Berpizkundeko arkitektura

Errepasoa

Berpizkundeko arkitektura

• Berpizkundeko arkitektura XV.mendearen hasiera eta XVII.mende bitarteko arkitektura da, Europako erregio desberdinetan aldakorra izanik. Grezia eta Erroma klasikoen forma artistikoen berrerabilera suposatu zuen.

• Berpizkundeko estiloak azpimarratzen du simetria, proportzioa, geometria eta parteen erregularitatea Aintzinean egin zen moduan. Erromako arkitektura bereziki garrantzitsua izan zen adibide asko zeudelako.

• Zutabeak, pilastrak eta dintelak era ordenatu batean erabiltzen ziren, eta baita erdi-puntuko arkuak, kupula hemisferikoak, nitxoak eta aedikuluak erabiliak izan ziren Erdi Aroko eraikuntzetan erabilitako proportzio sistemak baino sinpleagoak izanik.

Berpizkundeko arkitektura

• Historiadoreek normalean honela bereizten dute:– Berpizkundea (ca. 1400–1500);

Cuattrocento ezagutua eta batzuetan Berpizkunde Goiztiarra bezala

– Goi Berpizkundea (ca.1500–1525) – Manierismoa (ca. 1520–1600)

Berpizkundeko arkitektura

• Cuattrocento– Cuattrocento-n, arkitektura eta ordenako kontzeptuak

ikertu eta formulatu ziren. Antzinate klasikoko ikerketak detaile eta dekorazio klasikoko ikerketa eraman zuen.

– Espazioa, arkitekturako elementu bezala, Erdi Aroan erabilitakoaren era desberdinean aplikatu zen. Espazioa proportzio logikoa jarraituz antolatu zen, forma eta erritmoa geometriari lotuta, eta ez intuizioa jarraituz Erdi Aroan bezala. Arkitektura honetako lehen adibidea Florentziako Basilica di San Lorenzo, Filippo Brunelleschi-k egina da (1377–1446)

Berpizkundeko arkitektura

• Goi Berpizkundea– Goi Berpizkunde bitartean, Antzinate klasikotik

eratorriko kontzeptuak garatu ziren eta ziurtasun handiagoz erabili ziren. Arkitektorik errepresentatiboena Bramante da (1444–1514) arkitektura klasikoa eraikuntza garaikidetan aplikatu zituela. Bere San Pietro in Montorio (1503) zuzenean inspiratzen zen Erromatar tenplu zirkularretan. Dena den, forma klasikoen esklabu bat izan zen eta bere estiloa Italian dominatu zen XVI.mendean zehar.

Berpizkundeko arkitektura

• Manierismoa– Manierismo bitartean, arkitektoek ikertu zuten forma

arkitektonikoak erabiliz harreman solido eta espazialak azpimarratzeko. Berpizkundeko armoniako idealak tokia utzi zien imajinazio handieneko eta askeagoak ziren erritmoei. Manierismoko arkitektorik hoberena Miguel Angel izan zen (1475–1564); berak sortu zuen orden digantea, pilastra handi bat fatxadako behetik goraino dihoala. Berak erabili zuen hau Campidoglio-n Erroman.

– XX.mendea baino lehen Manierismo hitzak konnotazio negatiboak zituen baina gaur egunean ez dauka zentzu berdinik, beste estilo baten izena bezala ikusten dela baizik.

Berpizkundeko arkitektura

• Berpizkundeko arkitekturako ezaugarriak:– Erromatar arkitekturako ezaugarri klasikoak

Berpizkundeko arkitektoek adoptatu zituzten. Dena den, eraikuntzen formak eta helburuak aldatu ziren denborarekin, hirien morfologia bezala.

– Lehen eraikuntzen artean Erromatarrek inoiz erabili ez zuten eliza mota bat zegoen. Ez zegoen ezta eredurik ere merkatari aberatsen egoitzak eraikitzeko XV.mendean.

– Bestalde, ez zegoen eskaririk kirola egiteko eraikuntza handietarako edo bainu etxe publikoetarako, Erromatar Inperioan zegoen bezala. Orden klasikoak analizatu eta helburu desberdinez erabili ziren.

Berpizkundeko arkitektura

• Elementuak: Oinplanoa– Berpizkundeko eraikuntzako oinplanoak laukiak dira,

itxura simetrikoz eta modulu baten erabileran oinarrituak. Eliza batean modulua izaten zen absideko zabalera.

– Oinplano eta fatxada integratzeko beharra lehenengo aldiz agertu zen Filippo Brunelleschiren obretan, baina bere laneko aspektu hau inoiz ez zen garrantzitsuenentzat hartua izan. Hau demostratzeko lehenengo eraikuntza Mantuako San Andrea, Albertik egina izan zen.

– Oinplanoaren garapena arkitektura zibilean XVI.mendean gertatu zen Palladioren obrekin.

Berpizkundeko arkitektura

Alberti: Mantuako San Andres

Palladio: Villa Capra edo Rotonda

Berpizkundeko arkitektura

• Elementuak: Fatxada– Fatxadak ardatz bertikalaren inguruan simetrikoak dira.

Elizetako fatxadak normalean frontoi batez koroatzen dira eta pilastra, arku eta taulamentu sistema baten bidez antolatzen dira. Zutabeak eta leihoak progresio bat jarraitzen dute erdialderuntz.

– Eraikuntza zibilak normalean erlaitza batez amaitzen dira. Hutsuneen errepikapen bat ematen da solairu bakoitzean eta erdiko partea azpimarratzen da elementu batekin balkoi bat bezala edo elementu errustikoaz dituen elementu batez. Fatxadako proto-eredu bat da Florentziako Palazzo Rucellai (1446 and 1451) hiru motako pilastraz.

Berpizkundeko arkitektura

Berpizkundeko arkitektura

• Elementuak: Zutabeak eta Pilastrak– Erromatar zutabe ordenak

erabiltzen dira:- Tuskaniarra, Dorikoa, Jonikoa, Korintiarra eta Konposatua.

– Ordenak izan daitezke egiturazkoak, hau da, arku edo arkitrabe baterako euskarria, edo dekoratiboak, hormaren kontra jarriak pilastrak bezala.

– Berpizkunde bitartean arkitektoek gustukoa zuten zutabe, pilastra eta taulamenduak erabiltzeko sistema integratu bat bezala.

Berpizkundeko arkitektura

• Elementuak: Arkuak– Arkuak semizirkularrak dira edo

segmentuzkoak (Manierismoan). Arkuak normalean arkadak osatzen agertzen dira, kapiteldun pilaretan edota zutabetan eutsiak.

– Taulamenduko zati bat egon daiteke kapitela eta arkuaren salto tartean.

Berpizkundeko arkitektura

• Elementuak: Gangak– Gangek ez dute ertzik. – Erdi puntuzkoak edo segmentalak dira,

plan lauki bati jarraituz, Gotikoko laukizuzenaren partez.

– Kanoi ganga, itzultzen da arkitekturara.

Berpizkundeko arkitektura

• Elementuak: Kupulak – Kupula maiztasunez erabiltzen da, bai kanpotik ikusten

den egiturazko elementu bat bezala edo barrualdean sabaiko parte bezala, bakarrik barrutik ikusten dela.

– Kupulak gutxitan erabili ziren Erdi Aroan baina Burneleschiren arrakasta ondoren Santa Maria del Fiore-n eta Bramanteren San Pietro in Montorio-n (1506) Erroman, kupula oinarrizko elementua bilakatu zen elizetako arkitekturan eta beranduago arkitektura zibilean, Palladioren Villa Rotonda-n bezala.

Berpizkundeko arkitektura

• Elementuak: Teilatuak– Sabaiak osatzen dira estalki lauez

batzutan kasetoiez dekoratuak. – Ez dira irekiak uzten Erdi Aroko

arkitekturan bezala. – Normalean margotzen eta dekoratzen

dira.

Berpizkundeko arkitektura

• Elementuak: Ateak– Normalean dintelak izaten dituzte. – Arku batez inguraturik egon daitezke edota gainean

hiruki formako edo segmental frontoi bat izan dezakete.

– Irekitzen ez diren ateak normalean arkuz osatzen dira eta normalean klabe handiak izaten dituzte.

Berpizkundeko arkitektura

• Elementuak: Leihoak– Leihoak binaka ager daitezke arku

semizirkular baten azpian. Dintel zuzenak izan dezakete edota hiruki formako edo segmentuz osaturiko frontoiak, normalean alternatzen direla.

– Leihoak eraikuntza argitzeko erabiltzen dira eta arkitektura zibilean bistak izateko ere.

– Beirategiak, nahiz eta batzuetan agertu, ez dira ugariak.

Berpizkundeko arkitektura• Elementuak: Hormak

– Normalean kanpoko horma harlandu landuaz eginak dira, eta lerro zuzenetan antolatzen dira.

– Izkinak azpimarratzen dira harlandu handiegiak jartzen.– Oinarriak eta beheko solairuak zarpilenak dira. – Barrutik hormak igeltsuz estaltzen dira, normalean kolore zuriz.

Espazio formalenetan barruko hormak freskoz dekoratzen dira.

Berpizkundeko arkitektura

• Elementuak: Detaileak– Patioak, moldurak eta detaile dekoratiboak prezisio handiz

egiten dira.– Berpizkundeko teoria garrantzitsuena Erromatarren

detaileak ikertzea izan zen. Orden bakoitzak bere berezko detaileak izango ditu.

– Leiho eta ateen ondoko moldurak plano berdinean daude, ez dira abozinatuak, Erdi Aroan bezala.

– Eskulturak nitxoetan edo plintoen gainean jartzen dira. Ez daude arkitekturan integratuak.

Berpizkundeko arkitektura

• Italiar Berpizkundeko eraginak:– Italian gotikoa ez zen erabat garatu.– Hiriek, independenteak izanik, artisten mugimenduan

eragina izan zuten.– Hirietan merkataritza aberatsa zegoen.– Aita Santuaren itzulerak Erromara erlijioari bultzada

handia eman zion. – Inprimategiko zabalera ideia berrien zabalera erraztu

zuen eta ezagupenak lortzeko gogoa piztu zen.– Humanismoak gizakia munduko zentroa bilakatu zuen.– Patronatuak artisten lana mantendu zuen.

Berpizkundeko arkitektura

• Cuattrocento : Brunelleschi– Bere elementu esanguratsuena ordena da.– Erromako aztarnen artean agertu ziren eraikuntzetan orden

matematiko sinple bat zegoela ikusi zuen. Bazegoen norma bat Erromatar arkitekturan —arku semizirkular baten zabalera bere altuerako bikoitza da.

– Erromatar arkitekturako ikerketa honetatik simetria eta proportzioarekiko zaletasuna etorri zen eta eraikuntzak kontuan hartzen dira bere osotasunean beste detaileak haien arteko eraginak izaten.

– Lanak: Florenziako Katedraleko kupula, Hospital degli Innocenti, San Lorenzo

Berpizkundeko arkitektura

Berpizkundeko arkitektura

• Cuattrocento : Michelozzo– Arkitekto honek Medici familiako patronatuan lan egin zuen

eta bere eraikuntzarik famatuena Palazzo Medici Riccardi da. Beranduago Villa Medici Fiesole-n eraiki zuen.

– Berpizkundeko estiloan Italiatik kanpo lan egin zuen lehen artistenetako bat da.

– Palazzo Medici Riccardi klasikoa da detailetan eta bere leihoak frontoiekin eta ate sartuekin, baina bere zutabeetan ez zuen ordenarik erabiltzen, Brunelleschi edo Alberti bezala. Honen partez, Michelozzo-k harri zarpailenak errespetatu zituen. Hiru maila erabiltzen zituen, bakoitza eskema bat jarraituz eta eraikuntza amaitzen zen Erromatar estiloko erlaitza batez, asko proiektatzen zela (2,5 metro).

Berpizkundeko arkitektura

Berpizkundeko arkitektura

• Cuattrocento: Alberti– Alberti-k kontsideratzen zuen arkitektoa ardura sozial

handiko pertsona bat bezala.– Eraikuntza anitzak egin zituen, baina ez zuen bere

burua ikusten eraikingile batena bezala, inspektore bat bezala baizik.

– Eraikuntza dinamikoak.– Garaipeneko fatxadak, kontraste handiz markatuak.

Pilastra ordenako proiekzioa eraikuntzako elementuak definitzeko.

– Argiak eta itzalak eraikuntzaren gainean efektu dramatikoa dute.

– Lanak: Mantuako San Andres, Palazzo Rucellai eta Santa Maria Novella.

Berpizkundeko arkitektura

Berpizkundeko arkitektura

• Goi-Berpizkundea : Bramante– Erroman Bramantek “forma arkitektoniko perfekto” bezala

ezagutzen dena sortuzuen, San Pietro in Montorio-ko klaustroan egindako Tenpletea . Tenplu zirkular txiki hau San Pedro martirizatua izan zen tokian eraiki zen. Vestaren tenplu-ko aztarnetan oinarritua dago, Erromako sakratuena. Kontrastea sortzen du honen inguruan dagoen klaustroarekin.

– Bramantek Vaticano-n egin zuen lan eta bere proiektua aukeratua izan zen San Pedroren Basilika eraikitzeko.

– Lanak: San Pietro in Montorio, Santa Maria delle Grazie

Berpizkundeko arkitektura

Berpizkundeko arkitektura

• Goi-Berpizkundea: Sangallo– Bere ospea Farnese Jauregia-rekin lotuta dago, garaiko

jauregirik handiena, 1530ean hasita.– Handitasuneko inpresioa bere proportzioetan datza,

(56 m luzera eta 29.5 metroetako altuera) eta bere kokapena plaza batera ematen. Proportzio ederreko eraikuntza bat da, luxuzko etxe baterako normala ez zen ezaugarri bat. Adreilu estukatuz eraiki zen, ez harriekin. Arrosa kolorea duten hormekin kontrastean daude izkinetako harriak, atari sendoa eta detaile handiz egindako leihoen errepikapena k efektu boteretsuak ematen dituzte, dotoretasuneko eredu bat finkatuz jauregiak eraikitzeko.

Berpizkundeko arkitektura

Berpizkundeko arkitektura

• Manierismoa: Michelangelo– San Pedroko kupula diseinuko maisu-lan bat izan zen, bi azalak

erabiliz, bat bestearen kanpotik eta dena koroatuz linterna handi batez, Florentzian bezala, bere nerbioekin. Kanpoaldean orden digantea erabili zuen, eta elementu guztiak elkartu zituen erlaitza handi batez eraikuntza osotik zabaltzen dela.

– Liburutegi Laurentzianoa: Eraikuntza baxu eta luzea da, egurrezko sabaia duela. Argiz beteriko gela bat da, pilastren artean agertzen diren leiho ugariekin. Bestibulua, bestaldetik, altua da, eta eskailera bat dauka liburutegira eramateko. Hiru besoak ditu eta balaustrada oso landua. Eskailera ikaragarria da, batez ere erdiko parteko eskailerak altuera handiagoa dutelako alboetakoak baino.

Berpizkundeko arkitektura

Berpizkundeko arkitektura

• Manierismoa: Palladio– Palladiok eraldatu zuen jauregi eta elizetako

ereduak Klasizismoko bere interpretazio bereziaz.– “Garaipen arkuak” erabiltzen zituen dekoratzeko,

hau da, arkuak laukizuzen batez inguratzen dira eta hau erabiltzen zuen leiho guztietan.

– Erromatar Inperioko motibo hau normalean Paladioren Arku izenez ezagutzen da.

– Lanak: Villa Capra, San Giorgio Maggiore.

Berpizkundeko arkitektura

Berpizkundeko arkitektura

• Geografia: Frantzia– XVI.mendeko lehen urteetan Frantsesak gerretan

sartuak egon ziren Italiako Iparraldean eta honela Berpizkundeko artea bereganatu zuten, ez bakarrik gerrako botina bezala, estiloko ideiak hartu zituztela baizik.

– Loirako Bailara-n eraikin ugari egin ziren, gaztelu motakoak, famatuena izanik Château d'Amboise (c. 1495) non Leonardo da Vinci bere azken urteak pasatu zituen. Estilo hau dominantea izan zen Frantzisko I-aren garaian.

Berpizkundeko arkitektura

Berpizkundeko arkitektura

• Geografia: Herbehereak– Pinturan bezala, arkitekturak denbora behar izan zuen

hona iristeko eta inoiz ez zituen ezabatu elementu gotiko guztiak.

– XVII.mendeko hasierako urteetan Amsterdam-eko Berpizkunde estiloa garatu zen, klasizismoaren esklaboa izan gabe eta elementu dekoratibo ugari erabiliz. Emaitza Manierismoa bezala kontsideratzen da.

– Tokian tokiko ezaugarrien artean herriko etxe altuak, Holandar gabletea dutela eta hiruki formako frontoien erabilera ate eta leihoen gainean, beste herrietakoak baino askoz altuagoak direla erabiltzen dira, gabletearen forma imitatuz.

Berpizkundeko arkitektura

Berpizkundeko arkitektura

• Geografia: Ingalaterra– Elizabeth I-ren garaian iritsi zen, Herbehereta-n

zabaldu ondoren non Holandar gabletea sortu zen, eta Flamandar diseinu geometrikoak hormak ornatzeko. Estilo berria agertzen da etxe altu eta handietan Longleat House bezala.

– Berpizkundeko arkitekto ezagunena Ingalaterran Inigo Jones (1573–1652) izan zen. Honek arkitektura Italian ikasi zuen, Paladioren eraginak jasotzen. Bere eraikuntza famatuena Queen's House Greenwich-en da eta Banqueting House Whitehall-en. Lan hauek, lerro garbiz eta simetria iraultzaileaz kontrastatzen zuten aurreko garaiko dorre eta almenekin.

Berpizkundeko arkitektura

Berpizkundeko arkitektura

• Geografia: Espainia– Espainian, Berpizkundea forma gotikoekin nahasia

agertu zen XV.mendeko azken hamarkadetan. – Estilo berriak Plateresko izena du, fatxada oso

dekoratuak dituelako, zilarginen lana gogoratzen duelako.

Berpizkundeko arkitektura

– Orden klasikoak eta kandelabroen motiboak (candelieri) libreki konbinatzen dira forma geometrikoak eratuz.

Berpizkundeko arkitektura

– XVI.mendearen erditik, Pedro Machuca, Juan Bautista de Toledo eta Juan de Herrera arkitektoekin Erromako ereduarekiko lotura handiagoa dago, batzuetan Manierismoa aurreratuz, adibideak dira Granadako Karlos V.aren jauregia eta Escorial.

Berpizkundeko arkitektura

Berpizkundeko arkitektura