gainerakoak masa-unitatetan.

Iraungitze-data edo gutxieneko iraupen-data: Erraz galtzen diren produktuetan(jogurtak...) "iraungitze-data"-k gehienez ere kontsumi daitekeen eguna eta hilaadierazten ditu. Galtzeko erraztasuna duten eta egonkorrak diren elikagaietan(kontserbak, pasta…) “ahal dela, kontsumitu ... baino lehen" esaldia agertzen da. Tartehuts horretako datak produktuaren kalitate bikaina bermatuta dagoen epea adieraztendu, produktua kontserbazio-baldintza egokietan mantendu bada.

Kontserbatzeko eta erabiltzeko baldintza bereziak: Produktuak kontserbatzekoeta erabiltzeko baldintza bereziak eskatzen baditu, produktua mantentzeko eta beharbezala kontsumitzeko, baldintza horiek etiketan adierazi beharko dira.

Erabiltzeko argibideak: Adierazi nola prestatzen eta konbinatzen den produktua,kontsumitu ahal izateko.

Lotea: Elikagaiaren lotea identifikatzea ahalbidetzen duen azalpena (oro har, zenbakibidezkoa) Lotea da produktu jakin baten salmenta-unitateen multzoa, produktu horibaldintza bertsuetan ekoitzi, fabrikatu edo ontziratu bada. Loteak elikagaiarentrazabilitatea bermatzea ahalbidetzen du.

Page 24: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen

22

Nutrizio-etiketatzeaNahitaezko aipamen horiekin batera, etiketatzeak elikagaien nutrizio-ezaugarriei buruzkoinformazioa eman dezake (etiketa-mota hori derrigorrezkoa izango da 2016tik aurrera):

Balio energetikoa: kilokaloria edo kilojuliotan adierazten da. Nutriente-mota bakoitzakenergia-kopuru jakin bat ematen du; hortaz, elikagai baten energia guztia elikagaihorrek dituen proteina-, karbohidrato- eta koipe-kopuruaren araberakoa da.

Proteinak: ezinbestekoak dira geure gorputza hazteko eta mantentzeko: ehunak sortueta muskuluak garatzen dituzte. Elikagai baten proteina-ekarpenak egunean kontsumitzenden energiaren % 10 eta % 15 bitartean egon behar du. Proteina-iturri nagusiak haragia,arraina, arrautzak, esnea, esnekiak eta egoskariak dira.

Karbohidratoak: geure dietako energia-iturri nagusia izan behar dute; zehazki,energia horren % 50 eta % 55 bitartean eman behar dute. Bi motatakoak izan daitezke:arruntak eta konplexuak.

• Arruntak: azukreak dira. Azukrean, eztian, frutetan, zukuetan, esneetan etaesnekietan daude.

• Konplexuak: almidoiak dira. Ogian, arrozean, pastan, laboreetan eta egoskarietandaude.

Jatorria: EBtik kanpoko herrialdeetako produktuekjatorria adierazi behar dute.

Alergenoak etiketatzea: Elikagaien etiketetan argiadierazi beharko da alergenoak izan daitezkeenosagaiak daudela.

Page 25: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen

23

Koipeak: organismoaren energia-erreserbak dira eta bitamina lipodisolbagarriakgarraiatzen dituzte. Euren ekarpenak egunean kontsumitzen den energiaren % 10 eta% 15 bitartean egon behar du. Honako mota hauek bereizi behar dira:

• Saturatuak: oro har animalien organismoetatik ateratzen dira, eta girokotenperaturan solidoak dira: gurina, margarina eta haragi-koipea.

• Monoinsaturatuak: giroko tenperaturan likidoak dira eta batik bat oliba-olioandaude.

• Poliinsaturatuak: oro har landare-organismoetatik ateratzen dira, eta girokotenperaturan likidoak dira. Gehienbat fruitu lehorretan (intxaurrak, arbendolakedo hurrak), eguzki-loretik ateratako olioan eta arrain urdinetan daude.

Zuntza: digeritzen ez diren karbohidratoek osatzen dute eta elikagaiak hesteetatikigarotzen laguntzen du. Dietak, gutxienez, egunean 25 gramo zuntz eman behar ditu.Zuntz-iturri nagusia produktu integralak, egoskariak, frutak eta barazkiak dira.

Bitamina eta mineralak: Osasun ona izateko nahitaezko substantzia nutritiboak dira,eta elikagaietan oso kopuru txikitan daude. Bitamina asko alfabetoko letren bidezezagutzen ditugu: A, E, C eta D bitaminak, esaterako. Beste batzuen kasuan, aldiz,euren izena erabiltzen da: tiamina (B1), riboflabina (B2) edo niazina (B3), kasurako.Mineralak euren izen kimikoaren bidez izendatzen dira: kaltzioa, burdina edo magnesioa.Etiketan 100 gramok, 100 mililitrok… edo produktuaren anoa batek hartzen duenEguneko Kopuru Gomendatuaren (EKG) ehunekoa adierazi behar da. Zientifikokizehaztutako balioak dira, pertsona heldu batek osasun ona izateko behar duen bitaminaeta mineralen kopurua adierazten dutenak.

Kontsultatu etiketatzeari buruzko micrositea Elikaren webgunean

Page 26: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen

24

Proposatutako jarduerak:Bilatu arrautza-etiketa honetan ea agertubeharreko adierazpen guztiak dauden eta, halabada, aipatu zeri dagokion adierazpen bakoitza.

Moztu etxean dituzun hiru elikagairen etiketaketa erantzun honako galdera hauei:

• Zein da produktu bakoitzaren jatorria? Eta nonontziratu dira?

• Zein da produktu bakoitzaren eduki garbia etairaungitze-data?

• Nutrizioari dagokion etiketatzea ageri da?

• Adierazten al da alergenorik ba ote duen?

Page 27: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen

25

Elikadura osasungarria

Elikadura osasungarria da elikagai kaltegabeak eta nutrizio-kalitate handia dutenak hartzea,behar den kopuru eta proportzioan eta pertsona bakoitzaren beharrizanen arabera. Esatebaterako, ez da gauza bera hiru urteko umea elikatzea edo lehiaketa baten erdian dagoeneliteko kirolari bat elikatzea; baina, kasu guztietan, hartutako elikagaiek seguruak eta kalitateonekoak izan behar dute.

Zehazki, elikadura osasungarria izango da honako hauek betetzen direnean:

Nutriente-kopuru eta proportzioak egokiak direnean, adinaren eta bizimoduaren arabera.

Nahiko denean organismoaren eskakizunak betetzeko eta oreka mantentzeko.

Norbanako bakoitzaren beharrizanetara eta energia-gastura egokitutakoa.

Hori dela eta, garrantzitsua da geure beharrizanak eta elikagaien nutrizio-osaera ezagutzea.

Gaitz kardiobaskularrak dira Espainian heriotza gehien eragiten dituztenak; baina, bestelakogaixotasunek ere eragin handia dute, hala nola, obesitateak, diabetesak, osteoporosiak etahipertentsioak. Horiek guztiek lotura zuzena dute elikadura-ohiturekin eta bizitza-estiloberriekin.

Hori dela eta, elikadura osasungarria izatea eta kirola era jarraituan egitea funtsezkoa daosasun-egoera ona lortzeko.

Elikadura-ohitura OsasuntsuakHonako hauek dira ohitura osasungarriak:

Hainbat elikagai-mota jatea.

Elikaduraren oinarria laboreak (ogia, pasta, arroza…), patatak eta egoskariak izan behardira: egunean irensten diren elikagaien heren bat izan behar dute.

Egunero gosaldu behar da (esnekiak, ogia, laboreak eta frutak).

Animalia-jatorriko gantzen kontsumoa murriztea.

Animalia- eta landare-jatorriko proteinak konbinatzea. Kaloria-ekarpenak kaloria guztien% 10 eta % 15 artean izan behar du.

Egunean, gutxienez, fruta, barazki eta ortuarien bost anoa hartzea.

Azukre-kopuru handiko elikagaien kontsumoa mugatzea.

Janariei gatz gutxiago botatzea.

Egunean 1 edo 2 litro ur hartzea.

Egunero kirola neurrian egitea, gutxienez, ordubetez.

Page 28: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen

Elikadura hezi ahal daLehenengo eta behin, elikadura eta nutrizioa kontzeptuak bereizi behar dira.

Elikadura borondatezko prozesua da, eta elikagai bat hautatzen dugunetik irensten duguneraarte doa; hortaz, borondatezko ekintza denez gero, hezi ahal da.

Alabaina, nutrizioa ez da borondatezko prozesua: geure organismoan gertatzen da bertangertatzen diren erreakzioen ondorioz eta nutrienteak xurgatzearen ondorioz. Hortaz,nutrizioa ez da borondatezko ekintza eta ezin da ezi, nahiz eta lotura zuzena duenelikadurarekin. Are gehiago, horren menpe dago.

Bada, oso garrantzitsua da heziketa eta pertsonengan elikadura-ohitura egokiak ezartzeagaztetatik.

26

Ohitura horiek “nutrizioaren piramidea” delakoan islatzen dira:

Eguneroko kontsumoa

Aldizkako kontsumoa

Eguneroko jarduera fisikoa Ura

Page 29: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen

Proposatutako jarduerak:Aztertu “nutrizioaren piramidea” eta adierazi ea zeure bizimodu-eta elikadura-ohiturak egokiak diren. Zer aldatu beharkozenuke?

27

Koipeak

Arrain eta mariskoak: astean 3-4 anoa

Okela gihartsuak: astean 3-4 anoa

Arrautzak: astean 3-4 anoa

Eltzekariak: astean 2-4 anoa

Fruitu lehorrak: astean 3-7 anoa

Oliba-olioa:egunean3-6 anoa

Barazki eta ortuariak: egunean 2 anoa edo gehiago

Fruta eta ortuariak: egunean 3 anoa edo gehiago

Esnea, jogurta, gazta: egunean 2-4 anoa

Ogia, laboreak, labore integralak, arroza, pasta, patatak: egunean 4-6 anoa

Eguneko jarduera fisikoa(30 minututik gora)

Ura: egunean 4-8 anoa

(margarina,gurina, saltsak…)

Gozoak, opilak,gozokiak, pastelak

Edari freskagarriak,izozkiak, irabiatuak

Okel koipetsuak,hestebeteak

Page 30: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen

28

ELIKA, Nekazaritzako ElikagaienSegurtasunerako Euskal FundazioaElika 2001ean sortutako Fundazio Publikoa da, Eusko Jaurlaritzako Ingurumen, LurraldePlangintza, Nekazaritza eta Arrantza Sailari atxikitakoa, eta EAEn nekazaritzako elikagaiensegurtasun-maila albait handiena izatea du helburu.

Kontsultatu web orria

Page 31: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen

29

ELIKAk honako zerbitzu hauek ematen ditu:

... tekniko eta zientifikoa ematen diegunekazaritzan, elikaduran, abeltzaintzan,arrantzan, kontsumoan eta osasuneaneskuduntzak dituzten sailei.

aholkularitza

... sustatzen dugu herri-administrazioen,unibertsitate eta ikerketa-zentroen, ekoizpen-sektoreen eta kontsumitzaileen erakundeenartean.

elkarlana

Elikagaien kontsumoari lotutako arriskuakbalioztatzeko ikerketak sustatzen ditugu.

arriskuen balioztatzea

… programak bultzatzen eta garatzen dituguadministrazio, nekazaritzako elikagaien sektoreeta kontsumitzaileentzat.

prestakuntza

… zientifiko eta teknikoa zabaltzen duguelikagaien segurtasun-arloan.

informazio

Page 32: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen

30

Gardentasunaren eta elkarrizketaren bila, ELIKAk bere interes-taldeak eta horien artekoelkarlana bideratzeko moduak atzeman ditu:

Informazio gehiago nahi izanez gero: Kontsultatu web orria

Page 33: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen

www.elika.net

31

Proposatutako jarduerak:Bilatu wikielikan (www.elika.net) honako kontzeptu hauen definizioa, eta azalduzer diren, zure hitzekin, ikaskideen aurrean:• Kutsadura gurutzatua• Mikotoxinak

• Nutrienteak

• Elikagaien arriskua

• Trazabilitatea

Nabigatu ELIKAren webgunetik (www.elika.net) eta baloratu ea informaziobaliagarria ematen duen erosketa egiten duzunerako edo erabiltzeko jarraibideegokiei buruz, balizko elikadura-arriskuei buruz, etab.

Page 34: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen
Page 35: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen

Prentsa-dosierra:Gaiari buruz komunikabidee-tan agertutako albiste edo artikuluak hautatu. Moztu izenburua eta ideia garrantzit-suenak laburbildu ohi dituen testua, baita ilustrazioren bat ere.Artikulu laburrak edo interes berezikoak badira, interesga-rria izan daiteke informazio osoa jasotzea.• Albiste bakoitza dosierraren orrialde batean itsatsi. Artikulu bakoitzaren aldamenean adierazi behar dira data eta jatorrizko komunikabidea.• Ikasgelan albisteei buruz hitz egin eta egiaztatu ea ikasleek ulertu duten. Etxean senitarte-koekin albistei buruz hitz egin eta egiaztatu ohitura aldaketarik eragin badute, zer da gehien kexkatzen zaiena, etab.

Ondoko irudiak elikagaien segurtasun-esparru bakoitzarekin lotu.

2

Fitxa

1

1

Page 36: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen

1

2

3

Fitxa

2

Eraiki esnearen ekoizpen-katea (murala egitea izan daiteke, edo testu bat idatzi, edo ahozko hitzaldi bat, etab.). Adierazi eta deskribatu esneak igarot-zen dituen fase guztiak abeltzaintza ustiategi bateko behiarengan jetzi aurretik dagoenetik zeuk zeure gosarian irensten duzun arte.

Zerrendatu solomoa, piperrak eta gazta dituen ogitartekoa kontsumitu ahal izateko jarraitzen diren faseak.

Ogia egiteko irinaren ekoizpenean hainbat operatzaile daude, eta bakoitzak bere ardura du. Adierazi dagokion laukitxoan nor den honako jarduera hauetako arduraduna:• Laboreak lantzea. • Irin-paketea ontziratu eta etiketatzea.• Laborea nekazaritza-ustiategian biltegiratzeko baldintzak ikuskatzea.• Irina leku lehor batean gordetzea, etxean.• Irina egiteko erabiliko den laborea lantzeko makinak garbitzea.• Saltzeko ez den irin-sorta bat baztertzea.

Page 37: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen

1

Fitxa

3

Identifikatu honako kutsatzaile hauen jatorria, euren izaera fisiko, kimiko edo biologikoaren arabera: - Birusa - Eraztuna - Anisakis - Mikotoxinak - Eltxoa - Merkurioa - Dioxinak

Aurreko atalean eraiki duzun esnearen ekoizpen-kateko fase bakoitzean, adierazi ze kutsatzaile egon daitezke eta kutsatzeko balizko bideak.

Page 38: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen

1

2

Fitxa

4

Lotu elikagaia eta toxiinfekzioa.Kutsatutako elikagai hauetan, • Zein bakteriok edo birusek eragin dezake toxiinfekzioren bat?• Zer egingo zenuke ekiditeko?

Bilatu eta aztertu prentsan:• Bilatu Google-n elikagaien toxiinfekzioei buruzko informazioa. Aholkua: hautatu hitz gakoak (bakterioak, birusak, elikagaiak etab.) eta daten mailak.• Aztertu: multzokatu emaitzak bakterio/birusaren arabera, elikagaien arabera eta informazio-iturrien arabera.

Page 39: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen

1 2

Fitxa

5

Etiketatzea: moztu elikagai baten etiketa (pizza bat, kasurako) eta bilatu balizko alergenoak osagaien zerrendan.Aztertu ea esnearekiko alergia duen pertsona batek elikagai hori har dezakeen.

Sukaldaritza-tailerra: asmatu pastel baten errezeta arrautza-rekiko alergia duen pertsona batentzat eta beste errezeta bat laktosarekiko intolerantzia duen pertsona batentzat.

Page 40: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen

Fitxa

6

2

Elikagaia hozkailuan gordeko baduzu, adierazi hozkailuko zein lekutan gordeko duzun:

1

• Pentsa ezazu dozena bat arrautza erosi duzula tortilla bat egiteko eta azaldu zein irizpide hartu duzun kontuan fase bakoitzean, arrautzak erosi dituzunetik hasi eta zure etxean tortilla egiten duzunera arte, edozein motatako kutsadura ekiditeko.• Supermerkatura honako elikagai hauek erostera joan ondoren, adierazi non eta zenbat denboraz gordeko zenituzkeen etxean. Arrazoiak eman:

- Antxoa-lata- Arrautzak- Haragi txikitua- Eztia- Esnea- Tipulak

- Ilar izoztuak- Babes-estalkirik gabeko gazta- Melokotoiak- Txokolatea- Legatz freskoa

EREMU HOTZA

1

EREMU EPELA

2

EREMU EZ HAIN HOTZA3

1

3

2

Page 41: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen

1 2

Fitxa

7

Bilatu arrautza-etiketa honetan ea agertu beharreko adierazpen guztiak dauden eta, hala bada, aipatu zeri dagokion adierazpen bakoit-za.

Moztu etxean dituzun hiru elikagairen etiketak eta erantzun honako galdera hauei:• Zein da produktu bakoitzaren jatorria? Eta non ontziratu dira? Zein da produktu bakoitzaren eduki garbia eta iraungitze- data?• Nutrizioari dagokion etiketatzea ageri da?• Adierazten al da alergenorik ba ote duen?

Page 42: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen

Elikadura osasuntsu baten ohiturak “nutrizioaren piramidea” delakoan islatzen dira:

Eguneroko kontsumoa

Aldizkako kontsumoa

Eguneroko jarduera fisikoa Ura

Fitxa

8

Aztertu “nutrizioaren piramidea” eta adierazi ea zeure bizimodu- eta elikadura-ohiturak egokiak diren.Zer aldatu beharko zenuke?

1

Page 43: Bide Irekia Elikagaien Segurtasunerantz Segurtasuna_opt.pdf · esparru bakar batean bateratzea. Legeriak koherenteagoa, eraginkorragoa eta dinamikoagoa izan beharko du. 4. Arriskuen

Fitxa

9

1

Bilatu wikielikan (www.elika.net) honako kontzeptu hauen definizioa, eta azaldu zer diren, zure hitzekin eta adibideekin, ikaskideen aurrean: • Kutsadura gurutzatua • Mikotoxinak• Nutrienteak • Elikagaien arriskua• Trazabilitatea

Nabigatu ELIKAren webgunetik (www.elika.net) eta baloratu ea informazio baliagarria ematen duen erosketa egiten duzunerako edo erabiltzeko jarraibi-de egokiei buruz, balizko elikadura-arriskuei buruz, etab.

2