Bidaiant Lola Sarratea

142
BIDAIANT LOLA SARRATEA

description

 

Transcript of Bidaiant Lola Sarratea

Page 1: Bidaiant Lola Sarratea

BIDAIANTLOLA SARRATEA

Page 2: Bidaiant Lola Sarratea

Lola Sarratea 1944an Almandozen sortu zen.Bokazioz artista, bidaiant nekaezina,kaiera eta akuarelak besapean abiatzen da beti,paisaiak, pertsonaiak, ohiturak...adiarezten dioten guzia bildu nahian.Egun Arraiozen bizi da, hantxe aritzen da idazten, ipuin ilustratzen eta grabatzen.

Page 3: Bidaiant Lola Sarratea
Page 4: Bidaiant Lola Sarratea
Page 5: Bidaiant Lola Sarratea
Page 6: Bidaiant Lola Sarratea
Page 7: Bidaiant Lola Sarratea
Page 8: Bidaiant Lola Sarratea
Page 9: Bidaiant Lola Sarratea

9

Page 10: Bidaiant Lola Sarratea
Page 11: Bidaiant Lola Sarratea

11

Page 12: Bidaiant Lola Sarratea
Page 13: Bidaiant Lola Sarratea

13

Page 14: Bidaiant Lola Sarratea
Page 15: Bidaiant Lola Sarratea

15

Page 16: Bidaiant Lola Sarratea
Page 17: Bidaiant Lola Sarratea

17

Page 18: Bidaiant Lola Sarratea
Page 19: Bidaiant Lola Sarratea

19

Page 20: Bidaiant Lola Sarratea
Page 21: Bidaiant Lola Sarratea

.

MENDIOLATIK DOGONERA

Bizitzaren itzalean joan nintzen Afrika ezagutzera. Aspaldiko ametsa zen, eta Maliomen zen Afrikako arima sentitzeko lurralderik interesgarriena. Halaxe esan zidateneta harantz abiatu nintzen.Sahara eta tropiko artean dago Mali, Sahel erdian. Lurraldehonetan basamortuko sua eta Niger ibaiaren isuri isilak paisaia magikoa sortzen du,eta herri ugari elkarrekin bizi dira:  Touareg-ak, Peul-ak Bozo-ak,  Dogon-ak, abeltzainak, arrantzaleak eta nekazariak... Kultur aberastasun handia dago, bakoitzakbere historia du. Guziek, ordea, hitza erabiltzen dute iragana jarauntsi eta helaraz-teko; ipuin, mito, abesti eta kontakizunen bitartez herriaren jatorria lekuko zaharrenberbatik ikasten dute belaunaldi berriek.

Gidariak lerrotu zidan txostena irakurtzen ari nintzela, lur hartu zuen hegazkinak. Afrikara iritsi nintzen. Dena berria zen niretzat, eta ikusminak erraiak harrotzen ziz-kidan.  Pausu arinean sartu nintzen Bamako-ko aireportuko aretoan. Berehala jabetunintzen, ordea,  gauzak bestelakoak zirela Afrikan, eta lasai ibili behar zela.        

Bamakori ez nion itxura onik hartu; bazirudien dena itzulipurdika zebilela: zi-kinkeria, usain txarra, ezinezko trafikoa. Kapitalismoaren alderik txarrena nabarmenazen.

4x4 noranahiko batean gurdi bidez Dejenne-ra iritsi ginen hurrengo egunean, etanire uste txar guztiak desagertu ziren. Dejenne: jakintsuen eta merkatuen hiria. Buz-tinez eraikia dago, eta bertako mezkita paregabearen alboan, astelehenero ingurukomerkaturik ederrena egiten da. Etnia guztietako salkariek, garraio-animaliek, beze-roek edo bitartekoek enparantza betetzen dute. Neskatila ezkongabeak, bestetakojantziak eta apaingarriak soinean. Ama gaztea, haurra sorbaldan. Senda-belar saltzaileak, arabiar merkatariak, denak sedukzio-joko batean murgildurik, merkatua-ren osagai zatiezinak. Bizitzaren antzokian eszenifikazio bat.

21

Page 22: Bidaiant Lola Sarratea

22

Egun osoa pasa genuen hirian eta merkatuan, eta denbora laburra egin zitzaidan be-netan. Mezkita ederra da, baita ederrenen artean ere. Buztinez, lastoz eta olioz egina,“baco” deitzen dioten teknika batekin eraikia. Dejenne hiri osoa berdin egina dago.Baina etxebizitzen xumetasunaren ondoan  mezkitak jauregi xarmagarria ematen du.Eraikina gizaldi bat zaharra da. XII. gizaldian egindako baten gainean eraikia. Gauregun ikusten den bezala, erran daiteke herriko biztanleen  artean egina dela. Urtero,ur handiak pasatzen direnean, uholdeek  hondatzen dutena denen artean konpontzendute. Adobez egindako munduko eraikinik handiena da. Ezin izan genuen bisitatu.

Mopti: Venecia beltza deitzen zaio. Baliteke. Niger ibaian nabigatzen duten ontziak eraikitzen dira Mopti hiriko ontzioletan; zehatzago errateko, ia hiri osoa ontziola handi bat da. Oso interesgarria eta berezia. Afaldu, kaian itzuli bat egin etagaraiz lo egitera erretiratu ginen, biharamunean goiz pinaza batean Niger beheraabiatzeko.

Niger:” ibaien ibaia” esan nahi du bereber hizkuntzan.  Denbora luzez sortze-lekua ezezaguna izan zen. Abenturazale anitz ibili ziren iturburuaren  bila eta batzuekbiziarekin ordaindu zuten ausardia. Ibaia apetaz, Atlantikotik gertu, Ginean sortueta basamortuan sartzen da. Tunbuktu aldean supituki itzuli egiten da berriro Atlan-tikora, eta Nigerian itsasoratzen da.

Niger bi hitzetan deskribatu behar banu, “ibai bizia” izanen  litzateke.  Gure pi-nazak  emeki, gozoki, nabigatzen zuen ibaia . Arrantzaleek unea bizitzen zuten: sareak bota eta uzta itxaron,  amua prestatu, arrantzatutako arraia eguzkitan lehortu,astiro, presarik gabe, momentuaren gozamena bizitzen.

Bozoek,  arrantza gizonak izaki, ibaiaren  sekretu guziak ezagutzen dituzte; sinpatiaz  hartu gintuzten eta gure elika-beharrak bete zituzten. Eguerdiro arrainfreskoa jaten genuen. Azkenengo egunean, haragia jateko gogoa sentitu genuen, etaoilasko batzuen bila ibai ertzeko herri batean gelditu ginen. Haur piloa gure zainaurkitu genituen. Herrian itzuli bat egin genuen eta oilasko batzuk nahi genituela jabetu orduko, mutikoak eta neskatilak lasterka oilaskoen gibeletik hasi ziren. A zejaia! Herri osoa  besta berezi hartan buru-belarri sartu zen. Hiru oilanda erosi etahaurrez inguraturik joan ginen ontziraino. Ilunabarrean, ibai ertzean hondartza txikibatean gelditu eta haragi errearekin xarmanki ospatu genuen: Nigereko gure azkengaua zen.

Page 23: Bidaiant Lola Sarratea

Atzean gelditu zen Niger ur-padura,  mila motako txoriekin, bertze hainbat arrainespezieekin. Peul abeltzainek behiak ur bazterretan edanaraztera eramaten dituztenunea magikoa da.  Esnez elikatzen dira, eta handiak dira. Gizonak lastozko txapelbatez estaltzen dira.  Emakumeen apaingarrien eta  jantzien koloreek inpresionatzendute. Haurra bizkarrean zapi eder batean bilduta. Burua harro, sudurra eta belarriakkateorratzez apailaturik.

Lepo luzean lepokoak eta arrakadak harro erakusten. Atorra, gona eta gorputz-larruaren sentsualitatea airean. Eskuturrean, orkatiletan, eraztunak eta harribitxiak.Peul emakumeek ez dute urritzen politak jartzeko unean. Behien joareen toberak,gizonen erausiak, zakurren zaunkek, karabanen ahotsek  eta usainek bizia goraipatzendute.  

Tunbuktu, basamortuko sekretua. 333 santuen ortu-santu.  Bero ikaragarria egitenzuen, baina hiriak merezi du. Hiriak galdutako handitasunaren aztarnak ikusgaidauzka. Mezkita ederrak, Kati familiaren liburutegia,  mundu islamikoan garrantzitsuena. Basamortutik gatza garraioan gamelu-karabanen topagunea. Nondago Tunbuktuko urrea?. Mediterraneo aldetik hirira ailegatzen ziren mota guzietakoproduktuak urrearekin ordaintzen zituzten.  Urrearen jatorria gizaldietan sekretu batizan zen. Sekretua  izan zen bezala Kati familiak, 1492 urtean, Espainatik atera  zituenliburu zaharren gordelekua.  Gidariak   emandako txostena eskuan neraman, eta ber-tan hiru mezkita aipatzen ziren: Sankore, Sidi Yahia, eta Djinguereber. Harrigarriazen, baina egundaino Tunbuktu hiriari buruz ez nuen deus entzun edo irakurri, denaberria zen niretzat.

Djinquereber mezkitaren aurreko larrainean eseri nintzen, eta eraikinaren eder-tasunak hunkitu ninduen. 1327 urtean gauzatua, buztinez eta zurez eraikia; olerkibaten antzera lerrokaturiko osagaiek, oreka perfektuan lotuta, goi mailako monu-mentu bihurtutzen dute. Es-Saheli, Granadan sortua. Arkitekto eta olerkaria. Mekarajoan zen eta bidean Kanga Mussa Maliko erregea ezagutu zuen, eta mezkita eraikitzeko kontratatu zuen. Kanga-Mussa bera ere Mekara joana zen erromes.Errege aberatsa, oso aberatsa zen: 600 jopurekin eta 400 laguntzailerekin bidaiatzenzuen.

Iluntzen ari zuen eta ostatura itzultzeko garaia zen.Ongi sentitzen nintzen. Hantxe nengoen ni, emakume bakarra, europar jantziekin,

baina inork ez ninduen gaizki begiratzen; are gehiago, mutil gazteek  “Bon anniver-23

Page 24: Bidaiant Lola Sarratea

24

saire madame” irribarretsu batez zorionak opatzen zizkidaten (nire urtemuga zeneta lagunek albistea zabaldu zuten).  Tuaregak, durbante azpian ezkutatuta, pausoarinean harro beti, gizon artean zebiltzan.  Egundaino emazteki batekin. Hala etaguztiz ere, gauzak aldatzen ari dira. XIX. gizaldi bukaeran Tunbuktutik ez zen atze-rritar bat bera ere bizirik ateratzen. 1827 urtean (Rene Caillie frantziarra bizirik aterazen europar bakarra izan zen. “Azkenean,  zorionez, Tunbuktun sartu gara” izanziren bere lehen hitzak Frantziara itzuli zen eta gobernuak saritu zuen.

1826. urtean Gordon Laing eskoziarra izan zen Tunbuktun sartu zen Europakolehen gizona, baina hiriko agintariek bota egin zuten, eta, ihes zihoala, bi zerbitzari-rekin batera hil egin zuten. 

Poliki-poliki ari nintzen Afrikaren ariman sartzen. Tunbuktu gainetik begiratu etabasamortuan sartu ginen, izarpean lo egin eta tuareg familia batekin bazkaltzera joanginen. Bidean, basamortuan, merkatu bat topatu genuen eta bertan inoiz ikusi ditu-dan neskatilarik politenak ikusi nituen.

Tuaregek ohituraz ez dute ura erabiltzen gorputza garbitzeko. Basamortuan ura onurapreziatua da, eta edateko gordetzen da. Gorputz higienerako area, errautsa eta koipea era-biltzen dituzte. Ile luzea eramaten dute gizonek eta emakumeek. Ehunka txirikorda orraztendizkiote elkarri, ile-apainketa kolektiboa da, errituala da. Tuareg familian, amak hezten dituneskatilak, eta aitak, mutikoak. Neskatilak zazpi-zortzi urterekin hasten dira etxeko lanakamarekin ikasten: larrua zurratzen, ahuntz ilea iruten  eta sukaldaritzan, tifinagh karakteretanidazten eta irakurtzen, eta “amazad “ jotzen ikastea ere beharrezkoa da tuareg neskatilentzat.

Amazad, soka bakarreko biolin txiki bat da, eta basamortuko gau luzeak alaitzeko ema-kumeek arratsetan jotzen dute, sutondoan. Neskatilei, emakume egiten direnean, soinekoberriak eta bitxiak  oparitzen dizkiete, eta “ahal”  bileretara  joaten hasten dira. Bilera hauetanezkongabeek parte hartzen dute. Ongi pasatzera joaten dira eta, nahi izanez gero, “astri”jolasetan  aritzen ahal dira. “Astri”  sexu -jolasak dira eta neska gazteek normaltasunez bi-zitzen dute.  Birjinitateak ez dauka garrantzirik.  Interesgarria iruditzen zait tuareggizartea.

Awa eta Abdulay.

Dogon herrian sartu nintzenean, halako hotzikara bat sumatu nuen nire barnean.Bandiagara failan aldapetan, inguruarekin bat eginik, etxeek ipuin baten txokolatezkoeszenifikazio bat dirudite.

Page 25: Bidaiant Lola Sarratea

25

Haurrez inguraturik hasi nuen ibilaldia. Gehienak mutikoak ziren, neskatilak etxean amarekin gelditzen baitira etxekoandre-lanak ikasten. Haurrak oso maitaga-rriak dira, begien ilun distira inguratzen duen zuria eta hortzak izan ezik, dena beltzederra,  gorputza liraina eta malgua. Oinutsik harriz harri,  matxinsaltoak bailiran.

Dogon Afrikako herririk interesgarriena dela jotzen da. Animistak. Nekazariekarto txikia ekoizten dute. Jatorrizko baliabide gutxiko lurraldea da, kutsadura gutxijasandakoa. Beren hizkuntza daukate, baina alfabetorik gabe. Frantsesa da hizkuntzaofiziala. Eskola mendebaldeko eraikinetan ematen da.  Nire bigarren eguna zenDogon herrian eta eskola batean sartu ginen; maisuaren keinu batekin batera, haurrakzutitu ziren eta abestuz ongi etorria eman ziguten.

Arratsean, ezin nuen lorik egin, haurrak tinko abesten, gu, turistak, lotsarik gabeomenaldia hartzen, burura etortzen zitzaidan eszenifikazioa ez zitzaidan deus gus-tatzen. Berrogeita hamar urte gibelat egin nuen. Mendiolako eskolara apeza etortzenzen abisatu gabe eta berdin egiten genuen. Haur guziak batera zutitzen ginen etaoroitzen ez naizen jakulatoria bat  errezatzen genuen. Ikaragarrizko beldurra ematenzigun apezak, maistrak gure gaiztakeriak kontatzen zizkion eta gizonak zigorrakezartzen zizkigun. 

Euskal Herriko baserri batean sortu nintzen, dozena bat etxek osatzen dutenauzo batean. Mendiola, izenak berak adierazten du auzoaren jatorria. Noizbait bur-dinola baten inguruan sortutako kokalekua zen. Eskola, baserri batean ematen zi-guten; gobernuak maistra bat bidaltzen zuen. Neska gaztetxo bat izaten zen, urteroberria. Hogei bat haur ginen, hiru urtetik hamalau bitartekoak, neskak eta mutilak,denak gela batean. Gazteleraz jakin gabe hasten ginen eskolan eta maistrak ez zekieneuskaraz. Nahiko berezia zen gure egoera, euskaraz mintzatzea debekatzen ziguten“kristianoz” egin behar zela erranez. Ez genuen deus ulertzen.

Goiz erdian atseden bat ematen ziguten eskolan, eta eguraldi ona egiten zuenean,mendira joaten ginen jolastera. Gerta zitekeen txorien habi bila denbora ahanzteaeta maistra gure bila mendira etortzea. Oso bihurriak ginen eta maistrak ez zuenongi pasatzen. Han, hurbil barnetik hutsa zen gaztainondo bat zegoen, eta maistrahaserrarazi nahi genuenean, zuloan sartzen ginen; neska gaixoa negarrez gure bilaibiltzen zen. Zinez ez zuen ongi pasatzen maistrak gurekin, ez naiz harritzen hu-rrengo urtean ez etortzea.

Page 26: Bidaiant Lola Sarratea

26

Ireli eta Amani herriak bisitatzera atera ginen; berriz ere, haurrak nonahi. Ez nintzen arrotza sentitzen. Nire baitan haurtzarora itzuli nintzen, eta lagun berriekinharriz harri  saltoka Dogon neskatila nintzela uste nuen. Abdolay eta Awa neska-mutilak egun osoa nirekin ibili ziren. Eskolan frantsesa ikasi zuten eta  nire erdaratxepelarekin komunikazioa lortu genuen. Dogonek kreazioaren eraikuntzarenmitoa nahi du izan. Herria ipar aldetik hego aldera, gizon bat etzanda bailitzaneraikitzen da. 

Buruan Duguna, Dogon herriko  zaharrenarekin gizonak batzartzen diren tokia.Dugunak, zortzi zurezko zutabe dauzka, hainbat arbaso nagusien omenez. Eraikinalastozko sabaiarekin  estaltzen da. 

Besoetan, neskatilak hilerokoa daukatenean erretiratzen diren tokia. Gorputzean,etxe bizitzak  eta uzta biltzeko aretoak. Hankatan, sexu sinboloak: hego-harria, emea,eta goranzko harri luzea, arra.        

Amma, Jaungoiko kreatzailea. Dogon baitan Ammak dena sortu du: lurra, ura, ani-maliak eta ilargia. Sirios izarraren babesean bizi dira. Hirurogei urtean behin izarra Dogonherritik pasatzen da, eta ospatzeko, jaialdi handi bat egiten da. Sigi jaialdirako Iminanamaskara egiten dute. Suge luze bat irudikatzen duen maskara hau hamar metro luze izatenahal da eta Dogon handiaren lehena irudikatzen du. Herri osoaren aurrean aurkezten daeta jendeak, gaizki eginak aitortu ondoren,  errukia eskatzen du. Gero, maskara hau erreegiten da, eta hurrengo jaialdirako berri bat egiten hasten.

Abdulayk  Dogon herriaren historia kontatu nahi zidan. Aspaldi, duela denbora asko,baketsu bizi ziren, urruti, oso urruti.  Mutikoak ez daki non eta noiz. Baina Jaungoikoakendu nahi izan zioten beste bat gurtzeko eta, dogonek ihes egin zuten, ez zuten inorenjopu izan nahi, libre jaio ziren eta horrela nahi zuten hil. Denbora luzea egin zuten bidean.Basamortuan gosea eta egarria jasan zituzten. Gero, ur handia topatu zuten eta krokodilobaten gainean pasa zuten. Krokodiloa betiko gelditu zen haiekin bizitzen .

Beraz, joan ginen ikustera, eta animalia gizagaixoa erdi lo, halako putzu uher bateanzegoen, bakar-bakarrik asper-asper eginda. Krokodiloa sakratua da eta egon bertzerik ezdu egiten. ―Errege bati bezala ematen diogu jatera. Erran zidan Abdulayk, eskumutu-rrean  zizelkatua zeraman krokodiloa keinu batekin erakusten zidan bitartean.

“Zure herrian ez dago krokodilorik?” Aba-k galde egin zidan. “Bada... ez. Baina sugehandi bat badugu.  Sugar sugea. Kobazulotan bizi da eta lamien nagusia da”. Erantzun nion.

Page 27: Bidaiant Lola Sarratea

27

“Bandiagara failara iritsi ginenean –zion  Abdulayk, kontakizunari jarraitu– gizontxiki gorri batzuk bizi ziren. Tellen herria harkaitz kobazulotan buztinezko etxetxo-tan,  baina ez ginen  elkarrekin ongi konpondu, eta alde egin zuten. Tellen kulturarianitz zor diogu, buztinarekin eraikitzen maisuak ziren. Naturarekin oreka perfektubatean integraturik etxebizitzek kreazioaren mitoa adierazten dute.”        

Arratsaldean maskarada prestatu zuten turistentzat. Txokolatezko etxe arteanbaobab handi baten azpian maskarada koloretsu bat eskaini ziguten.  Bidaia-koader-noa hartu eta hasi nintzen marraztu nahian. Awa hurbildu zitzaidan irribarretsu, bis-tan zegoen ez nuela asmatzen.

– Nahi al duzu nik marraztea maskarak? –galdetu zidan emeki.– Bai horixe! –pozik erantzun nion.Neskatila joan zen eta ni maskarada begira liluraturik gelditu nintzen. Maskara

ugari dauzkate: animaliak, pertsonaiak, bizigabeak.  Kanaga oso ezaguna da, txoribat irudikatzen du, eta eramailea babesten du hildako animalietatik. Sigire maskarakHogonen etxea, tradizioak babesten duen herriko gizon zaharrena irudikatzen du.Eta horrela gorrina uxatzeko edo bozioa sendatzeko eta abar luze bat.  Hildakoenerritoetan janzten dituzte maskarak gehienetan. Hildakoen arimak bakea aurki de-zaten.  Abdulay nire ondoan zegoen, maskara bakoitzaren intentzioa ematen saiatzen zen.

Ez nuen Awa inon ikusten, eta mutikoari galdetu nion ea bazekien neska non ze-goen.

–Ezin du hemen egon, emakumeek ezin dute maskaradetan egon. –erantzunzidan.

Ostatuaren terrazan, zaku batean lo egiten nuen. Herrian argirik ez zegoen, bainaerre usaia sumatzen nuen. Familiak sutondoan afaltzen irudikatzen nituen. Urruneanminarete baten matraka entzuten zen. “A ze madarikazioa! –pentsatu nuen– Erlijioabazterrak nahastera…” 

Zortzi bat urte izanen nituen etxean aitak irratia erosi zuenean. Iraultza bat izanzen irratiarena gure sukaldean. Aitak apaltxo bat egin zuen eta amak tresna berriaestaltzeko kortinatxo bat egin zion. Eskuin aldean, begi handi bat zeukan irratiak,nonbait ezin zen estali; hortaz, agerian gelditu zen, eta etxeko euli guztiek bertankaka egiten zuten.

Page 28: Bidaiant Lola Sarratea

Irratia erosi arte, arratsetan, sutondoan arrosarioa errezatzen genuen. Benetan xelebreak ziren gure arrosario haiek. Aitak zare bat arto erauzten zuen bitartean, hau-rrok lagatzean zintzilik zegoen gaztaina-paderari  epeka itzuli bat ematen genion; amak,bitartean, afaria egiten zuen, eta eskuak okupatuta izaten zituenez, “Agur Mariak” zen-batzen zituen: “Bat agur Mar…Bi agur Ma…” eta horrela, hamar arte. Gerta zitekeenerrezo erdian  amak aitari “oiloak bazkatu dituzu?” galdetzea. Letaniak, ez dakit zer-gatik,  latinez errezatzen genituen, latinez eta ikaragarrizko abiadan, afariaren usain go-zoak animaturik, orapronobisorapronobis….  Irratia aitak ekarri zuen eta gure etxeanez zen egundaino arrosariorik errezatu. Arrosaioaren ordez irratia entzuten genuen.

Argi-hastean oilarrek iratzarri ninduten; handik gutxira, Awa etorri zitzaidan marrazkipiloarekin. Ezkutuan lerrotu zizkidan,  gustukoak hautatzeko erranez. Benetan po-litak ziren, eta denak hartu nizkion. Neramazkien margoak eta boligrafo guziak emannizkion. Neskatila pozik gelditu zen. Behin eta berriro galdetzen zidan ea gustatuzitzaizkidan bere marrazkiak. “Bai, oso onak dira, jarraitu marrazten” erantzun nion.Irribarretsu baietz erran zidan eta  matxinsaltoen antzera harriz harri joan zen.

.

28

Page 29: Bidaiant Lola Sarratea
Page 30: Bidaiant Lola Sarratea
Page 31: Bidaiant Lola Sarratea
Page 32: Bidaiant Lola Sarratea
Page 33: Bidaiant Lola Sarratea
Page 34: Bidaiant Lola Sarratea
Page 35: Bidaiant Lola Sarratea
Page 36: Bidaiant Lola Sarratea
Page 37: Bidaiant Lola Sarratea
Page 38: Bidaiant Lola Sarratea
Page 39: Bidaiant Lola Sarratea
Page 40: Bidaiant Lola Sarratea
Page 41: Bidaiant Lola Sarratea
Page 42: Bidaiant Lola Sarratea
Page 43: Bidaiant Lola Sarratea
Page 44: Bidaiant Lola Sarratea
Page 45: Bidaiant Lola Sarratea

BASAMORTUAN

Ailegatu gara Djenera, eta aireportuko tramitazio korapilatsuek eta gure ekipaien bi-laketak eman dizkiguten nahigabeak ahantzi ditugu, zain dauzkagun Tuaregen harrera ikustean.

Soineko argiz jantziak, belo zuri eder bat buruan, begiak izan ezik dena estalia,itxura xarmanta ematen dute Tuaregek.

Kel Rela tribukoak dira gure Tuaregak. Tribu aristokratikoa, Ahaggarko nagusiak,Antzinako leinuen zaindariak, zuhurrak eta modu onekoak, nortasun handikoak, osoerakargarriak egiten dira.

Djannet oasis bat da, Kel Ajjer tribuko tuareg herri ttiki bat, txit polita. Gidariak altzariak prestatzen dituen bitartean, itzuli bat egin dugu. Denda pare batean oroi-garri batzuk erosi eta enparantzako ostatuan te bat hartu ondoren, abiatu gara basa-morturantz. 14 eguneko elikagaia gurekin daramagu, batez ere, ura: erran digute 7egunean ez dugula iturririk topatuko.

Ajjerko Tassilliak gurutzatu ditugu. Ez da erraza paraje hauen edertasuna deskri-batzea. Dena da berria niretzat, irreala iruditzen zait. Ez daukat zerekin parekatu,konparatu. Haizeak duna erraldoiak zizelkatu eta desbideratzen dituen hareazko itsaso izugarria. Alimaleko harrizko mendi desorekatuen itxura keriatsuak. Bat-ba-teko teko haitzarteko ur gardenak, edo ustekabeko liliak. Izarrez betetako gau magikoak.

Gaur, 6 orduko ibilaldia eginen dugu. Argia hastean atera gara ongi gosalduak.Motxilan, ura eta eguerdiko otordua. 1800 metrora igo behar dugu. Mendi-mazelaharritza eta gogorra da beraz, eguzkiak berotu baino lehen ailegatu nahi dugu.

45

Page 46: Bidaiant Lola Sarratea

Urteetan goseak eta etsipenak bultzaturik, hego aldetik ipar aldera Algeriako ba-samortua gurutzatzen duten emigranteek ireki duten bidea egin dugu. HelmugaLibia da. Muammar-Gaddafik ongi hartzen ditu eta, egoitza eta behi bat ere ematendie. Bide bazterrean nonahi oinetakoak daude. Zapata-muturrek, ahate-mokoen antzera irekita, harri artean zeruari begiratzen diote. Neskatila-zapatatxo batekingelditu naiz. “Corte Ingles” dendetan saltzen diren horietako bat da, koloretakouhalez osatua. Takoia hautsia dauka. Oinetakoa eskuan, hotzikara sentitu dut.Neska imajinatu dezaket gaztea eta behartsua. Baina, bakarrik zihoan? Haurra biz-karrean al zeraman? Edonora ailegatu bazen... Bete ziren bere ametsak?

Hiru ordu mendian gora azken muturra, eta arrastaka, leher egina ailegatu naizgailurrera. Atzera behatu eta bidea desegin behar dudala pentsatzeak negarra dagit.Baina tristura berehala gan zait.

Gabarain ordokiak, Libia eta Argeliaren mugako sumendi baten ohatzean koka-tuak, hiri magiko baten antza dauka. Harrizko bloke erraldoien sotoek eta terrazekkale, zumardi eta enparantzetara ematen dute. Eta badira kale nagusiak eta eskul-turekin hornitutako enparantza nagusiak. Kale estuak dituzten auzo xumeak. Zu-tabe zizelkatuekin eraikitako jauregiak. Iturri agorrak. Ehunka hego-harri antzukoerrota-etxeak.

Munduko haitzetako artearen kapela “Sixtina” deitzen diote Gabarain haitzuloetakomargo-bidumari. Henri Lhote frantziar ikertzailea denbora luzea egon zen bertanbizitzen, eta 1957 urtean ikerketa zabaldu zuen. Duela hamar mila urte paraje hauekumelak , emankorrak eta hostotsuak ziren, bertan zibilizazio dinamiko bat gauzatuzen. Ez dakigu zein zen artista hauen asmoa egoitzak dekoratzean. Nolanahi ere,beren biziaren berri utzi zuten. Badakigu abeltzainak zirela, ehiztariak, eta zirrikaezagutzen zutela. Lurraldean bizi ziren animalia eta piztiak ongi irudikatuak daude:Lehoia, jirafa, antilopea, elefantea, hipopotamoa, basahuntza, behia, zaldia, game-lua… Ehunka pertsonaia abereekin, ehizan, dantzan… Gizarte-antolakuntza tribalazela ematen du. Marrazkiak eta grabatuak goi mailakoak dira, pigmentu gorrixka,zuria, beltza erabiltzen zuten eta arras ongi iraun du oraino. Pertsonaia anitzekemazteki antza dauka: gerri fina, bular keinua, eta zango sendoak, gona motzarenazpian. Lirainak eta malguak zein balet dantzariak.

Ilunabarrean ailegatu gara kanpamendura eta tea prest daukagu.

46

Page 47: Bidaiant Lola Sarratea

Tearen erritua arrotz batentzako interesgarria da. Hiru te hartzen ditu tuaregakaldiro. Sua biztu, eta, estera batean eserita, ura paratzen dute berotzen lapiko handibatean. Bitartean, bi te-poto eta edalontziak zakutxo batetik ateratzen dituzte. Te-poto batean te-belarra eta bertzean azukrea paratzen dute. Ur beroa belarrei erantsieta hogei bat aldiz te-poto batetik bertzera isurtzen dute ura. Taldeko batek probatueta gustukoa badu, lagunei eskaintzen die. Lehendabizikoak, mingatza, bizia bezala;bigarrenak, gozoa, amodioa bezala, eta hirugarrenak, suabea, heriotzaren antzera,hala izan behar du teak. Denbora hartzen dute tuaregek erritoa betetzen: sutondoaneserita., lasai, elkarrizketan, hitzik goratu gabe, beti modu onean; presarik gabe, egu-neko ekintzen hausnarketa mamitzen, biharamuneko egin beharrak antolatzen. Fi-losofo-bilera baten tankera ematen du. Erritoa amaitzeko, sua itzali eta, ondoren,egur batzuk alboan uzten dituzte edonor ailegatzen denerako.

Kel Rela tribua familia noble batzuek osatzen dute, eta Ahaggarko multzo garrantzitsuena da. Denda zuriak erabiltzen dituzte eta gizonek, gehienetan, durban-tea ere bai, zuria. Tamahak mintzatzen dute, nahiz eta arabiera eta frantsesa jakin.Tamahak hizkuntza antzinako libiar- berber eboluzionatua da. K.a. V. gizaldian ba-daude libiar-berbereari atxikitako datuak Ipar Afrikan, toponimian ere hitz anitzgelditu dira. Tuareg tribu adina tamahak dialekto daude. Ahaggaren mintzatzen denagarbiena da. Jatorriz, Kel Rela tribuak abeltzaintzan eta artzaintzan jardun du gizal-ditan, abereen janariaren halabeharrean mugituz. Ehizean eta basamortu-lapurretanere aritzen ziren. Gizalditan isolatuak egonik, ohiturak, hizkuntza eta beren bizimo-dua gorde dituzte.

Kondairak dio: Tin Hinan, edertasun handiko emakumea, gamelu zuri baten gaineanailegatu zen. Abalessa lurralde umel eta emankorrean ez zen inor bizi eta bertan geldituzen. Tafilalet Marrokotik zetorren, Takamak bere zerbitzaria eta jopuak besteak beste.Tin Hinanek alaba bat sortu zuen, Kella, Kel Rela tribuaren arbasoa. Takamaek bialaba ukan zituen, eta, hortik, bigarren mailako bi tribu: Ihadanaren eta Dag Rali, gauregun, gamelurik edukitzeko eskubiderik ez dutenak. Tin Hinan Abalessan hil zen, etabertan dago bere hilobia, Islam aurrekoa. Ahaggarko monumentu garrantzitsuena da.Ganden gizaldian hilobia ireki eta ikertu zuten. Gorpua, emaztekiarena, ongi kontser-batua eta bitxi eta perlekin dornatua, eta emakumea irudikatzen zuen eskultura ttiki batalboan topatu zituzten. Tuaregak erromes gaten dira urtero Tin Hinanen hilobira etagau osoa egoten dira monumentuaren aitzinean eserita jite agurgarrian.

47

Page 48: Bidaiant Lola Sarratea

Tuareg atze-ondo ma-trialean datza emakumearekiko duen estimuan. Emakume-arengandik hartzen du leinua. Emakumea da etxeko azienden jabe. Ezkontzerakoan,senarra aukeratzerik badu. Tuareg herria islamiartua da, baina emakumeak ez duaurpegia estaltzen eta gorputza apaintzen du. Egoitza berak antolatzen du, senarrakduelarik mantenuaren beharkizuna.

Tamarrasset inguruan asentamendu ttiki bat bisitatu dugu. Une eder batean aile-gatu gara. Emakume multzo bat astrapalada ederrean dator. Haur sortu berria da-karte, ama gaztea estreineko haurrarekin senarraren etxera itzultzen da. Ohitura daemakumeak umatzera jatorrizko etxera gatea. Zazpigarren egunean, haurra besoetan,familiako emakumeekin etxera itzultzen da, eta bizilagunekin ospakizun bat egitendute. Gonbidatu gaituzte te bat hartzera eta, datilak eta galleta batzuk dastatu dituguemakumeekin. Gizonak bildotsak erretzen ari dira harea azpian. Sortu berria, se-haskan, lo. Guk, berriz, gure bidea hartu dugu zorion guztiak sortu berriari opa ondoren.

Tahaggarri arkitekto eroaren hiria erraten diote. Ilunabarrean ailegatu gara, etaeguzki apalak dena kanela kolore ematen du. Harkaitz erraldoiek osatzen dituzteneraikinak ezin dira hitzez deskribatu. Denboraren poderioz haizea eta hareak zizel-katu dituen eskulturak sinesgaitzak dira. Aingeruk zein deabruk estaltzen dituzteeraikinetako hormak, eta badira laminak terrazetan eta zaldunak sarrerak babesten.Maitaleak ezkutuan. Sabai izarratuaren azpian isila entzuten da.

Herri-kondaira batek dioenez, egun batean ailegatu zen artista bat Tahggarreraeta, biziki inpresionatua, aste bat bertan bakarrik gelditzea erabaki zuen. Ura eta ja-nariarekin utzi zuten eta joan ziren lagunak. Astebete pasa eta gero itzuli zirenean,artistak bere lan tresnak erreak zituen eta ez zela gehiago artelanetan arituko adierazi zuen.

Basamortu ikaragarriaren zatitxo bat gurutzatu dugu, Tenere, basamortuaren basamortua deritzo. Ubideak jarraituz, gal ez gaitezen. Gure tuareg gidariak trebeakdira. Ibai, ibaiadar, isurkide guztien izenak eta norabidea ezagutzen dituzte, nahizeta gizalditan agorrak egon. Horizontea galtzen denean, harearen kolorea edo testurabehatzen dute. Ortziarekin erlazio perfektuan bizi dira. Gamelu gainean bidaia luzeak egiten dituzte tuaregek, gehienetan, gauez, eta izarrek gidatzen dituzte.

Azken eguna dugu basamortuan: “Ahal” bat prestatu digute tuaregek. Sutopila,

48

Page 49: Bidaiant Lola Sarratea

barazkiak eta ardi zaharra harea azpian errea da afaria. Gero, hirugarren tea hartubezain pronto, musikariak gitarrak eta danborrak jotzen hasi dira, bi neska abeslelagun dituztelarik. Leher egin arte dantzatu dugu, gure tuareg lagunak aingeruakbezala dantzatzen dira, eta guri irakasten ahalegina egiten dute. Gaua magikoa izanda. Izarrartepean. Mila izarren distira, izar iheskor eta izar loken abiadura miresga-rrien xarma, ilargiaren argi hilaren itzalak, dena da magikoa, irreala.

“Ahal”ak (Henri Lhote-ren oharra) kanpamenduetatik at harkaitz edo duna babesean,ilunabarrez egiten diren bilerak dira. Bertan, gazte ezkongabeek eta konpromisorikgabeko helduek parte hartzen dute. Suaren inguruan zirkuluan esertzen dira, gizo-nezkoa eta emakumea txandakatuz. Bilera osatzen denean, “ahal” ohiturak gordedaitezen, bi moderatzaile aukeratzen dituzte, bat emaztekia eta bertzea, gizonezkoa.Jendea dotore janzten da, bere bitxi eta apaingarri guztiekin.

Neska batek ematen dio sarrera, “Amzad”, soka bakarreko biolina, jolastuz. Mutilekabesten, olerkiak errezitatzen edo ipuinak kontatzen jarraitzen dute. Giroa berotuzgaten da, eta gizon eta emakumeak elkarrengana hurbiltzen dira. Sudurra elkarriemanez, bata bertzearen ahatsa irentsiz, gorputzak ferekatuz; amodio-jolasek goizekoordu txikietaraino iraun dezakete.

Bilera hauek nahiko erotikoak dira. Bukaeran, bertze baterako gelditzen dira bi-koteak: Inor jabetu ez dadin, esku-naban “Ttifinagt ” hitz ikurrez adierazten dutenahia, zita bat emanez.

Bidaia bukatzera doa, arras interesgarria izan da. Basamortuaren isila entzun dugu.Ortzi izarratuaren babesean lo egin dugu. Tuareg modura egun batzuk bizi izan gara.Mula-Mula txoria ikusi dugu eta horrek itxaropena dakarrela erram digute.

49

Page 50: Bidaiant Lola Sarratea

50

Page 51: Bidaiant Lola Sarratea
Page 52: Bidaiant Lola Sarratea
Page 53: Bidaiant Lola Sarratea
Page 54: Bidaiant Lola Sarratea
Page 55: Bidaiant Lola Sarratea
Page 56: Bidaiant Lola Sarratea
Page 57: Bidaiant Lola Sarratea
Page 58: Bidaiant Lola Sarratea
Page 59: Bidaiant Lola Sarratea
Page 60: Bidaiant Lola Sarratea
Page 61: Bidaiant Lola Sarratea
Page 62: Bidaiant Lola Sarratea
Page 63: Bidaiant Lola Sarratea
Page 64: Bidaiant Lola Sarratea
Page 65: Bidaiant Lola Sarratea
Page 66: Bidaiant Lola Sarratea
Page 67: Bidaiant Lola Sarratea
Page 68: Bidaiant Lola Sarratea

68

SARI GORRIA

Indiara noa eta bisitatu behar dudan herrialdea ulertu nahian dokumentatu nahiizan dut: baina handiegia da; bertze mundu bat da, erabat. Maitatzen saiatukonaiz.

Ran gure gidariak, autobusez gindoazela, nekazari emazteki baten egunerokobizimodua kontatu zigun ipuin modura. Arras kontalari ona zen eta hunkituninduen. Arrapaladan sartu nintzaion eta nire jakin-mina ase nahian, milaka gal-dera egin nizkion. Beti erantzun zidan, nahiz eta batzuetan nire galderak nahikozorrotzak izan. Gizona Salamankan ikasia zen, azkarra eta kultua. Kontatu zi-danez, semea Londresen medikuntza bukatzen ari zen eta itzultzen zenerako,andregai bat hautatua zuen beretzat. Andre gaia ere medikua zen eta bere fa-miliarekin dotea negoziatzen ari zela ere esan zidan.

─ Eta zure semea ados dago–galde egin nion.─ Bai, noski! Nork daki gurasoek baino hobeki zer komeni zaion seme bati?. Erantzun zidan gizonak. Dotearen xehetasunak ere eman zizkidan, ez naiz hasiko dena hemen

azaltzen, baina gauza batek sabelean zimiko egiten dit: beretzat urrezko eraztunbat, harri bitxi eta guzti, eskatu zuela erran zidan. Miserablea! Horixe irudituzitzaidan gizona momentu horretan.

Gure bidaian non nahi ikusten nituen emakumeak landetan lanean sari ko-loretsuz jantziak, lirainak eta malguak, pinpilinpauxen antzera.

Sari gorriz jantzia, kopeta dindatua zeukan. Arras gaztea zirudien eta hitzaemanen diot.

Page 69: Bidaiant Lola Sarratea

69

EZKONBERRIA NAIZ.. Goizeko ordu ttikian hasi da nire eguna. Lehendabiziko argiekin egunero bezala, joan naiz errekara garbitu eta apaintzera. Etxean sartzean senarra agurtu dut; lanera doa, eguzkiak berotubaino lehen nahi ditu artoak jorratu. Sukaldean bizpahiru orduko lana daukat.Familia handia gara, eta helduak eta haurrak jaiki baino lehen gosaria prestatubehar dut.

─ Ze negarrak egina naizen! Amak gaztigatu ninduanean nire ezkontza prestatzenari zela hasi ziren nire ezinegonak. Polita nintzela eta mutil jator bat aukeratu zutelaniretzat erraten zidan amak. Baino nik ez nuen ezagutzen mutila eta, ezagutu ere, eznuen ezkondu arte ezagutuko. Etxean bazituzten arazoak, dotea prestatu behar zuteneta alaba gazteena naizenez, dirurik gabe gelditu ziren. Ahizpa zaharrenak ezkonduzirenean ahuntzak saldu behar izan zituzten dotea eman ahal izateko. Nire ezkontzaprestatzeko zorrak egin dituzte etxean.

Ospakizuna besta egiteko areto bat oihalezko sabaiarekin prestatu zuten; lurreantapizak eta kuxinak esertzek;, kandelak loreak eta argiak, dotore paratzeko. Janariaketa edariak ere ausarki erosi zituzten gonbidatuak eroso egon zitezen. Gero nireuztai-saria edo dotea zegoen. Senargaiaren familia handia zen eta horrek besta anitzgarestitzen zuen. Zetazko saria eta urrezko belarritako eta eraztuna, senargaiarenamarentzako; urrezko ordularia eta zetazko jantzia aitarentzako; etxeko emaztekieikotoizko sari bana; gizonei jantzi bana eta anai zaharrenaren semerentzako motuaeskatu zuen senargaiaren familiak. Denbora handia egin zuten bi familiek tratua egi-ten. Amak zin egin zidan adostasun osora ailegatu zirela eta ez nuela aurpegiraturikukanen.

Nire gauza pertsonalak, sukalde altzariak, lo egiteko estalkiak, hiru sari: bat gorria,ezkontzarako; bertze bat, zuria alargun gelditzen banintz, eta egunerokoa. Oineta-koak. Harribitxiak, lepokoak, eskumuturretakoak, belarritakoak, eraztunak, horiekdenak eta ezkutuan, kutxa batean, diru batzuk sartu zizkidan amak.

Sukaldean batzuetan zozotua gelditzen naiz, oraindik ere amarekin oroitzen naiz.Amaginarrebak zorrotz behatzen nau. Ez naiz sukaldari trebea. Barazkiak garbitumoztu eta egosi; arroza irakin, irina oratu, gurina irabiatu. Esnea gatzatu eta gasnaegin. Espeziak banaka eho, gero nahasi. A, espeziak! Jira, haldi, ádrak, kala, sarsó, hing,dhaniá, ilahichi, mehti, long, sonf, ajwain, til, dalchini, késar, imli, amchur, kalá ,hará, mir-cha… Ze lanak ematen dizkidaten espeziek; batzuetan min edo geza ala gozo: Orekaezin hartu…

Page 70: Bidaiant Lola Sarratea

70

Lehen, goizero behia jetzi eta askatu egiten nuen; gero, ura garraiatu, eta egurrabildu sua egiteko. Gustura ibiltzen nintzen goizeko ihintza zapaltzen, libre sentitzennintzen, familia berriak itotzen ninduen, bakarrik egoteko gura nuen. Baino haurdunnago eta amaginarrebak sukalde ardura eman dit. Ardura handiko lana da, batez erefamilia handia garelako: denetara hogeita lau lagun. Egia errateko, koinatek laguntzendidate, batez ere, ahal den moduan norberaren gustuak egiten.

Haurrak gosaldu eta eskolara joaten dira. Helduak astiro beren aferetan gelditzendira, eta, orduan, ni senarrarengana joaten naiz gosariarekin. Nire eguneko unerikhoberena da. Saria ongi apaindu, eskumuturrekoak, belarritakoak eta eraztunak pa-ratu, eta saskia buruan alai abiatzen naiz landara. Senarrak urrunetik ikusten nau,epeka burua goratzen du ea ailegatzen naizen. Zuhaitz baten gerizpean egokitu etaotordu nagusia elkarrekin egiten dugu. Lehendabizi senarrak jaten du, gero nik pla-terean niretzat uzten duena. Emakumeok gizonak baino gutxiago jaten dugu, se-narra baino lehenago hiltzea da gure nahia. Bakarrik egoten garen denbora bakarrada. Gure aferez mintzatzen dugun aldia laburra egiten zait, bere ondoan ongi sen-titzen naiz, maite dut bere usaina, esertzeko tankera, hitz egiteko modua…

Nirekin goxoa da, elkarrekin egoteko gogoa gero eta handiagoa da. Gauean ema-kumeen aretoan nire kutxaren gainean beti nago adi haren keinu baten zain. Baratzera joaten gara; badugu gure altxapea, pikondo baten azpian tapiz baten gai-nean ordu gozoak egiten ditugu.

Senarrarekin gosaldu ondoren, etxerako bidean, burua datorkit gizona ezkontzeraetorri zitzaidan eguna…

Zaldiz zetorren durbante eder bat buruan elegante jantzia, soinujole eta dantzariartean bere familia osoarekin. Nire gurasoek, apaizarekin ongi etorria eman ondoren,herriko jendearekin batera otordu bat egin zuten. Ni etxeko emakumeekin ezkuta-tuan nengoen, gorriz jantzia eta bitxiz gainezka; oinazpi eta esku-azpiek jenarekinmargotu zizkidaten ugalkorra nendin. Hantxe egon nintzen zetazko kuxinen gaineaneserita orduak asper-asper egina, gosez amorratua… Aretoa etxetik gertu propiokiapaindu zuten aurreko egunetan, lore girlanda eta kandelaz gainezka. Herriko jendealekutu zenean, gauez, berandu, familia artekoekin eztei aldarearen erdian su sakra-tuaren inguruan elkartu nintzen lehendabiziko aldiz senargaiarekin. Baina aurpegiakestalita genituenez, ezin genuen elkar ikusi. Denbora luzea egin zuen apezak matrakerrezitatzen. Doi-doi iraun nuen zorabiatu gabe. Zazpi itzuli su sakratuari eman on-

Page 71: Bidaiant Lola Sarratea

71

doren, senarrak aurpegia agertu zidan eta kopeta gorriz tindatu. Aitzina egunero go-rriz tindatzen dut kopetako ile sarrera.

Panpina baten antzera jantzi ninduten, apaindu eta zaindu ere, ez neukan boron-daterik, desiorik, nire buruaz erabakitzen zuten. Familia osoaren ispilu sentitzennintzen. Nire edertasuna saltzen ari baziren bezala.

Udaberria zen eta bero ikaragarria egiten zuen. Astrologoei kontsulta egin ondoren hau-tatu zen eguna: ederra zen garaia ezkontzeko, landak eta baratzak loratuak zeuden eta loreusainak airea blaitzen zuen. Eguna luzea eta ilargi betea...

Senarrarekin otordu bat egin nuen; barau eginak ginen errituak iraun zuen denbora osoaeta hagitz gose ere bai. Hurrengo goizean, segizioarekin nire etxe berrira abiatu nintzen.Ezin nion negar egiteari utzi, zotinak itotzen ninduen, baina, aldi berean, baneukan harakoilusio antzeko bat. Pixkanaka joanen nintzen familia berrian nire tokia finkatzen. Ailegatukozen nire tenorea eta sukaldearen jabe izanen nintzen. Jainkoei eskatzen nion gure ezkontzaugalkorra izan zedin.

Amatxirekin ere akordatzen naiz. Ttikitan bere altzoan egoten nintzen; pan-pinak egiten zizkidan, bere kuttuna nintzelako. Duela denbora guti aitatxi hilzen, eta bere errautsak hartu eta Ganges ibai Jainkosara botatzera joan zen.Alargun gelditzean, galdu zuen bere tokia eta errespetua etxean, soberan ze-goen: nire amak hartu zuen leinua, sukaldearen ardura eta familiaren zuzenda-ritza. Moztu zuen amatxik ilea, kopetan marra zuri bat egin eta sari zuria jantzizuen. Berrogeita hamar urte elkarrekin egonak ziren eta ez zuen senarraren-gandik banandu nahi. Alai abiatu zen,” Hiltzeko sortzen gara eta sortzeko hiltzen”, erraten zuen amatxik, hortaz Ganges ertzean eginen ditu bere azkenegunak, berriro sortzeko hil arte. Badakit amatxi zoriontsua dela, Ganga Jain-kosaren babesean dagoela, baina tristura handia sentitzen dut.

Ganges Jainkosak har ditzan gure gorpuaren errautsak da gure gura. Milaka pertsona hurbiltzen da egunero Benares hirira. Batzuk zerraldo, bertan erre eta errautsak urari eskaintzeko. Baina garesti egiten da bertan gorpua erretzea. Eskaeraikaragarria dago, gau eta egun eten gabe aritzen dira “uki ezinak” hilotzak erretzen.Egurra, hil-mihiseak eta eskaintzak ere haiek saltzen dituzte eta arras garestiak dira.Baina badira ere bertan hiltzeko asmoekin joaten direnak. Edo erromes bere uretanaraztuz bainu bat hartzera hurbiltzen direnak. Modu anitz daude ibaira heltzeko. Ba-dira bere burua saindutzat hartu eta (gehienek gizonezkoak) Gandhi modura biluzik,

Page 72: Bidaiant Lola Sarratea

72

zapi zuri bat hanka artean, eta makil bat eskuan oinez joaten direnak. Trenak gainezkaailegatzen dira Benaresko tren- geltokira. Autobusak, automobilak, bizikletak, gur-diak… garraio modu guziak dira baliagarriak ibaira ailegatzeko.

Herriko emakumeekin errekan elkartzen naiz; arropa garbitzen dugunean berri-ketan aritzen gara. Beti dago berriren bat komentatzeko. Ezkontzak, hiletak, jaiotzak,motorrak. Motorrak ari dira herria aldatzen, badirudi gazteek ez dutela bertze gauzarikburuan. Sarritan joaten dira hiri handietan lan egitera, eta lehen kasta baxuenek soilikegiten zituzten lanak egiteko ere prest daude, motor bat erosteko dirua lortzeko.

Bada ere zinea ikusteko aukera izan duena, eta, jakina, hitzetik hortzera iku-sitakoa kontatzea behartua egoten da. Haren inguruan eseri eta fantasian mur-giltzen gara kontakizunarekin liluraturik. Nik zinea behin ikusi nuen, eta anitzgustatu zitzaidan. Bollywood ekoizleak etorri ziren eta herriko enparantzan oihalhandi bat bi zutaberi lotuta jarri zuten. Jende guzia eseri zen, eta ilundu zuenean,hiru orduko emanaldia egin zuten. Dantzak eta abestiak, aktoresa eder batenamodio gora beherak tarte. Etxe ospetsuak eta ezinbertzeko janzkerak. Denagezurretan, ezinezkoa; ametsetan aritzeko zoragarria. Bai maite dut zinea, etagustatuko litzaidake benetako zine-areto batean pelikula bat ikusteko aukera iza-nen banu.

Eguna erortzen den moduan biltzen dira senideak etxera, bai eta animaliakere, bi behi eta aratzea daukagu. Behi zaharra ez dugu lotzen, ez dadin lotua hil.Haurrei behia laztantzen irakasten diegu, zeren behia baita animalien ama sakra-tua. Ama lurra oparoa eta emankorra irudikatzen du, eta ematen duena dena daona: esnea elika, pixa desinfektatzaile eta kaka erregai. Askatasun osoan beregisa ibiltzen dirabehiak herri eta hirietan. Kondairak dio Brakma Jainkoa behi bi-hurtu eta esnea eman zuela gizakien onurarako.

Amaginarrebak tea prestatzen du, esna jengibre eta azukrearekin. Benetan ona daprestatzen duen tea; badirudi erraza dela baina ez, ez da erraza, urteak behar dira teon bat egiten ikasteko. Opiltxo gozoekin hartzen dugu tea. Eguneko azken otorduaune oso lasaia izaten da. Emakumeak elkarrekin egoten gara gure gauzaz arduratuta.Gizonezkoak ez dira gure gauzetan sartzen, gure ardura da familiaren elikadura etahaurren heziketa.

Etxeko atean Ganesh Jainkoaren iduria daukagu. Nik anitz maite dut Ganesh,badakit gozokiak maite dituela eta, hortaz, egunero opiltxo bat eskaintzen diot. Ga-

Page 73: Bidaiant Lola Sarratea

73

nesh Parbati eta Sihivaren semea da. Sihva gudara joan zen, eta itzultzerakoan, etxekoatea babesten mutil eder bat topatu zuen. Mutilak ez zion sartzen utzi eta Sihvak ez-patarekin burua moztu zion. Parvati atera zen.”Gure semea hil duzu!” Oihuka hasizen, haserre eta sumin handiz, kontsolaezin. Orduan Sihva gan zen aurkiko zuenlehen bizidunari burua moztu eta semeari eransteko asmoarekin. Suertatu zen ele-fante batekin topo egitea; moztu zion burua eta mutilari jarri zion.

Ganehs elefante burudun gizona arratoi baten gainean eserita irudikatzen da. Jainkomaitagarria, azkarra eta sinpatia handikoa da. Bidean oztopoak kendu eta zorte onaerakartzen du. Ekintza berrien babesle denez egunean une bat hartzen dut berarekinegoteko. Jite agurgarrian bere aitzinen eseri eta Janikoengandik hartutako onurak es-kertu ondoren, nire zalantza eta bildurak adierazten dizkiot. Eta badira Ganehsibaino azaltzen ez ditudanak; adibidez, senarraren anai zaharrenak begiratzen nauenmodu lizuna ez zait gustatzen. Beldurra ematen dit. Eta diot beldurra ematen didalaez dudalako deus egiteko modurik. Nire senarra anai gaztena denez ezin dio deusukatu anai zaharrenari. Nik jakin badakit hori, hortaz Jainkoari eskatzen diot gizo-naren desioa desbidera dezan.

Uzta ona ukan dezagun eta familia kideentzat osasuna, eta sabelean daramadan umeamutikoa izan dadin… Beti eskean aritzen naiz, lotsa sentitzen dut. Neurekoia naiz,bai, eta barkamena eskatzen dut. Gero begiak itxi eta mantrak sanskritoz errezitatzen ditut, nik ez dut sanskrito ulertzen baino erreguak bakea dagit.

Page 74: Bidaiant Lola Sarratea

HILOTZAK SURAT

Indiako zazpi hiri sakratuetako bat da Varanasi, Ganges ibaiaren ertzean. Kashi(“guziz ederra”, “eguzkia bezain distiratsua”, hindi hizkuntzan) zeritzan antzina,eta K.a. 3100. urtean eraiki zuten, Shiva jainkoaren malko bat erori zen lekuanhain zuzen ere.

Honela dekribatu zuen (bere garaian) Mark Twain idazle satirikoak:“Historia aitzinekoa da Varanasi, tradizioa baino antzinagokoa, elezaharrak

berak baino lehenagokoa, eta horiek guziak batera baino bi aldiz zaharragoa dirudi”

Beraz, inpresio handia eragiten duen hiria da. Bi miloi biztanle ditu,baina baliteke denak erroldatuak ez egotea. Egunero ailegatzen da jendeahirira, garraio mota guztiak erabiliz. Anitz ez dira gehiago etxera itzuliko,batzuk sosik gabe geldituko direlako, bertze batzuk ibai ertzean hil nahidutelako. Hinduistak bizian behin joan beharreko hiria denez, mota guzie-tako jendea biltzen da bertara eta hantxe nahasten dira kasta guziak,aberatsak eta eskaleak, gazteak eta zaharrak. Animaliek ere badute berentokia; jendearen artean bizi dira, bertzeak bertze, behiak, zakurrak, bufa-loak, basurdeak eta ahuntzak... Varanasin kalean egiten da bizia, usaina, kolorea, erritmoa, asotsa eta kutsadura dira han garaile, eta horien guziengainetik errezoak, abestiak eta erreguak.

2.510 kilometro luze da Ganges, “Jainkosa Ibaia”, munduko ibai kutsa-tuenetako bat. Haren ertzetan milaka hilotz erretzen dituzte, eta errautsakurera segidan jaurtitzen dituzte egunero. Hinduisten artean deus ez da halaezaguturik, nola baita beren hilez hartzen duten arreta berezia. Badakiteheriotzarekin arima galtzen ez dela, eta bertan gelditu den gorputza berriz

74

Page 75: Bidaiant Lola Sarratea

arimarekin bat egin beharra dela. Nonahi prestatzen dituzte egur-metakhilotzak gainean hartzeko prest.

Hildakoa gizonezkoa bada, haren ondoan egoten da andre alarguna, kas-kamotz eta zuriz jantzirik. Ingelesak Indiara ailegatu baino lehen, senarra-rekin batera erretzen zuten emaztea. Gero, izugarrikeria hori debekatuzutenetik, ibaiaren bazterrean gelditzen dira andre alargunak hil arte. Semezaharrenak pizten du su-txondorra, eta ondoan gelditzen da, jite agurgarrian,amatatu arte.

Bufaloak uretan bainatzen ari diren bitartean, ibai bazterrean biluzten da jendea eta,arropa garbitu eta eguzkian hedatu ondoren, bainatu eta jantzi egiten da berriro.Erromesak fede handiz bertan bainatzen ari diren bitarte horretan, kometak zeru-rantz astintzen aritzen dira haurrak, bizar mozten barberak, eta zein bere egitekoangainerako guziak: masajistak, sukaldariak, saltzaileak, erosleak, turistak…

Surrealista xamar gertatzen da hau guzia nire antzeko baten begietan. Alabaina, erlijiobat baino areago, bizimodu bat da hinduismoa. Hinduisten sinesteetan ez dago sortzailerik, hinduismoak ez dauka elizarik, ez eta gidaririk ere. Veda testuetan ageridiren herri gurtzeak, ohiturak eta sinesmenak dituzte hinduistek bere erlijioaren funtseta oinarri. Betikoa da Veda , ez du hasierarik ez bukaerarik. Milaka urtetan zabalduda, ahoz aho. Testuak berandu idatzi ziren, K.a. 700. urtearen inguruan, baina ahoz-koa da benetako Veda, bere doinuak ditu eta gauzak horrela direla irakasten dietemaisuek ikasleei. Mila milioi jarraitzaile ditu hinduismoak, eta 330 bat milioi jainkogurtzen dituzte haren jarraitzaileek aldi berean, mota askotako jainkoak eta jainkosakbaitituzte: piztiak, zuhaitzak, mendiak eta ibaiak, loreak, lurrinak, koloreak… Izenaduen guzia da gurgarria. Egunerokoan bizi dituzte hinduistek jainkoak.

75

Page 76: Bidaiant Lola Sarratea
Page 77: Bidaiant Lola Sarratea
Page 78: Bidaiant Lola Sarratea
Page 79: Bidaiant Lola Sarratea
Page 80: Bidaiant Lola Sarratea
Page 81: Bidaiant Lola Sarratea
Page 82: Bidaiant Lola Sarratea
Page 83: Bidaiant Lola Sarratea
Page 84: Bidaiant Lola Sarratea
Page 85: Bidaiant Lola Sarratea
Page 86: Bidaiant Lola Sarratea
Page 87: Bidaiant Lola Sarratea
Page 88: Bidaiant Lola Sarratea
Page 89: Bidaiant Lola Sarratea
Page 90: Bidaiant Lola Sarratea
Page 91: Bidaiant Lola Sarratea
Page 92: Bidaiant Lola Sarratea
Page 93: Bidaiant Lola Sarratea
Page 94: Bidaiant Lola Sarratea
Page 95: Bidaiant Lola Sarratea
Page 96: Bidaiant Lola Sarratea
Page 97: Bidaiant Lola Sarratea
Page 98: Bidaiant Lola Sarratea

98

AKUARELA SAFARIA

Uztailaren zazpigarrena da, eta San Fermin eguna dela gogora etorri zait. Nafarranaizelako izanen da…Goizeko ordu ttikietan kamioi batean atera gara Nairobitik. Hamar egun iraunen

du gure safariak eta beharrezko guziak gurekin daramatzagu. Rift arrail handian,Kenya eta Tanzaniako Nakuru, Masi-Mara, Serengeti eta Ngorongoro parke babes-tuak bisitatuko ditugu. Lurralde berri bat ezagutzera noa: amets batean murgildutabanengo bezala sentitzen naiz, emozioz betea. Ikusmin handia sortzen dit ezezagu-nak. Bizimodu berriak, sinesmen sinestezinak, ohitura ikaragarriak, jendeen janzkeraeta apaingarri bitxiak… horiek denak errespetatzen ditut gogo onez. Inongo aurreiritzik gabe. Beti horrela izan da, eta belaki batek bezala dena xurgatzen dut.Beti badago zerbait hartzeko, asimilatzeko, ikasteko: sentsazioak, koloreak, belar bus-tien usaina, txorien abestiak, eguzkiaren gorria eta ilargiaren zuria, nire bidai lagunenafal osteko irriak, haurren begirada inozenteak….

Gidaria, sukaldaria eta txoferra atseginak egiten zaizkit. Hamabortz lagun garadenetara eta xarmanki pasatuko dugu doike. Argazki-safaria da asmoa, baina nik ezdut argazkirik eginen, akuarela-kaxa eta kaiera ekarri ditut: nirea akuarela-safaria izanen da.

Baringo izeneko aintzira aldera goaz. Laku geza, 130 kilometro koadro handi da,Afrikan den txori-leku oparoena. Laurehun bat txori espezie bizi dira bertan. Lakuauherra da, ia ez da ikusten, lurrarekin bat nahasten delako. Txoriak dira nagusi.Harribitxien kolorea hartzen dute, azabatxea, korala, esmeralda, lapislazulia, karmina,kobaltoa…, horiek denak oreka perfektuan txoriak jantziz.

Goliat gartza, munduan den mota handiena, lakuaren bazterrean bizi da. Bakartia,liraina eta malgua da, opera emanaldi baterako bezala apaindua, emazteki tankera

Page 99: Bidaiant Lola Sarratea

99

ematen diot. Belusezko bizkar estalkia, setazko soinekoa, lepoa mokoraino luzea, bu-larrerainoko perlaz osatutako koilarea. Harro, ahaltsu, elegante hartzen duhegaldia.

Mattin arrantzalea urdin berdexka, papo gorri eta lepo zuria da. Mokoa beltzluzea dauka eta ezpata bezain indartsua. Egun osoa arrantzan ematen du, buruztxorrotxioan murgiltzen da uretan eta arraina mokoan itzultzen da, txitatzen ari denbere txori lagunari jatekoa ematera.

Txori ehuleek lan polita egiten dute, zuhaitz adarretatik zilintzan egiten dituztehabiak. Ehuna parpaila modura, sagar handi baten neurrian bukatzen dute. Binakaaritzen dira lanean, belar-izpiak, koroildua … eta horrelako osagaiak ekarri eta hegaletan iruten.

Lur lehorrean oasi eder bat da aintzira. Handik hurbil bizi diren pokot komuni-tateko emakumeek koilaretan txorien kolore berak erakusten dituzte.

Bizi miserable xamarra pokot tribuarena. Ahuntzak zaindu eta ehizan aritzendira. Nomadak dira; basoan fruitu lehorrak biltzen dituzte negu gorrian jateko.Ahuntz-larruekin egiten dituzte etxolak, baita helduen soinekoak ere (nahikopolitak). Emakumeek koilare ikusgarriak luzitzen dituzte bular gainean, norbe-raren estatusaren ezaugarri. Ez dakite arropa garbitzen. Haurrek Europako jantzizikin eta zulatuak eramaten dituzte. Nahiz eta Kenyan haurrak eskolara joatendiren, ez du ematen hemengoek hori egiten dutenik. Komunitatea ttikia da, ape-nas berrogei bat lagun. Etxola bat bisitatu dugu: borobila da, sua erdian eta alboetan etzateko tokia. Pertsona zutik ez da kabitzen, nahi eta nahi ez totorikoibili behar du. Abar ziztadunez egindako hesi baten barnean ahuntzak dauzkate;bertan etxola ttiki-ttiki bat dago, piztietatik aziendak zaintzeko, eta han bertanmutikoak lo egiten dute. Neskatikoak, ezkondu arte, amatxirekin egiten dute lo,begiratuak izateko. Lau sosen truke dozena erdi bat emakumek guretzako dantzaegin dute. Emakume batzuek, adinez nagusi, nahiko ximelduak, abesti triste batabestu dute.

Ez zait deus gustatzen ikusten ari naizena eta emakume batek daramankoilarea kaieran marrazten hasi naiz. Haur batzuk hurbildu zaizkit, berehala nabaritu dut haiek ere marraztu nahi dutela, eta papera eta kolorezko arkatzekinlurrean eseri eta elkarrekin marrazten aritu gara.

Eguzkia apaltzen hasi da; giroa, hozten; herrixkako kazikea hurbildu da:

Page 100: Bidaiant Lola Sarratea

100

eskumuturrean daraman ordulari distiratsuari begiratu eta haurrei keinu bat egindie; umeek zutitu eta gibelat begiratu gabe joan dira bere etxola aldera. Guregidariak ordaindu dio gizonari bisita-saria, eta autoan sartu gara.

Kriskitinak joka. ─ Jaiki neska-mutilak! kafea prest duzue. ─Aupa neska- mu-tilak! ─ Bere andaluziar doinu bereziarekin goizero lauretan ernatzen gaitu gi-dariak. Manu du izena eta sebilarra da.

Sukaldaria tanzaniarra da, Daby du izena, larru beltz ederra, ia bi metro altu.Galtza loredunen gainean elastikoa maukarik gabe janzten du, beso sendoak age-rian utziz. Lepo gotor gainean ile sasi handia Bob Marley modura orraztua da-rama. Aurpegia alaia, begiak beltz distiratsuak, sudur mintza zabalen azpian,ezpain handiak airea musuka. Itxura bikaina mutilarena.

Sukaldari ona da, eta txit maitagarria, beti daki nork nahi duen kafea ala tea, norkez duen zukurik nahi…

Goizekoa da otordurik hoberena, arrautza eta txingarra, laranja-zukua, ogi zigorra,mermelada, kafea… Bortzetan gosaldu ondoren zalu eta gogotsu hasten dut eguna.

Bidaiaren hirugarren eguna da eta argi-hastean Nakuru parkea gurutzatuko dugu,izen bereko aintziraraino iristeko.

Goiza hotza da eta belarra ihintzez blai dago, belai handia zeharkatzen ari gara mantso-mantso animaliak ikusten

Hagitz goiz elikatzen dira belarjaleak giro umela profitatuz.Bufalo kafre talde bat, inpala bikotea, antilopeak, gazelak… ez gaituzte ezta begiratu

ere egiten, arrotzak sentitzen gara, badirudi ez dutela bazkatzeko tenorean bisitarik nahi. Halako batean txoferrak kamioia gelditu du.Ixo! Ixo!” Dio gidariak. Bide ertzean errinozeronte-zuri bikote bat dago; alimalekoak

dira, gris zurixkak, belarra jan eta jan ari dira. Seiehun kilo belar jaten omen ditu eguneanbakoitzak.

Errinozeronteek ez gaituzte ikusten. Azienda primitiboak dira; bista motza dute; usai-mena daukate garatua eta haien gida da, baina oraingoan haizea aurka daukate. Errinoze-ronteek bere lurraldeko mugak pixaz ihinztatu eta gotor defendatzendituzte. Bakean uzten bazaie, ez dira erasotzaileak; haserrean, sudur-adarrarekin adarkakasatzen dute arrotza.

Page 101: Bidaiant Lola Sarratea

101

Dinosauroak akitu zirenean, belarjale erraldoiek hartu zuten haien tokia. Duela mi-lioika urte gertatu zen. Errinozerontea, mamuta, bisontea… zelai handitan egokitzenjoan ziren. Errinozerontea animalia mitikoa da. Txinpantzea zuhaitzetatik jaitsi etazutik hasi zenean, errinozerontea zelaietan bizi zen. Hasieratik liluramendua sortukozuen gizakiarengan, kobazuloetan maiz marraztu baitzuen gizonak haren irudia. Laubat metro luze, ia bi metro altu, munduan dauden espezie handienetan laugarrenada. Hogei bat mila buru bertzerik ez dira gelditzen Afrikan; kontinentea kolonizatubaino lehen, ordea, miloi aletik gora bizi ziren.

Animaliaren defentsa sudur gainean daukan adar handia da, aldi berean bere ga-lera izan dena. Antzinatik izan da preziatua errinozerontearen adarra. Gizakiarensexu-potentzia indartzeko gaitasunak bazituela pentsatzen zuten, eta sarraskia ikaragarria izan zen. Gaur egun espezia babestua da, baina desagertzeko arriskuan,betiere.

Kamioiko leihotik begira denbora bat egon gara, isil-isilean, errinozeronteakzanpa-zanpa belar jaten bata bertzearen gibeletik urrundu diren arte.

Bat marraztu eginen dut. Muturra, luzea. Ezpain handiak, sudur azpian eta gainean, adar nagusia. Goraxeago, adar motza. Masailezur gainean, begiak. Handik gora, kopeta, handia; belarriak, motzak.Gorputza, lodia eta luzea.Hanka motz sendoak. Buztana, arina. Eguerdi aldera, parkean, eguzkia eta belarra dar-dar; lekukoak, berriz, altxapean,

kobazuloetan, sasipean. Haizea nagi, zeruan hodei pusketak alfer, egonean…

Arratsaldez ailegatu gara Nakuru aintzirara: milaka flamenko arrosa aurrean dauzkat.Laku gaziak eguzki erreflexuz zilarrezkoa ematen du. Ertzak arrosa kolorea hartzendu; bertan flamenko hankaluzeak ura iragaziz elikatzen ari dira. Ura zurrupatu, iragazi eta bota; zurrupatu, iragazi eta bota, eta horrela, egun osoa. Aintzira gazi honetan, padura burdina eta proteinetan aberatsa da. Hemen dagoen itsas-belarberezi batek ematen dio, hain zuzen, flamenkoari arrosa kolorea.

Page 102: Bidaiant Lola Sarratea

102

Ematen du flamenkoek gimnasia erritmiko batean murgildurik daudela, edo antzerki-saio batean; agian, balet-pausoak dira; batek daki. Erraten dute munduanikuskizun ederrenetako bat dela; baliteke. Bizimodu fina eta elegantea iruditzen zaitbenetan.

Flamenkoek maiatzean erruten dute lohian egindako habietan; ehun bat arraultza,aldi bakoitzean, eta arrak zein emeak txandaka berotzen ditu arraultzak txitatu arte.

Bazter batean eseri eta flamenkoak marrazten ari naizela, mukuru ilun handibat zanpa-zanpa datorrela ikusi dut. Flamenko finen artean mamuak alimalekoaematen du. Harizko mantel zuri batean ardo beltz orban bat balitz bezala. Erabattokiz kanpo. Bufalo zezena da, larria; bizkarrari jarrai, lepo sendoa, bi adarretanburutua. Adarrak ikaragarrizkoak ditu: beltz distiratsuak; azpian, belarriak gainbeherazilintzan, begi handi hanpatuak; mutur gainean, sudur-zulo beltz sakonak. Eta basoaldera dator, haren bidean nago: trasteak bildu eta kamioira noa, ez nuke piztiarenadarretan neure burua ikusi nahi.

Goibel dago eta goiz hasi du iluntzen. Seiak aldera paratu dugu kanpamendua etasu ondoan eseri gara. Gidariak garagardo botila eta intxaur batzuk mahi gainean jarrieta, bizarra ferekatuz, urduri, izkina batean, eserlekuaren punta-puntan eseri da, lasterka ateratzeko prest balego bezala.

─Komuna ebatsi digute. ─gaztigatu gaitu.─ Eta orain zer? Dio emakume batek. ─nork ebatsiko luke komun bat? bertze

batek harritua.─ Ba, ez dakit, baina ebatsi egin digute.–erantzun dio gidariak.─ Eta orain nola konponduko gara?– berriz ere emakumeak. ─Ba, orain… Hor duzue munduko komunik handiena ─ oihana seinalatuz, erant-

zun dio mutilak. Minutu bat isilik egon ondoren, barrez ia lehertu gara…gero, sasoi onez afaldu

eta garaiz joan gara lo egitera.

Argi-astean Masai-Maran sartu gara; nonbait bada, hemen da errege lehoia. Parajeauhintsua da: mendixka buruak, belai eta larre, basotxo-oinetan, errekak. Non-nahi,behi aldeak masai abeltzainekin. Herrixkak, sasi elorriz inguratuak; bertan, mila kolorez jantzitako emakumeak bere eginkizunetan ageri dira. Paisaiak margolari txarbatena ematen du. Dena da polita, ametsetan ikusten diren horietakoa, gezurrezkoa

Page 103: Bidaiant Lola Sarratea

103

balitz bezala. Zeruko hodei pusketak dantzan, parajea nabartzen dute haien itzalekin. Goizeko hamarrak aldera lehendabiziko lehoinabarra ikusi dut. Errekari

jarraitzen dio gure bideak; bertze aldean, animalia astiro doa. Mantso-mantso pa-raleloan jarraitu diogu lehoinabarrari; ezikusiarena egiten du, ala kamioia ez du eza-gutzen: kaxa erraldoi itsusi bat bertzerik ez da, traste bizigabea. Eta biziduna biladabil, ehiztari maltzurra da lehoinabarra, xume-xume, isil-isilean, ezustean harra-patzen du ehizakia.

─ Animalia gose dago, sabela hutsa dauka ─ dio gidariak. Hamar minutu eskas iraun du desfileak. Lirain eta malgu, larru nabar elegantez

jantzia, sasi artean galdu dut lehoinabarra. Betiko geldituko da nire begietan. Ez dutehizan ikusi, baina agian hobe…

Jirafak, zebrak, ñuak, bufalok, antilopeak … taldeka edo bakarka, zelai, baso edomendixketan. Mila bidegurutze daude, eta galdu egin gara.

Batzuetan galtzeak badu berea; gaurkoa horietako bat izan da. Eguzkia apaltzen hasia da,haizeak freskatzen du, eta lehoi-familia afari-merienda egiten ari da. Bidetik gertu, ehun batmetrora; arra, harri-tontor handi baten gainean eserita dago. Haren ezti kolorezko begiekmesprezuz begiratzen gaituzte; aharrausi egin du, ahutza ahaltsuak ireki eta hagin handiakerakutsiz. Buruko ile beltz ederrak astindu ditu. Emea magalean zebra bat jaten ari dira.Bi dira, ondoan hiruzpalau ume jaki hezurrekin jostetan, lurrean iraulka, borrokan… Lehoiarra kontent dago, bera izan da lehendabiziko jan duena, emeek ekarri diote jakia. Nagusiaase denean soilik, hasi dira jaten bertzeak. Ikaragarrizko haginkadekin zatitzen dute zebra-haragia, larru marraduna larrutuz.

Lehoi-arra lotsagabe itzala da. Baso eta oihanean, errege poligamoa. Erreginek man-tentzen dute kobazuloa, umeak zaintzen eta familia osoa elikatzen ere. Haren eginkizunalurraldea eta emeak defendatzea da, batez ere, bertze erregeetatik, eta gotor defendatukodu erreinua azken hatsa galduko badu ere. Lehoi-emea umatzeko tenorean taldea utzi etakobazulo batean umeak koxkortu arte altxatzen da. Emeak umeei esnea ematen dien bi-tartean, ez da zeloan sartzen, eta arrak anitzetan hiltzen ditu sortu berriak emea berotzeko.

Hiru egun irauten du lehoi-emearen zeloak, eta hogei minutuan behin estaltzendu arrak emea: hirurehun bat aldiz hiru egunetan… Lehoiek ez dute aurre eginendien harraparirik, hortaz, espezia bera da ugalketa kontrolatzen duena. Sortzen direnhiru lehoitatik batek baino ez du eginen aitzina.

Page 104: Bidaiant Lola Sarratea

104

Ur ondoan, belai batean paratu dugu kanpamendua. Su handi bat egin eta ondoanafaldu ostean, berbetan ari garela, harako kurrinka bat aditu dut. Izutu ere egin naiz.Gaua beltza dago, ez dut deus ikusten. Kopetako argia biztu, eta inguruan begiradabat eman dut. Bi begi alimaleko meta baten buruan ikusi ditut. Meta zanpa-zanpa,ia arrastaka mugitzen da, eta nigana dator.

─ Lasai, lasai ez dute deus egiten, sar zaitez dendan eta ongi hertsi atea. –gomendatudit gidariak.

─ Badirudi hipopotamoak arrotzekin laket direla eta gauez gero eta gehiago dira turisten dendak harriduraz bisitatzen dituztenak.

Irribarretsu taldeari zuzendu zaio gidaria.─ Pixa eta bertze gainerako guztiak egin eta sar zaitezte dendetan, gauez ez atera,

hipopotamoa izutuko da, eta orduan bai, hobe haren aitzinean ez bazaudete.

Lo-zakuaren barnean, dendak ematen didan babesean ongi sentitzen naiz. Kanpoan aktibitate handia sumatzen dut, nonbait, hipopotamo-familia osoa etorri da bazkara.

“ A! “ ze bizi tristea hipopotamoarena. Eguna ur lohitsuan iraulka, gau osoa belarjaten. Ehunka kilo bizkarrean, eguna joan eguna etorri…

Animalien txutxu-mutxuek lokartu naute, azkenik.

Lainotsu ernatu da eguna, ia ez da deus ikusten. Kamioian erdi lo gaude. Errepidea ma-kurra da. Harako batean, elefante alde handi batekin topo egin dugu. Gidariak txoferrarigelditzeko eskatu dio. Elefante bat errepidetik gertu dago.

Elefante-familia amatxik gidatzen du. Badira erraldoiak, handiak, ertainak eta niniak, amaren hanka artean, titia bila. Amak

aldizka tronparekin pa ematen dio umeari. Arrak hortz luze eleganteak harro erakusten ditu. Hurbilean ur-putzu bat ur-liliz estalia dago. Elefante batek 160 litro ur eguenean

behar ditu, eta ur-liliak anitz gustatzen zaizkio. Putzua agortzen denean, bertze baten bila mugitzen da elefante aldea.Idorte handietan gaizki pasatzen du elefanteak: larrua babesteko lokatzan

bainatzea premiazkoa du; zahartzen denean, haginak galtzen ditu, eta kima xamursortu berriak soilik matxikatzen ahal ditu.

Page 105: Bidaiant Lola Sarratea

105

Kamioia gelditu eta isilean taldeari begira denbora egon gara.Eme bat zeloan dagoela ematen du, eta arra gorteiatzen ari zaio. Tronpa gora,

belarriak astindu eta ikaragarrizko orroa bota ere egin du.

Alde egiteko tenore da. Elefanteak pisua eta traketsa ematen badu ere, zalu eta abilada: igeri, ongi egiten du eta basoko sasi edo sastrakek ez diote trabarik egiten, denengainetik pasatzen da. Haserrean, hagitz arriskutsua da. Ez ditu arrotzak bere ingu-ruan maite. Bere intimitatea babesten du. Elefante batek harrapatuz gero, nekez ate-rako da bizirik gizona. Lehenik tronparekin lurrera bota eta gero hankekinzanpa-zanpa kasatuko du.

Lainoa harrotu du eta ikaragarrizko beroa egiten du. Itzal bat bila gabiltza. Bazkaltzeko tenorea ailegatu da eta gose gaude. Azkenik, Akazia batzuen azpian ma-haia paratu eta zerbait jateko hartu dugu. Gero berriro kamioira: kuluxka bat eginen dut.

Munduan animaliarik zaluena gepardoa da. Edertasun handiko harraparia; larru nabar zurixka;bi malkok aurpegia goitik behera gurutzatzen diote, beti negarrez balitz bezala. Kuttuna etamaitagarria dirudit.

Betiko tximinoen etsai amorratua, siesta-denbora profitatuz, sartu da gepardoa tximino-ba-ratzean. Tximino-familia handi bat lasai dago, berbetan, jolasean, elkarri orrazten, zorri garbitzen…

Tximinoek harraparia sumatu dute eta umeak bizkar gainean, besapean bildu … eta zuhaitzetara igo dira. Iskanbila ikaragarrian zuhaitzez zuhaitz jarraitu diote gepardoari, garrasikaerrietan egiten diotelarik. Gepardoak, lotsati, buztana arrastaka baratzetik atera duenean, tximinoakmutu gelditu dira. Minutu bateko isilunea egin da. Nahiko dramatikoa iruditu zait.

Emozio handia sentitu dut. Une honetan tximinoekin nago: badakit gepardoatximino ume baten beharrean dagoela, hori dela haren bizibidea, seguru aski, berakere baduela ume bat kobazuloan eta elikatu behar duela, baina tximinoen ekintza ausarta hunkigarria dagit. Eguna ongi profitatu dugu, eta ilunabar gorri-gorriak aterpe eman digu. Eguzkiakostertzean sua dariola ematen du, baina urrun dago, eta harenak ez gaitu berotzen,hortaz, gurea egin dugu; gero, su inguruan espageti on batzuk jan ondoren dendansartu naiz. Ibai bazterrean gaude eta giro hezea sumatzen dut.

Page 106: Bidaiant Lola Sarratea

106

Serengeti (masai hitza da, (zelai handia )) parke babestua da eta 15.000 kilo-metro koadro dauzka. Munduan animalia basa gehien bizi den tokia da.

Belar bila urtean bi aldiz belarjaleek emigrazio handi bat egiten dute. Urtarrila eta martxoa bitarte Maratik Serengetira; ekaina eta abuztuko artean,Serengetitik Marara. Ikusgarria da. Bihotza estutzen dizun horietakoa da. Elkarrekin egiten dute bidea belarjaleek, eta horien gibeletik, haragijaleek,hiena, arrano eta haratustelek ere bai. Burmuinean badirudi GPSa daramatela.Batek daki zenbat mila urte, urtea etorri, urtea joan, eta beti bide bera. BideanMara ibaia pasa behar dute eta ikaragarrizko taldeak batera oztopoa gainditzensaiatzen dira, anitzen bizia krokodiloen haginetan akituko baita.

Mara eta Serengeti lurralde bera da. Muga politikoa. Europarrek bulego bateanmapa hartu eta arkatza eta kartaboiarekin joan den mendean marra zuzen bat eginzuten: inongo zentzu barik, herri bat zatitua gelditu zen: Serengeti, Tanzanian, etaMara, Kenyan. Alde bitan masaiak bizi dira; “maa” mintzatzen dute; antzinako bi-zimoduari lotuak, oraindik nahiko bizimodu basa daramate.

Animaliak lurraldean mugaz gain bizi dira, euriaren gibeletik ibiltzen dira. Serengetin urtaro euritsuan belarra handitzen ia ikus daitekeela erraten dute. Animaliekeuriaren usaina sumatzen dute, euriaren arabera bizi direlako.

Eguerdi aldera Mara ibaira hurbildu gara: bazkaldu eta ibai ertzean itzuli bat egiteada asmoa. Ibaia urez motel dago, alde bitan krokodiloak zain daude. Badakite zebraeta ñuak heldu direla.

Rancher batekin joan gara animalien pausoa ikustera. Gizonak errifle handi batdarama bizkarrean.

─ Beharrezkoa da ?─ galde egin diot, erriflea seinalatuz.─ Bai horixe! Krokodiloak ez dira txantxetan ibiltzen ─ erantzun dit gizonak.─ Toki beretik pasatzen dira beti animaliak?─ Ez, ibaian zehar badira gurutzatzeko moduko pasuak, baina hau da erraznetakoa

. ─ Eta, anitz dira harrapatzen dituztenak?─ Beno, bi egunetan ibaia odolez gorrituko da... Rancheraren erantzunak zirrara dagit. Krokodiloa beha gelditu naiz. Ibaiaren

bertze aldean dago, ederra da benetan. Eguzkiak bete-betean ematen dio, larru

Page 107: Bidaiant Lola Sarratea

107

azal ezkatatsua distiratsu eginez. Muturra, luzea; ahutzak, nagusiak, ahaltsuak;kopetan, bi begi aupatuak. Buztaneraino hainbertze luze, sabela eta hankak, urpean.

Kaiera atera eta hasi naiz zirriborro batzuk hartzen.

Ez dakit zer egun den, kontua galdu dut. Ez dut jakin nahi ere. Era bat bertze mundubatean bizi naiz. Denboraren zentzua arrotza egiten zait, badirudi mende bat dara-madala animalia artean. Haien bizia beharrak jarraitzen, haien munduan sartua. Ani-malien elkarrekiko loturak, janari-kateak, larru apaingarriak, sedukzio-jokoak,umezaintza. Haien aisialdia eta deskantsua… hurbilak egiten zaizkit, neu ere animaliaizanik... Eguzkia goiz arratsaldez gorri-gorritzen denean, egunaren hasiera etaamaiera gaztigatuz, animaliak bezala, haren arabera bizi naiz. Benetan egote ona hemengoa.

Goizean Kenyan sartzeko paperak egin behar ditugu, dirua aldatu eta zergak ordaindu, supermerkatuan janaria eta edariak erosi, kamioiko upategia gasolinaz bete.Goiza osoa galdu dugu, eta masai bitxi-saltzaileen matraka ikaragarria jasan ere.

“ Serengeti ez da hilko”. Bernhard Grzimek eta bere semea bi ameslari ziren. Joanden gizaldi erdi aldera egin zuten klasiko gelditu den dokumentalak horrela dio. Halabedi. Maabi mendixka gailurretik ikusi, eta urrunean galtzen diren zelai horixketan,ematen du munduaren borobila nabari dela.

Bernhard eta Michel zientzialari alemaniarrek Serengeti eta Maran bizi diren ani-malien elika-beharrak aztertu zituzten. Fauna hau bizirik irauteko ehiza behin beti-rako debekatzea derrigorrezkoa zela argi ikusi zuten. Aginte koloniarren oniritzialortzen saiatu, eta denbora laburrean lurraldea gobernuak babestu zuen. Bi urte ge-roago, Michel Ngorongoron hegazkin istripu batean hil zen. Arrano bat trabatu zitzaion hegazkinaren helizean. Aitak Alemaniara itzuli eta Frankfurteko ZoologiElkartea eraiki zuen; Serengeti eta Ngorongoro mantentzeko dirua lortzeko. 1987anbihotzekoak eman eta Bernhard hil egin zen, eta, bere borondatea izanik, gorpuaAfrikara eraman zuten. Aita-semeak Tanzanian dautzate.

Bi ostruka izukor lasterka hasi dira kamioia ikusi eta. Haraxeago, basurde mutur han-diak muturka zizari bila ipurdia ematen digute.

Page 108: Bidaiant Lola Sarratea

108

Idazkaria deritzo. Txoritzar handi bat da. Ehunka daude belai eta zelaitan, betibakarka eta paseoan, astiro, lurra beha, suge-ehiztaria da. Egunean kilometroak egitenditu, ez da behin ere gelditzen. Zuri-beltzez jantzia, mokoa gorria du. Ez da polita,baina nortasun handikoa, urrunetik ikusten da.

Jirafak larrua nabar marroi gorrixka, buru ttiki, adar motz eta belarri tenteak. Haienbegi biziak tinko, gure kamioia beha gelditzen dira, zuhaitz adar janez, azpitik gora, etagora, eta gorago … denboraren poderioz hankak eta lepoa luzatuz joan zaizkie. Txit ede-rrak dira, batez ere taldean, ipuinak ilustrazio bat ematen du. Gustu anitz marraztu ditut.

Parajean milaka ñu eta zebra trostan ipar aldera bazka freskoa bila. Bufalo tropak burumakur, adarren pisua ezin eramanez. Urrunean hauts laino uher batean, bertze hainbat,lerroka, multzoka, orroka, irrintzika. Bidea moztu digute, eta hantxe gaude lekuko mutu.Ikusten ari garena hitzez ezin baita irudikatu.

Ñua itsusi mortala da, Javier Barden eta Rosi de Palmaren arteko antza dauka. Bainabadu lagun polita: zebra, zaldi ttiki marraduna; Euskal Herriko ipar aldeko pottoken antzaematen diot. Elkarrekin egiten dute bidea zebra eta ñuek: zebrek bista ona daukate etaharrapariak ikusten dituzte, aldiz, ñuek ura usaintzen dute.

Antilope-mota anitz daude zelai eta larretan. Orys, topi, kudu oribi, gazela, inpala…espezie gehienetan arrak soilik dira adardunak, eta joko-loka aritzen dira emea dispu-tatzen. Sexu-jolas ederrak dira horiek: belaian arrak ikusgarri egiten dira, dantza modurajolasten, beraien ar ikurrak nabarmenduz. Bitartean, urrixek ez ikusiarena egiten baduteere, inguruan gelditzen dira. Jokoa irabazten duenak estaliko ditu taldeko emeak. Umeakedozein parke batean haurrak bezala jostetan ari dira. Naturaren selekzioari jarraituz go-torrenei dagokie espeziaren ugalketa.

Kudu eder bat ikusi dut. Erraten didate ez dela erraza, kudu bat ikustea batez ereehiztari zuriek (Ernest Hemingway barne) joan den gizaldian ia espezia akitu zutelako.Metro pare bat luze, metro eta erdi altu. Gris antza, zazpi bat marra zurik goitik beheragorputza gurutzatzen diote; adarrak, kopetatik gibelat lau itzulian zerurantz oreka per-fektuan. Muturra ttikia, ezpain zuri finak, eta begi izukorrak, bata bertzeari marra zuribatez juntatuak. Zuhaixka batzuen gainetik jauzi egin eta kudua betiko basoan galdu dut.

Bi egun egin ditugu Serengetin. Parkean ez da jenderik bizi, animaliek berebizia egiten dute askatasun osoan. Gauak luzeak dira. Ez naiz beldurtia, baina,lehoien orroek, hienen garrasiek, tximinoen oihuek… errespetuz hartzen ditut.Lozakuaren barnean korapilaturik geldi-geldi pasatzen dut gaua. Goiz aldera

Page 109: Bidaiant Lola Sarratea

109

isiltzen da oihana eta guk hasten dugu eguna. Dendak urratu, tolestu, eta kamioianbildu, gosaldu, kantinplora urez bete eta lehen argi izpiekin abiatzeko egoten gara prest.

Berriz Tanzanian sartzeko paperak egin behar ditugu…Tanzanian ia ez da autorik ikusten, batez ere, erregaia arras garestia delako.

Errepideak gurdi-bide modukoak dira. Baina badago bat luzea eta zuena asfaltatuadagoena. Gehien bat turistak bideratzeko erabiltzen da. Zortzi orduko bidaia eginbehar dugu eta horixe hartu dugu. Gidaria giroa alaitzeko mila kontu kontatzenari zaigu: lehoien sexu-ohiturak, masaien bizimodu harrigarria eta horrelakoak…

Batean, urrun, errepidean traba bat dago. Kamioiak abiadura mantsotu eta po-liki-poliki, gelditu gabe, bide ondotik pasatu da. Errepidean mutil bat gorputz beheradatza, besoak gurutzean, eskuineko aurpegi mazela asfaltoari atxikia, ezkerreko begiazerua beha. Motoa ondoan iraulia dauka. Hilda dagoela ematen du.

Bidaiariok oihuka, haserre, txoferrari gelditzeko eskatu diogu, baina, harkezentzunarena egin eta azeleragailuari hanka atxiki eta aitzina jarraitu du. Denokleihotik begira gaude eta pare bat kotxe ikusi ditugu guk egin dugun bera egiten, batere ez da gelditu. Giro kiratsean eztabaida handia sortu da kamioian.

Gidariak isilarazi gaitu.─ Ezin dugu deus egin, ez da gure afera. ─ Zer diozu!Dio emakume batek. ─ Ezin dugu hor utzi!Bertze batek.“ Agian zauritua zagok …” ia negarrez, diot nirekiko. Harri-harri eginda gelditu

naiz, nire ustean mutila laguntza beharrean dagoelako. ─Baliteke azpijoko bat izatea, demagun gelditzen garela, istripua antzerti bat izatea,

eta, ezkutuan dagoen mutil talde batek ditugun on guziak ebatsi ondoren, biluz gorrianbidean uzten gaituela . Badakit gogorra dela, baina, Afrikan gaude eta, entzun ongi,hemen biziak ez du deus balio, ez harenak ez gureak. Jarrai dezagun gure bidaia, horretazez gara gehiago mintzatuko. ─tinko bere jabegoa adieraziz, erantzun digu gidariak.

Page 110: Bidaiant Lola Sarratea

110

Denok mutu gelditu gara. Norbaitek garagardo batzuk upategitik atera eta isileanedan ditugu.

Ngorongoron beti da udaberria, naturaren kapritxo bat. Izena masaiek paratu zioten,“goron-goro” “tolon-tolon” behien zintzarrien asotsaren oihartzuna adierazi nahian.

Gaur egun ezagutzen dugun bezala duela bi miloi bat urte sortu zen, sumendibaten erupzioa eta gero. Ngorongoroko galgara deritzo, eltze handi bat ematen baitu.Eltzea 2.600 metro itsas mendetik gorako mendi baten barnean dago, zola berriz1.800 metrora; 800 metroko alde hori aldapa erroitza da, eta baso lainotsuak estaltzendu, ereinotz, sahats eta aienetan landare bizkarroi ugari badira, eta bertan tximinoakdira nagusi. Aspaldi zaharrean bizi da gizakia eltzean. Hamar mila urteko giza aztar-nak aurkitu dituzte. Harrizko azpilak egiten zituzten, eta animaliak biltzeko harriz-koak ere ziren etxolak.

Gaur egun masaiak sartzen dira aziendak bazkatzera. XIX. gizaldiaren erdi alderaailegatu ziren masaiak behiekin bazka bila; idorte handi baten ondorioz parajean be-larra urritu zen eta Ngorongoro heze zela ikusirik, bertan bizi zen datoga tribua (ho-riek ere, abeltzainak) bota zuten. Lehia ikaragarrizkoa izan zen, nonbait: bizi ala hil.Masai herriak ez du ahantzi, eta bere munduan gatazka mito gelditu da. Gaur egun,oraindik masaiek “mangati” (etsai bizkorra) deitzen diete datogei. Alde biek ger-lari-galera handiak izan zituzten, eta hildakoak elkarrekin lurperatu zituzten Leraiizeneko baso batean.

Bero ikaragarria egiten du. Ngorongoro kanpokoko aldeko aldapa igotzen ari garela,kamioia hondatu zaigu. Ordu pare bat egon gara bide ertzean mugitu gabe. Arriskutsuadela erran digute, lehoiak hurbilean bizi direlako. Gutira, bi masai etorri zaizkigu: beltzezjantziak eta aurpegia zuriz margotua, ilea luzea daukate. Armatuak daude; gudariak dira;lantza, porra, swahili-ingeles hiztegia eskuetan eta zakua bizkarrean daramatzate. Bela-rrietan zulo handiak, belarritako luzeekin; lepoan, ustei koloretsuak; eskumutur eta orkatila, kolorezko uheltxoekin apainduak. Gaztetxoak dira, eta solasean aritzeko go-goarekin, kontatu digute emoran direla. Gudariek maniobretan balira bezala.

Gure masaiak tratanteak ere badira. Argazki bat egin nahi duenari diru-saria eskatzendiote. Zakutxoa ireki eta istant batean “top manta” delakoa belarrean zabaldu dute, be-larritakoak, eskumuturrekoak, orkatila apaingarriak… bertan paratu eta negoziazioakhasi dira. Mzunguak garenez, ahalik eta diru gehien ateratzea da afera.

Page 111: Bidaiant Lola Sarratea

111

Konpondu dute kamioia eta bideari ekin diogu,

Hasieran Ngoik egin zituen behiak, gero, Masaiak sortu eta zaintza eta disfruta haiei emanzien ( Masai ustea). Masaien jatorria aspaldi zaharrean galtzen da. Nomadak, behi bazka bila,Afrika goitik behera eginak dira mendetan. Basa hutsak, gerrari bihurriak, azkarrak, itxuraonekoak, ondoko tribuen beldurgarriak izan dira betidanik.

Maa mintzatzen dute, naiz eta swahili eta ingelesa era ulertu. Multzo edo klanetan bilduak,zaharren erranetara egokitzen dira. Ngoi jainkoa gurtzen dute, baina jainkoak ez die araurikagintzen. Behia eta belarra sakratuak dituzte; tribuaren onura guztiak. Belarra eta behi-kaka-rekin egindako etxe ttikietan bizi dira. Etxetxoaren erdian, sua; aldean, bi gela: bat gizonarena,eta bertzea, emazte eta haurrentzat.

Masaiek ez dute altzaririk etxolan, abiatzeko beti prest daude. Zazpi urtean behin neskatilaeta mutiko multzo generazioa erdaindu egiten dute. Gero, mutilek gudari edo emoran estatusahartzen dute, herrialdea defendatu eta lehioi bat hiltzea izanen dira beraien bete beharrak.

Masai gazteak lehoi arra hiltzera basora taldean joaten dira, eta ez dira etxera itzultzenlehoia hil arte. Behi bat, haratze batzuk eta ahuntzak eramaten dituzte elikagai. Lehoia bakarrikikusten dutenean, inguratzen dute eta argi-astean lantzekin atakatzen dute. Lehoia bortitzaizaten da, eta hagitz zaurituak izaten dira anitzetan mutilak. Behin lehoia hila, trofeo gisa zatitzendute: burua, lehoiari lantza lehen sartu dionarentzat izaten da; buztana eta hatzaparrak, bestentzako.

Mutil-taldea herrira itzultzen denean, batzuk odolez blai, jantziak zerrendetan, baina harroeta festa giroan, herrian algarara ederrean harrera egiten diete. Zaurituak sendatu eta bestahandi bat prestatzen dute. Neskek belarrekin edaria egin eta, gero, elkarrekin akelarre batospatzen dute.

Mutila ezkontzeko prest dagoenean, andregaiak eginen dio etxea, moztuko duilea, aitak behi batzuk emanen dizkio eta bizi berria hasiko du.

Gizarte demokratiko bat da, gogoratzeko historia handirik gabe; egunean egunabizi dute, bakartiak eta ausartak, egundaino ez dira menperatuk izan, hil egiten dira,espetxeratzen badituzte. Anitzetan izurrite eta lehorteek zigortuak, erdi analfabetoak,baina ala eta guztiz ere, gotor eusten diote bere independentziari.

Gaur egun masaiak erreserbetan bizi dira, Masai Mara, Ngorongoro eta Kliman-jaro magalean. Itxura politekoak, larriak, kaskamotz, janzkera berezi eta apaingarri

Page 112: Bidaiant Lola Sarratea

112

koloretsuak eramaten dituzte. Beti gogotsu dantzatu eta abesteko, turistek haien he-rriak bisitatzen dituzte, eta nire ustean ez beti onerako. Kontsumoaren kolorezkobeirak, antzina bezala, bertakoen liluragarri direla pentsatu dut, piztiak uxatzekotxorimaloz jantzitako masai baten gerrian apaingarri telefonoa ikusi dudanean.

Ailegatu gara Ngorongoro eltzearen gailurrera. Egunez iristea zen asmoa eltzea-ren zola gailurretik ilunabarrean ikusi ahal izateko, baina ezinezkoa izan da. Arratsaldeko seiak dira eta dagoeneko iluntzen ari du.

Belai ttiki batean su handi bat egin eta inguruan dendak paratu ditugu, bitartean, su-kaldaria afaria prestatzen ari da.

Ngorongoro lurralde babestua da eta masaiek zaintzen dute. Nola nahi ere, gober-nuaren funtzionario dira. Belai ttiki batean eman digute baimena kanpamendua pa-ratzeko. Dendak ezarri eta su handi bat egin dugu. Sukaldariak afaria prestatzen digunbitartean, arropa zikina zaku batean sartu eta masaiei eman diogu garbitzeko. 5 dolarzakuko eskatu dizkigute eta pozik eman dizkiegu, beraz, bazuen gure arropak garbitzeko premia. Mutilak su handi bat egin eta lapiko erraldoi batean lixiba egitenikusi ditut.

Gaur, uztailaren hamaseigarrena dugu, eta, ilargi betea” dio gidariak. Hogeita zortzi egunean behin osatzen da ilargia Ngorongoron, eltzea argituz, eta gurisuertatu zaigu.Magikoa iruditu zait, ilargi zurixka mendi artean ateratzen ikusi dudanean. Su inguruan afaltzeko eseri garenerako ilargia gainean dugu.Txuri-txuri elegante argitzen digu mahia.Hurbil, argi zuripean, zuhaitzek gizandiak dirudite, noiz zurrumurruka noiz txistuka, kilker abesbatzaren kontzertuari jarraitzen.Umel eta hotz dago. Naiz eta su ondoan egon, artilezko elastikoa paratu dut.Ez dut lo egitera joan nahi, ilargia mendi artean galdu arte hemen gelditu nahi dut...Bat-batean, harako ezin egona nabari da taldean; neu ere zutik jarri eta saltoka hasinaiz.”Xinaurri-matxinada “─ alajainkoa! Zangoak gora gorputza inbaditu didate xinaurriek. Talde osoa berdin dabil, hau da, saltoka.Dendetan sartu baino lehen garbitu behar ditugu xinaurriak, eta tximinoak elkarri

Page 113: Bidaiant Lola Sarratea

113

zorri kentzen aritzen diren antzera, hasi gara denda-lagunak bata bertzeari xinaurriak lekutzen.

Argi-astean, ongi gosalduak, hiru autotan eltzearen pareta jaisteko prestgaude.

Ihintzez blai, lainoak hartua dago Ngorongoro, ia urte osoan horrela er-natzen da.

Bidexka estua eta zakarra da, gure automobilak ibili baino trostan egitendu.

Ez da erraza eltzearen zola deskribatzea. Batez ere, ez dudalako horrela-korik egundaino ezagutu, ezta antzekorik ere, emozio handia dagit.

Baratza borobila eta zelaia da; hogeita zortzi kilometroko diametroadauka, eta bertan badaude hiru aintzira: bat, gazia; bi, gezak; ibai bat etaakazia-baso bat, bertzeak bertze. Goizean, lainoz estalia, eltze bat taparekinematen du. Eguerdi aldera, lainoak zulatu dira eta eguzkiak laku gazia ispilubalitz zilarrezko bihurtu du; ertzean marra arrosa bat, flamenkoak dira.Aldiz, laku gezak urdin ilunak dira. Eta hipopotamoen eraginez, haien baz-terrak beltza hartzen dute.

Ngorongoron orain arteko ibilaldian ikusi ditugun animalia guziak jirafak ezinezik bizi dira. Jirafek ezin dute eltzearen erroitza jaitsi, hanka luzeak dituztelako.Hemengo piztiek ez dute gizonen beldurrik, ez dute ehiztaririk ezagutu.

Pikondo berde ilun erraldoiak txori koloretsuz beteak. Kanaberatan bele eta zozoak elkarrekin. Ur-paduran, ahate, antzara eta piruak arrantzan,Arranoak haratustel bila hegaletan.Milaka txori koloretsu artottiki eta gari mokoka. Belarra horixka dago, milaka zebra eta ñu jaten ari dira. Bufalo kafre talde bat

etzanda, deskantsuan. Errinozeronte beltz bat bere umearekin bazkan, harenondoan, txori txuri lirain bat belar-izpi artean.

Elefante zahar bat, ur-liliak eta kimu beratzak jaten. Ez da eltzetik aterako, ber-tan hilko da. Haginak galdu ditu eta ezin du belarra matxikatu. Gertu, elefante hilerribat dago, hezurdura zuriz estalia.

Page 114: Bidaiant Lola Sarratea

114

Lehioi familia bat ehizara atera da; bortz dira: bi eme, ar bat eta bi ume. Lehoi-aldea astiro belaia gurutzatzen ari da. Aitzina begira.

Ostruka-ar bat emea erakartzeko dantzan ari da, bat-batean, dantza bertan beherautzi eta ihes egin du.

Zebra bat buru tente adi dago.Ostruka ezkutatzen ikusi du. Handik gutira, zebrak bere susmoa ziurtatu du, lehoi aldea heldu da.Zebrak Irrintzi batekin taldea abisatu eta denak batera lauoinketan ihes egin

dute.Eta haien gibeletik ñuak. Kotxeak gelditu eta isil-isilik gaude.Heldu dira lehoiak, gure automobilaren ondo-ondotik pasa dira, lau metrora ikusi

ditut. Arra liskarrean ibilia ematen du, itsuski zauritua dago. Nire lagunak eroak bezala argazki egiten; ni, berriz, kaiera eskuetan ahal dudan

moduan marrazten.Lehoiak jaramonik egin gabe, astiro, baldar, lerroz lerro zelaia gurutzatzen ari di-

rela, bistan galdu ditugu. Ostrukak lasaitu direla ematen du eta hurbildu gara ia berriro arra dantzan

ikusten dugun. Eta ikusi ere… ostruka arrak isats azpian harako poltson zuribat dauka, isatsa haizemaile modura astinduz, emearen aitzinean dantza egitendu. Ikuskizun txit ikusgarria da, edertasun handiko balet bat.Emeak muzin egi-ten dio, baina arrak ez du amore ematen eta dantzan ikusi dut zuhaizka batze-ren gibelean bikotea ezkutatu den arte…

Belaia sendabelarrez betea dago, inarra loretan, krabelinak eta izpilikua ere bai.Kamamila eta erromeroa, anisa, ezki-orea eta berbena, ziapea eta jengibrea, etadenen usainaren ufada bakarrean, erle eta liztor, lanean.

Badira ere lore apaingarriak. Bioletak, bitxiloreak, kuku-prakak, lirioak, hiazintoak.Kaktus erraldoiak armiarma sarez beteak. Arrosak zuhaitz gora eta kolore guzieta-koak. Huntz-hostoz estalitako zuhaitzetan, huntzak altxapean. Intxaurrondo etaurritzetan, katagorriak adarrez adar.

Page 115: Bidaiant Lola Sarratea

115

Lerai akazia-basoraino ailegatu gara. Basoa estua eta itzala da, eta akaziak, erraldoiak.Tximinoek adarrez adar ate-morroi masaien baso sakratua zaintzen dute. Egundainoinork ez du ezta adar bat ere basoan mozten. Guda handian datoga eta masaien hilotzakakazien oinetan ehortzi zituzten eta hilerri profanazio bat litzateke.

Eguerdian gelditu gara turistentzako toki babestu batean bazkaltzera.Automobiletatik ateratzeko toki bakarra da. Eltzean gauden arrotz guztiak elkarrekin gaude. Gehienak, ogitartekoa eskuan.Txori beltz alde bat arrapaladan gainera etorri zaigu. Turisten jakia maite dutela, etaerne ibiltzeko komenioa eman digu gidariak, ogitartekoarekin batera txoritzarrek hatz bat kentzen ahal liguketelako . Tankera oldarra hartu diegu eta las-terka sartu gara automobilean.

Bazkal ostean, eguzkia apaltzen hasi da, lurrari lanbroa dario, hotz eta heze giroa su-matzen da. Parkean egoteko dugun baimena arratsaldeko lauretan amaitzen da, beraz, ez dugu denbora gehiegi, eta mantso-mantso abiatu gara irteerara .

Animaliak gaua pasatzeko egokitzen ari dira: belarjaleak hausnarrean daude, taldeka,lerrotuak, batzuk etzanda, bertze batzuk zutik elkarri euli garbitzen. Zebrak marra nahasian buru tente beti adi, gertu ñuak arriskua aise nozitzeko. Hiena etaarrano lepo soilak lehoi bazkariaren arrastoak garbitzen.

Eguzkia bere eguneroko adioa egiten hasia da, urrunean masai mutilak arratsaldero bezala eltzetik ateratzeko behiak bildu dituzte. Bihar goizean sartuko dira,mendetan, eguna joan eguna etorri egin duten modura.

Bide ertzean legio-nabarra etzanda, lo dago. Aldapa gora, eltzearen pareta basotsua jada lainoak hartzen ari da. Gibelat beha ba-

ratza desitxuratzen ikusten ari naiz, eta begiak malkoz betetzen ari zaizkit. Badakit ez du-dala berriz etortzeko aukerarik izanen. Munduan den lekurik ederrenean egon naiz, etalibro sentitzen naiz. Kaieraren orriak bete ditut. Zakutoa sentsazioz gainezka, naiz etapisu aise daramat.

Page 116: Bidaiant Lola Sarratea

116

Uztailak 18

Arushako aireportu aldera goaz, hegazkina hartu eta Zanzibar irlan gelditukogara. Bertan hiru egun eginen ditugu. Urrunean Klimanjaro mutur beltz, kaska zuriageri da.

Zanzibar Tanzanian dago, Hindiko ozeanoan. 1.600 kilometro koadro dauzka,eta miloi bat biztanle. Swahili herria da. Stone Town du hiriburua.

Zuria, gorria, beltza. Ederra. Hiru egun egonen gara uhartean. Itsas gorarekinbatera ailegatu gara. Ura epel-epela dago eta gazia da. Hartu dugun ostatuak,hondartzan ederki kokatua, arrunta bada ere, luxuzko terraza dauka. Zuhaitzerraldoi batzuen azpian etzanda egoteko amaka batzuk dauzka. Zernahi fruitu-zuku bertan lau sosetan hartzen ditugu. Otorduak ere hantxe, lagun batekin,eginen ditut. Itsaskiak eta mariskoa, arroza eta barazkiak, iltze-kanela eta nahihaina espeziekin hornituak jaten ditugu.

Ilunabarra gozoa da. Haize epel iltze-kanelaz lurrinduak ferekatzen gaitu. Itsas-behera hagitz handia da, itsaspadurak pare bat kilometro hartzen ditu. Bertakoemakumeek itsas-belarrak biltzen ari dira. Kotoizko jantzi luzeak daramatzate,zango erdiraino sartzen dira uretan, oihal bustiek gorpuari atxikitzen zaizkie etalamina sentsualak balira bezala erakartzen dituzte itsasoko arrantzaleak. Areazuri-zuria da; honen bazterra koralezko arrokek babesten dute, non itsaso es-meralda lehertzen baita. Ederra eta aberatsa da benatan tokia, itsas-belarrak milakoloretakoak dira; barraskilo polit eta molde anitzetakoak daude,: belakiak, koralak...

Uztailak 20

Bi egun hondartzan egon ondoren Harrizko Irira joan gara. Shangani mer-katari-auzoan hartu dugu ostatu. Hiriko alde zaharreko kale estuetan denda anitzdaude eta jendez lepo. Denen gainetik, Mezkiten minareteak zerurantz. Oraindikesklabo-tratanteen jauregi ospetsuen aztarnak begi bistan daude, esklaboak biltzeko erabiltzen zituzten aretoenak ere bai, mendetan izan baitzen Zanzibar

esklaboak saltzen zituzten munduko merkaturik handiena. Hiria bizia da, arrazaeta sinesmen guzietako jendea dago, nor bera bere modura jantzia: badira ma-

Page 117: Bidaiant Lola Sarratea

saiak haien soineko eta apaingarri bereziekin, soineko arin eta sentsualekin jantzitako emakume afrikarrak, gizonezko soineko zuriz jantziak, edo galtza ba-keroekin, era bat beltzez estalitako emazteki islamiarrak… eta turistak, nola nahiapainduak: gaizki, noski.

Swahili gizartea mestizoa da, bi munduren gurutzatze bat. Afrikako mendi etalandetatik bantuak ekialdeko kosta aldera hurbildu ziren. Denbora berean, itsasozpersiarrak, arabiarrak, indiarrak… ailegatu ziren beren kulturarekin. Elkarrekinhasi ziren bizitzen eta bakoitzak berea ondokoarekin konpartitu zuen. Harriga-rria badirudi ere, herri bat sortu zen. Afrikako bantu hizkuntza mintzatzen zutenekialdeko kultur islamiar batean.

Swahiliak gaur egun berrogeita hamar miloi hiztun dauzka, nahiz eta, aldi be-rean, bertze ehun bat hizkuntza ere bizi-bizi iraun. Zanzibartarrek kai bazterrean, parke batean afaltzen dute. Hainbat txosna mo-duko aretoak jartzen dituzte, eta bertan, sukaldariek prestatzen dute janaria.─Eta, ze janaria! Familia osoak joaten dira bertan jatekoa erosi eta eserleku pu-blikoetan eserita afaltzera.

─ Zer iruditzen zain hemen afaltzen badugu?─ galdetu diot nire lagunari.─ Ba, bai, zergatik ez? ─ gogotsu erantzun dit hark.Plastikozko platertxo bana hartu eta txosnaz txosna itzuli bat egin dugu.

Ez da erraza aukera: arrozak, barazkiak, bildots errea, oilaskoa, olagarroa,txipia eta txipiroiak plantxan, otarrain eta otarrainxkak…

Lagunak ukondoz besoan eman dit, bildots errearen gainetik, lastozko hai-zemaile batekin euliak nola uxatzen ari diren seinalatuz.

─ Begira ezan hori….─ Bai, ikusi dinat. Lasai, lasai, hau Afrika dun neska…─ gogoarazi diot,

eta irribarretsu jarraitu dugu. Nik arrain errea eta txipia, plantxan egindako barazkiekin hartu dut. Pla-

tera gainezka, esertzeko toki bat bila ari garela, emakume batek keinuka deitudigu. Burua estalia dauka, baina ez aurpegia; senarra bi alaba eta edadezkoemakume batekin dago eta tokia egin digute eserlekuan.

117

Page 118: Bidaiant Lola Sarratea

─ Where do you come from?─ sinpatiaz galde egin digu. ─ Europa… europarrak gara…– erantzun diogu biek batera.

Musulmanak dira. Gustura egon gara berbetan, erdi ingelesez, edo keinuka,baina elkar ulertu dugu. Jakin-minez eten gabe ari zaizkigu galdeka. Zein dengure lana, bakarrik joanak garen, nor den gure jainkoa… Edadezko emaku-meak gure senarrak non diren galdetu digu. Guk ez dugula senarrik errandiogunean, harrituta gelditu da, gazteena, berriz, ia irriz lehertu da. Neska-tikoek gure apaingarri eta eskuak ukitzen dizkigute. Gizona irakaslea delaerran digute; emaztea, etxekoandre; haurrak ingelesez eskolan ikasten ari di-rela, swahili eta familiako betiko hizkuntza ere badakizkitela .

Ia iluntzen hasi denean, besarkada batekin anfitrioiek agurtu eta sent-sazio on batekin hotelera abiatu gara.

─ Ongi afaldu dinagu, ezta? ─ erran dit lagunak.─ Bai halaxe dun, agian, baso bat ardo faltan sumatu dinat… baina mu-

sulmanek ez diten alkoholik edaten, hortaz…Akuna matata

Uztailak 21

Goiz jaiki gara, uharteko gure azken orduak dira, eguerdian abioia hartzekoak gara, eta hotelean galdetu dugu ia badagoen edozer interesgarriagoizean ikusteko. Arraina enkantean ateratzen dutela eta ikusgarria dela errandigute. Hara joan gara goizeko zazpietan. Hiriko kaleetan jende guti dabil:kale garbitzaileren bat; gizonezkoak lanera, mezkitetara; haurrak eskola aldera,baina bezperan ikusitakoarekin deus parekorik. Ez dago turistarik, ile hori ba-karrak gu biok gara, ez gaituzte begiratu ere egiten. Arrandegia, edo arrainaenkantatzen duten aretoa hiri erdigunetik gertu dago; areto beltz erraldoi batda. Arrantzaleek gauez arrantzatutako arraina oraindik bizirik dakarte, garraiomota guziak erabiliz: bizkar gainean, bizikletaz, esku-gurdiz. Ezpata-arrainabuztanetik helduta arrastaka… Aretoaren erdian dago baskula; ezinezkoa ha-raino ailegatzea. Oihu-erausia itzala da, jasan ezina. Arrantzaleek iritsi ahalalurrean mukurutzen dute arraina, txipiroiak, sepiak, olagarroak; arrainak ihesegin nahian espaloian zehar... Usaina hagitz pisua eta sakona da. Ehunkagizon izerditan, oihuka, elkarri bultzaka. Gizon larru beltzak, kaska motz,

118

Page 119: Bidaiant Lola Sarratea

handiak, sendoak; gerrauntzitik gora, gehienak biluzik, besoak gorantz… antzinako garai bat iradoki didate…

119

Page 120: Bidaiant Lola Sarratea

120

Page 121: Bidaiant Lola Sarratea
Page 122: Bidaiant Lola Sarratea
Page 123: Bidaiant Lola Sarratea
Page 124: Bidaiant Lola Sarratea
Page 125: Bidaiant Lola Sarratea
Page 126: Bidaiant Lola Sarratea
Page 127: Bidaiant Lola Sarratea
Page 128: Bidaiant Lola Sarratea
Page 129: Bidaiant Lola Sarratea
Page 130: Bidaiant Lola Sarratea
Page 131: Bidaiant Lola Sarratea
Page 132: Bidaiant Lola Sarratea
Page 133: Bidaiant Lola Sarratea
Page 134: Bidaiant Lola Sarratea

134

ZETAREN BIDEA

Marco Polok bere garaian egin zuen bideari jarraitu nahian abiatu nintzen gogotsu2012ko uztailaren bigarren egunean. Goizeko seietan Bilbon hegazkina hartu etahogeita lau ordu geroago Beijinen nintzen. Hain zuzen, Kanbalik zeritzon BeijiniPolotarrak ailegatu zirenean. Aireportua Norman Fosteren lan xarmanta da. Goizekohamarretan lur hartu genuen.

Bederatzi ginen taldean, bi gizon eta zazpi emakume. Ahizpa eta bion lagun ba-tekin nengoen, lo egiteko unean gutako batek arrotz batekin joan behar zuen,gelak binakakoak baitziren. Suertatu zitzaigun gidaria hogeita hamar urteko mutilxarmanta izatea. Parekatuak ez geundenez, gutako batekin derrigorrez lo eginbehar zuela gaztigatu gintuen gidariak. Agian, bi ahizpek elkarrekin lo egin nahiizanen genuela hasi zen erraten mutila. Zalu eta argi erran nion ezetz, ez nuelainongo horrelako asmorik, eta gogo onez eginen nuela berarekin lo. Taldea ha-rriturik eta mutu beha gelditu zitzaidan. Irribarretsu zuzendu nintzaion mutilarieta “arras ongi konponduko gara, ikusiko duzu, amatxirena eginen dut “, errannion. Taldean zaharrena nintzen eta mutilak baino berrogei bat urte gehiago be-teak. Eta oso ongi konpondu ere egin ginen, ia ez genuen elkar ikusten, arratse-tan lo izaten nintzen mutila etortzen zenerako eta goizetan ni izaten nintzenjoaten zena mutila jaiki baino lehen. Logelak bi gaztetxoena ematen zuen, etahori gustukoa nuen, ordenagailua mesanotxean, arropa zakutoa lurrean, dutxa-gela eta izpilikua kolonia lurrina bainu gelan …

Bi egun egin genituen Beijinen. Hiri Debekatua, Zeruko Atea, Udako Jauregia,Harresi Handiaren hasiera eta Tiananmen enparantza bisitatu genituen. Mo-numentuez aparte, hiriak ez du interes handirik. Badirudi txinatarrek raskazie-loa hartu dutela etxebizitza-modelo, milaka etxebizitza erraldoi daude, non

Page 135: Bidaiant Lola Sarratea

135

nahi eta nola nahi eraikinak, lerroz lerro, banaka edo multzoka. Era bat arrotzasentitzen nintzen, hiria handiegia egiten zitzaidan. Ezin nuen nire tokia aurkitu,beldur nintzen. Txinatar gehienek ez ninduten ikusten edo ez ikusiarena egitenzuten. Trafikoa erogarria zen, ikaragarrizko abiaduran eta denak batera tutujoka. Oinezkoak kotxe eta motor artean kalean ezin pasa… benetan egoera surrealista.

250ean, Gengis Khanen iloba zen Kublai khanek Marko Polo errezibitu zuenbere jauregian. Enperadore mogolaren bizimoduarekin liluraturik gelditu zenPolo mutila, eta honela goraipatzen zuen enperadorea bere idatzietan:

Khan Handia, Jaun guzien jaun. 1205ean iraileko ilargiaren hogeita zortzigarren eguneansortu zen. Gorputza ongi garatua du, espresio onekoa, larru zuri eta muxu gorri da. Begi beltzederren azpian sudurra ongi egina dauka.

Lau emazte dauzka, seme eta alaba anitz, baina seme zaharrena izanen da erreinuaren jabeKhan Handia zendu eta gero. Emazte bakoitza bere jauregian hirurehun damekin bizi da. KublaiKhanek emazte batekin egon nahi duenean, bere jauregira deitzen du, baina batzuetan bera dajoaten dena emaztearen egoitzara.

Kublai Khan alkimiaren sekretuen jabe da, eta bere gizonak bidaltzen ditu basora. Basoakmasustondoz estaliak daude. Masustondoak zeta egiten duten harrez beteak. Har bakoitzakhamabortz mila metro hari ematen du. Masustondoaren bigarren azalarekin Khan Handiarengizonek papera egiten dute, kotoizkoa bzain fina eta leuna; paperarekin, moneta. Balioaren araberazatitzen dute papera, eta Kublai Khanen ikurra inprimatze dute bertan, eta enperadoreak erreinuosorako behar duen diru guzia Kanbaliken egiten du.

Hiri debekatua, harresi eta urez inguraturik, eraso ezina zen. 1406-1420 bi-tarte eraiki zuten, Mogolak lurraldetik bota eta gero. Beraz, Marko Polokezagutu zituen jauregiak ez ziren gaur egun ikusten ditugunak. Hiru egunBeijinen egin, eta Lintong aldera hegazkinez atera ginen. Buztinezko ejertzitoa ikustera joan ginen eta inpresio handia sentitu nuen. Zortzi mila-tik gora gudari daude lerroka jarriak, bakoitzari dagokien heinean, beharbezala apaindu eta hornituak. Gudariak armatuak daude, arkua, lantza edoezpataz, hauek ere buztinezkoak. Badira gurdiak, zaldiak eta zaldunak. Gu-dari helduak, gazteak eta nerabe oraindik bizar gabeak ere. Eta denak Qinenperadorearen hilobi aldera gatazka modura formatuak, enperadorea ber-

Page 136: Bidaiant Lola Sarratea

136

piztuko zenean, bizia har zezaten. 221 k.a. Qin Shi Huangek bere burua en-peradore izendatu zuen, ordu arteko boterea jauntxoei kendu eta Txinabehin betiko batu ere egin zuen. Qin dinastiak bere gorabeherekin 1912 arteiraun zuen. Lanzhoura hegazkinez ailegatu ginen. Zetaren merkatuan, Tibet, Siberia etaIndiako bidean garrantzi handiko hiria izan zen Lanzhou Ibai Horiaren baz-terrean. Binbling gure garaiko 420 urte aldera Tibetik jaisten ziren merka-tariek merkantziak harpetan altxatzen hasi ziren, eta altxorren zaintzaBudari eskatzen zioten. Haitzulo edo harpeak Budaren irudiekin apaindueta edertzen zituzten. Harkaitzetan, batzuetan zizelkatu, margotu bertzetan,baina beti Buda eta bere bizia izaten zen artisten gaia.

Marko Polok honela ikusi zituen Tibet eta tibetarrak: Zortzi erreinu handik osatutako herrialdea da Tibet. Bere mintzoa, sinesmen eta ohiturakdauzka. Aintzira, mendi eta urrez betetako ibai anitz daude. Zeta eta urrearekin iruten dutenoihala biziki preziatua da. Idolatrak dira; aztikeria eta sorginkeriatan hainen dira trebeak nonbeldurra ematen baitu aipatzeak ere…

Xiahe aldera jarraitu genuen. Ia hiru mila altu Xiahe Tibet kulturan bete-beteanmurgildurik dago eta bertan Labrang monasterioak biltzen du budismo lamaistarenfilosofia. Monasterioa  1709an eraikina, bere garai oparoan lau mila fraide bazi-tuen.  1950an Txinak okupatu eta  iraultza kulturala ezarri eta antzinatik zetorrenguzia suntsitu nahian lurralde osoarekin batera elbarritu zuen,   gero zaharberritua,gaur egun mila bortzehun bat fraide bizi dira bertan. Txinan den unibertsitate budistabakarra da. Hamar-hamabi urterekin hasten dira mutiko koxkorrak budismoaren fi-losofia eta diziplina ikasten. Heziketa oparoa fraideak hartzen dutena. Filosofia, sen-dabelar medikuntza eta xilografia teknikak bertzeak bertze ikasten dituzte.Monasterioko inprentan zurezko oholtxoetan hizkiz hizki mantrak zizelkatzen di-tuzte, gero banaka eta eskuz dindatu ondoren arroz-paperean inprimatzeko.

“Om mani padme hum” doinu tristea errepikatuz, erromes-eskuek mendetanegin duten antzera, errezo zirrikak itzuli, itzuli eta itzuliz, “la cora” egitera konbidatugintuzten monasterioko fraideek. Taldekide batzuek egin zuten; ni hasi nintzen, bainaarras neketsua egiten zitzaidan eta, nire fedea eskasa denez, utzi egin nion zirrikakitzultzeari.

Page 137: Bidaiant Lola Sarratea

137

Buda hil eta mila urte geroago, VIIgarren gizaldian sartu zen budismoa Tibeten.Ordura arte, inork ez daki noiztik Bon deritzon erlijio txamanikoa bizi zuten. Hi-malaiako Kailash mendian kuku bat ernaldua zerutik jaitsi eta Shenrab sortu zuen,honek deabruak menperatu eta Gekkos izeneko 360 jainkoei eman zien mendia.Gekkos nagusia larru urdin beltz harana eta bederatzi besoen jabe da, Shiva etaDenchog-en aitzindari nazkagarria, agotik ortotsak jariatzen dituena. Hinduistek  ereKailash gurtzen baitute.

Lasai eta ongi ibili ginen lurralde honetan, xarmanki jan eta erosketa batzuk ereegin genituen.

Trena hartu eta Jiayuguan hirira joan ginen, bere garaian zetaren iparraldeko bi-dean garrantzi handiko hiria izan zenera. Kilian mendikatea ipar aldetik, eta mendi-kate Beltza hego aldera elkar egiten duten toki hartantxe dago Harresi Handiarenazken gotorlekua, oraindik osorik eta ongi zaindua. Fuertean gobernadorea, jeneralmilitarra eta ondasun ministroa beren familiekin bizi ziren. Aduana-bulegoa eta funtzionarioen egoitzak zituzten, baita antzoki/antzezleku bat gudariak entretenit-zeko eta eliza pare bat errezatzeko ere. Txina inperioko azken atea zen eta gotorle-kuaren bertze aldean Taklamaklan basamortua zegoen, pirata, mamu eta deabruenmundua.

Gotorlekua basamortuaren bazterrean dago eta era bat edonondik urrun. Pentsatzekoa da ura bazegoela eta kanpoko aldean baratzak zeudela. Jende xehea,langile arruntak, ofiziodunak, emakumeak… harresiari itsatsita egindako txostetanbiziko ziren seguru aski.

Mogao harpeak Dunhuang probintzian daude, eta 492 kobazulotatik 40 konpondueta ireki dituzte. Gure garaiko laugarren mendean hasi ziren harpeak handitu eta dekorat-zen. Hasieran harpeak fraideak beren errito eta hausnarketak egiteko  soilik egokituak zeu-den, baina gero monasterio bihurtuz joan ziren eta zetaren bidea jarraitzen zuen jendeabertara hurbiltzen zen errezatzera. Budismoa indarrez sartu zen lurraldean eta harpeekgarrantzi handia hartu zuten. Enperadoreek eta apaizeriak harpe handienak hartu eta luxuzapaindu zituzten. Kobak konpondu eta apaintzen hasi zirenen artean, baziren merkatariak,militarrak, jende arrunta eta emakume multzo bat  ere.

Mila urtez joan ziren garatuz kobak, pagoda modura egin zizkieten sarrera-ateak.Txinan dauden antzinako Buda erraldoienak bertan daude; batzuk urrez estaliak.Horma irudi xarmantek apaintzen dituzte tenpluen pareta eta  sabaiak. Hamalauga-

Page 138: Bidaiant Lola Sarratea

138

rren gizaldian, Ming dinastiaren garaian, zetaren bidea alde batera utzia gelditu zen,eta denboraren poderioz harpeak gainbehera etorri ziren.

Hemeretzi garren mendearen hondar aldera antzinako Zetaren Bidearekikointeresa piztu zen esploratzaile eta miatzaileen artean, eta zientzialariak Dunhuan-gera ailegatu ziren. Wang Yuanlu fraide taoistarekin egin zuten topo. Fraidea  kobabatean bizi zen eta Magoa-ko harpeen zaintza bere gain hartua zuen. Bazirenharez estalitako harpe anitz. Fraideak haietako bat ireki zuten eta _ Ze harri-dura!    Esku-idaztiz betea zegoen, pergaminoak erroilutan bilduak milaka zeuden,ongi kontserbatuak. Gehienak txinoz, baina baziren ere sanskritoz eta ingurukohizkuntzetan idatziak ere. Anitz ziren Budaren dotrina helarazten zutenak, bainabaziren ere Konfuziotarrak, Taoistak, kristauak, hiztegiak eta kaligrafia-lanak, ad-ministrazio-txostenak eta gobernuaren aginduak, bertzeak bertze. Bazeuden erezeta-oihalean dindatutako iduri ederrak eta parafernalia budista ikurrak eta altza-riak. Esku-idaztiak 406 eta 1002 bitartekoak dira eta ez da aztertu zehazki zertazmetatu zituzten koba hartan.

Txinako aginteek hasieran ez zuten aurkikuntza gogo handiz hartu eta Aurel Steiningelesak eta Paul Peillot frantsesak ongi profitatu zuten egoera. Arkeologoak zirenbiak eta ongi zekiten aurkikuntzaren garrantzia.  Laster hedatu ziren esku-izkribuakmunduan zehar. Steinek zazpi mila erosi zizkion fraide zaindariari, eta Peillotek,hamar milatik gora. Gaur egun gehienak europako museotan daude.

Maoren iraultza kulturalak ez zuen anitz lagundu Magao harpeak zaintzen. Ber-tako aginteek 1921ean Errusiatik ihesean ailegatu ziren gudariak egokitu zituztenkobetan eta hondamendia ikaragarria izan zen. 1924an Langdon Warner ikerlari ame-rikarrak bere gain hartu zuen harpeen  berriztapena.

Ilunabarrean hartu genuen trena Turfan-era. Hiria oasi batean dago, itsas mailaren150 metro azpitik, eta oraindik ikus daiteke antzinako karabanen azpiegitura.

Turfan-en  berriz trena hartu, eta  Taklamaklan basamortua  ipar-sortaldetik gain-dituz,  Kashgar hirira ailegatu ginen, eta Marko Polorekin oroitu  nintzen…

Kashgar antzina erreinua izan zen; gaur egun Khan Handiaren menpe bizi diren biz-tanleek Mahoma gurtzen dute. Ipar-ekialde eta sortalde aldera hiri eta gaztelu anitz daudeeta horietatik handiena Kashgar da. Ofizio eta merkataritza dituzte ogi bide. Bertako mer-katariek sarritan joaten dira munduan zehar. Baratz eta mahatsondo anitzen jabe dira eta

Page 139: Bidaiant Lola Sarratea

139

kotoi preziatua ekoizten dute. Beren mintzoa daukate. Kristauak  ere  badira  eta badituzteelizak.  Lurraldea  bortz jardunalditan  gurutzatzen da.

Naiz eta antzinako hiria erortzeko zorian egon, badu bere  xarma. Ofizio guziak ka-leetan daude: bizargileak, okinak, jostunak,  txapel- eta boneta-egileak, abere-hiltzaileeta larrutzaileak, bitxigile eta saltzaileak,  eta horien denen artean: barazkiak, fruituak,arrautza  eta esnekiak. Gari eta laboreak. Perretxiko eta onttoak.  Espezia eta ongai-luak, kolore eta zapore guzietakoak.

Usaina: pisua, sakona, gozoa, geza, samina… erre usaina, perfume usaina, izerdieta hanka usaina… mando-kaka ufada, ahuntz- eta ardi-larru kiratsa…

Zetaren Bidea  gaur, atzo bezala,  merkataritza eta kultura anitzean datza.  Kas-hgarren komunitatea gehien bat iugur-a da.  Bide gurutze batean kokaturik, antzinakousadio eta ohiturei atxikia,  betiko mintzoa mantentzen du; musulmana da eta mez-kita ederra hiriko enparantzan dauka. Kirgis-ak, tadjik-ak, kazako-ak, uzbeko-ak… ematen diote hiriari kolorea eta aniztasuna; merkatuari, interesa etaoparotasuna, eta, aldi berean, herriari, mestizaje osasuntsua.

Bi egun egon ginen Kashgarren eta laburra egin zitzaidan.  Bertako biztanle etatratanteekin kalean jaten genuen. Janari bizi-bizia,  bizkorra, zaporetsua eta piper-mintsua.  Ez genekien zer eramaten genuen ahora, baina “tira, ondokoari ongi egitenbadio, guri ere ongi dagigu”. Pentsatzen genuen.

Erosketa xarmantak egin nituen. Agure xahar batekin egin nuen tratu. Dendattiki baten atean eserita lo zegoen, zuriz jantzia iugur txapeltxoa buruan eta bizarluze. Bitrina  hantzeko batean zeuzkan  merkantzia guziak, hauek ere denboretan lo,hauts kapa batez estaliak. Trapu bat hartu eta garbitu  egin zuen beirazko estalkia.Eta hantxe zeuzkan era sinplean, antzinako modura, zilarrarekin kateatu eta kroka-tuak, harribitxi eta perlak. Eraztun, koilare, belarritako edo amuletoak…  Anitz gus-tatu zitzaizkidan.       

Kara Kul (aintzira beltza)  Txina aldera ematen duen Karakorun mendikatearen lekurik ederrenean dago.

Gure azken otordua Txinan, hantxe egin genuen.KKH (Karakorun Highway). Inoiz eraiki den biderik ausartena.  Antzinatik ze-

torren zetaren bidea jarraituz, txinatar ingeniariek  egindako errepide  honek  gain-

Page 140: Bidaiant Lola Sarratea

140

ditzen  du Pakistan eta Txina arteko bidea. Munduko sabaia gurutzatuz, Karakorum,Panir, Hindu Kush eta Imalayaren erroitzak gaindituz.  Muga honetatik, hain zuzen,sartu zen  Marko Polo Txinan.  Gu alderantziz ari ginen bidea egiten: bera sartu zenatetik  atera egiten  

Khunjerab Pass.   1986an ireki zuten bide hau mendebaldarrentzat.  Bortz milametro altu dago eta Txina eta Pakistan arteko muga honetan txinatar militarrek zo-rrotz behatu zizkigun gure afera eta paperak.

Uztailaren hogeita batgarrenean sartu ginen Pakistanen. Zetaren bidean derri-gorrezko pauso hau mitikoa izan zen denboretan. Mendien betiko higaduren harrijauzia, uholde, lehorte, elurte eta bertako biztanleen ebasketa-erasoak gainditu behar baitzituzten.

Passu herrira arratsaldez ailegatu ginen, aterpea hartu eta atseden bat egingenuen. Rakaposhi (horma distiratsua 7.788m) mendiaren babesean Hontzabailara bereziki da ederra. Burushaskia mintzatzen dute. Erreinu bat izan zen1974 arte eta behin betiko gaztetasunaren lurra da. Muxika, intxaurra eta mariaekoizten dituzte, bertzeak bertze. Baratzak eta zerealak ongi ematen du, gla-ziarrek ureztatzen dituztelako.

Jatorriaz greko kulturarekin zer ikusirik baduten aztertuak. Giza-antola-kuntza, ardoa egiteko era, aulki ttikietan esertzeko ohitura, emakumeen buruaapaintzeko manera eta horrelakoak grekoen parekoak direlakoan. Gaur egunmusulmanak dira, baina    zenbait  antzinako sinesmen txamaniko iraun,irauten du.      

Karakorum  mendi-gailurretan eguzkia gorantz. Harriak laxoan,  bideakurdin ikatza hartzen zuen. Urrunean, gailurrak estaltzen zituzten hodeiak gel-dirik zeuden. Nire oinetakoen asotsak bertzerik ez zuen isila hausten. Nindoanheinean, gibelat uzten ari nintzen  zintzurra handitzen zen eta  Huntza ibaiazilarrezkoa zirudien. Epeka lau hanketan nenbilen, harri laxoan pauso txar ba-tekin irrist egin eta erroizteko beldur  bainintzen. Batura glaziarraren ertza ja-rraituz ttapa-ttapa, nire xerpak oina paratzen zuen hartan paratzen nuen nirea.Glaziarra 75 Km luze eta 5 Km zabal, Karakorumen den handiena da.  Fosilbizidun   mutur beltza, begiak  handitu eta brankiak orro eta ziztuka hasi zen,zainak eta nerbioak dardarka,  bidexka gero eta estuagoa irensten ari zen etaakitu egin zen. Itzultzeko tenore zen, lapurretan ari ginen, airea zikintzen, gure

Page 141: Bidaiant Lola Sarratea

erausi eta oihu ergelekin betiko bakea hausten genien, eta glaziarra haserretuegin zen.

2010eko urtarrilaren lauan mendi bat gainbehera etorri zen eta Hunza ibaia moztuzuen. Hogei lagunek galdu zuten bizia, istripuak herri ttiki bat lurperatu baitzuen. At-tabad lakua sortu berri zen. Hamazazpi kilometroko  esmeralda koloreko aintzirahonek Karakorum errepidea irentsi zuen.  Mendi gorri biluzi artean naturaren kapritxobat da lakua. Txina eta Pakistan arteko trafikoa derrigorrez txalupaz egiten da. Aldebitan ehunka kamioi tuneatuk  paisaiari kolore alaia ematen diote. Txalupen garraio-ahalmena ongi profitatzen dute eta nahasketa ederrean merkantzia, animalia eta pertsonek tokia hartzen dute.

Lakua utzi eta autobusez jarraitu genuen Karimabat hiriraino. Huntza erresumattiki bat izan zen eta hemen zuen erregeak bere gaztelua eta gortea. Bereziki da ederraparajea, Hultar glaziarraren urek bustitzen dituzte landa, belai eta baratzak, mendi idoreta gorrien artean oasi bat sortuz. Zetaren bidean tokia sarritan da aipatua,  garraio-lariak atakatzen baitzituzten.

Bi egun egin genituen Kaimabaten eta handik Gilgit aldera abiatu. Pakista-neko Cachemiran dagoen merkatu-gune garrantzi handiko hiria da Gilgit.Eguna hantxe egin, eta Nanga Parbat 8.125 m erraldoiaren oinei jarraituz, Chi-las aldera zuzendu ginen.

Gau iluna zegoen, ia ez zegoen argirik herrian, ura eta jateko zerbaiten bila hasiginen. Gizonez betea zegoen: bazirudien herriko gizon guziak kalean zeudela, ema-kumerik ez zen ageri; gizasemeek  zuriz jantziak eta bizar luze harriduraz begiratzengintuzten. Erraten dute Chilasen errazago dela kalashnikov bat erostea garagardobat baino. Guk ura bertzerik ez genuen nahi…       

141

Page 142: Bidaiant Lola Sarratea

142