Begirada Berriak

Begirada berriak euskal narraziogintzan

Iratxe Retolaza

Narrazio laburraren goranzko joera: kantitatea (www.bazka.info)

narrazio laburraren goranzko joera: kalitatea

EUSKADI LITERATURA SARIAK

1997 Aingeru Epaltza, Tigre ehizan ELEBERRIA1998 Felipe Juaristi, Galderen geografia POESIA1999 Anjel Lertxundi, Argizariaren egunak ELEBERRIA2000 Lourdes Oñederra, Eta emakumeari sugeak esan zion ELEBERRIA2001 Ramon Saizarbitoria, Gorde nazazu lurpean NARRAZIO LUZEAK2002 Itxaro Borda, %100 basque ELEBERRIA2003 Pello Lizarralde, Larrepetit ELEBERRIA2004 Jokin Muñoz, Bizia lo NARRAZIO LABURRAK2005 Iban Zaldua, Etorkizuna NARRAZIO LABURRAK2006 Xabier Montoia, Euskal Hiria sutan NARRAZIO LABURRAK

Euskal literaturako plazara agerturiko idazle berriak generoka 2007. urtean

Poesia: Beñat Sarasola

Ipuingintza: Katixa Agirre, Uxue Alberdi, Harkaitz Zubiri


Begirada berri horiek hautatzeko irizpideak: Denbora-tartea: XXI. mendean ezagutzera

emandako idazleak izatea Gaiak: gaurkotasuneko gaiak landu dutenak, eta

euskal literaturan berritzaile direnak Estetika: proposamen estetiko berri eta pertsonalak

jorratu dituztenak Harrera: kritikaren eta irakurleen aldetik harrera ona

jaso dutenak Generoa: ipuingintza edo narrazio laburretan

gailentzea, eta genero horrekiko zaletasuna agertu dutenak


2004 Eider Rodriguez, Eta handik gutxira gaur, Susa. Karmele Jaio, Hamabost zauri, Elkar.2005 Uxue Apaolaza, Umeek gezurra esaten dutenetik, Erein.2007 Katixa Agirre, Sua falta zaigu, Elkar. Uxue Alberdi, Aulki bat elurretan, Elkar. Harkaitz Zubiri, Zakur kale, Susa. Karmele Jaio, Zu bezain ahul, Elkar. Eider Rodriguez, Haragia, Susa.

Euskal literaturako giroa:aurre-baldintzak

Narrazio-laburren aldeko diskurtso literarioa eta sormen literarioa (Iban Zaldua, Karlos Linazasoro eta Xabier Montoia)

Emakume idazleen aldarrikapena, emakume narrazio-egileen aldarrikapena (Gutiziak, 2000, Txalaparta).

Literaturaren merkaturatzeak ez du hainbeste presiorik eragiten narrazio-laburretan: askatasun handiagoa estetika berriak jorratzeko

Gaurko mundu hautsia irudikatzeko genero aproposa da

Begirada berrien arteko antzekotasunak

Orainari begiratzen diote: gaurkotasun handiko egoerak eta gertaerak

Tonu eta estiloan batasuna da nagusi: mundu ikuskera bera mamitzen da bildumako narrazio guztietan

Begirada intimoak jorratzen dira, gizarte-ereduarekiko harremanetan

Begirada berrien arteko aldeak: tonuak eta estiloak

Eider Rodriguez (1977): ironiko-lirikoa eta malenkoniatsua


Karmele Jaio (1970):

amultsua eta hurbila


Uxue Apaolaza (1981):

gordin eta lehorra


Katixa Agirre (1981):

lotsagabe eta zinikoa


Uxue Alberdi (1984):

hotza eta zorrotza


Harkaitz Zubiri (1977):

krudela eta irmoa


Eider Rodriguez: ironiko-lirikoa eta malenkoniatsua

Karmele Jaio: amultsua eta hurbila Uxue Apaolaza: gordin eta lehorra Katixa Agirre: lotsagabe eta zinikoa Uxue Alberdi: hotza eta zorrotza Harkaitz Zubiri: krudela eta irmoa

Hiru hari nagusi Familia-eredu tradizionala eta nortasun

pertsonala

Kontsumo-gizartea eta nortasun pertsonala

Enplegua eta nortasun pertsonala

Familia-eredu tradizionala eta nortasun pertsonala

• Bikote heterosexualen arteko komunikazio eza• Bikote heterosexual tradizionalen arteko

botere-harremanak • Eredu tradizional-patriarkalak eragindako

indarkeriak• Harreman sexual eta afektiboak• Eredu berriak: lolitak, lesbianak, gay-ak, etab.


Bikote heterosexualen arteko komunikazio eza: Karmele Jaio, Hamabost zauri, “Zuk nahi duzuna”. [amultsua eta hurbila]

“Ohean etzan den momentuan Leirek berotasuna sentitu du sabeletik behera eta ez da pizzaren piperrek eragindako bihotzerrea. Alexen bularra laztandu eta larrutan egiteko gogoa sentitu du. Une batez pentsakor gelditu da, sabaira begira, baina ez da ausartu eskua haren begi iletsura gerturatzen. Ohera sartu direnetik Alexek ez du ukitu, bera ere sabaira begira etzan da eta, ondorioz, senarra nekatuta egongo dela pentsatu du eta ez duela ezertarako gogorik izango. Alexen ezetza entzuteko beldur da, min egiten baitiote haren ezetzek sabelean.

Batak besteari bizkarra erakutsi diote eta loguraren zain geratu dira. Begiak irekita biak”.

Familia-eredu tradizionala eta nortasun pertsonala Bikote heterosexual tradizionalen arteko botere-

harremanak: emakumearen morrontza. Uxue Apaolaza, Umeek gezurra esaten dutenetik, “Belauniko”. [Gordin eta lehorra]

“Zerbeza asko edan duzu eta irribarrea irristatu egiten zaizu, ez du oso irribarrea ematen. Marra zuri-zuri batzuk ere joan dira tartea. Ez dakizu oso ondo gauzak nondik ateratzen diren. Besarkada bat eskertuko zenuke. Guapa sentitzen zara hala esaten dizulako belarri ondoko hats batek, poltsiko batek. Ez duzu indar gehiegi dagoeneko etxean azkeneko zerbeza atera dizunean eta lokartu egin zara moketan belaunikatu zaituenean. Belauniko esnatu zara, minutu gutxira, zakil arrotz hark eztarriko zintzarria zapaldu dizunean, makarroizko goragaleaz. Hurrengoan zerbeza gutxiago edatea erabaki duzu”.

Familia-eredu tradizionala eta nortasun pertsonala Bikote heterosexual tradizionalen arteko botere-

harremanak: askatze-bidean?. Eider Rodriguez, Eta handik gutxira gaur, “Sexu usaineko gezurrak”. [ironiko-liriko eta malenkoniatsua]

“Amaren etxera berriz. Ezer gabe baina aske. Bakarrik baina osorik. Itsasbazterraren hotsa entzuten dut. Lur hezearen xuxurla. Ama etxean izango da ni iristerako, telebista aurrean afaltzen, azken hamar urteotan bezala. Zenbat denbora, esango dit, Non ibili zara? Eta arrautza frijitu parea egingo dit afaltzeko.

Umetako gelako papera kendu eta lilaz pintatuko dut. Ordenagailu bat jarriko dut, idazteko.

Eider Rodriguez, Eta handik gutxira gaur, “Sexu usaineko gezurrak”. [ironiko-liriko eta

malenkoniatsua]

Martin aireportura iristear egongo da, bere karpeta eta ilusioekin, bere bufanda eta egitasmoekin, bere opari eta sexu usaineko gezurrekin. Baina gaur ez naiz izango bere gerrako zauriak kotoiez osatzeko gertu egongo den erizaina.

Amak zeharka begiratu dit.- Gizendu egin zara –esan dit.- Bai –arrazoi du.- Ilea tindatu beharko zenuke.- Bihar bertan”.


Eredu tradizional-patriarkalak eragindako indarkeriak: Harkaitz Zubiri, Zakur kale, “Hura izan da”. [krudela eta irmoa]

“Gazteak nazka aurpegia jarri dio.Gorrotoak bultzatuta egingo zuen, pentsatu du gizonak.

Auskalo zerk eraginda. Baina gorrotoa. Orain sentitzen dudanaren tamainakoa behintzat. Zehatuta utzi dit emaztea.

- Pozik egongo zara, ezta? –errepikatu dio bi aldiz.- Zoaz etxera, zahar alua! –oihu egin dio mutilak

gaztelaniaz.Aguretzen ari gara, baina zorrak kitatzeko gai gara oraindik,

pentsatu du gizonak.

Harkaitz Zubiri, Zakur kale, “Hura izan da”. [krudela eta irmoa]

Gaztea hizkuntza ezezagun batean mintzatzen hasi zaio. Imintzio zakarrak egiten ari da. Gero eta haserreago dagoela dirudi. Gizona jarrera horrekin gehiago sutu da eta, bere buruarentzat ezustean, beste norbaitek gidatuko balu bezala, makilaz buruan jo du gaztea. Haren oihuak entzun ditu. Baina gizonak kolpeka segitu du, gorputz osoan zigortzen. Geldiaraziko duen ezer ez dagoela sentitu du. Gazteak konortea galdu duela jabetu denean, makila hautsiaren ezpalez eta odolez zipriztindutako gorputz etzanari azken begiratua egin eta buelta erdia hartu du.

Kotxera itzultzen ari delarik, indartsu sentitu da aspaldiko partez. Zereginak beteta”

[edota Eider Rodriguezen “Erle begiak”].


Harreman sexualak eta afektiboak: Uxue Alberdi, Aulki bat elurretan, “Izokinak”. [Hotza eta zorrotza]

“Handik aurrerakoa nahiko sinplea izan zen. “Etorri nahi duzu nire apartamentura? –urrun bizi zara? –ez – ados –etxe polita duzu –eskerrik asko –kopa bat? –izotzarekin mesedez…”. Zalantza batzuk gorabehera –nor azpian, nor gainean… nor lehenago, nor gero… -ez zen asko aldatu zuen jardun izokinei buruz hitz egiten hasi eta elkarrekin ohean amaitzen duten beste bikoteekin konparatuta.

Uxue Alberdi, Aulki bat elurretan, “Izokinak”. [Hotza eta zorrotza]

Zigarroa ohean erre zenuten eta zuk etxerako bidea hartu zenuen “gau polita izan da” esan ondoren. Izokinak zain zenituen, lan asko zenuen. Bera ordenagailuaren aurrean eseri zen.

Eta jendeak pentsatuko du zuen helburu bakarra elkarrekin oheratzea zela. Eta seguru zuek ere, gizajook, hala pentsatzen duzuela”.


Eredu berriak: Katixa Agirre, Sua falta zaigu, “Arazo bat berez”. [lotsagabe eta zinikoa]

“Gizon helduak neska askoz gazteagoekin ikustera ohituta gauden arren, gizonezko edadetuek neskatxengana izaten duten afizioa ezin da biologiaren ildotik ulertu. Aitzitik, biologiari kasu egingo bagenio, tendentziak oso bestelakoa izan beharko lukeela ikasten dugu, kontrakoa, zehatzago esanda.

Katixa Agirre, Sua falta zaigu, “Arazo bat berez”. [lotsagabe eta zinikoa]

Hala da; gizonezkoak hamazortzi-hogei urte duenean lortzen du bere sexualitatearen gailurra, punturik gorien eta sutsuena. Bere hogeikoetan aurrera egiten duen heinean, zer esanik ez berrogei beldurgarri horiek jota, gogo bizia eta sua apalduz joango zaizkio halabeharrez, itzaltzeraino kasu askotan, nerabezarotik irten berritako garai goria erabat ahaztuta betiere”.


• Bikote heterosexualen arteko komunikazio eza• Bikote heterosexual tradizionalen arteko

botere-harremanak • Eredu tradizional-patriarkalak eragindako

indarkeriak• Harreman sexual eta afektiboak• Eredu berriak: lolitak, lesbianak, gay-ak, etab.

Hiru hari nagusi Familia-eredu tradizionala eta nortasun

pertsonala

Kontsumo-gizartea eta nortasun pertsonala: batik bat Eider Rodriguezen Haragia.

Enplegua eta nortasun pertsonala: batik bat Harkaitz Zubiriren Zakur kale.

Mundu ikuskeretan antzekotasunak

Begirada xalo eta inuzenteei ihes egin Sistemaren parte diren pertsona horien guztien

eskubideak agerrarazi baino, pertsona horien ardurez hitz egiten dute

Ezin sistema epaitu kanpotik begiratuko bagenu bezala, barrutik begiratu beharra (barne-eragile garelako pertsonok)

Begirada Berriak

Documents

Transcript of Begirada Berriak