HarremanaHarremana Helburuak

- Ornodunetan nerbio-sistema zentrala eta nerbio-sistema periferikoa bereiztea.

- Nerbio-bulkaden transmisio-noranzkoa azaltzea, sortzen direnetik gauzatzen diren arte.

- Nerbio-sistemen eboluzio-joerak azaltzea (eta sistema endokrinoena).

- Pertsonen guruin endokrinoak identifikatzea.

- Hormona batzuk izendatzea, eta horiek ekoizten duten guruina eta betetzen duten funtzioa azaltzea.

- Nerbio-koordinazioaren eta hormona-koordinazioaren arteko aldeak adieraztea.

Nerbio Sistema Sistema endokrinoa

Nerbio Sistema

Erantzuna

Nerbio sistemaren eta sistema endokrinoaren arteko elkarrekintza.Nerbio sistemaren eta sistema endokrinoaren arteko elkarrekintza.

Adibidea: mina.

Sistema endokrinoaEnergia

Nerbio sistemaren funtzio nagusiak honela sailkatu daitezke:

1. Funtzio sentsoriala: NS-ak gure ingurugiroko (kanpokoa) eta gure gorputzeko (barne-ingurunea) informazioa hartzen du, zelula sentsitibo edo hartzaileen bidez.

2. Integrazio eta oroimen funtzioak:

Integrazio-funtzioa: Behin informazioa hartuta, garrantzi gabeko sentimenezko informazioa baztertu egiten du eta hautatutako informazioa garuneko alde motoreetara garraiatzen da erantzun egokiak sortzeko asmoz.

Oroimena: Informazio sentsorialaren portzentai txiki batek baino ez du bat-bateko erantzuna sortzen. Gehiena, batez ere garun azalean, ekintza motoreen geroko kontrolerako eta prozesu intelektualetarako gordetzen da. Gero, oroimena erabiliz informazio berria sailkatzen da.

3. Funtzio-motorea: Behin informazioa integratua (prozesatua), egokiena den erantzuna NS-ak dituen eferentzien bidez gorputz-atal eta organo ezberdinetara garraia daiteke, non kontrol-prozesu egokiak martxan jarriko diren.

Garun kortexa

(gainazala)

Zerebeloa

Enbor entzefalikoa

Nerbio Sistema Zentrala

Garuna nerbio-sistemako eta gure organismo osoko organorik konplexuena da.

Bi hemisferiotan banatzen da, ezkerreko eta eskubikoa.

Garun-azala kanpoaldeko atala da, eta gainaldea tolesdura ugariz zeharkatuta dauka. Tolesdura horiek, garun-zirkunboluzioek, alegia, handiagoa egiten dute garunaren azalera.

Azal motorraAzal motorra: Nerbioen bidez seinaleak bidaltzen dizkie muskuluei, mugimenduak gauzatu ditzaten.

Azal sentsorialaAzal sentsoriala: Ukimenaren, tenperaturaren, minaren eta dastamenaren errezeptoreek bidalitako infoa jasotzen du nerbioen bidez.

Ikusmen azalaIkusmen azala: Begiek hautemandako estimuluak jasotzen ditu.

Entzumen-azalaEntzumen-azala: Hotsen estimuluak jasotzen ditu.

AsoziazioAsoziazio--azalaazala: Infoa analizatzen du eta horren araberako erantzunak prestatzen ditu. Oroimenari, pentsamenari eta erabakimenari loturiko funtzioak ditu.

Nerbio Sistema Zentrala

Filogenia

Zerebeloa garunaren azpian dago, enbor entzefalikoaren atzealdean.

Garuna bezala 2 hemisferiotan bereizita dago, haren erditik bermisa deritzon zerrenda bat luzatzen baita.

Mugimenduen koordinazioaMugimenduen koordinazioaz eta gorputzaren gorputzaren jarrerajarreraz arduratzen da.

Enbor entzefalikoa, garunaren eta bizkarrezur-muinaren artean dago.

Bi parte ditu:

- Pedunkuluak: garunaren hemisferio banatatik datozen bi axoi multzo.

- Bizkarrezur-erraboila: konkor moduko bat, bizkarrezur-muinarekiko lotunean kokatuta.

- Berak kontrolatzen ditu arnasaren erritmoa, arnasaren erritmoa, bihotz-taupadak, eztula, usainak, goragaleak...bihotz-taupadak, eztula, usainak, goragaleak...

- Garunera informazio garrantzitsua uzten du pasatzen.

Nerbio Sistema Zentrala

Bizkarrezur-muina, enbor entzefalikoaren luzapena da, babestuta dago bizkarrezurraren barruan.

Soka mehe baten antzekoa da. Barnealdean gai grisa (neurona gorputzak) dauzka eta kanpoaldean, gai zuria (axoiak).

Nerbio Sistema Zentrala

- Nerbio-sare somatikoaNerbio-sare somatikoa: Batik bat muskuluen borondatezko mugimenduak kontrolatzen ditu, zehazki eskeleto-muskuluenak.

- Nerbio-sare autonomoa:Nerbio-sare autonomoa: Muskuluen oharkabeko mugimenduak kontrolatzen ditu, zehazki bihotzeko muskuluenak eta muskulu lisoenak,bai eta odol-hodietako eta beste sistema batzuetako muskuluenak ere.

Nerbio Sistema Periferikoa

* * Nerbio SistemaNerbio Sistema SinpatikoaSinpatikoa eta Parasinpatikoaeta Parasinpatikoa

Bi sistemok zenbait organo erregulatzen dituzte. Sinpatikoak organoak kitzikatu egiten ditu eta parasinpatikoak lasaitu.

- Sistema sinpatikoak jarduera fisikorako eta ekintzarako prestatzen du gorputza. Aktibatzen denean, bihotz taupadak arintzen ditu, presio arteriala gehitzen du eta glukosa eramaten du odolera.

- Parasinpatikoak, aktibatzen denean, kontrakoa egiten du. Bihotz taupadak moteldu, presioa gutxitu…

Nerbio Sistema

Animalia ornogabeakAnimalia ornogabeak

Batzuek ez dute sistema endokrinorik, eta beste batzuek gutxi garatua dute.

Animalia apur bat konplexuagoek guruin endokrinoak dituzte, baina ez elkarrekin harremanetan sistema endokrino bat eratzen dutela.

Orokorrean, hormonek hazkundea eta ugalketa prozesuahazkundea eta ugalketa prozesua erregulatzen dituzte ornogabeetan.

(Adibidea: tximeleta)

Sistema endokrinoa

Animalia ornodunakAnimalia ornodunak

Gizakiaren sistema endokrinoa guruin endokrino sail batek osatua da. Guruin horiek hormona mota asko jariatzen dituzte, hauek organismoaren ia funtzio guztiak erregulatzen dituztelarik.

Hainbat ornodunek gizakiaren sistema endokrinoaren antzekoa dute, nahiz eta ez hain garatua.

(Adibidea: igela)

Artropodoak (FILUM)- Intsektuak (KLASEA)Artropodoak (FILUM)- Intsektuak (KLASEA)

Artropodoen hormonek animaliaren metamorfosia eta exoeskeletoaren aldaketa erregulatzen dute.

Sistema endokrinoa

Intsektuen metamorfosia (tximeletak)

Larbaren “gorputz hegodun” ataletik “hormona juvenil” deritzona jariatzen da, honek metamorfosia inhibitzen duelarik. Baina ingurugiroaren aldaketen ostean (argiaren edo tenperaturaren emendioaren eraginez) “gorputz hegoduna” PTTH (hormona protorazikotropikoa) jariatzen hasten da. Honek guruin prototorazikoan ekdisona hormonaren jariapena eragiten du. Hormona honek “hormona juvenil”-ak probokaturiko metamorfosiaren inhibizioa eragozten du eta metamorfosia probokatzen du.

Principios del desarrollo (2010) Wolpert L.

Ornodunak (FILUM)- Anfibioak (KLASEA)Ornodunak (FILUM)- Anfibioak (KLASEA)

Anfibioen hormonek animaliaren metamorfosia erregulatzen dute.

Sistema endokrinoa

Anfibioen metamorfosia (igelak)

Ingurunearen aldaketek, elikadura mailaren emendioa adibidez, kortikotropinaren hormona askatzailea (CRH)-ren jariapena eragiten dute hipotalamoan. Hormona honek hipofisian tirotropina (TSH) askatzea eragiten du. Honek guruin tiroideengan ekiten du, honek T3 eta T4 hormonak jariatu ditzan. Hormona hauek dira metamorfosia eragingo dutenak. Hormona hauek, hipotalamoan eta hipofisian CRH eta TSH-en sintesia mantentzea eragiten dute.

Principios del desarrollo (2010) Wolpert L.

Nerbio Sistema

Erantzuna

Nerbio sistemaren eta sistema endokrinoaren arteko elkarrekintza (gizakia)Nerbio sistemaren eta sistema endokrinoaren arteko elkarrekintza (gizakia)

Adibidea: mina.

Sistema endokrinoaEnergia

Nerbio sistema vs Sistema endokrinoaNerbio sistema vs Sistema endokrinoa

Ezaugarriak Nerbio sistema Sistema endokrinoa

Estimuluaren jatorria Kanpo eta barne ingurunea

Barne ingurunea, nagusiki

Erantzun mota Muskuluak uzkurtu, guruinek jariatzea

Metabolismoaren, hazkundearen, ugalketaren erregulazioa

Informazioaren transmisioaren arduradunak

Bulkada elektrikoak Hormonak

Transmisio-bidea Zirkuitu neuronalak Odola

Transmisio-abiadura Handia (100 m/s) Txikiagoa

Erantzunaren iraupena Laburra Iraunkorra

Gizakietan Sistema endokrinoa Sistema endokrinoa, nerbio sistemarekin batera, erregulazioaz arduratzen den sistema da. Kasu honetan, sistema endokrinoak barne medioa kontrolatuko du, hau da, gorputzaren barne funtzionamendua.

Funtzio hau, odolera jariatzen diren sustantzien bidez egiten da; HORMONEN bidez hain zuzen. Hormona elementu kimiko txikiak dira eta odolean zehar garraiatzen dira.

Sistema endokrinoa

Hipotalamoa Hipotalamoa

Ornodunek duten garuneko egitura da eta guruin endokrinoa ere bai, zenbait hormona jariatzen dituelako. Bere estimulazioak nerbio sistema autonomoaren hainbat erantzun sortzen du eta Hipofisiarekin ere lotura estua du.

Funtzioak

- Oreka hidrikoa Oreka hidrikoa mantendu

- Gorputzaren tenperatura tenperatura erregulatu

- MetabolismoaMetabolismoa kontrolatu

- LoaLoa erregulatu

- Gosea, egarriaGosea, egarria, asetasuna eragin

-Tentsio arteriala Tentsio arteriala erregulatu… Portaeran eragin: amorrua, beldurra, sexu gogoa…

- EmozioEmozioekin lotuta dauden erantzun fisikoak ere eragiten ditu.

- Hipofisiaren jarduera kontrolatu.

HipofisiaHipofisia

Entzefalo azpian dagoen guruin endokrinoa da, ilar baten tamainakoa.

Funtzioak

- Hormona ugari jariatzen ditu eta hormona horietako bakoitzak beste hainbat guruinetan du eragina: giltzurrun gainekoetan, tiroidean eta sexualetan beste batzuen artean.

Bi zati bereizten dira:

- Adenohipofisia: Zati endokrinoa dela esaten da. Hormona gehienak hemen jariatzen dira.

- Neurohipofisia: Hipofisiaren atzeko zatia da. Zati nerbiosoa dela esaten da. Bi hormona jariatzen ditu: ADH eta oxitozina.

Ornodunak (FILUM)- Ugaztunak (KLASEA)- Ornodunak (FILUM)- Ugaztunak (KLASEA)- Primateak (ORDENA)- Hominidoak (FAMILIA)- Homo Primateak (ORDENA)- Hominidoak (FAMILIA)- Homo (GENEROA)- Homo sapiens (ESPEZIEA)(GENEROA)- Homo sapiens (ESPEZIEA)

Sistema endokrinoa

Sistema endokrinoa

LH eta FSH

ACTH

LTHOxzitozina TSH

ADH

PTH

Insulina eta Glukagoia

Kaltzitonina

ZUEN TXANDA!!!ZUEN TXANDA!!!

ZUEN TXANDA!!!ZUEN TXANDA!!!

Sistema endokrinoa

Zein hormonak erantzuten diete honako egoerei?

– Hazkuntza.

– Kalean doan bati doberman batek erasotzen badio.

– Eguerdiko bazkariaren ondoren.

– Nerabezarora iritsi den neska baten kasuan.

– Erditzeko momentuan umetokiko uzkurdurak hasi zaizkion emakumeari.

– Haurrari titia emateko behar duguna.

– Diabetes gaixotasunarekin erlazionatuak.

– Giltzurrunek ura birxurgatzeko behar dutena.

Sistema endokrinoa