MgE Dosierrak30. zk., 2018ko uda

BEGIRADA KRITIKOAKETA ZEHARKAKOAK

AURKIBIDEA

Txosten honetako testuek esklusiboki egileen iritzia islatzen dute eta EsF erakundeak ez du zergatik ikuspuntu berdina izan behar.

AURKEZPENA: BEGIRADA KRITIKOAK ETA ZEHARKAKOAK 4M.ª Luisa Gil Payno Economistas sin Fronteras

BANAKAKOTASUNAREN FANTASIA 6Almudena Hernando GonzaloMadrilgo Unibertsitate Konplutentsea

GIZA BIZIA BIDEZKO MUNDU IRAUNKORREAN 12Yayo Herrero LópezEkologistak martxan

GAUZEI AGUR 17Santiago Alba RicoFilosofo eta idazlea

MERKATARITZA ITUNEN SALDO BERRIAK GURE BIZIAK ESTUTZEN DITU 21Gonzalo Fernández Ortiz de ZáratePaz con Dignidad – Latinoamerikako Multinazionalen Behatokia, OMAL

SUBIRANOTASUNAK EREITEN: ELIKADURA SUBIRANOTASUNERAKO TOKIKO POLITIKA PUBLIKOAK 25BizilurHerrien Kooperazio eta Garapenerako Elkartea

GOMENDATUTAKO LIBURUA: EXPULSIONES. BRUTALIDAD Y COMPLEJIDAD EN LA ECONOMÍA GLOBAL(Saskia Sassen) 30José Ángel Moreno IzquierdoEconomistas sin Fronteras

GEHIAGO JAKITEKO 33

ARGITALPEN-KONTSEILUA

José Ángel Moreno – KoordinatzaileaLuis Enrique AlonsoMaría Eugenia CallejónMarta de la CuestaJosé Manuel García de la CruzJuan A. GimenoCarmen Valor

Ale honen koordinazioa:M.ª Luisa Gil Payno(Mugarik Gabeko Ekonomilariak)

ISSN 2603-8498 MgE dossierrak

MgE Dosierrak Mugarik gabekoEkonomialariak erakundearen hiruhileroko argitalpen digital bat da.Maketazioa: LA FACTORÍA DE EDICIONES

Mugarik gabeko EkonomialariakGaztambide kalea, 50 (sarrera SETEMen lokaletik barrena)28015 Madril Tf.: 91 549 72 79 ecosfron@ecosfron.org

MgE Dosierrak, Economistas sin Fronteras erakundeakegina (http://www.ecosfron.org/publicaciones/),Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-LanEratorririkGabe 4.0 Internazionala lizentzia batenpean banatzen da (http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/).

Baimenduta dago lanaren kopiak egitea, osorik edopartzialki, bai eta haren jendaurreko jakinarazpenaere, betiere ez bada helburu komertzialarekin egiteneta jatorrizko lanaren egilea nor den aitortzen bada.Ez da baimentzen lan eratorririk sortzea.

Mugarik gabeko Ekonomialariak (MgE) GarapenerakoGobernuz Kanpoko Erakunde (GGKE) bat da, 1997anunibertsitate-esparruan sortua, eta gaur egun ekonomiabidezkoa, solidarioa eta iraunkorra eraiki nahi dutenpertsonek osatua; erakundearen lehentasunezko asmoapobrezia eta desberdintasunak desagerraraztea da.

Mugarik gabeko Ekonomialariak erakundean uste dugugarapen-eredu berri bat behar dela, ekonomia gizakiarenzerbitzura jar dadin, eta ez, gaur egun gertatzen denbezala, milioika pertsona ekonomiaren zerbitzura egondaitezen.

Gure helburua da gizarte-arloan erantzukizuna hartukoduten herritarrak eraikitzen laguntzea, modu aktiboanjardun dezaten eta gizartea eraldatzeko premiarekikokonpromisoa har dezaten.

Erreferentziazko GKE bat izan nahi dugu bidezkoekonomiaren bilaketan, eta gizarte- eta ekonomia-eragileen artean elkarrizketa errazten eta sareko lanasustatzen lagundu. Izan ere, gizartearen parte-hartze zabalbaten bidez soilik lortu ahal izango dugu bidezko ekonomiabat.

Gure bazkideen aldizkako ekarpenei esker, iraupen luzekoproiektuak planifika eta gara ditzakegu, diru-laguntzenmende egon behar izan gabe.

Mugarik gabeko Ekonomialariak erakundeko bazkideegin eta aldizka gurekin kolaboratu nahi baduzu, bete gurewebgunean eskuragarri dagoen formularioa:

www.ecosfron.orgEdo telefono honetan: 91 549 72 79

Gure dosierrek ekonomiari buruzko ikuspegi berriak ematen dizkizutela uste baduzu eta babesa eman nahi badiguzu,egin ekarpen bat:

Irabazi-asmorik gabeko erakundeei buruzko Espainiako legeriak zerga-arloko trataera onuragarriagoa ezartzen du pertsona fisikoek egindakodohaintzetarako, eta, hala, PEFZaren kuotan murrizketa bat lortzen da.

4

Berriz ere udaberriak «beste ekonomia bat abianda» jardunaldi tradizionalekin hartu gintuen. Urtez

urte taldean hausnarketa egiten dugu eraiki nahi duguneredu ekonomikoari buruz. Aurreko edizioetan,honakoak aldatzearen inguruan eztabaidatu dugu:finantzak, merkataritza, fiskaltasuna edo ekonomiarenirakaskuntza; horrez gain, guztiok batera ekonomiaegiteko hautabidezko moduen garrantzia izan duguhizpide. Halaber, politika ekonomikoak aldatzearenbeharra landu da, biziaren iraunkortasuna ardatzeanjartzen duten politika ekonomikoak nahi baititugu.Horretarako, oinarrizko ezaugarriak, kanporatzedinamikak eta prozesuak ulertu behar dira, egungoekonomia eta gizarte ordena egituratzen dutelako etaaplika daitezkeen politikez gain, lortu nahi dugun etaizan gaitezkeen gizarte mota zehaztu eta baldintzatzendutelako.

Xede horrez, Madrilgo Medialaben elkartu ginenmartxoaren 9an eta 10ean, gai horiei buruz ezagutueta eztabaidatu nahi duten pertsona eta erakundeek,baita bestelakoek ere, arlo desberdinetatikegungoarekiko hautabidezko ereduak eraikitzenlanean badihardute. Economistas sin Fronteraserakundean jakitun gara halabeharrez eztabaidahorrek kritikoa (aztertu eta ulertzea eraldatzeko) etadiziplinaz gaindikoa (jakintzagai desberdinen arteanmugak gaindituz) izan behar duela eta, horregatik,jardunaldietan jakintzagai desberdinetatik (soziologia,ekofeminismoa, filosofia edo arkeologia, besteakbeste) egungo eremu ekonomiko eta sozialekopertsonak eta erakundeak ditugu, aztertu etaeraldatzeko lanean aritzen direnak. Txosten honekjardunaldiak egituratzeko erabili ziren eztabaida etahausnarketa nagusietako batzuk jasotzen ditu.Hainbat hizlari eta partaiderenak dira.

Saskia Sassen soziologoak inauguratu zituenjardunaldiak. Berarekin eztabaidatu ahal izan genuensistema ekonomiko kapitalista. Nolanahi ere, osohautespen prozesu basatia da. Milioika pertsonasistematikoki kanporatzen dira, Saskia Sassenenhitzetan, egungo ordena ekonomiko eta politikoaren

dinamika eta prozesu konplexuengatik. Horrenbarruan daude hersturaren politikak, berrizfinantzatzeko prozesua edo erauzketa jardunak,besteak beste. Sistemak pertsonak kanporatzeaz gain,natura eta gure planeta espoliatzen ditu eta, aldiberean, kanporatze berriak sortzen dira. SassenekExpulsiones y complejidad en la Economía Globalliburuan jasotzen ditu eta José Ángel MorenoIzquierdok (Economistas sin Fronteras) aipamenaegiten du «Gomendatutako liburua» txostenarenatalean.

Gainera, sistema patriarkala da, lanaren sexubanaketaren gainean eraikia eta emakumeenmendekotasunaren aurrean gizonak dira nagusi.Nolanahi ere, elkarren artean eta ekologiarekinmendekotasunak ditugun izakiak garela ahazten zaiosistemari. Almudena Hernando Gonzalo arkeologoeta unibertsitateko irakasleak banakakotasunarenfantasia deritzanaren oinarripean eraiki da: indibiduoaerkidegotik at kokatu behar da eta arrazoia emoziotikkanpo egon daiteke. Banakakotasunaren fantasiaeraikitzeko moduari buruz hitz egin zigun AlmudenaHernandok larunbat goizean eta M.ª EugeniaCallejón de la Salek (Economistas sin Fronteras)laburtu du txostenaren lehenengo artikuluan.

Almudena Hernandoren hitzaldiaren ondoren,Santiago Alba Rico (filosofo eta idazlea) nahiz YayoHerrero López (Ecologistas en Acción) izan genituen.Eskuzabaltasunez elkarren artean neoliberalismo etaecofeminismoari buruz solasean jarduteko guregonbita onartu zuten. Hala, partaideak ikusle hutsbihurtu ziren. Oso solasaldi interesgarria suertatu zeneta eztabaida ardatz nagusiak egileek aurkeztendizkigute txosten honetako artikulu banan.Lehenengoan, Yayo Herrero ekofeministak egungoekonomia eta gizarte ereduari buruzko arazo nagusienkarakterizazio bikaina eskaintzen digu etaberreraikitzeko ohar batzuk proposatzen dizkigu. Ildohorri eutsiz, egileak gogorarazitakoaren arabera,mundu betean bizi gara (lurraren biogaitasuna gainditudugu), ingurunerik gabe (kanpo, periferia edo tarterik

AURKEZPENABEGIRADA KRITIKOAK ETA ZEHARKAKOAK

M.ª Luisa Gil PaynoEconomistas sin Fronteras

5

gabe) eta horrek behartzen gaitu ekologiaren etaelkarren ikuspegitik izaki mendeko modura onartzera.Halaber, eredu ekonomiko hegemonikoa eraikitzekofuntsezko bi elementu aurkezten dizkigu: bizimantenuarekiko deskonektatutako ekoizpena eta lannozio pobretu eta nahasia.Artikulua ixteko, oinarrizkolau elementu planteatzen ditu, ekonomiaberreraikitzeko arreta eskaini behar baitzaie: mailamateriala gutxitzea, elkarren arteko mendekotasunakonartzea, aberastasuna banatzea eta egin beharrekoeraldaketen premia.

Bestalde, Santiago Alba Ricok artikulu eder batekinsaritzen digu, ¿Podemos seguir siendo de izquierdas?liburutik laburtu ostean. Bere esanetan, gauzaklurruntzen dira eta gizarte ondorioak daude. Horrezgain, Yayo Herreroren planteamenduen ildotik,filosofo eta idazleak ohartarazitakoaren arabera,gizakiak subjektuez gain, gauzak gara eta gure balioazaintza lanen emaitza da. Hori beti (edo ia beti)emakumeek egin dute merkatutik kanpo eta horretarairitsi baino lehen. Beraz, gorputzek zaindu, ukitu etabegiratu ahala lortzen dute balioa, hau da, lantzenditugun heinean bihurtzen dira baliozko. Gizakiakbere gainean lan egin dugun denbora balio du.

Ezin zitekeen beste modu batera izan: lehenengoeztabaida eta hausnarketa bloke honekin batera(teorikoa eta orokorra), larunbat arratsaldean hainbatlantegi antolatu zen eta ikuspegi politiko eta jabetutik,egungo ekonomia eta gizarte ordena arautzen dutenzenbait logika gauzatzeko erabiltzen diren prozesuaketa dinamikak nola eraldatu landu zen. Horretarako,Gonzalo Fernández Ortiz de Zárate, LatinoamerikanMultinazionalen Behatokikoa (OMAL), Mar CabraValero, ICIJko (International Consortium ofInvestigative Journalists) Datu eta Ikerketa Unitatekoa,eta Silvia Piris Lekuona, Miren Saiz Alzugaray etaMikel Kormenzana Okeranza, Bizilurrekoak, izangenituen. Horiekin merkataritza librerako itun,

paradisu fiskal eta elikadura subiranotasunarekinzerikusia zuten gaiak aztertu genituen, hurrenez hurren.

Txostenaren azkeneko bi artikuluek bi lantegietangaratutako edukiak dituzte. Hala, GonzaloFernández Ortiz de Záratek (OMAL) XXI. mendeankapitalismoa berriz konfiguratzeko agendan mugarrinagusi bat aurkezten digu: merkataritza etainbertsioaren itun eta akordioen saldo berria. Itunhorien helburua merkataritzari eta inbertsioarieragozpen guztiak deuseztatzea da eta egilearen iritzizbizi espektro osoa saltzeko eta menderatzeko behinbetiko erasoa dira. Horien bidez, enpresa handienizatezko gobernua ezartzen ari da eragozpenik gabekomerkatu orokorrean.

Txostenaren azkeneko artikuluan, Bizilurrekolankideek elikadura subiranotasunari buruz hitz egindigute, gizarte, politika eta ekonomiaren ikuspegitikbeste antolaketa eremu batzuetarantz aurrerapausoakeman daitezen oinarrizko hegemoniaren kontrakoproposamen modura. Halaber, aldaketak sustatu etabultzatzeko politika publikoen zeregina izan duteaztergai.

Beste batzuetan bezala, «Gehiago jakiteko» atalarekinitxi dugu txostena eta «beste ekonomia bat abianda» jardunaldien bideo osoak ageri dira. «La Mundialibiltaria» irratsaio berezia ere aurki daiteke. Izan ere,La Mundial taldeko lankideek zuzenean eman zuten.

Azkenik, gure eskerrik onenak eman nahi dizkiegupertsona guztiei, beren partaidetzarekin besteurtebetez «beste ekonomia bat abian da»jardunaldiak eta txostena burutzea ahalbidetudutelako. Lanean nekaezinak dira eta beren ekarpeneiesker, batetik, egungo ekonomia eta gizarte ordenaulertu nahiz eraldatzen dugu eta, bestetik,bidezkoagoa den ekonomiarantz aurrerapausoakeman ditzakegu. �

6

Ondoren aurkezten dugun testua 2018ko martxoaren9an eta 10ean egin ziren «Beste Ekonomia bat Abianda» V. jardunaldietan Almudena Hernandorenhitzaldiaren laburpena da eta M.ª Eugenia Callejónde la Salek (Economistas sin Fronteras) moldatu du.

Giza nortasuna ulertzeko oinarrizkoa da nolaeraikitzen den ezagutzea. Nire kasuan, borondatezpentsatu ez ditudan prozesuen bitartez gertatu da.Indigenekin lan egitean, ohartu nintzen haiek eta nikerrealitatea oso modu desberdinean ulertzen dugula.Eta horrekin jendeak bizi duen errealitatea nolaulertzen duen konprenitzen saiatu naiz. Hala, horiezin daiteke banan errealitatearen barruan bakoitzakulertzeko erabiltzen duen moduaz.

Hasteko, ondorengo premisa kontuan hartu behar da:giza adimenerako unibertsoa oso zabala da.Fenomeno konplexu gehiegik osatzen du eta elkarrenartean modu konplexuan erlazioan dihardute. Gu etagizaki bakoitza gure munduak eskaintzen duenkonplexutasun izugarriaz jakitun bagina, estutasunakblokeatuko liguke, munduarekiko gure harremanarenezintasuna nabarmena bailitzateke. Dena den, gizataldeak ez gara blokeatzen, mekanismoak garatuditugulako eta horiei esker indartsuak garelakoanbaikaude. Ziur ageri gara horretaz eta horiek dira,hain zuzen ere, nortasunaren mekanismoak.

Segurtasun sentipena sortzeko ezinbestekomekanismoa taldekidea izatea da, erkidegoarenbarruan gaude. Gizakia unibertsoaren aurreanbakarrik balego, argi geldituko litzaioke ezin duelakontrolatu eta larrituko litzateke. Hori, ordea, ez dagiza talde guztietan onartzen. Are gehiago onartzenda, mundua gutxiago kontrolatzen den neurrian edomunduaren inguruan zientzia azalpenik txikienadagoen heinean. Baina kontrola gorantz doanean,gutxiago onartzen da beharra.

Hala eta guztiz ere, beharra ez onartzeak ez du esannahi existitzen ez denik. Norbanakoa taldekogainerakoetatik isolatua sortu da. Ezinezkoa denean,

fantasia hori nola eraiki al izan den ulertzea, guregizartearen diskurtso nagusia ulertzea eta generoaentenditzea da.

Noiz hasten da garatzen ideia, hau da, gizakiaktaldetik bereiziak egon gaitezkeela? Nola doa eraikiznorbanakoaren ideia? Indibiduoaren kontzeptuabakarrik XVII. mendean da pertsonaren sinonimoa.Orduan, gizaki nahikoak daude aginte eta kontrolahalmenaren sentipenarekin eta diskurtso izaterapasako da.

Nola hasi zen prozesua? Norbert Elias soziologoarenarabera, berak «zibilizazioaren prozesua», eraldatzehistorikoa, deritzona, pixkana funtzioen banaketa etalanen espezializazioa areagotzean datza. Hasieran,ehiztari-biltzaileak, iraganekoak nahiz oraingoak, ezzeuden. Gizon guztiek berdina egiten dute etaemakume orok ere bai. Baina pixkana funtzioenbanaketa biderkatuz joan zen. Nekazaritza,artisautza, merkataritza, metalurgia… azaldu zirenmodernotasunera iritsi arte. Modernotasuneanezagutzen diren lan espezializazio eta funtziogehienak daude eta horri esker, prozesu historikoakaurrera egiten zuen neurrian, gizarte taldeko pertsonabakoitzak bere mailarekiko desberdinean geroz etajende gehiagorekin jarri behar zuen harremanetan.Norbert Eliasen esanetan, gizartean hori gertatzenden heinean, jendeak bere emozioak modudesberdinean azaltzera ohitu behar du, noren aurreanegotearen arabera. Ildo horri eutsiz, konplexutasunsozioekonomikoa aurrera doa eta, ondorioz, jendeakbere emozioei buruzko azalpenaren irismenakalkulatzera ohitzen da. Prozesu mailakatua da etahonako ideia errotuz doa: egiaz garena gure barneandagoela eta, agian, ezin diogula inori transmititu bereosotasunean. «Norbanakoa» deritzogun zerbait dagoeta norberaren barrukoa da.

Prozesu hau lehertzen da idazketa agertzen denean.Nabarmena da irakurtzen eta idazten ikasteak duengarrantzia ulertzea, nortasuna erabat eraldatzen,burujabetzen eta banakatzen baitu.

BANAKAKOTASUNAREN FANTASIA

Almudena Hernando GonzaloMadrilgo Unibertsitate Konplutentsea

7

Zer egiten du idazketak? Idazketak pentsamenduaikusarazten ahalbidetzen du. Baina, nondik ateratzenda pentsamendua?Adimena izeneko tokitik ateratzenda. Ildo horri eutsiz, idazketa agertzen denean,adimenaren kontzientzia azaltzen da, lehenagoadimenaren kontzientziarik ez dago. Noski,idazketarik ez egon arren, jendeak pentsatzen du etazalantzak ditu, baina ahozko populazioen ustez,pentsatzen dutena espirituek, jainkoek edo gorputzakkontatzen diete. Idazketarekin zerbaiten sentipenadago eta hori adimena da. Pentsamenduak sortzenditu, agentzia pertsonalaren eta, beraz, gainerakoekindistantziaren sentikortasuna dago.

Bestalde, idazketak errealitatea errealitatearenakberarenak ez diren ikurren bidez irudikatzen du.Hortaz, errealitatearen eta ikurren artean distantziazehazten da, bakarrik ikurrekin erlazionatzeaz gain.Hau ahozko populazioek ez dute. Horietan mekanikaabstraktu orokorren azalpenik ez dago, fenomenobakoitzerako azalpen bereziak baizik Aurrekoarenharira, idazketak kontrol sentipena eskaintzen du,mundua modu abstraktuan azal baitezake eta,ondorioz, iragar baitaiteke. Bestalde, adimena etasubjektibotasuna egoteaz jakitun izateari lotzen zaio.

Munduaren azalpen arrazionalaren garapena gizarteankonplexutasuna gehitzearekin elkartzen da. Hala,gizarte taldekideen artean distantzia emozionalakgeroz eta handiagoak dira. «Norbanakoaren»sentipena —ni beste batekiko desberdina naiz—agertzen hasten da eta, bestalde, gizakiaren eta gizaizaera ez duenaren arteko aldea urrunduz doa.

Zein da mekanismoa banakakotasunean segurusentitzeko? Banakakotasunean segurtasuna ematendu, norbanakoaren ideia dugunean, munduaarrazionalki azaltzeak. Segurtasuna honakoanoinarritzen da: geroz eta gehiago sakontzen daazalpen ereduan, geroz eta gehiago arrazionalizatzenda mundua, beraz, aldatzeko beldurrik ez dago etahori segurtasunaren funts bihurtuz doa.

Ideia hori bakarrik paradigmara pasako da XIX.mendeko diskurtso historikoan, mundua etaerrealitatea aldaketen bitartez azaltzen direnean.

Hala, norbanakoa hausnarketaren ikuspegitik eratzenden nortasuna da eta aldaketa nahiz denbora ditugidari. Pentsatzen dut, beraz, hemen dago. Ni nireadimenean dudana naiz, baina, baita denboran zeharnirekin gertatutakoa ere. Horregatik, banakakotasuna

larritasunez betea dago, segurtasuna aldatu izanak etaaldatzen jarraitzeak, proiektuak izateak, ematen baitu.Xede horrez, etengabe nahiak sortu behar dira etaasetzeko gai izan behar da.

Aurrekoari eutsiz, lehenengo eskema dugu:banakakotasuna, hurrengo ezaugarriekin:norbanakoaren bidez eraikitzen da eta bere buruazjakitun da; munduarekin arrazoiaren bidezerlazionatzen da; giza izaeraren eta gizakiarena ezdenaren distantzia emozionala antzematen du;munduaren gaineko AGITE sentipenarekin elkartzenda; aldaketen bidez antolatzen da; subjektua berejomugaren eragilea da, bere jomugaren eragilesentitzen da; eta segurtasuna bere nahiak ezagutu etaasetzeko gaitasuna izatetik dator. Zure biziarenSUBJEKTUAREN tokian jartzen zara.

Dena den, gizarteak funtzioen banaketarik eta lanarenespezializaziorik ez duenean, idazketarik ezdagoenean, gorputzaren eta adimenaren artean ezdago dualtasunik, ez baitago adimenik, ez daadimenaren kontzientziarik ageri. Guztia gorputzetikpasatzen da, nortasun osoa gorputzaren, erabiltzenduen kultura materialaren eta gauzatzen dituenekintzen bitartez eraikitzen da: dirudizuna eta egitenduzuna zara eta horrek definituko zaitu, hain zuzenere, dituzun loturekin batera.

Idazketarik eta funtzioen banaketarik ez dagoenean,giza izaera ez duena arautzeko mekanika abstraktuakez dira ulertzen, ez dago zientziarik, eztateknologiarik ere kontrolatzeko eta, aldi berean,gizakietan pertsonen arteko desberdintasunik ez daazaltzen. Hemen nortasuna taldeko gainerakoekinidentifikatuta eraikiko da. Horrez gain, identifikaziohorrekin seguru sentituko zara kontrolatzen ez duzunnaturaren aurrean. Horri harreman nortasuna esanzitzaion: idazketarik eta teknologiarik ez daudenean,nortasuna taldearekiko eraikitzen da: zuk taldetikabiatzen den tanta bat besterik ez zara, ezin dezakezuzure burua taldetik at hauteman eta hori gorputzarennahiz kultura materialaren bidez ikusten da: taldeguztiak itxura erkidea du, ehiztari-biltzaileen taldeekbezala, baina baita hiri tribuak deritzanak ere.

Ibilbide historikoen hasieran gizon eta emakumeguztiek nortasun bera dute. Baina, gero, gizonakbanakatuko dira eta harreman nortasunaemakumeentzat geldituko da: emakumeen generonortasunmodura ulertzen dugu: ni nire aitaren alabanaiz, nire senarraren emaztea, nire seme-alaben

8

ama… Hemen seguru sentitzeko baldintza ez aldatzeada. Segurtasuna aldaketarik ezaren araberakoa da,aldaketak arriskua baitakar.

Ildo horri eutsiz, beste nortasun bloke bat dugu:harreman nortasuna, hurrengo ezaugarriekin:loturen bitartez eraikiko da; munduarekin emozioarenbidez erlazionatuko da; pertsonak ez du distantziariksentitzen, gizakiarekin eta gizakia ez denarekinidentifikatzen da; munduaren aurrean ezintasunpertsonalaren sentipenari eusten zaio; aldaketakarbuiatzen ditu; betiere dago maila babeslea; etasegurtasuna maila horren nahiak asetzetik dator: bere

nahiak betetzen baditut, jainkoak babestuko nau,maila sakratuaren nahien XEDE zara.

Beraz, nortasunaren bi eredu abstraktu ditugu,nortasunaren bi polo abstraktu.

Zein da gure gizartean gaur egun diskurtso nagusia?Ilustrazioaren diskurtsoa; horrekin bat, harremannortasuna da indigenen bereizgarria etamodernotasunaren nortasuna banakakotasunarena.Hau da, bilakaeraren planteamenduan: harremannortasunetik banakakotasun nortasunera igaro garaeta hori da zibilizazioa, alegia.

ILUSTRAZIOAREN DISKURTSOA

Indigenak Modernotasuna

Loturen bidez eratzen da.

Munduarekin emozioaren bitartez erlazionatzen da.

Gizakiarekin eta gizakia ez denarekin identifikatzen da.

Munduaren aurrean EZINTASUN pertsonalaren sentipenari lotzen zaio.

Aldaketak arbuiatzen ditu.

Beste dago maila babeslea.

Segurtasuna mailaren nahiak asetzetik dator.

OBJEKTUAREN posizioa.

Norbanakoaren bidez eratzen da.

Munduarekin arrazoiaren bitartez erlazionatzen da.

Gizakiarekiko eta gizakia ez denarekiko distantzia emozionala sentitzen du.

Munduaren gainean AGINTE sentipenari lotzen zaio.

Aldaketen bidez antolatzen da.

Subjektua bere jomugaren eragilea da.

Segurtasuna norberaren nahiak ezagutzetik eta asetzeko gaitasuna

izatetik dator. SUBJEKTUAREN posizioa.

Ilustrazioaren diskurtsoari erreparatuz gero,erkidegoak garrantzia izatetik indibiduoak garrantziaizatera pasa zen; emozioen loturek garrantzia izatetikazalpen arrazionalari garrantzia ematera pasa zen;jarduera errepikatuetatik aldaketek garrantzia izaterapasa zen; ezintasun sentipenetik agintearensentipenera; indigenetatik zibilizaziora. Gauza batatzerapena eta beste bat aurrerapena.

Nire ikuspuntutik, ados nago banakakotasunarekinzerikusia duen guztia gizonetan pixkana agertuz joanzen prozesu historikoaren emaitza dela, bainaagertzeagatik harreman nortasuna izateari ez zitzaionutzi. Hau da, ez zen harreman nortasunetikbanakakotasunera pasatzen joan. Harreman nortasunaez zen inoiz desagertu, beti egon zen oinarrian. Horibai, onartzeari utzi zitzaion.

Harreman nortasuna ezin zitekeen bazter,banakakotasunak ezin baitio bere buruari eutsi. Ezindiezaioke eutsiz, bat munduaren aurrean bakarrikgelditzen bada, bere ezintasuna argi geldituko

bailitzaioke eta horrek eraldaketa blokeatuko luke.Guztiak jakitun gara biziak zentzurik ez duelapentsatu besterik egiten ez bada. Biziak sentitzendenean hartzen du bere zentzua. Emozio lotura onakez badaude, biziak ez du zentzurik, banakakotasunazama astunegia baita.

Bestalde, zergatik gizonek ukatu zuten?Banakakotasunaren prozesua, modernotasunera iritsiarte, bakarrik gizonek probatu zuten. Nik uste duthala gertatu zela bi nortasunak modu desberdineaneraiki baitira. Banakakotasuna bere buruaren jabe da,adimenaren bitartez eraikitzen da, ideiak, agentziarensentipena erabiliz, agintetik eta norbanakoarenkontzientziatik abiatuta eraikitzen da. Beraz, gizonekbanakakotasuna garatu zuten neurrian, bakarrik horrigarrantzia ematen hasi ziren, harreman nortasuna ezbaita norbanakoaren kontziente. Hala eta guztiz ere,ez onartzeagatik ez zioten harreman nortasunaeraikitzeari utzi. Banakako gizaki guztiek garenarenbidez, pentsamenduaz baliaturik, barruan dugunaerabilita «norbanakoa» eratzen dugu, baina harreman

9

nortasuna eraikitzen jarraitzen dugu gorputz etakultura materialaren bitartez: gorputz hexisaren,apainduraren, itxuraren, modaren, egindako ekintzeneta eusten gaituzten loturen bidez. Betiere harremannortasuna izanik, gorputzaren bitartez nola eraikitzendugun adibide batzuekin azaldu nahiko bagenu haueklirateke: esertzeko modua edo familiaren barruanantzeko ahots tonuak. Jakitun izan gabe, beste gizakibatzuekin identifikatzen da eta, modu berean, jakitunizan gabe, loturak eratzen dira. Agurtzeko moduak eregizarte bakoitzean harreman nortasuna zehazten du,modek… bezala. Kultura materialaren bitartezharreman nortasuna eraikitzen baita.

Banakakotasuna fantasia bat da,gizakiak ezin baitio bere buruaribakarrik eutsi. Baina nola eraikida banakakotasunaren fantasia?Oinarrizko bi mekanismotarajota: a) genero harremandesberdinak eta b) pareentaldeetara atxikipena, norberarentaldearen barruan eta kanpoan.

Ibilbide historiko guztienhasieran gizonek eta emakumeekharreman nortasuna izan arren,pixkana gizonak banakakotasunaren ezaugarrizehatzak garatzen hasi ziren. Dena den, une bateanhasierako banakakotasunaren maila txiki horiekemozionalki mundutik deskonektatzea eragin zuten.Harreman nortasuna galtzea ezinezkoa denez,ezinbestekoa baita, gizonek emakumeei ez zietenbereizten utzi; aurrekoaren harira, bakarrikemakumeek bazuten harreman nortasuna, gizonekbermatua zuten nahiz eta lotura lantzeari utzi. Horiekdira, hain zuzen ere, genero nortasunak. Nire iritziz,gizonen eta emakumeen banakakotasunaren mailandesberdintasuna aipatzen dute. Nolanahi ere,handiagoa edo txikiagoa da, taldearen espezializaziomaila eta funtzioen banaketaren arabera.Modernotasunera arte emakumeen genero nortasunaharreman nortasuna izan da; bien bitartean, gizonekgaratutakoa geroz eta bereizgarriagoa zen.

Emakumeen genero nortasuna loturen bitartezantolatzen da, munduarekin emozioaren bidezerlazionatzen da, munduaren aurrean ezintasunpertsonalaren sentipenari lotzen zaio, aldaketakarbuiatzen ditu, betiere dago maila babeslea, geroz etagehiago gizonek irudikatuko dutena, maila sakratuazgain eta segurtasuna gizon horien nahiak asetzetik

etorriko da. Hala, emakumeek gizonen nahiekiko«objektuaren» posizioa hartuko dute.

Gizonak beren banakakotasuna garatuz doaz, baina nikbanakakotasun mota horri mendekoa esaten diot,mendeko harreman laguntza emozionalik gabe ezinbaita eutsi, hau da, emakumearen genero nortasunarenosagairik gabe. Zergatik da laguntza emozional horigizartearen ikuspegitik mendekoa? «Maskulinotasunhegemonikoa» deritzanak, maskulinotasun patriarkalak,bakarrik banakakotasunarekin zerikusia duenari ematenbaitio garrantzia. Harremanaren zeregina betetzenduenari, emakumeari, ez zaio gizartearen ikuspegitik

balioztatzen, baina gizonakharremana gutxiago lantzen duenneurrian, gehiago behar du hura,hau da, geroz eta gehiagoarbuiatu, orduan eta beharhandiagoa sortzen da. Nolanahiere, diskurtso historikoa gizonekeraiki dute halako nortasunmotarekin.

Diskurtsoa eraikitzeko bigarrenmekanismoa gizonak parekaelkartzean datza. Nolanahi ere,mendeko banakakotasuna garatuz

joan arren, kontzienteak izan gabe, harreman nortasunagaratzen zuten. Dena den, ez zen onartzen.

Arkeologoa naizen neurrian, nik neuk abantaila batdu: ohituta nago kultura kultura materialarenikuspegitik begiratzera. Jendeak egiten duenarierreparatzen diot, alde batera utzita bere esanenarabera gauzatzen duenari. Historiak jendeaknorberari buruz egindako diskurtsoa kontuan hartzendu, arkeologiak, ordea, jendeak egiaz gauzatutakoarierreparatzen dio.

Nik gizonak ikusten ditudanean eta egin dutenaaztertzen dudanean, lehenengo eliteek, lehen gizonek,argi eta garbi aginte banakatua dute. Gutxi gorabeheraKristo aurretik 2500. urtean agertu ziren, hain zuzenere, Kalkolitikoan kobrea azaldu zenean. Garaihartakoak dira lehen lurperatzeak Europan. Gizonakisolatuta ageri dira lurra emanda, taldetik bereizita etaluxuzko arreoarekin. Arreoa (urrezko, kobrezko etamarfilezko piezak, baita zeramika oso apaingarribereziekin ere) Europa guztian zehar bat dator. Generobegiradarik ez dagoenean, Europa osoan zeharkinkilariak egotearen ebidentzia modura interpretatzenda. Luxuzko artikuluak salduz doaz edo, itxuraz,

Banakakotasuna fantasia bat da,gizakiak ezin baitio bere buruaribakarrik eutsi. Baina nola eraikida banakakotasunaren fantasia?Oinarrizko bi mekanismotarajota: a) genero harremandesberdinak eta b) pareentaldeetara atxikipena, norberarentaldearen barruan eta kanpoan.

10

zeramikek Europatik bidaiatzen dute… Baina generobegirada dagoenean, nortasunaren terminoetanpentsatzen denean, bestelako gauzak ikusten dira etaikusitakoa beste modu batean ulertzen da.

Izan ere, lehenengoz buruak, hau da, gizonak azaltzendirenean eta itxurari erreparatuta, taldetik bereiztendirenean eta, aldi berean, luxuzko irudia izaten hastendirenean, elkarren artean moduberean apaindu eta janzten dira.Hots, gainerako taldekideekikodesberdintzearekin batera, albokotaldeetako buruekin identifikatzendira eta, horretarako, itxuraerkidera jotzen dute. Hala, taldezehatzaren harreman nortasunetikateratzeko, beste talde bateansartzen da, agintea duten gizonentaldean, alegia. Taldearekinberarekin identifikazio urritasunapareekin identifikatuta orekatzenda. Hori gizonek historia guztianzehar egin dute eta nik horrikontzientziarik gabekoharreman nortasuna esaten diot.Ez da gizarte diskurtsorapasatzen, diskurtsoak bakarrikbanakakotasunarekin zerikusiaduena onartzen baitu.

Onartu gabe, gizon patriarkalek,banakako sentitzen direnek eta mendean emakumeakdituztenek, beren itxura bateratzen dute (adibidez trajeeta gorbataren bidez gaur egun), harreman nortasunaezinbestekoa baita eta, ondorioz, gorputzaren bidezjarduten baitute. Dena den, hausnarketa egiten ezdenez, ez da diskurtsora pasatzen.

Egungo ordena ekonomiko neoliberala mendekobanakakotasunaren adierazpena da, hain zuzen ere,gizonek historian zehar izan dutena. Ordenapatriarkala da. Ordena hau ez dator funtsa edobiologizismotik, ez du emakumeen edo gizonengorputzarekin zerikusirik. Ordena patriarkala ordenalogikoa da eta bakarrik norbanakoari, zientziari,teknologiari eta aldaketari ematen dio garrantzia.Beraz, ziur gaude soilik horiek eusten gaituztela etatalde bezala sendotzeko direla. Modu horretan, guregizartean nagusi den diskurtsoak nahitaezkoazaigunaren garrantzia ukatzen du: erkidegoaren kideizatea eta giza loturak.

Nire iritziz, mendeko banakakotasuna, gizonenbereizgarria, bakarrik ukatutako harremannortasunean oinarrituta eutsi da, bai elkarren artean(pareko taldeen bidez), bai mendeko emakumeaemakumearen genero nortasunarekin lotzeari bitartez.Gauza bera gertatu da gizakiarena ez den naturareneta giza natura zuriaren arteko harremanean: bakarrikbigarrenaren barne harremanak aurrez ikusten dira;

itxuraz, natura ustiatu gabe eutsdaitezke. Halaber, gauza beragertatu da herri kolonizatuekinmendebaldeko harremanetan. Ezda herri kolonizatuen ustiapenaonartzen.

Gure diskurtsoak maila bakarraonartzen du: agintearekin,aldaketarekin, mendeko banaka-kotasunarekin zerikusia duenmaila. Baina maila hori ezindaiteke euts, ezin zaio heldubeste maila bat izan gabe. Izanere, horri ustiatu eta ukatzenzaio.

Hala eta guztiz ere, bizitzen arigaren errealitate hori aldatzen arida, diskurtsoan zerbait aldatzenari delako ere bai. Etaemakumeekin zerikusia du, hainzuzen ere, modernotasunean

banakatutako emakumeekin. Zer gertatu zenemakumeekin modernotasuna iritsi zenean?Irakurtzen eta idazten hasi ziren, goi-mailakoprestakuntzaz bereganatu ziren eta, beraz, bereizteneta burujabetzen hasi ziren. Dena den, eurek ezinzuten harreman nortasuna ukatu, gizonak emakumeaklaguntza emozionalaz zerbitzatzeko gizarteratuak ezbaitzeuden eta, gainera, ez zituzten abandonatu nahi,jakitun baitziren horiek sentitzeak ematen diolazentzua biziari. Harreman zatia da, alegia. Hortaz,emakumeek ezin dezakete harreman nortasuna utzieta ez dute egiteko asmorik ere. Hala, emakumeekmodernotasunean bi nortasun modu konbinatudituzte, nahiz eta kontraesanean egon. Nik horribanakakotasun independentea deritzot; pertsonabera bere «norbanakoaz» eta harremanez neurriberean arduratzen da. Nire ikuspuntutik, berdintasunharremanak ahalbidetzen dituen nortasun modubakarra da.

Egungo ordena ekonomikoneoliberala mendekobanakakotasunaren adierazpenada, hain zuzen ere, gizonekhistorian zehar izan dutena.Ordena patriarkala da. Ordenahau ez dator funtsa edobiologizismotik, ez duemakumeen edo gizonengorputzarekin zerikusirik. Ordenapatriarkala ordena logikoa da etabakarrik norbanakoari, zientziari,teknologiari eta aldaketariematen dio garrantzia. Beraz,ziur gaude soilik horiek eustengaituztela eta talde bezalasendotzeko direla.

11

Dena den, nortasun hau kontraesanean egituratutadago, bi nortasun modu kontrajarri elkartzen baititu.Baina nortasun mota honen baldintza modurakontraesana onartu behar da, sendoena baita, egiadena onartzen duelako: batetik, banakakotasunaksendotasuna ematen du eta, bestetik, erkidegorik etabehar bezala eraikitako loturarik gabe jasangaitza da.

Zer da niretzat ordena neoliberaletik urrundutakoekonomia? Zer da niretzat ordena ekonomiko ez-neoliberala? Ekonomia mota honek garrantziaemango lioke, bai erkidegoari, baita banakakotasunariere. Banakakotasuna dugu, gizarteak banakakotasunadu, norbanakoaren ideia dugu eta horri erreparatu

behar zaio, izan ere, inork ez menderatzeko indarraematen baitigu. Baina erkidegoa, loturak, errepikatze-jarduerak kontuan hartu gabe, ordena ezin daitekeeuts eta ugaltzen duten pertsonak gaixotuak daude.

Zer orden ekonomikori erreparatu behar zaioetorkizun iraunkorra diseinatzeko? Giza nortasunarenbi alderdiak dituenari. Lortzeko, diskurtsoragizakiaren errealitatean egia den guztia pasa behar da,ez bakarrik bere potentzia, baita gainerakoekinlotzearen beharra ere. Eta hori gertatuz gero, gizartedinamikaren zati bezala kontraesana onartu beharkoda, egituraren ikuspegitik bi nortasun modukontrajarri elkartuko baititugu. �

BANAN-BANAKO EMAKUMEAK MODERNOTASUNEAN

Banakakotasun independentea

Harreman nortasuna (loturen eta erkidegoaren garrantzia)

Errealitatearekin harreman emozionala

Maila babeslearen ondoriozko segurtasuna

Segurtasun baldintza bezala errepikapena

Ezin dezakete ukatu

+ Norbanakoan oinarritutako nortasuna (banakakotasuna)

+ Errealitatearekin arrazoizko harremana

+ Zientzian eta teknologian ezarritako segurtasuna

+ Segurtasun baldintza bezala aldaketa

Berresten gaitu

12

70eko urteetan, Meadows txostenak ohartaraztenzuen hazkundearen mugei buruz eta Lur

planetaren baliabide finituen kontura etengabe hazinahi zuen metabolismo ekonomikoarenbideraezintasun fisikoari buruz.

Lau hamarkada geroago, agerikoak dira gehiegikeriarenzantzuak. Biosferaren oreka dinamikoak arautzendituzten ziklo naturalak bestelakotuta daude oso.Lurraren biogaitasuna gaindituta dago. Gizateria munduhuts batean bizitzetik beterik dagoen mundu bateanbizitzera pasa da (Daly 1977). Gaur arte bizi izan direnpertsona guztientzat imajinaezina zen zerbait gertatu da:ekonomia orokorraren metabolismoak lurrarenbiogaitasuna gainditu du. Gizakiak jada ez dira bizitzennaturak ziklikoki birsortzen duen horretatik; aitzitik,birsorkuntza hori bideratzen duten oinarriak suntsitzeandatza gizakien sostengua.

Gizateriak energia eta material gutxiagorekin bizibeharko du nahitaez jada oso hurbil dagoen etorkizunbatean. Ekonomiaren metabolismoa birmoldatzekobeharra urgentea da, eta eztabaida sozial bat bultzatubeharra dago trantsizio horien urgentziari aurreegiteko eta ikuspuntu biofisikotik bideragarriak direneta ikuspuntu sozio-ekonomikotik taxuzkoak direnproposamenak egiteko.

Eta beterik dagoen mundu batez hitz egiteak berekindakar ingurumaririk gabeko mundu bati buruzpentsatzea. Planetako muga fisikoek eta globalizazioekonomiko, politiko eta kulturaleko prozesuekeraman gaituzte pentsatzera mundua ingurumaririk,bazterrik, kanpoko alderik, aldiririk gabe geratu dela(Innerarity 2004).

Ingurumarik gabeko mundu batean, zeinean krisiakbizitzaren dimentsio ia guztiak ukitzen baititu,elkarrekiko mendekotasuna errealitate saihestezinada, eta errealitate horren mendekoa da gizaespeziearen biziraupena. Egoera zail hori gainditzealdera, kooperatzeko eta estrategia kolektiboakartikulatzeko beharrari aurre egin behar diogu.

Krisi honetatik duintasunez atera ahalko gara soilikbeste galdera batzuk planteatzen baditugu: nola bizibehar dugu Lurrean? Pertsonak zerk mantentzen ditubizirik? Eta, beraz, zer kontserbatu behar dugu? Zeindira guztiontzat ase behar ditugun beharrak? Nolaekoizten eta banatzen dira ondasunak eta lan-denborak? Nortzuek eta nola hartzen dituzteerabakiak gure gizarteetan?…

Gure ustez, ikuspegi ekofeministak beharrezkoakdiren gako batzuk ematen dizkigu egungokontraesanak birpentsatzeko, nagusi diren iruditegieibuelta emateko, eta naturarekiko eta pertsonen artekoharreman-modu berriak proposatzeko, horiei eskerlurra arin zapaltzen duen bake-kultura baterantzaurrera egiten jarraitu ahal izateko (Shiva 2006).

Ekomendekoak eta elkarrekiko mendekoak

Zimendu patriarkal, antropozentriko eta kapitalistengainean eraikita, gure egungo gizarteen arkitekturakarriskuan jartzen ditu giza bizitza ahalbidetzen dutenoreka ekologikoak, gizateria gisa sostengatzengaituzten elkarrekiko mendekotasun-harremanakzailtzen ditu eta egiazko naufragio antropologikoaeragiteko mehatxua egiten digu.

Mendebaldeko pentsamendua garatu da bizitzasostengatzen duten oinarri materialei begiratu gabeeta pertsona bakoitzak gainerakoekiko duen etapertsona guztiek naturarekiko duten ustezkobanakotasunaren mitoa elikatuz. Alabaina, pertsonok,modu saihestezinean, lurraren birsorkuntzarakogaitasunaren mendekoak gara, bai eta beste pertsonabatzuek eskaintzen diguten denboraren mendekoakere.

Muturreko ekomendekotasuna dugun izakiak gara,eta ameskeria hutsa da giza bizitza eta ekonomianaturatik kanpo pentsatzea. Ekomendekotasunekoharremanek zuzenean eramaten gaituzte biosferarenizaera mugatuaren kontzientzia hartzera.

GIZA BIZITZA MUNDU ZUZEN ETA JASANGARRI BATEAN

Yayo Herrero LópezEkologistak martxan

13

Bederatzi muga planetario daude naturaren prozesuenjarraitutasuna bermatzeko funtsezkoak diren prozesubiofisikoetan. Bederatzi muga horiek, zeinakelkarrengandik mendekoak baitira, gizateriaknolabaiteko egonkortasunez mugitzeko daukan joko-zelaia markatzen dute (Rockström et al., 2009).Horiek gaindituz gero, zalantzako egoera datorezinbestez, eta horrek eskala eta abiadura handikoaldaketak eragin ditzake, giza bizitzarako hainaldekoak ez diren baldintza natural batzuetaraeramango gaituztenak.

Gaur egun, bederatzi muga horietatik lau gainditutadaude. Metabolismo ekonomikoa ez da sostengatzennaturak birsortu ezin duenaren gainean; aitzitik,oinarri materialaren suntsipenaren bizkar hazten da.

Baina, ekomendekoak izateazgainera, pertsona bakoitzak bestegizakiekiko mendekotasun sakonadauka.

Izaki immanente eta finituakgara, gorputz zaurgarrietanhezurmamituak. Immanentziakelkarrekiko mendekotasuneanpentsarazten digu. Baina bizitzaosoan zehar, eta batez ere bizi-zikloaren une jakin batzuetan—lehen haurtzaroa, zahartzaroa,gaixoaldiak— pertsonok ezinizango genuke bizirik iraun ezbada beste pertsona batzuek guregorputzen zainketara eskaintzenduten denborarengatik etaenergiarengatik.

Gizarte patriarkaletan, gorputz zaurgarrien arreta- etazaintza-lanetan aritu direnetatik gehienak emakumeakizan dira, ez funtsean horretarako hobeki eraturikegoteagatik, baizik eta rol hori delako lanarenbanaketa sexualak ezartzen duena. Eta, hartara, lanhori etxeetako espazio pribatu eta ikusezineanbetetzen dute, familia-erakundearen logikak gidatzenduen horretan.

Baliabide finituen agortzea eta biosferaren orekadinamikoak arautzen dituzten dinamiken nahasteadakartzan ekomendekotasunaren ikusezintasuna daekologiaren kontrako gizarteen ezaugarria.Elkarrekiko mendekotasunaren ikusezintasuna,pertsonen arteko harremanen zentraltasun material eta

antropologikoaren balio-galera eta emozioak ustezkoarrazoiaren mendean jartzea dira gizarte patriarkalenfuntsezko trazuak (Hernando, 2012).

Sistema ekonomiko kapitalista eta harekin bateradoan armazoi kultural osoa bizitza ahalbidetzen dutenbi mendekotasun materialekin kontraesanean garatudira. Eta mugei erreparatu gabe hazten dira hainzuzen ere denboran haiei eusteko behar dugunsuntsipenaren kontura. Gizakion etorkizunerakoarriskutsua den sinesmen batean oinarritzen dira:autonomia faltsuarena, bai naturarekiko, baigainerako pertsonekiko.

Ordena sinboliko eta material hori eraldatzeak guztizbestelakoak diren gogoeta eta jokabidea eskatzen

dute. Alde batetik, aztertu etaulertu beharra dago zein oinarriduen gure kulturak, zein direninguratzen gaituen guztiainterpretatzeko eta jardutekodauzkagun dogmak, mitoak etasinesmenak, gu eusten gaituzteniruditegietan eragiten saiatzeko.

Bizitzari eustetikdeskonektatuta dagoenekoizpena

Gizakioi egokitutako ekonomiabat eraikitzeko, ekoizpenakbizitzari eta pertsonenongizateari eustearekin lotutakokategoria bat izan behar du(Pérez Orozco 2006). Produkziobatzuk sozialki beharrezkoak

dira eta beste batzuk, berriz, sozialki arbuiagarriak,langabezia kontrolik gabe dagoen une bateanhalakorik salatzea eta onartzea gogorra den arren.Biak bereiztea ezinbestekoa da, ez bada sakonagoegin nahi jarduera ekonomikoaren sektore askokokatuta dauden zuloa eta ekoizpen-ereduabirmoldatu nahi bada, ikuspuntu fisikotik hala egiteabideraezina izan baino lehen.

Ekonomia konbentzionalak aldezten du kapitala delahazkunde ekonomikoaren motorra, eta beste biekoizpen-faktoreak, lurra eta lana, ordeztu ahaldituela. Balioaren kontzeptua prezioaren kontzepturamurriztean, ekoizpen organikoaren birsorkuntza-dimentsio ziklikoa ahaztu da. Burdinaren,

Sistema ekonomiko kapitalistaeta harekin batera doan armazoikultural osoa bizitza ahalbidetzenduten bi mendekotasunmaterialekin kontraesaneangaratu dira. Eta mugeierreparatu gabe hazten dira hainzuzen ere denboran haieieusteko behar dugunsuntsipenaren kontura. Gizakionetorkizunerako arriskutsua densinesmen batean oinarritzendira: autonomia faltsuarena, bainaturarekiko, bai gainerakopertsonekiko.

14

petrolioaren edo kobrearen «ekoizpenaz» hitz egitenhasi da, nahiz eta oker izendatutako ekoizpen horrekezkutatu lehendik dagoen aberastasun finituarenetekindun salmenta hutsa (Naredo 2006), zeren etaburdina, petrolioa edo kobrea ezin baitira ekoitzi:existitu eta erauzi baizik egiten ez diren gaiak dira.

Ekonomia konbentzionalean, ekoizpenaren kontzeptuaez dago lotuta gizakien beharrak asetzearekin etaerabilera-balioak sortzearekin; aitzitik, kanbio-balioetara orientatuta dago.Ondasun edo zerbitzu batenbalioa irabaziak handitzekodaukan gaitasunarekin lotutadago, eta ez giza beharrizanakasetzearekin.

Beste herri batzuk kolonizatu etamenderatzeko prozesuak, energiafosil merkea eskuragarri izateaedo planetako eskualde batzuetanenergia- eta material-fluxuakareagotzea, beste eskualdebatzuetako espoliazioaren etaerauzketaren kontura, aurrerapenteknologikoak lurralde bakoitzakezartzen zituen mugak gainditzeaahalbidetu zuten palanketakobatzuk izan ziren.

Eskualde batzuek, eskualdegaratu deitutakoek, zama-gaitasun hori gainditu eta berenlurraldeek ahalbidetzen zutenarengainetik bizitzea lortu dute, etabizkarroi erako ekonomia bihurtudira, urrutiko baliabideak irentsizeta ekosistemak suntsituz haztendirenak.

Naturaren birsorkuntza-gaitasunaren eta bizitzareneguneroko ugaltzearen lan ikaragarriaren agortzea etanarriatzea ikusezin egiteak aukera eman du ekonomiakonbentzionalaren dogma ukiezina eraikitzeko: hainzuzen ere, honako hau aldezten duen dogma:hazkunde ekonomiko oro da —edozein dela ere harieusten dion jardueraren izaera— gizarte ongizateabermatzeko modu bakarra.

Lanari buruzko nozio pobretu eta kafeinagabea

Merkataritza-esfera eta bizitzaren esferadeskonektatzeak gizakiaren lanaren nozioa enplegubihurtu zuen. Lanerako gaitasunak, izakiaren potentziagisa ulertuta, indarra galdu zuen, eta pisua enpleguarenaldera aldatu zen; eta eremu horretan aberastasunasortzen duena ez da lan egiten duen pertsona, baizik etalangilea enplegatzen duena. Boterearen lagapensinboliko bat gertatzen da, lanaren potentzia

duenarengandik enplegua ematekoaukera duenarengana (Mora 2013).

Ekonomia berriak lana eta lurrasalgai bilakatu zituen, eta salduakizateko ekoitzi izan balira bezalatratatzen hasi ziren. Baina ez lurraez lana ez dira salgaiak, zeren etaez baitira ekoitzi —horixe dalurraren kasua— edo ez baitirasalduak izateko ekoitzi —lanarenkasuan bezala—. EraldaketaHandi horren norainokoa ulerdaiteke gogoratzen bada «lanapertsonaren sinonimoa baizik etalurra naturaren sinonimoa baizikez direla» (Polanyi 1992).

Lanaren nozio berriak eskatu zuenlan kapitalistaren diziplinakeskatzen duen erregulartasunerakoeta automatismorako gorputzegokia sortzea (Federeci 2010), etagorputza lanerako makineriabilakatu da. Eta haren birsortzeaeta ugaltzea ez da ekonomiarenerantzukizuna, zeina ez baitahaietaz arduratzen, haiek etxekoespaziora zokoratuz. Han,begirada publikotik kanpo,

emakumeek beren burua ikusten dute balioa galdutakofuntzio horiek bere egitera behartuta, nahiz etafuntzioak hain ezinbestekoak izan bai biziraupenduinerako, bai ekoizpen kapitalistaren ugaltzerakoberarako ere (Carrasco 2009).

Bizitzaren ekoizpena merkataritza-ekoizpenerakoaurrebaldintza bat da; hori dela eta, emakumeenezkutuko lana eta naturaren ustiatzea funtsezkoak dirahain zuzen ere produkzioaren baldintzak «ekoizteko»(Mellor 2000). Logika kapitalistaren mendeko lanaproduktiboa izan daiteke soilik, soberakina

Lanaren nozio berriak eskatuzuen lan kapitalistaren diziplinakeskatzen duenerregulartasunerako etaautomatismorako gorputz egokiasortzea (Federeci 2010), etagorputza lanerako makineriabilakatu da. Eta haren birsortzeaeta ugaltzea ez da ekonomiarenerantzukizuna, zeina ez baitahaietaz arduratzen, haiek etxekoespaziora zokoratuz. Han,begirada publikotik kanpo,emakumeek beren burua ikustendute balioa galdutako funtziohoriek bere egitera behartuta,nahiz eta funtzioak hainezinbestekoak izan baibiziraupen duinerako, baiekoizpen kapitalistarenugaltzerako berarako ere(Carrasco 2009).

15

ekoiztearen zentzuan, bizitza edo biziraupenaekoizteko erabiltzen den lana lortu, erauzi, ustiatu etaberagana dezakeen neurrian.

Berreraikitzerako apunteak

Krisi orokor honetatik duintasunez atera ahalko dasoilik galdera egokiak planteatuz: Pertsonak zerkmantentzen ditu bizirik? Eta, beraz, zer kontserbatubehar dugu? Zein dira guztiontzat ase behar ditugunbeharrak? Nola banatzen dira ondasunak eta lan-denborak? Nortzuek eta nola hartzen dituzteerabakiak gure gizarteetan? Zertan komeni daerabiltzea dauzkagun baliabide eskasak?

Lehenengo baldintzak zerikusia du ekonomiarenesfera materialaren deshazkunde saihestezinarekin.Ez da partekatu daitekeen ala parteka ezin daitekeenprintzipio bat; aitzitik, datu bat da, eta haren aurkaerrebelatzea alferrikakoa etaarriskutsua da. Deshazkundemateriala onez onean gertatuko da—hau da, era planifikatu,demokratiko eta zuzenean— edoderrigorrez —hain zuzen, bidehonetatik: gero eta pertsonagutxiago izatea, botere ekonomikoedo/eta militarra dutenak, berenbizi-estiloari eusten diotenak geroeta jende gehiagok existentziaduinerako gutxieneko materialakezin eskuratzearen kontura.

Planetako mugak gainditu direlaonartzen badugu, agerikoa daezingo dela azken hamarkadetanegon diren oinarri materialberdinen gainean eraikitakohazkunde ekonomikoa berraktibatu. Ez gaudeBigarren Mundu Gerraren ondorengo gizartean,zeinean kapitalismoaren hegemoniaren aurkakobotere bat eta energia fosilen iturri ugari eta merkeakbaitzeuden. Arlo materialean ezinbestez zorrotzagoaizan beharko duen horizonte horretan pentsatzeabetebehar bat da helburu gisa gizakiarenemantzipazioa eta ongizatea duten mugimendu sozialguztientzat, eta horren barnean langileenmugimenduarentzat.

Bigarrenak elkarrekiko mendekotasunarekin duzerikusia. Ohikoa da mendekotasunaren kontzeptua

lotzea haurren hazkuntzarekin eta gaixoen etadibertsitate funtzionalen bat dutenen arretarekin.Alabaina, mendekotasuna ez da gure biztanleriakotalde jakin batzuen gai berariazkoa; izan ere, Carrascokdioen bezala, «gure minberatasunaren irudikatze batda; gizakiaren izaerak berezko duen zerbait, jaiotza etaheriotza bezalaxe» (Carrasco 2009:178).

Elkarrekiko mendekotasuna onartzeak, zeinagizatasunaren existentziarako baldintza bat baita,patriarkalak ez diren gizarteetan suposatzen du orohar ongizate eta ugaltze sozialaren erantzule eginbehar dela. Horrek eraman behar gaitu lanaren nozioaaldatzera, pertsonen denborak berrantolatzera etazerbitzu publikoak lehenestera.

Hirugarren adabegia aberastasunaren banaketa da.Baliabide mugatuak dituen planeta bat baldin badugu,eta baliabide horiek partzialki narriatuta badaude etagutxitzen ari badira, aberastasuna banatzea izango da

justizia izateko bide bakarra.Pobreziaren aurka borrokatzea etaaberastasuna pilatzearen aurkaborrokatzea gauza bera dira.Nahitaezkoa izango da, beraz,jabetza desakralizatzea etametatzearekin lotutako jabetzarenzilegitasuna zalantzan jartzea.

Laugarren elementua da larridurahandiena eragiten duena, etaurgentziarekin du zerikusia.Egungo krisiaren dimentsioetakobatzuek, batez ere ekologiarekineta baliabideekin zerikusiadutenek, jarduketa eta eraldaketaurgenteak behar dituzte.Trantsizioei epe laburretan ekinezean, litekeena da une batera

iristea non fisikoki bideraezina izanen baitametabolismo ekonomikoa birmoldatzea gehiengosozialen beharrizanak asetzeko.

Ekonomia logika horren pean birmoldatzeak berekinekarriko du oinarrizko galdera batzuei erantzutea:Zein dira pertsona guztiontzat ase behar ditugunbeharrak? Zein ekoizpen behar dira beharrizan horiekase ahal izateko? Zein dira sozialki beharrezkoakdiren lanak ekoizpen horiek erdiesteko?

Esan liteke ezen, naturaren dinamikek eta energiareneta materialen fluxuek narriatzeari etengabe aurre

Elkarrekiko mendekotasunaonartzeak, zeinagizatasunaren existentziarakobaldintza bat baita,patriarkalak ez direngizarteetan suposatzen du orohar ongizate eta ugaltzesozialaren erantzule eginbehar dela. Horrek eramanbehar gaitu lanaren nozioaaldatzera, pertsonen denborakberrantolatzera eta zerbitzupublikoak lehenestera.

16

egiten dioten bezala eta entropia areagotzearen kontraegiten duten bezala, zainketa-lanak, berezikiemakumeek egiten dituztenak, etengabekoberreraikuntza bat direla, desordenarako,zikinkeriarako eta gorputzen narriatzerako etaegiazko abandonurako joeraren aurka.

Bibliografia

Braudel, Fernand (1985): La dinámica delcapitalismo, Mexiko: Fondo de CulturaEconómica.

Carrasco, Cristina (2009): «Mujeres, sostenibilidad ydeuda social» Revista de Educación, númeroextraordinario 2009, Madril: Ministerio deEducación.

Federeci, Silvia (2010): Calibán y la bruja. Mujeres,cuerpo y acumulación originaria, Madril:Traficantes de Sueños.

Herrero, Yayo (2013): «Miradas ecofeministas paratransitar a un mundo justo y sostenible»; honakohonetan: Revista de Economía Crítica, 16. zk.

Mies, María y Shiva, Vandana (1998): Ecofeminismo:teoría, crítica y perspectivas. Bartzelona: Icaria.

Mellor, Mary (2000): Feminismo y ecología. Mexiko.Siglo XXI.

Mora, Laura (2013): «El trabajo con sentido enproyecto constituyente» Madril: Papeles 122. zk.

Naredo, José Manuel (2006): Raíces económicas deldeterioro ecológico y social. Más allá de losdogmas. Madril: Siglo XXI.

Pérez Orozco, Amaia. (2006): Perspectivas feministasen torno a la economía: el caso de los cuidados.Madril: Consejo Económico y Social, ColecciónEstudios, 190.

Polanyi, Karl (1992). La gran transformación: Losorígenes políticos y económicos de nuestro tiempo(1944) Mexiko: Fondo de Cultura Económica.

Rockström, Johan (2009) «Planetary boundaries:exploring de safe operating space for Humanity»;honako honetan: Ecology and Society, 14liburukia, 2. zk. �

17

Kapitalisten aurreko gizarte guztiek«kontsumoaren» beharrari etsi diote bizi

ugalketaren ordain suntsitzaile modura; bainadenboraren aurkako borrokan munduan mundua sartuzuten jangaitz aitortutako objektu multzoaren bidez:erabiltzeko objektuak eta begiratzeko objektuak.Nolanahi ere, multzoak kulturaren barrutia definitzenzuen (naturaren aldean). Denboraren gainekogaraipenak aizkoraren, zapaten, olerkien, tenpluarenitxura zuen. Dena den, gure «kontsumoaren» gizarteaoparotasunak eta gauzen neurrigabekeriak definitzenduela dirudien bitartean, paradoxaz, merkatuansalgaiak bizkor berritzearen ondorioz etabitartekaritzen ordez fluidoak erabiltzen laguntzendituen formatu teknologikoan funtsatuta gauza berapixkana baliogabetzen da: ordain suntsitzaileak —animalia maila— orain izate osoa estutzen du, baieremu publikoan, baita eremu pribatuan ere. Historianzehar gizakiek petroliorik, burdinarik edo idazketarikgabeko gizarteak ezagutu dituzte; lehenengozgauzarik gabeko gizartean bizitzear gaude. Horiekizan gabe, denboraren gainean garaipen kapitalistadenborarekin berarekin eta josturarik gabekoiraupenarekin bat dator, ordulariaren barnean edozizarearen eraztunetan bezala.

(…)

Zergatik defendatu gauzak?

Gauzek irauten dute eta tartean ageri dira. Ez ditugueraikitzen, ezta suntsitzen ere: erabili edo begiratzenditugu. Konpromisoan jartzen digute. Interesgarriakdira; interesatzen zaizkigu. Neurri handiagoan edotxikiagoan bitartekaritza egonkorrak dira etabesteekin batzea lortzen dute. (…) Mundura eta bestegorputz batzuetara lotzen gaituzte. Baina bizkortzean,

«espazioko objektuak» izateari uzten diote «aldibaterako objektu» bihurtzeko, denboraren fluxusinkronikoan disolbatuak, «segundoak» eta«minutuak» balira bezala eta ez jada aterkienak,mahaienak, liburuenak, mendienak, zapatenak,bikoteenak, haurrenak. (…) Gure begirada etaarretarako gaitasuna ere mugatuak eta amaikorrakdira. Ezin dugu munduko zuhaitz guztietan interesajarri, nahiz eta banan-banan, irudiz irudi, gure kameradigitalean sartu. Ezin daiteke mundu osoa maitatu,ezta milioi bat lagun izan ere. Paradoxa moduraazaltzeko, begira ezin daitekeena irudi bihurtzen da.Mundua bizkortzea jaramonik ez egitea da. Beste tokibatean «pertzepzioaren bat-bateko nihilismoa» esandiot: bonbardaketako pilotuak bezala, bakarrikgaltzear dagoenari erreparatzen diogu eta gurebegirada nahiz desagertzea denboran bat datoz eta,ondorioz, ia esan dezakegu bakarrik desagertzendenari begiratzen diogula eta desagertzen delabegiratzen dugulako. Une honetan begiradak erehortzak ditu.1

Gauzak kontakizunak eta argibideei buruzkoeskuliburuak dira. Gure oroimena dira gorputzetik at,gorputzen artean. Manufaktura objektuan, egia da,bai, urregilearen edo arotzaren lana ahazten dugula(langilearen lanaz ez hitz egiteagatik). Baina objektuhori, gauzatutako ahaztea, gauzatu delako, berefabrikazioaren kontakizun hutsaldua ere bada. Berehistoria kontatzen digu, baita bere erabiltzailearenaere, eserleku baten kurbari edo bizkarraldearenmakurdurari erantsia; eta, gainera, aulki bat nola eginazaltzen digu. Gauzak ipuina eta eskuliburua dira,alegia: denbora etena, gure begien aurrean oroimenharritua, iraganaren eta etorkizunaren arteko pasartepikortsua, koaguluan, zehaztapen iraunkorreanbiltzen dena, iruzur atsegina eta egiazko ezagutza.Horregatik, Marxek «fetitxismoaz» hitz zezakeen:gauzak, salgaietan sorginduak, hieroglifiko izandaitezke, hain zuzen ere, kontakizun enkriptatua,

GAUZEI AGUR*

Santiago Alba RicoFilosofo eta idazlea

*. ¿Podemos seguir siendo de izquierdas? Panfleto en sí menorliburutik laburtutako testua, Santiago Alba Ricorena, Pol.lens Edicions, Bartzelona, 2014. Egileak argitaratzekolagatakoa.

1. Santiago Alba Rico, Capitalismo y nihilismo. Dialéctica delhambre y la mirada, Akal, Madril, 2007.

18

ageria jarri eta itzuli beharrekoa. Gaur egunteknologia eta merkataritza bizkortzeak are urrunagoeraman gaitu: urtzean, ezin dugu horietankontakizunik oinarritu, ez onik, ezta txarrik ere;oroimena zaharkitze programatuaren eta arintasunmaterialaren hustubidetik doa; hau da, norberaketengabe suntsitzen du. Ekoizpenean denborarenustiapen intentsiboak bere nahitaezko paraleloa dukontsumoa bizkortzean eta, beraz, salgaiaklikidotzean, «salgaiak» direlako eta ez «gauzak», hainzuzen ere, horregatik. (…) Denboraren gainekogaraipena denboraren garaipena da. GuntherAndersek zioen bezala, mundurik gabeko gizakiakgara: merkaturatutako denbora hutsa.

Gauzek pixka bat irauten dute, baina azkenean hiltzendira. Hauskorrak dira. Ezin daitezke ordezka.Lehenago edo beranduago, konponezinak dira.Mugatuak dira. Merkatuan aulki berdina aurkidezakegu, baina ez aulki bera. Ildo horri eutsiz,askotan ukatu dugu gure subjektuen baldintza(arrazoidun edo eskubideduna), baina ezin dezakeguahaztu gizakiak ere gauzak garela, edalontzien etapaperaren antzera, hots, zaintzeko objektuak. (…)Bitxia izan arren, mundua hauskorren egin duengizartea da naturaren eta hilezkortasunaren gaineangaraipenaren ilusio subjektibo handiena sortu duena.Dena den, ilusio mediko edo teknologikoak, lan ez-materialaren fantasiak inoiz ez gaituzte zaintze lanazsalbuetsiko. Lanik gabe ez dago gizateriarik. Orraztealana da; haurra orraztea ileari balioa ematen dion lanada eta izaera utziezin bihurtzen du. Giza objektuakgaren neurrian, guztiok gainerakoen lan materialarengure balio objektiboa gure gorputzera bideratzendugu.

Jada asma al dezakezu gizateriaren baldintzaantropologikorako gauzak desagertzeak adieraztenduena? Hiru gaitasun «neolitikoen» (arrazoia,irudimena eta oroimena) heriotza da, baitabilakaerari buruzko «mesopotamiaren» amaiera ere,nahiz eta bertatik oraindik demokraziarantz etaberdintasunerantz bidea aurkitu ahal izan. Munduazentzugabe, irudika ezin eta oroi ezin daitekeenbihurtzen da. Beraz, ez zaigu axola bere jomuga, eztabizirik irautea ere. Are gehiago, ez zaigu ederrairuditzen. Balio ororen iturria ustiatzearen poderioz,kapitalismoak errotik lehortu ditu balore guztiak.Kontsumoaren eremura bideratu da subjektibotasunaeraikitzearen ardatza eta ekoizpena bezainproletarioa da, Stieglerren esanetan eta arrazoi osoadu. Hala eta guztiz ere, lantegiaren aldean, bakarrik

harremanetan jartzen ditu banako kontzientziak, aldibaterako fluxu inpertsonalak badituzte: «huskeriasinbolikoa»2 deritza.

Hala, galduak al gaude? Ezin al ditugu gauzakberreskuratu? Zailtasuna honakoan datza: ez delakontzientzia gehitzean disolba daitekeen gai politikoa;kontzientziak gutxi egin dezake gailu materialsuntsitzailearen aurka. Hasieran, paradoxa laukoitzariaurre egin behar diogu:

� Lehenengoz, denboraren aurkako borroka kapita-listak denboran subjektiboki disolbatzen gaitu.

� Bigarrenez, naturaren suntsipen kapitalistak sub-jektiboki suntsiezin sentiarazten digu.

� Hirugarrenez, munduaren desilusio kapitalistakdesilusio subjektiboa lotura mundukoi berri eta li-luragarri bihurtzen du.

� Azkenik, bitarteko teknologikoak erabiliz gorput-zaren ustiapen kapitalistak subjektiboki bertatikkanpo eramaten gaitu.

(…)

Gorputzak ere gauzak dira

Hortaz, zenbat balio du giza biziak? Kalkulatzekomodu bat Union Carbide multinazionaleko abokatuekerabilitakoa izan daiteke. Eurek 1984. urtean Bhopalezbeharraren biktimentzat kalte-ordainak finkatu nahizituzten. Aurrekoari eutsiz, Indian biztanleko errenta(une hartan halakoa zen) 250 dolarrekoa bada etaEstatu Batuetan 15.000 dolarrak gainditzen baditu,ondoriozta dezakegu «indiar biziaren» batez bestekobalioa 8.300 dolarrekoa dela; bien bitartean, «estatubatuarrarena» 500.000 dolarrekoa. Asegurukonpainiek ohiz halako ebaluazioak erabiltzen dituberen irabazi tarteak gehitzeko. Beste aukera bat, gureustez basatiagoa, baliokideen sistema «primitiboena»da, «mendekua» deritzoguna, alegia. MuturrekoenaTalion («begiak begi truk») izenekoa da. Dena den,lurreko herri desberdinetan epelagoak badaude, halanola, giza bizia lau ardiren truke aldatzea edo lur zatibaten edo emakume ugalkorraren ordez gorputzadarra galtzea. Gizartea, eta ez bakarrik historia,izugarria izan daiteke.

2. Nire liburu askotan gauzak lurrundu eta gizarte ondoreaklandu ditut: Las reglas del Caos, La ciudad intangible,Capitalismo y Nihilismo eta El naufragio del Hombre,besteak beste.

19

Laburbilduz, giza biziaren balioa kalkulatzendugunean, «diru-adierazpenetara» jotzen dugu, hauda, kanpoko kontabilitate moduetara eta horren bidezkopuru izugarria lortzen saiatzen gara: dirua, abereak,salgaiak. Baina zein da diruaren, abereen eta salgaienbalioa?

Jakina den bezala, DavidRicardok eta Adam Smitheklegearen egituran intuiziozberen truke eta salerosketetanherri guztiek onartu zutenharremana formulatu zuten.Lehenengoak izan ziren.Objektuaren «balioa» denboraeta lanaren konbinaziojakinarazi lotzen dio. Gero,Karl Marxek formulazio horifindu zuen. Xede horrez,lanaren eta lanaren indarrarenarteko desberdintasuna zehaztuzuen. Hala, salgaiaren balioa«sozialki ekoizteko behar dendenborarekin» identifikatuzuen. Hortik abiatuta, Marxekustiatzeko modu objektibo etaparadoxikoa ondorioztatu zuen, zartada etalangilezainetatik kanpo, zifra positibo etaerakargarrian ezkutatuta: ordainsaria. Marxek ez zueninoiz ahaztu aldez aurretiko baldintza («aberastasunororen iturria natura da eta ez lana», zuzendu zien berelankideei Gothako programan), baina esan dezagunkategoria «zientifikora» igo zuela oinarrizkozenestesia subjektiboa: objektuak geroz eta gehiagobalio du egiten edo fabrikatzen emandako denbora etaahaleginaren arabera.

Arazoa honakoan datza: «lanaren indarra» izenekosalgaiak zenbat balio duen jakitean, hots, giza biziaobjektura eramana. Horretarako, Marxek balioa/lanalogika aplikatu zuen eta salgai batek ekoizpeneansozialki inbertitutako lanak adina balio badu, «gizabiziak» (erre)produzitzeko ezinbesteko salgaienmultzoak adina balio du: ogia, oinetakoak, ohea,laburbilduz, langilearen energia fisikoak berritzekobeharrezko guztia, goizero lanaldi berriari ekitekobaldintza egokietan egon dadin. Kapitalismoak (ezMarxek) modu horretan giza biziaren balioakalkulatzean zalantza bikoitza sortzen da: bata etikoaeta logikoa bestea. Etikoak argia dirudi, «kalkulu»honek (bizi biluzia ugaltzea ahalbidetzen dutenoinarrizko salgaiena) gizakia beste salgai bat balitz

bezala tratatzen baitu. Baina, aldi berean, paradoxa batpizten du, salgai hori bestelako salgaiez bereizten denneurrian. Nolanahi ere, bakarra da balioa merkatuanzorrozki definitzeko orduan. Esan dezagun mahaiarenedo autoaren balioa ekoizpenean gizakiak

inbertitutako «lan indarretik»datorren bitartean (produkzioprozesuei gehitutako kanpoko«indarra» da), «indar» horrenbalioa berak bertan ekoitzidituen salgaiekiko finkatzenda.

Baina paradoxa honeknolabait oinarrizko galderarierantzuten dio: Gizakiak berezez al du baliorik, balioautonomorik? Kapitalismoakbakarra onartuko dio: hainzuzen ere, denbora/lanakonbinatuz materia hilari«balioa emateko» gaitasunaedo beste hitz batzuetanesanda, aberastasun kapitalistaekoizteko ahalmena. «Lanarenindarra» salgai berezia da eta

erabilerarekin kontsumitzetik urrun, ekoizten dituensalgaiei balioa ematen die. Emaitza jakina da; balioaemateko gizakiaren ahalmen magikoa klasekoustiapen baldintza bihurtzen da eta, bide batez,gizakiak erabat balioa galtzen du. Ukitzen duenaribalio handiagoa ematen dion neurrian, geroz eta baliohandiagoa galtzen du berak eta, azkenean, hain zuzenere, balio ororen iturria delako, ezer balio ez duensalgai bakarra da. Edo bakarrik 8.300 dolar, UnionCardibek hildako langile indiarren kasuan bezala.

Nolanahi ere, nire ustez uko egin behar diogu gizabiziaren balio autonomoa frogatzeari. Gizakiakzerbait balio badu, ekoizten dituen objektuen kasuanbezala, berari egin zaion zerbaitengatik izan behardu. (…) Gizakiak balio izugarria du eta, hala da,lanaren emaitza delako, alegia. Baina merkatutikkanpo eta lehenago egindako lanarena. Lan hori betiedo ia beti emakumeek egin dute: zaintzaz ari gara.Giza gorputza ez da sakratua, hauskorra baizik etahauskortasun horrek objektu bihurtzen du, salgaiarenaldean, baina bizirik irauteko kanpoko arretarenmendekoa da. Gizakia lazturarik gabe ezin badaitekehil, bere existentzia ordezkaezina bada, ez da gizakiakmateria hilari balioa emateko gaitasuna duelako; bestegizaki batek balioa eman diolako, bizirako esnatu

Arazoa honakoan datza: «lanarenindarra» izeneko salgaiak zenbatbalio duen jakitean, hots, giza biziaobjektura eramana. Horretarako,Marxek balioa/lana logika aplikatuzuen eta salgai batek ekoizpeneansozialki inbertitutako lanak adinabalio badu, «giza biziak»(erre)produzitzeko ezinbestekosalgaien multzoak adina balio du:ogia, oinetakoak, ohea, laburbilduz,langilearen energia fisikoakberritzeko beharrezko guztia, goizerolanaldi berriari ekiteko baldintzaegokietan egon dadin.

20

duelako baizik eta ia beti gizaki hori «emakumea»izan ohi da: elikatua, garbitua, orraztua, sendatua,laztandua, beste esku batzuekin babestua izan dagorputzen arteko lanean eta bertatik ezin estimuzkobalio hori, eustezina, baliokiderik gabekoa ateratzenda. Aldi berean, horren gainean etika eta zuzenbideagailentzen dira eta arestian aipatzen genuen bezala,arrazoian eta arretan dute oinarria.

Arreta eta zaintzaemakumeenak dira ziurrenik,gizonek (gutxienez «erroan»)indarraren bidez posiziobatean ezarri baitituzte. Hala,beren arreta eta zaintzarikgabe, ez legoke gizarteanugalketa materialik.Maitasunak bertan du jatorria,esan dezagun «nahitaezko»arreta eta zaintza horietan. Izan ere, horiek gorputzakbaliozko bihurtzen dituzte. Ezin ditzakegu erdeinatuhormonak, ezta haurdunaldia ere (amatasunaren izaerafisikoa), baina, nolanahi ere, esan dezakegu amaprezipitazio historikoaren prozesua dela, prezipitaziokimikoaz hitz egiten dugunean bezala. Gorputzarenardurazko balioa ematearen ahaleginak definitzen du.Arrazoizkoak izatea errazagoa da (oso maiz ez gertatuarren), baina guztiak izan gaitezke amak. Amatasunahaurdunaldiaren indarkeriatik eta patriarkatuarenindarkeriatik deskonekta dezakegu. Hori moduparegabean azaldu du Yayo Herrerok, Espainianekofeminismoaren ahots bikain, zentzudun etazorrotzetariko bat: «Emakumeen historiak belaunaldizbelaunaldi ikaskuntza berreginak eta hobetuak egiteragerturatu die. Nolanahi ere, suntsipenari aurre egin etabizia ahalbidetzeko balio dute. (…) Mendekotasunposizioa, aldi berean, nolabait esateko, pribilegiozkoposizioa izan da hazkuntza, elikadura, osasun,nekazaritza, babes, afektu, konpainia, teknika,erkidegoaren kohesio, hezkuntza eta ingurune

naturalaren defentsari buruzko ezagutzak, biziaahalbidetzen dutenak, lortzeko. Espeziea bizirikirauteko beren ezagutzak kultura patriarkalean eraikieta erabilitakoak edo merkatukoak baino egokiagoakizan dira».3

(…)

Laburbilduz, ez ditugu gizagorputzak zaintzen balioadutelako; alderantzizgertatzen da, hau da, balioahartzen dute zaindu, ukitu etabegiratzen ditugun neurrian;azken finean, lantzenditugun heinean. Horregatik,agian, tratu txar gehiagoeskaintzen dituzte gizonekemakumeek baino eta

hainbeste emakume da bere urkatzailearen preso: iaezinezkoa baita hori ez maitatzea, galtzerdiak garbitueta janaria prestatu diozulako, nahiz eta tratu txarrakjasanarazi; halaber, ia ezinezkoa da maitatzea eta iaezinezkoa ere tratu txarrik ez ematea, gutxi begiratu,gaizki ukitu eta inoiz zaindu ez baduzu. Honekelkartzen ditu kapitalismoa eta patriarkatuagutxiespen paradoxikoaren elkargunean:kapitalismoak salgai guztiak balioz gehitzen dituenlangileari balioa kentzen dio eta patriarkatuak gorputzguztiak balioz betetzen dituen langile emakumearigalarazten dio balio hori. Horregatik, gizaaberastasuna eta duintasuna mantendu nahi baditugu,iturria lanaren eta denboraren konbinazioa delajakinda, aldi berean borroka bikoitzean jardun behardugu independentzia ekonomiko eta elkarrekikomendekotasunaren alde.

Zenbat balio du gizakiak? Berarekin lanean jardundugun denbora. Horri pinpirinek «maitasuna»deritzogu. �

3. Yayo Herrero eta Marta Pascual, Ecofeminismo, unapropuesta para repensar el presente y construir futuro,http://www.rebelion.org/noticia.php?id=103036

Arreta eta zaintza emakumeenak diraziurrenik, gizonek (gutxienez «erroan»)indarraren bidez posizio batean ezarribaitituzte. Hala, beren arreta etazaintzarik gabe, ez legoke gizarteanugalketa materialik.[…]

21

X XI. mendean kapitalismoa berriz konfiguratzekoagendan mugarri nagusi bat da merkataritza

eta inbertsioaren itun eta akordioen saldo berria.Krisi sakonaren testuinguruan, kapitalismoak ugal-keta bermatu behar du eta biziaren espektro osoamerkaturatu nahiz menderatzeko behin betiko era-soa jaurtiki du. Hala, merkataritza eta inbertsioarieragozpen guztiak deuseztatu dizkio. Modu horre-tan, saldo berria apustu orokorraren abiapuntua lit-zateke: batetik, merkatuen sektore mugak gainditzenditu eta orain arte horiek oso-osorik xurgatzen ezzituen eremu berriak sartu dira; bestetik, muga poli-tikoak suntsitzea du helburu, demokrazia liberal-ordezkagarriak definitu ostean. Hala, enpresa han-dien izatezko gobernuaren alde erakunde gaitasu-nak ebaki nahi ditu, bateratasun arautzailearen etainbertsioak babesteko auzitegien bidetik. Laburbil-duz, saldo berri honen bidez erasoaren nahi nagusiasistema biozidaren ekintza eremuaren mugak eutsieta zabaltzea da eta, bide batez, zorrozki begiradakorporatibotik abiatuta, merkatu, gobernu etademokraziaren gainean sen ona erabat nahastea.

XXI. mendeko kapitalismoaren proiektua

Kapitalaren nagusitasuna defendatzen dutenakkrisiaren larritasunaz jakitun dira. Ildo horri eutsiz,jada XXI. mendeko kapitalismoa berriz definitzekoproiektua inplementatzen hasiak dira. Egungoarenantzeko une larrian, kapitalismoak merkaturatu etamenderatzeko zibilizazio inertziak mantentzen ditu,baina XX. mendean ezagutu dugun ereduarekikoeraldaketa politiko eta kultural nabarmenak eranstenditu. Laburbilduz, egiturazko eraldaketak dira,kapitalaren ugaltze baldintzak zabaltzeko, gaur egunmehatxatuak baitaude.

Mehatxua, nagusiki, bi fenomeno osagarritik dator.Batetik, sistemak jarduten duen edo jardungo duenoinarri fisikoa zorrozki murriztea, hurrengoak elkartuondoren sortutako emaitzaren arabera: aldaketaklimatikoa, bioaniztasuna galtzea, hainbat material eta,bereziki, energia iturria fosilak (petrolioa, gasa etaikatza) agortzea. Izan ere, gaur egun hegemonikoakdira. Hala, XX. mendean kapitalismoaren ingurumenpremisa (jarduera ekonomiko guztia xurgatzekogaitasun ezin hobearekin planetan mugarik ez zegoelaeta baliabide eskuragarriak mugagabeak zirelapentsatzea) argi eta garbi gezurrezkoa suertatu da.Beraz, agintea dutenei agertoki hori ezinbestekobihurtu zaie eta errentaren fluxua oinarri fisikotxikiagoarekin nola bermatu dute erronkatzat. Halaber,berrikuntza teknologikoaren prozesuak behartudituzte, ekoizpena ez-material izateko eta energia iturriberriak aurkitzeko.

Bestetik, hurrengo hamarkadetarako hazkuntzaekonomiko makalaren itxaropena azpimarra daitekekapitalaren kezka nagusi bezala. ELGAk berakiragarritakoaren arabera, ildo horri eutsiz, gutxienez2060. urtera arte zeregin orokorra oso txikia izango da.Aurrekoaren harira, hazkuntza etengabe zabaldu beharduen sistemaren osasun adierazlea bada, argi dago ezinduela hedapen-uhinik bultzatu, produktibitatea,errentagarritasuna, inbertsioa, enplegua eta kontsumoaorokortu eta gehitzeko. Beraz, arazo bat dakapitalismoaren flotazio marran. Gainera, asimetrianabarmena dago. Batetik, soberakin gehiegi sortu dira,are gehiago, kreditua, zorra eta finantzak nagusi direnereduan; eta, bestetik, hori ugaltzeko eremuakaurkitzea geroz eta zailagoa da.

Bizi garen eskandaluzko gauza honi eutsi nahidiotenek kapitalari bide berriak ireki behar dizkiote,sistema gelditzea nahi ez badute. Horrez gain, oinarrimateriala eta energia zorrozki murriztuta eginbeharko dute. Hausnarketa bera egin beharko dutesoberakin espekulatibo izugarriaren nagusitasunarenaurrean. Laburbilduz, zirkulua egokitu beharko da.

MERKATARITZA ITUNEN SALDO BERRIAK GURE BIZIAK ESTUTZEN DITU1

Gonzalo Fernández Ortiz de ZáratePaz con Dignidad – Latinoamerikako Multinazionalen Behatokia, OMAL

1. Testu hau aldez aurretik Pueblos aldizkariko 76. artikuluan,2018ko lehenengo lauhilekoan, argitaratu da «Merkataritzaitunak, gure bizien aurkako erasoa» izenburupean.

22

Une honi aurre egiteko, aurreratu dugun bezala,kapitalak bere agenda berriz definitzen du. Guztiaaldatzea ezer ez aldatzeko, hazkuntza ekonomikoa etamerkatuan sendotzeko beste parametro batzuk. Jadaezin zaizkio eragozpenak jarri larriki mehatxatuadagoen merkataritza eta inbertsioari. Modu horretan,apustua muga sektorialak, geografikoak, politikoak,baita kulturalak ere desegitea da, agintekorporatiboaren jarduera mugatzen baitute; erabatekoeta behin betiko erasoa. Lehen egin zitekeena(kanpoko eremuak etadinamikak edota kapitalarenugalketa periferiakoak) jadaezin daiteke gauza eta gizarteorokorraren ekonomia,politika eta kultura proiektuberri-zaharra aldarrikatzen arida.

Proiektuaren dimentsioekonomikoari dagokionez,biziaren eremu oro merkaturaatera nahi da, errentagarriabada, noski. Hala, arretaberezia jartzen zaie naturondasunei, zerbitzuei, digitaladenari eta jendaurrekomailari. Horiek, merkataritzamuga orokorra zabaltzeazgain, gizakiaren funtsezkobeharretan eta, ondorioz,iraunkorretan (hezkuntza,osasuna, etxebizitza,elikadura, natur ondasunak, etab.) oinarrituta negozioabermatzen dute eta, bide batez, lurraldeen eta naturondasun urrien kontrol zorrotzean sakontzen da. Moduosagarrian, beste maila batzuetan ugalketa bideakurriak direnez, apustu espekulatiboa bikoizten da eta,horretarako, blindatzen da finantza araudirik eza.Nolanahi ere, baldintzak kontuan hartuta, 2008.urtearen antzeko bestelako leherketa sor dezake.Azkenik, luzerako begiradarekin, hedapen uhin berriaegituratzen da, automatizazioa, robotizazioa,ekonomia digitala eta kapitalismo berdea garatzetikabiatuta.

Dimentsio politikoan, zeregin ekonomikonaturalarekiko eragozpen demokratiko oro deuseztatubehar da. Demokraziak jada ezin ditu negozioakgelditu eta erabateko lege segurtasunari jarraiki eginbehar dira. Printzipio hori balio goren bihurtzen da,beraz, gaitasun legegile eta judizialei dagokienez, eredu

liberal-ordezkagarriaren oinarriak gainbegiratuko dira.Kapitalismoaren eta demokraziaren arteko harremanlarria lehertu da eta kapitalaren ugalketa aldareanparlamentu, auzitegi publiko eta giza eskubideenalderdi askoren egituren oinarrizko erakundearkitektura suntsitu da.

Merkataritza eta inbertsioa funtsezko bihurtu dira,metapolitizatu dira. Ildo horri jarraiki, behin betiko lexmercatoria izenekoa ezarri da, saldo berriari zuzenean

lotuta. Demokrazia merkatukapitalistak bukatzen direntokian hasiko litzateke. Logikaberari eutsiz, erabaki politikoestrategikoek gora egingo duteeta are korporatiboagoak diraorain. Erabakitzeko orduan,herritarretatik urrun, eskualdeeta alde askoren eremueklehentasuna dute eta enpresahandien partaidetza eraginkorrada, ez bakarrik zeharka(lobbiak, ustelkeria, etab.),baita zuzenean ere, elaboraziopolitikoaren prozesu berean etaad hoc justiziaz baliaturik.

Azkenik, proiektuarenzirkulua ixteko kulturakontakizuna bultzatzen da.Kolore neoliberalen agendarizilegitasuna kentzearenaldean, globalizazioaren

aurrean halako agenda eta eskubideak defendatzekobegirada progresista eta unibertsalista proiektatu nahizuelako, beste iruditegia bat kokatuz doa etaindarkeria eta baztertze errealitate orokorrarekikoegokiagoa da. Ildo horri eutsiz, gizarte faxismoaren,beldurraren eta bestearekin liskarraren diskurtsoakespazioa irabazi du. Pluraltasun politikoa mantendutaere, oihanaren legea sustatzen du. Guztiontzat tokirikez badago, bakarrik bizi zehatzak dira bizigarriak etabestearekin, desberdinarekin, borrokan sakontzen da.Xede horrez, esplizituki erreakzionarioak diren senonetatik abiatzen da: klasearen gorrotoa, arrazakeria,indarkeria matxista, zaintzaren etika erreakzionarioa,etorkinen herritartzerik eza, etab. Aldi berean, araudierreferentzia modura, muturreko indibidualismoa,modernoa, konektatua eta guztientzat irisgarriaproiektatzen da. Hori lankidetza ekonomiaren hainbatkasutan ikus daiteke. Baina uraren azpian dagoenezkutuzko iceberg ikaragarrian morrontza eta

Azkenik, proiektuaren zirkulua ixtekokultura kontakizuna bultzatzen da.Kolore neoliberalen agendarizilegitasuna kentzearen aldean,globalizazioaren aurrean halakoagenda eta eskubideak defendatzekobegirada progresista eta unibertsalistaproiektatu nahi zuelako, besteiruditegia bat kokatuz doa etaindarkeria eta baztertze errealitateorokorrarekiko egokiagoa da. Ildo horrieutsiz, gizarte faxismoaren,beldurraren eta bestearekin liskarrarendiskurtsoak espazioa irabazi du.Pluraltasun politikoa mantenduta ere,oihanaren legea sustatzen du.

23

hipersegmentazioaren errealitatea ikus daitekepribilegiozko kastaren indibidualismoaren kargura.

Laburbilduz, kapitalismoaren inguruan egituratutakosistema aldatu da eta proiektu berri-zaharraplanteatzen du eraldaketa nabarmenekin, krisiakmehatxatu ostean, kapitalaren ugalketari ezeragozteko helburutik abiatuta. Eta itunen nahizakordioen saldo berriak aipatu proiektuan rolestrategikoa du.

Enpresa handien izatezko gobernua eragozpenikgabeko merkatu orokorrean

Azken belaunaldiko merkataritza eta inbertsio itun etaakordioak, bai azkeneko urteetan onartutakoak, baiegun negoziatzen ari direnak, mordoa dira. Orokorraketa eskualdekoak izan daitezke eta indarrean sartuzgero, planeta guztia, gutxienez merkataritzarenikuspegitik nabarmenena (Txina barne eta EuroparBatasunaren zeregin protagonista) hartuko lukete.Saldo berria 3.000 akordiori baino gehiagori gehitukolitzaioke. Izan ere, horiek egun operatiboak dira etanorberak erregulatutako edo ultraerregulatutako(begiratu nahi denaren arabera) merkatu bakarrarenametsa egia bihurtuko litzateke. Ametsa Ronda deDohak porrot egin arte Munduko MerkataritzaAntolakundearen (MMA) esku zegoen. Nolanahi ere,proiektua gorde zen, baina ez ahaztu, Argentinan2017ko abenduko topaketan adierazten den bezala.Hala, akordio ugari batzearen zeharkako bidetik biziamantendu nahi da, azken finean, helburu handi horilortzen aurrerapausoak emango baitira.

Beraz, argi eta garbi helburu politikoa eta osogarrantzitsua da. Aurrekoaren harira, akordiobakoitza berez konplexua eta nahasia izan arren;ekimen bakoitzak hitzez hitzeko desberdina izanarren; nahiz eta gako teknokratikopean irakurri;negoziazio bakoitzaren ondorioz, konpromisokuantitatiboak, eremuak eta eranskinak anitzak izanarren; saldo berriaren nortasuna definitzekogidalerroa identifika dezakegu. Aurreko saldoetakoinertziak konbinatzen ditu eta orokorrean eguneratueta zabaltzen dira (printzipioak, inbertsioakbabesteko auzitegiak) berrikuntzekin, hala nola,merkataritza eta inbertsio akordioak ekartzea, nahizeta lehen bereiziak egon; araudiaren ikuspegitik bategitea; sektore berriak merkatura ateratzea eta muga-zergenak ez diren hesiak beherantz harmonizatzearenaldeko apustua.

Laburbilduz, saldo berriak autoerregulatutakomerkatuaren ametsa erreferentziatzat jotzen du etazuzenean nahiz lehentasunez merkantilizaziokapitalistaren aurkako eragozpen sektorialak,geografikoak eta politikoak eraisten tematuta dago.Horretarako, batez ere, bi bide osagarri erabiliko dira.Batetik, merkataritza muga zabalduko da. Logikaorokorrean zerbitzuak, erosketa publikoa, naturondareak (bereziki, energia), merkataritza digitala,jabetza intelektuala eta mota guztietako inbertsioenkapitulu berezia sartuko dira.

Bestetik, eta hemen gehiago sakonduko duguelementu berriztatzailea delako, nazioz gaindikoizatezko gobernua ezarriko da eta horren aldeerakunde gaitasunak, batez ere, legegileak etajudizialak, ebakiko dira. Modu horretan, enpresekagenda politikoa eta agenda hori defendatzeko egituraberria ezarriko dute. Apustu hirukoitzaren bidezgobernamendu korporatiboaren eredua ipiniko da:irismen orokorrarekin printzipio korporatibo sendo,galdagarri eta justiziagarrien lehentasun politiko-juridikoa; erabakitze eremu berriak eratzeko logikamodura bateratze legegilea, non legegilea baztertuta,enpresek zuzenean parte hartuko baitute; etainbertsioak babesteko auzitegiak, negozioen etaaginte korporatiboaren zerbitzura pribatu bihurtutakojustizia, alegia. Emaitza oso behe intentsitatekodemokrazia da.

Lehenengo apustuari dagokionez, saldo berriakhurrengo printzipioen hegemonia argi eta garbiadierazten du: inbertsioen lege segurtasuna, besteedozein adierazpen politikoren aldean; itxaropenlegitimoak, oraingo eta etorkizuneko enpresa irabaziakherri aginduaren gainean kokatzen dituztenak; legediharmonizazioa, merkataritzari eta inbertsioari pixkanamuga zergen edo hortik kanpoko eragozpen orodeuseztatzen diona; atzerriko enpresa guztietarakotratu nazionala; nazio mesedegarrienaren tratua,edozein akordioren baldintzarik onenak sinadaitezkeen berriei zabalduta; eta ratchet klausula,ituna sinatzen denetik liberalizazio prozesuaklehengoratzea debekatzen duena. Printzipio indartsuhoriek, laburbilduz, gobernamendu eredu honenerreferentziazko agenda osatzen dute.

Bigarren apustu korporatiboari (bateratasunarautzailea) eutsita, agenda hori egitura politikoberriaren gainean kokatzen da. Muga zergen etahortik kanpokoen hesiak gaindituta, harmonizatzeadu helburu; hala, inbertsioak erakartzeagatik

24

muturreko lehiaren ondorioz lanaren, ekologiaren,gizartearen eta osasunaren arloetan araudirik ezaazpimarratzen du. Alde askoko egitura berriak(kontseilu mistoak, sektore batzordeak, etab.) sortzendira eta nahitaez parte hartuko lukete administrazioprozesuan, lerroa markatuz eta arestian aipatuagendaren alde eraginez. Araudiak sortzeko prozesuaaldatzen da eta harmonizazioaren (egiaz beherantzarautzea) itzalpean eremu berriak, aginte handiadutenak, sartzen dira. Eremu horietan enpresapartaidetza zuzenekoa da, beraz, erabakiak hartzeanrol politikoa naturalizatzen da.

Noski, itun desberdinetanbateratasun arautzailearen bertsiobakarra ez dago eta nahitaezkoaizan daiteke edo ez, eskualdekogaitasunei edo erakundeenmultzoari eragin diezaieke, etab.Nolanahi ere, onartutakobertsiotik at, alde askoreneremuen alde prozedura politikoaukitzen da, herritarretatik urruneta korporazioen mende. Horrezgain, hainbat erabakitze gunekaginte handia du. Hau argigelditzen da, adibidez, CETArenBatzorde Mistoaren kasuan;esaten duenaren eta ez dioenareninguruan interpretazio gaitasunzabala du eta, modu horretan,presio eta doktrina propioaeratzen dira.

Azkenik, egitura politiko berriahirugarren apustuarekin osatzenda, hau da, inbertsioak babestekoauzitegiekin. Justizia pribatuaren eredu orokorraezartzen da, jada indarrean bi aldeen arteko itunetan.Horren bitartez, korporazioek estatuak salatzendituzte —inoiz alderantziz— beren interesak urratuakikusten badituzte. Erakunde publikoetatik kanpogelditzen diren guneak dira eta merkataritza printzipiohegemonikoak oso-osorik onartzen dituzte. Berenhelburu nagusia hurrengo moduan aplikatzea da: osomodu hertsatzailean, galdagarrian eta justiziagarrian,pertsonen eta herrien eskubidea bermatu gabe.

Hemen ere auzitegien bertsio desberdinek aldi bereanjardunean dihardute. Nolanahi ere, epaileen kopuruaeta izaera, apelazio sistema edo inbertsioetarako aldeaskoren gortea eratzeko aukera, etab. eztabaidatzendituzte. Hala eta guztiz ere, proposamen guztieklogika publiko eta berme-emailea puskatzen dute,justizia husten duten espazio pribatuak sortzen dituzteeta enpresak aktore nagusi dira. Bide batez, bereninteresak defendatzeko gaitasun handiak dituzte eta,aldiz, giza eskubideen nazioarteko esparrua betetzerabehartuak ez daude.

Laburbilduz, saldo berriazuzenean merkataritza etainbertsiorako eragozpenakdeuseztatzeari lotu daiteke,nagusiki, eremu politiko etaekonomikoetan, baita kulturarenarloan ere. Hala, behin betikozabaltzen zaizkio espazioakkontakizun korporatiboari. Moduhorretan, merkaturatzearen mugasektorial eta geografikoan aurreraegiten da, zibilizazio balio gorenmodura negozioak gailentzendituen agenda politikoa bultzatzenda eta gutxieneko demokratikoakdesegiten ditu, enpresen izatezkogobernuan eta justizia pribatuanoinarritutako egitura politiko-juridikoa sortzen baita.Demokrazia kapitalismoaren etaaginte korporatiboaren aldareanhondoratzen da. Erakundeekirauten dute, baina ebakiak etaerakunde berriek mehatxatuta.Azken buruan, gizarte faxismo

eta enpresa hegemoniaren kontakizuna, jadaerakundeen bitartekaritzarik gabe.

XXI. mendeko kapitalismoaren mugarri nagusiareneraginek, beraz, merkaturatze kapitalistaren prozesuoron iraunkortasunik eza, baztertzea eta jabetzakentzea gainditzen dute eta, gainera, epe luzeanagintearen eta kontakizun korporatiboaren alde senona asaldatzeko begirada sartu nahi dute. Estrategikoada ez onartu eta ezartzea, gure bizia jokoan baita. �

Justizia pribatuaren ereduorokorra ezartzen da, jadaindarrean bi aldeen artekoitunetan. Horren bitartez,korporazioek estatuak salatzendituzte —inoiz alderantziz—beren interesak urratuak ikustenbadituzte. Erakundepublikoetatik kanpo gelditzendiren guneak dira etamerkataritza printzipiohegemonikoak oso-osorikonartzen dituzte. Beren helburunagusia hurrengo moduanaplikatzea da: oso moduhertsatzailean, galdagarrian etajustiziagarrian, pertsonen etaherrien eskubidea bermatugabe.

25

Egungo elikadura eredua, elikaduraren kontzeptuasalgai modura eta ez eskubide bezala oinarritua eta

nekazaritza negoziorako enpresa handien intereseninguruan egituratua, elikadura, ekologia, gizarte etaekonomia ahulezia sortzen du. Horren aurrean,elikadura subiranotasuna, landa eta gizartemugimenduek eraikitakoa, lehen mailakohegemoniaren aurkako proposamena da. Lurraldeakdira garatzeko eremu estrategikoak eta tokiko politikapublikoak bestelako antolaketa eredu sozial, politikoeta ekonomikoetarantz iragaiteko tresna eragileak.Izan ere, horiek elikagaien iraunkortasuna eta biziazentroan kokatuko dute.

Orain, eredu kapitalista neoliberalari dagokionez,krisi sakonean gaude eta eztabaida handiak sortzendira honakoen inguruan: zer gizarte, zer lan, zererakunde, zer politika publiko, etab. nahi eta beharditugu egungo pribatizazio eta desberdintasunakareagotzeko dinamikei aurre egiteko. Hautabideakpentsatu eta eratzeko ordua da, justizia, ongizate etairaunkortasunaren ildotik aurrera egiteko.

Ildo horri jarraiki, laborarien nazioartekomugimendua La Via Campesina1 (LVC) izenekoanantolatuta dago eta hamarkadak daramatza sistemahonen zartadurak (elikadura krisia, krisi klimatikoa,gizarte krisia) salatzen. Halaber, horiek gainditzekohautabideak proposatzen ditu. Krisi honen aurreangarapena, pribatizazioa eta metaketa biziagotzea

proposatzen dutenak badaude; LVCk eta elikadurasubiranotasunaren aldeko mugimenduan gaudenerakunde eta pertsona guztiek, ordea, egungo egoeragure lurraldeetan proposamen eraldatzaileak,bideragarriak eta egiazkoak egiteko aukera bezalaikusten dugu eta premiazkoa da. Helburuak tokikotiksistema orokor berrietarantz pasatzea izan beharkodu.

Gaur egungo nekazaritza industrialaren eredua naziozgaindiko enpresa handiek kontrolatzen dute etaelikadura katearen fase desberdinetan estrategia anitzerabiltzen dute. Hala, zer eta nola ekoizten den eta zerkontsumituko dugun zehazten dira. Eredu honekmendekotasun handia du (natur ondasunena, merkatuorokorrarena eta ipar-hego harreman desberdinena);funtzionatzeko patriarkatua ezinbestekoa da etaerkidego tradizionalak jakinduria eta baliabiderikgabe (lurra, haziak) uzten ditu. Eurentzat elikaduranegozio bat da. Ildo horri eutsiz, elikadurasubiranotasuna taldean egindako proposamen politikogisa eraikitzen da eta ikuspegi horren aldean,elikadura eskubide modura defendatzen du.

Elikadura subiranotasuna ikuspuntu oso, ireki etahautazko bezala defendatzen dugu. Herriek berenelikadura sistema zehazteko eskubidea dute etahorretan oinarritzen da. Merkatua zentralizatzean,bizia pribatizatzean eta desberdintasunak sortzeanfuntsatzen den eredu bakarraren aurrean, ikuspegihonek bizia eta elikadura erdian jartzea proposatzendu eta, aldi berean, taldean bestelako gizarte etaekonomia ereduak eraikitzea, apustu horrierantzuteko.

Osoa: elikagaia ez da salgaia, oinarrizko eskubideabaizik; abiapuntu horretatik, gainerako gizarte etaekonomia eremuetan antolatzen diren harremanak etadinamikak modu kritikoan lantzen ditu. Ildo horrieutsiz, ez dugu bakarrik jaten duguna eraldatu behar,baita ekoizpena nahiz elikagaien kontsumoa kokatzenden errealitatea ere eta hori litzateke garrantzitsua.Zeregin horretan, oinarritzat erabakitzeko eskubidea

SUBIRANOTASUNAK EREITEN: ELIKADURA SUBIRANOTASUNERAKO TOKIKO POLITIKA PUBLIKOAK*

BizilurHerrien Kooperazio eta Garapenerako Elkartea

*. Artikulu hau Euskal Herrian beste bizi eredu batzuetarakosubiranotasunaren ereiten gidan du jatorria, Bizilur etaEtxalde – Nekazaritza Iraunkorra, 2015eko ekaina3.

1. La Vía Campesina izenekoa nazioarteko mugimendua da etamundu guztiko milioi laborari edo nekazari txiki eta ertainelkartzen ditu, lurrik gabe, baita landa gazteak etaemakumeak, indigenak, etorkinak eta nekazaritza langileakere; guztira 200 milioi laborari baino gehiago eta 181 tokikoerakunde. Bateratze sen sendoarekin eta taldeen artekoelkartasunarekin eraikia, elikaduraren subiranotasunarenaldeko laborarien nekazaritza defendatzen du gizarte justiziaeta duintasuna sustatzeko eta nekazaritza negozioenaurkakoa da erabat, gizarte harremanak eta natura suntsitzenbaititu.

26

hartu behar da. Gure iritziz herriak subjektusubiranoak dira eta beren errealitateak kontuanhartuta hautabide egokiak eraikitzeko gaitasuna etalegezkotasuna dute.

Modu berean, agenda irekia da eta laborarienmugimendutik eratu eta eraiki da. Dena den, etengabebilakatzen ari da eta beste proposamen politikobatzuekin, hala nola, ekonomia feminista,ekofeminismo, gizarte etaelkartasun ekonomia, ekonomiaekologiko, beherapen, ondasunerkidearen ekonomia eta bizionarekin solasean dago.

Eta, azkenik, hautazkoproposamena da, pobrezia,baztertzea, planetaren mugakgainditzea, desberdintasuna, etab.sortzen duen eredu hegemonikoarenaurrean, ikuspegi honek hautazkogizarte eta ekonomia ereduaproposatzen duelako. Iraunkortasunekologiko, ekonomiko eta sozialeanoinarritzen da eta halabeharrezlurraldeei eta pertsonen biziei lotutadago.

Elikadura subiranotasunerako,beraz, lurraldea, tokia, erdiankokatzen da, batetik, taldeaneraikitzeko eta, bestetik, bizihautabideak abian jartzeko eremuestrategiko modura. Argitu behardugu: guretzat tokikoa ez dabertakoa eta mugatzailea; betiereorokorrarekin elkarrekintza eta harremanabeharrezkoa da. Gure testuinguru eta errealitatehurbilenak ez ditugu aztertuko, egiturazko arrazoiorokorrek nola eragiten dizkieten ulertu gabe. Gureproposamenek honako abiapuntuak izan behardituzte: desberdintasun ugari sortzen dituen ereduhegemonikoaren analisia eta horiekiko hautazkoaukerak. Elkarren arteko mendekotasunaren ideiaezin daiteke bazter. La Vía Campesina berez adibideparegabea da toki-orokor egituratze proposamen horiulertzeko.

Era berean, publikoa taldean bereganatzeko guneada. Aldi berean, politika publikoak eraldaketa sustadezaketen tresnak dira. Eremu desberdinetatik,zehazten eta eraikitzen joan behar dugu hautazko

proiektua egituratzeko. Bakarrik modu horretanerantzungo diogu ezinbesteko begirada osoari.

Politika publikoak eraikitzean ikuspegi moduraelikadura subiranotasuna onartzeko hasieratikberraztertu behar dira; izan ere, erabakiak nola hartueta kudeatu ziren gainbegiratu behar da. Politikakhautabidezko agenden aliatuak izateko, taldeak eraikibehar dira eta beste sektore batzuekin (laborarien

mugimendua, kontsumitzaileak,administrazio publikoa, elkarteak…) aliantza zabalak lortzeaezinbestekoa da.

Premisa horietatik subiranotasunenelkarguneari buruzko ikuspegiarenproposamena sortzen da eta gureburuari honakoa galdetzen diogu:Elikadura subiranotasunetikhautabidezko proposamena antolatunahiko bagenu, zer eremu sartukolirateke? Zer eremu dira funtsezkoakelikadura eredua eraikitzeko eta,bide batez, pertsonak nahiz biziaerdian jartzen dituen beste gizarteeredu hori eraikitzeko?

Erantzuteko, nahitaezko bost eremuidentifikatu ditugu (esklusiboak ezizan arren). Izan ere, horien gaineaneraikiko dugu subiranotasuna:

Natur ondasunen gainekosubiranotasuna

Lurra, basoak, ura, haziak, etab.funtsezkoak dira elikadura

subiranotasunerako. Gaur egun horiek pribatizatzenari dira eta espekulazioa dago. Horri kontrajarriz,elikadura subiranotasunak aniztasunaren etairaunkortasunaren iturri direla defendatzen du, beraz,guztion onuraren zerbitzura jarri behar dira eta ezmerkatuaren interesei begira. Aurrekoari eutsiz, gurelurraldearen ikuspegia ez da ekoizpen eta ekonomiaikuspuntuan geldituko; ekologiari, kulturari etapolitikari zabalduko zaie eta begirada hartatik horienantolaketa landuko da.

Energia subiranotasunaEgungo krisi klimatiko eta energetikoaren aurrean,elikadura subiranotasuna egiazko hautabidea da. Ezdira neurri puntualak hartu behar hautabidezkoiturrietatik energia gehiago ekoitzi eta kontsumoa

Elikadurasubiranotasunerako, beraz,lurraldea, tokia, erdiankokatzen da, batetik,taldean eraikitzeko eta,bestetik, bizi hautabideakabian jartzeko eremuestrategiko modura. Argitubehar dugu: guretzattokikoa ez da bertakoa etamugatzailea; betiereorokorrarekin elkarrekintzaeta harremana beharrezkoada. Gure testuinguru etaerrealitate hurbilenak ezditugu aztertuko,egiturazko arrazoiorokorrek nola eragitendizkieten ulertu gabe.

27

gehitzen jarraitzeko. Kontsumo eredua eraldatzea,energia eraginkortasun irizpidepean berrantolatzea,energia autonomia eta hautabidezko iturrietakoenergiak nahiz berriztagarriak sustatzea, hondakinakmurriztea, berrerabili eta birziklatzea, baitaenergiaren ekoizpen, kudeaketa eta banaketa eredupublikorantz aurrerapausoak ematea ere, bide batzukizan daitezke. Elikagaien ekoizpena eta kontsumoaberriz kokatzea eta nekazaritza ekoizpen ekologikoa,zalantzarik gabe, energia kontsumoa murrizten lagundezakete.

Tokiko elikadura sistemen gaineko subiranotasunaElikagaiak sortzen dituzten pertsonek eta horietazelikatzen garenek elikagaiak non eta nola ekoizten,eraldatzen eta merkaturatzen diren erabakitzeko gaiizan behar dugu. Hala, lehentasunaemango diegu lurraldeei, tokikoari,ekoizpen ekologikoari, kooperazioharremanei eta merkaturatze kanallaburrei. Kontsumoa eraldatzetresnatzat joko dugu eta, xedehorrez, erantzukizunak partekatukoditugu, baita pertsona ekoizle etakontsumitzaileen artean, landa etahiri eremuen artean, hurbiltasunharremanak eratu ere.

Emakumeen autonomia etasubiranotasuna

Aniztasunetik emakume nekazarieneta landa emakumeen errealitatea,egoera eta posizioa ikusarazi etaonartzeko prozesuak sustatu behar ditugu. Halaber,hobetzeko neurriak zehaztu behar dira. Elikadurasubiranotasuna eraikitzeko beren ezagutzak etajakinduria balioztatzea ezinbesteko da. Horrez gain,nekazaritza iraunkorraren eredurako funtsezkozeregina dute. Hala, emakume laborarien jabekuntzaprozesuak bultzatu behar dira, hau da, desberdintasunegoeraz, arrazoiez eta gainditzeko antolaketaz taldeaneta banan-banan jakitun izan behar dute. Bidehorretatik, emakumeen aliantzak eta sarean lanaksendotu behar dira eta, horretarako, hiri eta landakoemakumeen artean loturak zehaztu ere bai, helburuerkideen alde borrokatzeko.

Erkidearen antolaketaren eta ezagutza librearen gainekosubiranotasuna

Aurreko hautazko bizi proiektu horiek ezin daitezkeeraiki pertsonen eta herrien kontzientzia kritikotik etataldekoaren antolaketa bereganatzearen zentraltasuna

ulertzetik sortuak ez badira. Beraz, ezagutza libreaketa anitzak eta informaziora iristea oinarrizkoak dira.Proposamen honi erreparatuz, ezagutza etainformazioa ez dira neutroak eta elitistak eta elikadurazirkuituekin egindakoa burutu behar da: berriz kokatueta laborarien bihurtzea.

Nagusi da erabakiak hartzeko prozesuen esparruakzabaldu eta berriz definitzea eta, horri eutsiz, izandaitezkeen hautabideei buruzko eraikuntza etaeztabaida kolektiboari lehentasuna eman behar zaio,elkartasunean eta trukean oinarritutako guneak etaharremanak sustatzearekin batera. Nahasitakoadministrazioek erkidea antolatzeko beste moduhoriek berriz definitu behar dituzte.

Hautazko ikuspegi horrek erronkaeta desafio handiak dakartza etagaratzeko tresna ugari beharko dira.Gure ikuspegitik, tokiko politikapublikoak dira tresna bat:oinarrizko elementu eragilea, lortunahi diren beste eredu horietarantziragatean aurrerapausoak emateko.Onura erkidera hurbildu beharditugu, bizien geroz eta pribatizaziohandiagoetatik urrundu eta herriennahiz ondura erkidearen eskubidebihurtu.

Modu horretan, ezingo duguegiazko eraldaketaz hitz eginadministrazioa bakarrik badoa eta

hori onartu beharra dago. Ezinbestekoa da zuzeneannahasiak dauden pertsona eta taldeen partaidetza etaikuspegia. Administrazioak zeregin garrantzitsua izandezake aldaketak erraztu eta bultzatzeko. Premiei,egiazko eta berehalako beharrei erantzuna ematekogai izan behar dugu eta, aldi berean, erantzunekeraldaketaren horizontetik hurbiltzen edo urruntzenal gaituzten balioztatuko dugu. Esperientziaautonomo batzuk izaera berarekin geldituko dira,baina asko ikasi behar da horietatik. Prozesu askoburokrazia bihurtzeko arrisku nabarmenak daude.Elikadura subiranotasunaren ikuspegia proposamenzehatzetan definitzeko ahaleginak batu eta etengabeeraikitzen ari den zeregina dela ulertu behar da.

Xede horrez, administrazio publikoek erronkakonartu behar dituzte hain ikuspegi garrantzitsuapraktikan jartzeko. Hortaz, prozesuari atxikitakoarriskuak eta potentzialtasunak onartu beharko dituzte

Gure ikuspegitik, tokikopolitika publikoak dira tresnabat: oinarrizko elementueragilea, lortu nahi direnbeste eredu horietarantziragatean aurrerapausoakemateko. Onura erkiderahurbildu behar ditugu, biziengeroz eta pribatizaziohandiagoetatik urrundu etaherrien nahiz onduraerkidearen eskubide bihurtu.

28

eta zalantza maila jakina bere gain hartuko dute.Askotan eskumenen, aurrekontu mugen, araudien etaabarren tarteak estuak izan ohi dira eta proposamenhoriek beste parametro eta begirada batzuez baliaturikeraiki behar ditugu. Hala, bideaberez ikaskuntza prozesuaren zatidela onartuko da.

Partaidetza eta eraikuntzakolektiboaz ulertzen duguna oso-osorik berriz planteatu behar dugu.Egungo moduak ikuskatuko dira,eskuordetuak eta behe profilekoakbaitira eta beste metodologia,tresna eta espazio batzuetatikabiatutako politiketarantz jokodugu.

Tokian planak eta proposamenakdefinitzean ezinbestekoa daikuspegi holistiko, oso etazeharkakoa eratu eta mantentzea;nolanahi ere, egungo politikapublikoak sektoreka banatutadaude. Testuinguru eta errealitateberezi bakoitzean elikadurasubiranotasunaren ikuspegiak etasubiranotasunen elkargunea aztertueta zehaztuko dira. Horretarako,garrantzitsua iruditzen zaigu ezahaztea elikadura subiranotasunarenproposamenean elikadurak oinarrizko zeregina duela.Beraz, nagusi da gure lurraldeetan laborariak etaelikagaien ekoizpena gehitu, sendotu eta babestea eta,bide batez, herritarrek lor ditzaten bermatzea. Hori gabeezinezkoa da elikadura eskubide modura defendatzea.

Erronka askori aurre egin behar diogu, baina jakitungara beste batzuekin batera jada bideak definitzen aridirela. Horren adibidea dugu Urduña, etorkizuneraitzuliz.2

Urduña, etorkizunera itzuliz.

Urduña Arabako lurraldean Bizkaiko udalerri txikiada. 4.200 biztanle ditu eta 50 nekazaritza etaabeltzaintza ustiategiren errolda. Gutxi gorabeherabiztanleriaren % 1ek lehen sektorean dihardu etamerkataritza nahiz turismoa dira sektore

garrantzitsuenak. Udalerri hau erreferentzia daeskualdeko garapen politikak definitzeko esparrubezala nekazaritza ekologiaren eta elikadurasubiranotasunaren aldeko apustua egin baitu.

2000. eta 2003. urteen arteanudalerriko plan estrategikoabultzatu zen eta garapen motormodura lehen sektorearen aldekoapustua egiten zuen. Lehenengourratsean hainbat udalerritandiagnostiko erkidea egin zen:sektore zahartua, ustiategienkopurua murriztea, produktuareneraldaketa urria, merkaturatze katehautsiak, etab., laburbilduz, balioerantsi gutxi. Bigarren unean, 2006.urtean Ekoizpen Urduñaaholkularitza zerbitzua sortu zeneta nekazaritza ekologiarakoeztabaida gunea ezarri zen.Elikadura iraunkorrarekin zerikusiazuten gaiak lantzen ziren etaikerketa-ekintza parte-hartzaileajarri zen abian. Horretan, funtsezkobi subjektu elkartu ziren: Grupo dela Hierba (ekoizpenean kostuakgutxitzeko taldea) eta UrduñakoZaporeak (nekazaritza etaabeltzaintzako produktuaksustatzeko elkartea).

2009. urtean Ekoizpenen emaitzekin eta lehensektorearen partaidetzarekin tokiko elikadura sistemagaratzerantz beste urrats bat eman zen eta udalsukaldeari itxura ematen hasi zitzaion. Izan ere, gauregun ikastetxea eta hirugarren adinekoentzako egoitzahornitzen ditu. Sukalde honetarako plegu berezienbidez produktuak tokian erostea, freskotasuna,ekologikoak izatea… sustatzen da.

Udal sukaldearen inguruan, aldi berean, ikerketan etadiagnostikoan identifikatutako zenbait interesbultzatu dira: eskualdeko gastronomia kultura etatradizioa, tokiko merkataritza, nekazaritza etaabeltzaintza, tokiko produktuak merkaturatzea,instalazio berrietarako aukera, elikagaien beharrenarabera ekoizpena planifikatzea, adindu etahaurrentzat elikaduraren kalitatea hobetzea…

Denbora honetan udalerriak bestelako ekimenakbultzatu ditu eta horiei esker, garatzeko oinarrizko

[…] Testuinguru etaerrealitate berezi bakoitzeanelikadura subiranotasunarenikuspegiak etasubiranotasunen elkarguneaaztertu eta zehaztuko dira.Horretarako, garrantzitsuairuditzen zaigu ez ahazteaelikadura subiranotasunarenproposamenean elikadurakoinarrizko zeregina duela.Beraz, nagusi da gurelurraldeetan laborariak etaelikagaien ekoizpena gehitu,sendotu eta babestea eta,bide batez, herritarrek lorditzaten bermatzea. Horigabe ezinezkoa da elikaduraeskubide moduradefendatzea.

2. www.regresandoalfuturo.org

29

esparru bezala elikadura subiranotasuneanaurrerapausoak eman dira. Hona hemen horiek:salmenta ibiltarirako ordenantza, zonako produktuensalmenta sustatzen duena; udal jabetzako finkakaprobetxatzeko ordenantza, hiri baratzeak abian jarrieta lehen sektorean gazteen instalazioa sustatzeko; etaonura publikoko mendien kudeaketa plana.

Zer ikasi dugu prozesu honetan?Hasieran kanpoko laguntzarik eta bitartekoekonomikorik edo giza baliabiderik ez izateakdakarren zailtasuna. Gauza bera gertatuko da goimailako politika publiko eta araudiekin. Horrez gain,prozesuaren barruan beldurrak eta mesfidantzakazalduko dira.

Hala eta guztiz ere, halako prozesuaren autonomiaketa beste gauza berean diharduten gizarte mugimenduedo udalerri batzuekin aliantzak aurrera egiteaahalbidetzen dute.

Prozesu honetan garrantzitsuak izan zirenprestakuntza, sentsibilizazioa eta etengabekodinamizazioa, nahasitako pertsonen ilusioamantentzearekin batera. Azkenik, aurrerapausoak

gizarteratu ziren, pertsonek uler eta bereganazitzaten.

Udalerri handi eta txikietan, nekazaritza eremu handieta oso txikiekin, proposamen asko abian da. Berenerrealitatetik eta hausnarketa nahiz eraikuntzakolektibotik abiatuta, elikaduraren subiranotasunarenesparrua kontuan hartuta politika publikoakbultzatzen dituzte: Valentziako Elikadura Kontseilua,Bristolgo Elikadura Kontseilua, Zeraingo natur etakultur paisaia, Leitza Kontsumituz, MadonieResilienti…

Horietatik guztietatik ikas daiteke eta pixkana sareakegituratzen dira, publikoa denetik, bizia eta elikaduraerdian kokatuko duten hautabideak blindatzeko.Halako batzuk Hautabide eta Politika PublikoakElikatuz mapa digitalean daude (www.politikak-elikatzen.bizilur.eus). Ezagut ditzakezue, berenprotagonistekin harremanetan jar zaitezkete edo zuenesperientzia truka dezakezue. Modu horretan,esperientziak eta jakinduriak trukatzen jarraituko dira,beharrezkoa baita aurrerapausoak ematekoeskuartean dugun apustu konplexu eta liluragarrian:subiranotasunak ereitea.3 �

3. h t tp : / /b iz i lu r. eus /wp-con ten t /up loads /2016 /01 /Sembrando_soberanias-CAS.pdf

GOMENDATUTAKO LIBURUA

Economistas sin FronterasJosé Ángel Moreno

SASSEN, S., EXPULSIONES. BRUTALIDAD Y COMPLEJIDAD EN LA ECONOMÍA GLOBAL, KATZ, BUENOS AIRES,2015

Goranzko teknologia hori gogorra egiten dagutxietsientzat. Finantza logikak zuzentzen du etahelburua ohiz kanpoko irabazia lortzea da, betieregorantz eta, bereziki, epe laburrean etekin gehienaatera dezaketen hobietan (sektoreak edo geografia)kontzentratuta.

Egilearen esanetan, fenomenoa ezin daiteke bakarrikdesberdintasunak muturreraino eramatearekinidentifika. Horiek, noski, sistemak sortzen ditu.Baina, bestelakoa eta larriagoa da: ahalik eta irabazigehiena ateratzera bideratutako jardun ekonomikoakorokortu eta biziagotzea; beren ezaugarriak«bitartekoen konplexutasuna eta ondorioenbasakeria» dira. Hala, pobretzen ari da, baita, askotan,ekonomia formaletik botatzen ere eta, bide batez,herrialde askotan geroz eta biztanle gehiago dagobaztertua (kanporatua). Horrez gain, natura azkarragosuntsitzen ari da eta hori kaleratzeko beste modu batbihurtzen da. Izan ere, modu desberdinetan, aipatujardunek mugak eta sektoreak gainditzen dituzte etaSaskia Sassenen ustez sistema ekonomikoa definitueta nabarmentzen duen hondoko joera egituratzen da:«harreman kapitalisten sakontze sistemikoa», alegia;ondorioz, «XX. mendeko ekonomia politikoadeskonposatu da» eta irabaziak nahiz pobreziasortzeko lotsarik gabeko dinamika ezkutatzen du.Gero, krisiarekin sendotu besterik ez da egin etakapitalismoaren hasieran jatorrizko metaketarenmodu muturrenetarikoak gogorarazten ditu.Teknologia konplexuak eta eskala handikoak sistemaekonomikoaren zerbitzura, hori bakuntasun etaindarkeriaz jabetu/desjabetzerantz bideratuta dagoenbitartean, itxuraz, gaindituak zeudela pentsatu arren:«ezagutzaren eta sormenaren modu konplexuakzabaltzea eta, beraz, askotan, irabazi sendoez gain,harrigarriak diren oinarrizko basakeriak dakartza».

Beste egile askok ere ikusi duen bezala, joerakfuntsezko desberdintasuna du kapitalismo eredukeynestar-fordistarekin erkatzen bada. Azkenekoereduaren bidez, sistemak behar bezalafuntzionatzeko beharrezkoak zituen taldeak

S istema kapitalista fase berrian sartzen hasi zen1980. hamarkadaz gero, eraldaketa bati eutsiz.

Harrezkero, bizitu eta arindu besterik ez du egin. Ideiahori zabaltzea ez da berria. Hainbat ezaugarrikdefinituko luke: geroz eta araudi gutxiago etapribatizazio gehiago, teknologia iraultza, ekonomianazioartekotzeko jauzi kualitatiboa (globalizazioa),finantza sektorearen eta finantza logikaren geroz etagarrantzi handiagoa (ekonomia finantzaketarenaraberakoa izatea), nazioz gaindiko enpresa handiengoranzko agintea, pixkana sindikatu indarra ahultzea,maila ekonomikoan estatuak jarduteko gaitasunamurriztea, ongizate estatuaren egiturazko zailtasunparaleloak… Ezaugarri horiek guztiak osagarriak diraeta, itxuraz, gizarte eta ekonomiaren arteko eredubereizia finkatzen ari dira. Nolanahi ere, jada luzeidatzi da horri buruz.

Ikuspuntu hori azpimarratzen du, baina nabarmenkiberriztatzailea den ikuspegitik, hemen komentatzenden liburuak (jatorrizko edizioa: The President andFellows of Harvard College, 2014). Egileak, hau da,Saskia Sassen Holandako soziologoak (ChicagokoUnibertsitateko eta London School of Economics andPolitical Scienceko irakaslea, beste sari askorenartean, 2013. urtean Gizarte Zientzietan AsturiaskoPrintzearen Saria jaso zuena), urteak daramatza gaiarieusten.

Azaldu diren ezaugarri guztien oinarripean, Sassenenustez fase berria definitzen duen elementua ezaugarrihoriek guztiek bultzatzen duten joera da: geroz etabiztanle sektore gehiago marjinaltasunerantzbotatzeko joera bizia eta, gainera, goranzkoa. Denaden, hori ez da berria. Beste egile batzuek halakofenomeno motak aipatu dituzte gure garaikobereizgarri modura: bereziki, David Harveyk.«Kentzeagatik metaketa» tesia Sassenenplanteamenduekin bat dator neurri batean. Bere iritzizhorren originaltasuna honakoan datza:konplexutasuna handituz doan teknologia erabiltzeaneta, ondorioz, joera horretara bultzatzean (jada iaahaztua zegoen E. F. Schumacher datorkigu burura).

30

biziago daiteke, gizarteko sektore askoren bizikalitatea eta diru sarrera mailak narriatzen direnheinean. Sassenen iritziz, aurrerapena definitzekoerabiltzen ditugun irizpideak erabat planteatu beharkogenituzke berriz.

Testuinguru honetan —eta, agian, lanak eskaintzenduen alderdi berriztatzailea da—, gizarte-baztertzearen joera enpresa handien eskutik, jarduera-eta teknologia-modu geroz eta konplexuagoakaplikatzearen zuzeneko ondorioa da. Horrez gain,gobernuak eta nazioarteko erakundeak gaizkideakdira. Jardun ekonomikoetan gizarte arduragabekeriadago eta, beraz, sistemari basakeria errukigabeaeransten zaio, argi eta garbi.

Sassenek gizarte eta ingurumen eraginengatikjarduketa batzuk bereziki azpimarratzen ditu:teknologia izugarria oinarri bezala duen nekazaritzamunduan zehar zabaltzea eta, horretarako, ahalik etalur gehienak bereganatzea; baita goranzko industria,energia nahiz erauzketa jarduerak, ingurumena etagizartea erasotzen dutenak ere. Nolanahi ere, bijarduera horiek biziki zabaltzen ari dira eta nahasitakobiztanleengan kostu berreskuraezinak eragiten aridira. Aldi berean, jauzi kualitatiboa eman daplanetaren natur kapitala suntsitzeko orduan, nahizeta inoiz ez bezala une honetan enpresa eta politikaeliteek kontserbatzeko kezka faltsuak azaldu.

Dena den, bestelako teknologia konplexuak badaudeeta ez dira hain deigarriak, ondorioak berdinak edokaltegarriagoak izan arren. Sassenentzat adibiderikesangarriena finantza sektorearen jarduerariantzemandako sofistikazio maila da; horren bitartezgauzatzen dira, bere esanetan, «… ezkutuko joerakonplexu eta eraginkorrenak, hain zuzen ere, munduaeraldatzen ari direnak». Aurrekoaren harira, sektoreaneraldaketa iraultzailea gertatu da, teknologia,espekulazioa eta ulertzeko zailtasuna kontuan hartuta,jarduera eta produktuen protagonismo geldigaitzareneskutik. Horien artean gailentzen da titulua ematearengaitasun ia unibertsala, ia guztia finantza produktubihur baitaiteke: higiezinak, azterketak, lehengaiak,laboreak, elikagaiak… Horri esker, guztia jada logikafinantzario/espekulatiboaren barnean sar daiteke etaetengabe gehitzen ditu sektorean errentagarritasun-eta irabazi-iturriak, behin eta berriz beste bizi sektoreeta eremu batzuetan sartuta. Izan ere, ekonomiaren«finantziarizazioa» deritzanaren alderdirik ospetsueta eraginkorrena da. Noski, ezegonkortasuna etaarriskuak gehitzearen kargura egiten da. Hala, krisiak

integratzea zuen helburu, hala nola, langileak etakontsumitzaileak. Eredu horrekin ongizatearenestatua finkatu zen eta eredu horretan eresozialdemokrazia oso ondo errotu zen. Eredu horrenaurka, sistemaren fase berriak, produkzio egituran,teknologian eta jarduera eremuan (orokorra)oinarrituta, pixkana biztanle sektore gutxiago beharditu eta gainerakoak ez dira nahitaezkoak: baiherrialde pobreetan, bai garatuetan, bai laborari etaindigenen taldeetan eta langileen klase tradizionalean,baita erdiko klaseetan ere. Modu horretan pasa da «…jendea barrualderantz erakartzen zuen dinamikatikjendea kanpoalderantz bultzatzen duen dinamikara»,hazkuntzaren kontzepzio «estuki arriskutsuaren» etanabarmenki «korporatiboaren» esparruan.Testuinguru horretan, estatuen lana enpresa handienjarduera ahalik eta errazenen bilakatzea da, hortaz,bidean eragozten duten oztopo guztiak deuseztatzendira eta irabaziari ekarpenik egiten ez dizkiotenelementu guztiek ez dute axolarik. Ildo horieierantzuten dizkiete aplikatzen ari diren politikaekonomiko gehienek. Gainera, krisiak biziagotu etagogortu ditu eta eskearen mailak murriztera nahizprodukzio oinarria kaltetzera daramate (Sassenek«ekonomiaren uzkurdura» deritza). Epe luzearibegira, hazkuntzan argi eta garbi mugak ipinikodituzte. Hala ere, kapitalismoaren fase berri honetanezaugarri nagusietariko bat, diskurtsoak gaindituta,etorkizunagatik kezkarik ez izatea da, epe laburrariobsesioz begiratzearekin batera.

Aurreko ereduan enpresa irabazia funtsean naziokobiztanleriak kontsumo gaitasuna zabaltzearenaraberakoa zen eta, nagusiki, lan indarrean sartzenzenean gertatzen zen. Gaur egun korporazio handiaknagusi dira eta irabazia, korporazio hauena, alegia,argi eta garbi beste faktore batzuen mendekoa da:munduko eskea, finantza eta espekulazio kudeaketa,nazioarteko balio kateak, ohiz kanpoko errentakateratzeko gaitasuna (ingeniaritza fiskala, kostuakkanporatzea, etab.)… Ildo horri jarraiki, ereduak epelaburrari erreparatzen dio, oso lotuta dago finantzalogikarekin, gizarte eta ingurumen eragin negatibogehiago sortzen ditu, ez dago nazioko guneari errotutaeta ez da pertsonez arduratzen. Halako ereduanhazkuntza ekonomikoaren izaera moduerabakigarrian aldatzen da: gizarte gehienarentzat bizimaila material handiagoak lortzeko ardatzbultzatzailearen ordez, ondore positibo orokor gerozeta murritzagoak eta kontzentratuagoak dituenfenomenoa da. Funtsean hazkuntza korporatiboa da,mundu bihotz-gogorrera daramana; manten eta

3131

32

geroz eta maizago gertatzen dira eta larriagoak diraere bai. Halaber, talde askok zorigaitz izugarriakjasaten dituzte eta sektorearen dinamikagatik aurriragerturatzen dira, aipatu sektoreak arduragabekeriazeta indarkeriaz baitihardu. Sektore hegemoniko etainbaditzailearen aurrean gaude; gainerako jardueralerroak inposatzeko gai da. «Ekonomia osasuntsu,gobernu zor on eta egoitza osasuntsuetan eskalahandian mundua suntsipenez» ureztatzen du eta, xedehorrez, «muturreko aberastasun eta pobrezia moduaksortzeko» prozesu basatian buru da.

Liburu poliedrikoaren zenbait alderdi besterik ez da,baina idazten duenarentzat, aginte politiko geroz etakontzentratuagoan oinarrituta, zientzia eta teknologiabizkortzearen inguruko arriskuei buruzkoohartarazpen iluna da. Batzuek konfiantza handia

dute zientziaren birtualtasunean, planetan naturondarearen arrapaladako narriaduraren arazoakkonpontzeko orduan eta baikor ageri dira, gainera.Beste batzuen ustetan, berriz, gure garaiko zientziaeta teknologiaren iraultzak sistema nagusiarenzimenduak errotuko ditu. Baina iritzi horien aldean,Sassenen irakurketarekin ezin ditzakegu ahaztu,batetik, teknologiak ekonomia eta gizarteaorientatzean ezar ditzakeen baldintzak eta, bestetik,kontrolaren kontzentrazioak dakartzan arrisku larriak.Kontzentrazioarekin dutenen agintea indar daitekeeta, bide batez, estrategia ardatz dezakete:teknologiari esker, epe laburrean irabazi gehienakizatea eta, modu horretan, arduragabekeriaren,desberdintasunaren eta nagusikeriaren dinamikaindartzea. Nolanahi ere, buru-hiltzailea izan arren,egin daiteke. �

GEHIAGO JAKITEKO

33

«Beste ekonomia bat abian da» V. jardunaldietako esku-hartzeei buruzko bideoak. Horiek 2018ko martxoaren 9aneta 10ean egin ziren. Horrez gain, La Mundial taldearen irratsaioaren audioa dago, jardunaldia zuzenean emanbaitzuen.

Saskia Sassenen inaugurazio hitzaldia: «Kanporatzeak ekonomia orokorrean»

Almudena Hernando: «Banakakotasunaren fantasia»

GEHIAGO JAKITEKO

34

Santiago Alba eta Yayo Herreroren arteko elkarrizketa; «neoliberalismo eta ekofeminismoari buruzko elkarrizketa»

Mar Cabra: Zerga politikak. Panama Papers izenekoak.

La Mundial ibiltaria irratsaioa: beste ekonomia bat abian da:

MgE DOSIERRAK

1. dosierra: «Nuevos tiempos para la cooperación internacional para el desarrollo», 2011ko apirila.

2. dosierra: «¿Cambiar el mundo desde el consumo?»,2011ko uztaila.

3. dosierra: «Sombras en las microfinanzas», 2011ko urria.

4. dosierra: «La RSE ante la crisis», 2012ko urtarrila.

5. dosierra: «La cooperación al desarrollo en tiempos de crisis.Nuevos actores, nuevos objetivos», 2012ko apirila.

6. dosierra: «Crisis, indignación ciudadana y movimientos sociales», 2012ko uztaila.

7. dosierra: «¿Otra política económica es posible?», 2012ko urria.

8. dosierra: «Banca ética ¿es posible?», 2013ko urtarrila.

9. dosierra: «Desigualdad y ruptura de la cohesión social», 2013ko apirila.

10. dosierra: «Seguridad alimentaria: Derecho y necesidad», 2013ko uztaila.

11. dosierra: «La agenda de desarrollo post-2015:¿Más de lo mismo o el principio de la transición?», 2013ko urria.

12. dosierra: «Economía en colaboración», 2014ko urtarrila.

13. dosierra: «Otra economía está en marcha», 2014ko udaberria.

14. dosierra: «RSC: Para superar la retórica», 2014ko uda.

15. dosierra: «La enseñanza de la economía», 2014ko udazkena.

16. dosierra: «El procomún y los bienes comunes», 2015eko negua.

17. dosierra: «Financiación del desarrollo y Agenda Post-2015», 2015eko udaberria.

18. dosierra: «II Jornadas Otra Economía está en marcha», 2015eko uda.

19. dosierra: «Las exclusiones sociales», 2015eko udazkena.

20. dosierra: «Fiscalidad: eficiencia y equidad», 2016ko negua.

21. dosierra: «Recordando a José Luis Sampedro», 2016ko udaberria.

22. dosierra: «Otra economia está en marcha III», 2016ko uda.

23. dosierra: «El buen vivir como paradigma societal alternativo», 2016ko udazkena.

24. dosierra: «La energía. Retos y problemas», 2017ko negua.

25. dosierra: «Genero-ikuspegia ekonomia sozial eta solidarioan:ekonomia feministaren ekarpenak», 2017ko udaberria.

26. dosierra: «Gure gizarte- eta ekonomia-ereduari buruz berriro pentsatzen», 2017ko uda.

27. dosierra: «Inpaktuko Inbertsioa», 2017ko udazkena.

28. dosierra: «Globalizazioaren gobernua», 2018ko negua.

29. dosierra: «Ekonomia feminista: ikusezina ikusgai egiten», 2018ko udaberria.

http://ecosfron.org/publicaciones/

Mugarik gabeko ekonomilariakc/ Ronda, s/n Bolunta48005 • Bilbao • BizkaiaTel.: 94 415 34 39ecosfron.euskadi@ecosfron.org

Argitalpen hau Garapenerako NazioartekoKooperazioaren Espainiako Agentziaren

(AECID) laguntza finantzarioaz egin da, «2030Agenda eta GIHak: mundua eraldatzekoekonomia aldatzea» proiektuaren karguraU2016/PRYC/001746). Argitalpenaren edukiaegileen erantzukizunesklusiboa da etahalabeharrez ez ditu AECIDreniritziak islatzen.

Laguntzaileak:

MgE Dosierrak30. zk., 2018ko uda