BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen...

48
BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana Educación, S. L.ren Hezkuntza Argitalpenetarako Sailean Joseba Santxo Uriarteren eta Teresa Grence Ruizen zuzendaritzapean sortu, taxutu eta gauzaturiko talde-lana da. Liburu honen prestatze- eta argitaratze-lanean honako talde honek esku hartu du: TESTUA Esther Echevarría Soriano Diego Fariña Villaverde Mar García González María Rosa López Pérez Aurora Moral Santa-Olalla Raquel Rubalcaba Bermejo Cristina Tapiador Pérez Francisco Javier Zabaleta Estévez IRUDIAK Jordi Baeza Albalate Eduardo Fuentes Quino Marín Márquez EDIZIOA Ainhoa Basterretxea Llona Gabriela Martín Bermejo PROIEKTUAREN ZUZENDARITZA Joseba Santxo Uriarte Lourdes Etxebarria Orella DIRECCIÓN Y COORDINACIÓN EDITORIAL DE PRIMARIA Joseba Santxo Uriarte Maite López-Sáez Rodríguez-Piñero Gizarte Zientziak 3

Transcript of BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen...

Page 1: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

BALIABIDEEN LIBURUA

LEH

EN

HEZ

KU

NTZ

A

Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana Educación, S. L.ren Hezkuntza Argitalpenetarako Sailean Joseba Santxo Uriarteren eta Teresa Grence Ruizen zuzendaritzapean sortu, taxutu eta gauzaturiko talde-lana da.

Liburu honen prestatze- eta argitaratze-lanean honako talde honek esku hartu du:

TESTUA Esther Echevarría Soriano Diego Fariña Villaverde Mar García González María Rosa López Pérez Aurora Moral Santa-Olalla Raquel Rubalcaba Bermejo Cristina Tapiador Pérez Francisco Javier Zabaleta Estévez

IRUDIAK Jordi Baeza Albalate Eduardo Fuentes Quino Marín Márquez

EDIZIOA Ainhoa Basterretxea Llona Gabriela Martín Bermejo

PROIEKTUAREN ZUZENDARITZA Joseba Santxo Uriarte Lourdes Etxebarria Orella

DIRECCIÓN Y COORDINACIÓN EDITORIAL DE PRIMARIA Joseba Santxo UriarteMaite López-Sáez Rodríguez-Piñero

Gizarte Zientziak3

Page 2: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana
Page 3: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

Aurkibidea

Egiten Jakin Zurekin proiektuaren aurkezpena . . . . . . . . . 5

Ikaslearen liburuan erabilitako ikurrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

Proiektuko materialak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

Unitate didaktikoaren egitura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

Unitateen programazioa eta baliabideak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

Iradokizun metodologikoak eta zeharkako alderdiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

Iradokizun metodologikoak .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

Espazioaren nozioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

Denbora historikoaren kontzeptua... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

Iturriekin lan egitea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

Gizarte- eta herritar-trebetasunak .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

Kausalitatea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

Hezkuntza emozionala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

1. unitatea: Ura eta airea behar ditugu .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

2. unitatea: Inguruan ditugun paisaiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

3. unitatea: Gure bizilekua .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

4. unitatea: Zertan egiten dute lan pertsonek? . . . . . . . . . . . . . . 56

5. unitatea: Lurra, planeta paregabea .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

6. unitatea: Iraganaren detektibeak gara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

Ikusizko pentsamendurako horma-irudiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

Proiektuko zeharkako alderdiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78

Page 4: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

Fotokopiatzeko baliabideak. Ebaluazioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81

Zubia/Santillanaren ebaluazio-sistema .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

Edukien ebaluazioa

Hasierako ebaluazioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86

1. unitateko probak .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90

2. unitateko probak .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

Lehen hiruhilekoko ebaluazioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98

3. unitateko probak .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104

4. unitateko probak .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108

Bigarren hiruhilekoko ebaluazioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112

5. unitateko probak .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118

6. unitateko probak .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122

Hirugarren hiruhilekoko ebaluazioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126

Amaierako ebaluazioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132

Gaitasunen ebaluazioa

Lehen hiruhilekoko ebaluazioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140

Bigarren hiruhilekoko ebaluazioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144

Hirugarren hiruhilekoko ebaluazioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148

Ikaskuntza-estandarrak eta erantzunak . . . . . . . . . . . . . . . . . 153

Fotokopiatzeko baliabideak. Aniztasunari arreta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189

Hobekuntza-plana .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190

Zabaltze-programa .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202

Erantzunak .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214

Page 5: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

Proiektuaren aurkezpena

Egiten Jakin proiektuak lau urte bete ditu. Proiektu arrakastatsua da, baina hezkuntzaren errealitatea aldatzen ari denez etengabe, iritsi zaio eguneratzeko unea. Hori dela eta sortu da Egiten Jakin Zurekin.

Egiten Jakin Zurekin proiektuak irakasleek beren hezkuntza-jardunerako eskatu dizkiguten berrikuntza metodologiko eta pedagogiko garrantzitsuak hartzen ditu barnean, eta hortik datorkio izena. Proiektuaren helburu nagusia da ikasleei laguntzea xxi. mendeko herritarrek ezinbesteko izango dituzten gaitasunak garatzen:

Komunikazio-trebetasunak

Komunikazioa funtsezko ardatza da proiektu honetan. Hori dela eta, arlo guztietan landuko dira komunikazio-trebetasunak, zenbait programaren bitartez:

– Hitz egiteko gogoz. Mintzamena.

– Irakurtzeko gogoz. Irakurmena.

– Idazteko gogoz. Idazmena.

Pentsamendu-abileziak

Pentsatzen ikastea eta arrazoibide logikoa garatzea dira Egiten Jakin Zurekin proiektuaren beste bi ardatz garrantzitsu. Horretarako, ikaskuntza autonomoa eta eraginkorra lortzeko behar diren estrategiak eta errutinak lantzen dira, eta horiei esker, ikasleek goi-mailako pentsamendua

lortzeko trebetasunak eskuratuko dituzte:

– Ulermena indartzea eta ideia garrantzitsuenak laburbiltzea.

– Informazioa barneratzea eta gogoratzea.

– Ezagutzak elkarrekin lotzea.

Estrategia eta errutina horiek barneratzea lagungarria izango da pentsamendua kontrolatzeko eta ezagutza berriak eraginkortasun handiagoz aplikatzeko. Unitateetan, bada pentsamendua lantzeko atal bat, eta kapela urdin baten irudia erabili da atal hori nabarmentzeko.

Adimen emozionala

Emozioen hezkuntza funtsezkoa da ikasleak beren osotasunean hezteko. Egiten Jakin Zurekin proiektuan proposatzen diren oinarrizko helburuetan, alderdi hauek jorratzen dira:

5

Page 6: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

– Norberaren eta besteen emozioak identifikatzea.

– Emozioen autokudeaketa eta erregulazioa.

– Emozioak adieraztea.

– Gizarte-trebetasunak eta enpatia.

Proiektu honetan, kapela gorri baten irudia erabili da adimen emozionala berariaz garatzeko prestatu diren jarduerak eta proposamenak nabarmentzeko.

Sormena

Irudimen bizia izatea da sormena, gai izatea testuinguru desberdinetara egokitzeko, bai eta ezusteko egoeren eta arazoen aurrean erantzun originalak emateko ere. Sormena garatze aldera, gure liburuetan, funtsean, gaitasun hauek lantzen dira:

– Estrategia pertsonalak eta berritzaileak bilatzeko gaitasuna.

– Adierazpenerako molde sortzaileak erabiltzeko gaitasuna.

Proiektu honetako materialetan, kapela berde batez daude nabarmenduta bereziki sormena lantzera bideratuta dauden jarduerak.

Lan kooperatiboa

Proiektu honetan, zenbait jarduera proposatzen dira ikasleak lankidetzan

aritu daitezen eta, helburu bera lortzeko asmoz, elkarrekin lan egiteko gaitasunak gara ditzaten. Jarduera horiek egiteko, zenbait talde mota osatu beharko dituzte ikasleek:

– Bikoteak.

– Taldetxoak.

– Ikastalde osoa.

Jarduera horiek adierazteko, zenbait ikono erabili dira.

Horrez gain, hiruhileko bakoitzaren amaieran, proiektu txiki bat erantsi dugu, Elkarlanean izenekoa. Atal horretan, ikaskuntza kooperatiboko zenbait teknika baliatzen dira.

Ikaskuntzaren autorregulazioa

Egiten Jakin Zurekin proiektuan, ikasleek eginkizun aktiboa dute ikasteko prozesuan, eta horretarako, norberak ikasitakoari buruzko gogoeta sustatu nahi dugu; hala, nork bere burua hobeto ezagutuko du, eta bere indarguneak eta ahulguneak hautemango ditu.

Unitateetan, errubrika labur batzuk daude. Errubrika horien bitartez, ikasleak zer ikasi duten ohartuko dira, eta hori nola egin duten ebaluatuko dute.

Azkenik, neurozientziaren azken aurrerapenak kontuan hartuta, Egiten Jakin Zurekin proiektuan GAMIFIKAZIO-proposamen bat dago, ikasleen emozioa eta jakin-mina pizteko; izan ere, garrantzitsuak dira ikaskuntza indartzeko elementu horiek. Proiektuan, jolasaren berezko dinamikak eskaintzen dira, eta horiei esker, ikasgela eraldatuko dugu, giro estimulatzailea eta motibatzailea sortuko baitugu.

6

Page 7: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

7

Ikaslearen liburuan erabili diren ikurrak

Koloretako kapelak

Ikur horren bidez, binaka lantzea proposatzen diren jarduerak adierazten dira.

Ikur horren bidez, talde-lanean egiteko jarduerak adierazten dira.

Pentsamenduaren kapela da. Horren bidez, hausnartzea eta ondorioak ateratzea beharrezkoa duten jarduerak nabarmentzen dira.

Sormenaren kapela da. Kapela hori duten jardueretan, ikasleei irudimena erabiltzeko eta ideia originalak izateko eskatzen zaie.

Emozioen kapela da. Ikur hori duten jarduerek emozio-gaitasuna lantzen dute: norberaren sentimenduak adieraztea eta kudeatzea, enpatia adieraztea, gatazkak era baketsuan konpontzea…

PENTSAMENDUA

SORMENA

EMOZIOAK

Page 8: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

8

PROIEKTUKO MATERIALAK

IkasleentzatLiburuak eta haiei lotutako materialakLiburu bakoitzarekin batera, diziplinarteko elementu bat dago, arlo guztiak lotzeko aukera ematen duena.

Page 9: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

9

Lengua Castellanako liburuetan bezala, koadernoen bi edizio egin dira: bat gidalerroekin, eta bestea, laukiduna

Lan-koadernoak

Page 10: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

10

PROIEKTUKO MATERIALAK

IrakaslearentzatLiburua oharrekinIkasleen liburuaren edizio berezia, irakasleentzat berariaz egina. Jardueren erantzunak dakartza, bai eta ikasgelako materiala eta Medialiburua erabiltzeko iradokizunak eta proposamenak ere.

Page 11: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

11

Baliabideen liburuaUnitateen programazioa eta iradokizun metodologikoak ditu. Halaber, ebaluaziorako eta aniztasunaren trataerarako zenbait baliabide ere badakartza.

Lengua Castellana

LIBRO DE RECURSOS

• Programación de las unidades

• Sugerencias metodológicas

• Recursos para la evaluación

• Fichas de refuerzo y ampliación

• Recursos complementarios

Incluye fichas fotocopiables

PRIM

AR

IA3

Page 12: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

12

PROIEKTUKO MATERIALAK

Programazio didaktikoa

Ikasgelarako

Ikusizko pentsamendurako horma-irudiak, Natura Zientziak eta Gizarte Zientziak arloetarako.

Page 13: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

13

Baliabide digitalakMedialiburuaGailu askotan erabiltzeko moduko liburu digitala, unitate didaktiko guztietako jarduerekin eta baliabideekin.

Ebaluazio-tresnaZubia/Santillanaren Ebal ebaluazio-tresna berriak azterketak sortzen eta kalifikatzen laguntzen die irakasleei, modu erraz eta atsegin batean, betiere hezkuntza-administrazio bakoitzak adierazitako irizpide, helburu eta estandarrak kontuan hartuta.

Ebal tresnarekin, azterketak sortzeko, irakasleek tresnaren galdera-bankua erabil dezakete, edo beren galderak gehitu.

Txostenen moduluari esker, ikasle bakoitzaren eta gela osoaren aurrerapenari buruzko ikuspegi argia eta zehatza izan dezakete irakasleek.

e-vocación plataformaren

bidez, proiektuko baliabide guztiak

lor daitezke formatu

digitalean.

Page 14: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

14

UNITATE DIDAKTIKOAREN EGITURA

Gizarte Zientziak 3 liburuak 6 unitate ditu, hiru hiruhilekotan antolatuta; horrez gain, Has gaitezen! izeneko hasierako unitate bat du.

Hau da unitate didaktiko bakoitzaren egitura:

Lehen orrialdea

Unitate bakoitzaren hasieran, argazki handi bat dago. Argazkiaren bidez, beren behaketa-gaitasunak erabiltzera animatuko ditugu neska-mutilak.

Hitz egiteko gogoz atalean, zenbait galdera daude, ikasleek denen artean ahoz landu ditzaten. Bestalde, atal horretan ere, jakinarazten da zer jarduera proposatuko den Egiten jakin atalean, gaitasunak lantzeko.

Page 15: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

15

Curriculumeko edukiak zenbait ikasgaitan garatzen dira. Ikasgaietan, hauek ditugu: edukiak aurkezteko, lantzeko eta eskuratzeko informazio-testuak, irudiak eta jarduerak.

Horrez gain, ikasgaietan, zenbait jarduera etiketa batzuen bidez identifikatzen dira. Esaterako, Idazteko gogoz, Hitz egiteko gogoz edo Balioak etiketak daude eta, hurrenez hurren, idazmena, mintzamena eta gogoeta etikoa sustatu nahi da jarduera horien bidez. Kontsultatu atlasa etiketaren bidez, berriz, analisi kartografikoa garatzen da.

Ikasgai bakoitzaren amaieran, laburpen bat dugu, informazio garrantzitsuena laburbiltzeko.

Bestalde, pentsamenduarekin, sormenarekin edo emozioekin lotutako trebetasunak garatzeko jarduerak ere baditugu, hiru koloretako kapelen bidez nabarmenduta.

Eta ikasgai batzuetan, Aurrera noa! ataleko jarduera bat edo batzuk proposatzen dira, lantzen diren edukien harira egiteko.

Edukien orrialdeak2

Golkoa

Lurrean barneratzen den itsas zati bat da. Golko txikiei badia esaten zaie.

Penintsula

Alde batetik izan ezik urez inguratutako lurralde bat da. Alde horri istmo deritzo.

Lurmuturra

Itsasoan barneratzen den lur zati bat da.

Uhartea

Alde guztietatik urez inguratutako lur zati bat da. Uharte multzoak uhartediak dira.

Erliebea lurraren gainazalak dituen formen multzoa da. Kostaldeko erliebea eta barnealdeko erliebea bereizten dira. Kostaldeko erliebearen formak itsasoak bustitzen ditu. Kostaldeak era askotako formak ditu. (1)

Zer erliebe-forma daude kostaldean?

Honelakoak dira kostaldeko erliebeak

Kostaldeko erliebe-formak itsasoan sartzen diren lur zatiak eta lurrean sartzen diren itsas zatiak dira.

Itsasoa lurrean sartzen da

Lurra itsasoan sartzen da

… …

BEHATU ETA AURKITU

• Kopiatu taula, eta sailkatu marrazkiko erliebe-formak.

• Zer da itsaslabarra, kostalde altua ala baxua? Eta hondartza bat?

1 Kostaldeko zer erliebe-forma ezagutzen dituzu? Deskribatu.

2 Zertan dira desberdinak lurmuturrak eta golkoak? Konparatu.

Lurmuturren eta golkoen artean, alde hau dago: lurmuturrak… dira, eta golkoak, berriz, … dira.

3 KONTSULTATU ATLASA. Bilatu uharte handienak Munduko kostaldeak atalean.

1. Kostaldeko erliebe-formak.

Istmoa

Penintsula

Uhartedia

BadiaLurmuturra

Uhartea

Hondartza

Golkoa

PenintsulaIstmoa

Itsaslabarra

JARDUERAK

3534

1

Izaki bizidunok airea arnasteko behar dugu, bai eta beste gauza batzuetarako ere:

• Aireari esker egin dezakete hegan zenbait animaliak eta gailuk; adibidez, jausgailuek.

• Soinuak airean zehar hedatu eta gure be-larrietara heltzen dira.

• Oxigenoa ezinbestekoa da materialek su hartzeko.

Nolakoa da airea?Aireak ez du kolorerik eta zaporerik,, baina beste propietate batzuk ditu:

Airea beharrezkoa daAirea bizitzeko funtsezkoak diren gas batzuen nahaste bat da. Hauek dira garrantzitsuenak:

Airez inguratuta gaude

AURRERA NOA! 8. jarduera

Pisua du

Baloi batek pisu handiagoa du puztuta.

Lekua hartzen du

Ura botilan sartzeko, aireak atera egin behar du.

Ez du formarik

Aireak puxikaren forma hartzen du.

1 IDAZTEKO GOGOZ. Aipatu aireko gas garrantzitsuenak. Idatzi gas bakoitzaren ezaugarri bat.

2 Zer gertatzen da piztuta dagoen kandela bat edalontzi batekin estaltzen badugu? Zergatik?

3 Azaldu zer den atmosfera, zer geruza dituen eta zergatik den garrantzitsua.

Airea gasen konbinazio bat da. Atmosfera Lurra inguratzen duten gasek osatutako geruza da.

Atmosferak Lurra inguratzen duHainbat gasek geruza bat osatzen dute Lurraren inguruan. Geruza hori atmosfera da eta gure planeta babesten du. Izan ere, atmosferari esker gauez ez du hotz handiegirik egi-ten, ezta egunez bero handiegirik ere.

Atmosferak zenbait geruza ditu: troposfera eta estratosfera.

BEHATU ETA AURKITU

• Forma bera al du puxikak puztuta eta puztu gabe? Zergatik?

• Zer forma hartu ditu puxikak?

Oxigenoa. Izaki bizidunok arnasteko behar dugu.

Nitrogenoa. Aireko gasik ugariena da.

Beste gas batzuk:

• Karbono dioxidoa. Izaki bizidunok sortzen dugu arnastean. Autoen kean, lantegietan, suteetan eta abarretan ere badago.

• Ur-lurruna. Ura da, gas-egoeran.

Lurraren gainazaletik gertuen dagoen geruza da, eta hor gertatzen dira fenomeno atmosferikoak.

Geruza altuenetan ez dago ia oxigenorik. Hor dago ozono-geruza, eguzki-izpietatik babesten gaituen geruza.

Troposfera

Estratosfera

JARDUERAK

1918

Page 16: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

Industria-prozesu baten eskema egingo dut

Eskemak informazio jakin baten atal edo ezaugarri garrantzitsuenak

ordenatzen eta lotzen dituzten grafikoak dira.

Deskribatu eskema

1 Erreparatu eskemari eta ordenatu izozkiak ekoizteko

industria-prozesuaren faseak.

Aztertu informazioa

2 IDAZTEKO GOGOZ. Azaldu zure koadernoan nola egiten diren izozkiak.

Ez ahaztu honelako hitzak erabiltzea: lehenbizi, gero, ondoren…

3 Bilatu gogoko duzuen objekturen bat egiteko industria-prozesuari

buruzko informazioa.

• Egin eskema sinple bat eta marrazkiz hornitu.

• Erakutsi gainerako ikaskideei.

EGITEN JAKIN

ZAPORE-EMAILEA

LEHENGAIAKONTZIRATZEA

NAHASGAILUA

PASTEURIZAZIOA

IZOZTEA

Pasteurizazioa

elikagai likidoen

mikroorganismoak

suntsitzeko egiten den

prozesua da, adibidez

esnearena.

paketatzea • osagaiak nahastea • lehengaiak

• nahastea izoztea • izozkien moldea

1 …2 …

3 …4 …

5 …

84

16

UNITATEAREN EGITURA

Irakurtzeko gogoz atalean, hizkuntza-komunikaziorako gaitasuna da gune, eta horretarako, irudiei buruzko irakurketak egitea eta testu errazak ulertzea landuko da.

Egiten jakin atalean, unitateko ikasgaietan ikasitakoa aplikatzeko jarduera bat proposatzen zaie ikasleei, eskuratutako gaitasunak erabiltzeko.

1 Deskribatu testuan aipatzen den paisaia. Paisaia naturala ala eraldatutako paisaia da? Mendialdekoa, ordokikoa ala kostaldekoa da? Zergatik dakizu hori?

2 Zure ustez, munduko lekurik ederrena al da Juan bizi den lekua? Zergatik?

3 BALIOAK. Zenbait lekutan, haurrek lan egin behar izaten dute eta ezin dute ikasi. Zer iruditzen zaizue hori? Munduko lekurik ederrena eleberriko protagonista etxeko gastuetan laguntzeko lan egin behar duen haur bat da.

4 KONTSULTATU ATLASA. Irakurri Munduko paisaiak maparekin batera dauden testuak. Leku horien artetik, nora bidaiatu nahiko zenuke? Zergatik?

IRAKURTZEKO GOGOZ

Munduko lekurik ederrena

Juan naiz eta Guatemalako mendietan bizi naiz. Hiru sumendi handi daude nire herritik hurbil. San Pablo da nire herria, eta mendi malkartsuen artean dago. Mendi-hegal malkartsuetan, soro berde-berdeak daude: arto-, baratxuri- eta tipula-sailak dira.

Haranetan, kafe-soroetako fruitu gorriak zuhaitz handien gerizpean heltzen dira.

Nire herrian, lore asko daude, eta hegazti asko ere bai: arranoak, urretxoriak, hontzak, kolibriak eta loroak. Loroak zuhaitzetan pausatzen dira, eta handik, gure artoa lapurtzera abiatzen dira, haiek soilik ulertzen duten hizkuntza horretan mintzatuz.

San Pablo aintzira handi baten ertzean dago. Beste zazpi herri daude aintzira horren inguruan. Jendeak txalupa motordunak eta kanoak erabiltzen ditu herri batetik bestera joateko. Badago errepide bat, baina ez da ona.

Ni ez naiz inoiz joan beste herrietara; ez naiz inoiz San Pablotik irten. Gau lasaietan, aintziraren ertzera jaisten naiz. Arrantzaleen txalupen argiak ur ilunetan islatzen dira, eta haiei begira egotea gustatzen zait.

Ann CAmeron, Munduko lekurik ederrena. Moldatua

46

Gaitasunak lantzea

Page 17: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

17

IKASITAKOA. Erantzun zure koadernoan.

Zer ikasi duzu eguzki-sistemari buruz?

Zer zenekien lehen Lur planetari buruz? Zer dakizu orain?

Unitate honetan ikusi duzunarekin lotutako zer beste gauza ikertu nahiko zenituzke?

Zer alderdi iruditu zaizkizu zailenak?

Jarri nota unitate honetan egin duzun lanari.

8 IDAZTEKO GOGOZ. Izaki bizidunok Lurrean bizi gaitezke, baina Jupiterren ez. Azaldu zergatik.

7 Kopiatu eta lotu zutabe bakoitzeko terminoak. Gero, idatzi esaldi bat osatu duzun hitz multzo bakoitzarekin. Azkenik, identifikatu Lurraren geruzak irudian.

hidrosfera •

geosfera •

atmosfera •

• hodeiak •

• uharteak •

• ibaiak •

• harriak

• airea

• ura

10 HITZ EGITEKO GOGOZ. Zergatik ikusten da Eguzkia beste izar batzuk baino handiago eta distiratsuago?

9 Esaldi hauek okerrak dira. Zuzendu eta kopiatu zure koadernoan.

• Lurraren gainazaleraren hiru laurdenak kontinenteek hartzen dituzte.

• Lurrak 28 egun behar ditu Eguzkiaren inguruan bira bat osatzeko.

• Eguzkitik gertuen dauden planetak gasez osatuta daude, batez ere.

A

C

B

AURRERA NOA!

104

Berrikusteko jarduerakUnitatearen amaieran, berrikusketarako jarduera batzuk daude, ikasitako kontzeptuak eta prozedurak finkatzeko. Jarduera batzuk, hala nola Gako-hitzak, Laburpena, Eskema edo Taula etiketak dituztenak, lagungarriak dira oinarrizko ikasketa-teknikak garatzeko, eskuratutako ezagutzak integratze aldera.

Azken atala Ikasitakoa da, eta hor, ikasleei eskatzen zaie beren aurrerapenen balorazioa egiteko, modu erraz batean.Copia en tu cuaderno este esquema y completa lo que falta.

Copia y completa en tu cuaderno.

9 LÍNEA DEL TIEMPO. Copia en tu cuaderno esta línea del tiempo y complétala con las huellas que nos ha dejado cada una de las épocas del pasado. Escribe, al menos, dos huellas de cada época.

Identifica estos objetos y escribe a qué época pertenece cada uno.

Escribe un texto sobre la época de los romanos utilizando en él estas palabras:

calzada • anfiteatro • circo

termas • mosaico • latín

Cambios que se produjeron hace 200 años

En la construcción …

En las comunicaciones …

Las viviendas y otros edificios

Los medios de transporte

Los trabajos

… … …

… … …

… … …

… … …

… … …

… … …

COMPRUEBO MI PROGRESO

E G H

F

D

PREHISTORIA

EDAD MEDIA

EDAD MODERNA

898545_06_p19_linea_tiempo

Hace…• …• …

Hace…• …• …

Primeros seres humanos

Hace más de un millón de años• …• …

¿CÓMO LO HE HECHO?

¿Qué has estudiado en esta unidad?

¿Sabrías explicar cómo cambió la vida de los seres humanos cuando aparecieron la agricultura y la ganadería?

¿Qué palabras nuevas has aprendido? ¿Qué significan?

¿Cuál de la etapas de la Historia te ha gustado más? ¿Qué sabes de ella?

¿Qué te ha resultado más difícil en esta unidad?

Page 18: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

18

HIRUHILEKOKO ATALAK

Hiruhilekoko programa horrek taldean egiteko lan bat proposatzen du. Lan hori egiteko, lan kooperatiborako zenbait teknika erabili beharko dira.

Ikasleek 4 edo 5 kideko taldeak osatuko dituzte. Talde bakoitzeko kideek elkarlanean

jardun beharko dute orrialde horietan proposatutako problema edo erronka ebazteko.

Azkenik, Ikasitakoa atalean, egindako lana baloratu beharko dute, elkarrekin.

Hiruhileko bakoitzaren amaieran, bi atal berezi hauek daude:

Elkarlanean

Formamos grupos de cuatro miembros y observamos estas fotografías.

Proponemos soluciones para cuidar los paisajes

¿CÓMO LO HEMOS HECHO?

¿Qué ideas hemos aportado?

¿Hemos aprovechado bien el tiempo para realizar las tareas?

¿Qué hemos aprendido acerca del cuidado de los paisajes?

¿Qué podemos hacer nosotros para ayudar a conservar los paisajes?

3. Comentamos en pareja la imagen que hemos elegido y argumentamos las razones de nuestra elección.

4. Nos reunimos los cuatro miembros del equipo y decidimos entre todos cuál es el paisaje que más daños ha sufrido.

5. El portavoz de cada grupo explica al resto de la clase por qué hemos seleccionado esa fotografía.

6. Finalmente, elaboramos un mural para concienciar a todos de lo que podemos hacer para cuidar nuestros paisajes.

Cada miembro del grupo escribimos qué paisaje consideramos que está más deteriorado y qué daños ha sufrido. Completamos una ficha como esta.

1-2-4

Actividades o acciones que han deteriorado el paisaje: …

¿Qué consecuencias tiene para los seres vivos que lo habitan? …

Propuestas para evitar que una situación similar se vuelva a producir: …

C

D

ES0000000083195 898545_COOPERAMOS-MINILAB_1_CCSS_3_MADRID_70551.indd 48-49

Page 19: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

19

Hiruhilekoa amaitzeko, Minilab atala dago. Hor, esperimentu errazak edo unitateetako edukiekin lotutako materialak manipulatzeko lanak proposatzen dira.

MiniLab

Page 20: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

20

AMAIERAKO ATALAK

Orrialde hauetan, ikusizko hiztegi erraz bat dago, ingelesez, eta Gizarte Zientzien arloko oinarrizko terminoak ageri dira.

Orain ingelesez

Page 21: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

Unitateen programazioa eta baliabideak

Page 22: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

22

Tenporalizazio-proposamena

Liburua sei unitatetan banatuta dago; hau da, bi unitate hiruhileko bakoitzeko. Unitate honetarako denbora sei aste ingurukoa izango dela kalkulatu da.

EDUKIAK

JAKIN EGITEN JAKIN

GURE MUNDUA • Uraren egoerak eta egoera-aldaketak. Uraren zikloa.

• Airea eta atmosfera.

• Fenomeno atmosferikoak. Eguraldia eta klima.

• Zaindu dezagun atmosfera!

• Urari buruzko esperimentuak egitea.

KOMUNIKAZIOA • Airea osatzen duten gasak adieraztea.

• Hodeiak nola eratzen diren azaltzea.

• Ura gure etxeetara nola heltzen den azaltzeko idazlana egitea.

• Leku bateko eguraldia aztertzea.

• Kutsadurak eragiten dituen kalteak adieraztea.

• Urari buruzko esperimentuak egitea.

• Uraren zikloa deskribatzea.

GAITASUNETAN OINARRITUTAKO ATAZA

• Urari buruzko esperimentuak egitea.

PENTSAMENDUA • Airearen kutsadurari buruzko irudi bat aztertzea.

SORMENA • Uraren erabilerei buruzko horma-irudi bat egitea.

LAN KOOPERATIBOA (BIKOTEA ETA TALDEA)

• Ura zaintzeko hartu behar diren neurriak identifikatzea.

• Ikastetxean ura aurrezteko moduei buruzko idazlana.

• Herrian/Hirian kutsadura eragozteko proposamenak.

• Txango bat prestatzea, eguraldia kontuan hartuta.

• Uraren erabilerei buruzko horma-irudi bat egitea.

• Uraren zikloarekin lotutako esperimentuak egitea.

• Airearen ezaugarriekin lotutako esperimentuak egitea.

• Kutsadurak eragiten dituen kalteak adieraztea.

• Urari buruzko esperimentuak egitea.

IZATEN JAKIN

BALIOAK

• Ura zaintzeko eta zaborra birziklatzeko hartu behar diren neurriak identifikatzea.

• Kutsadurak eragiten dituen kalteez ohartzea.

1. unitatea. Ura eta airea behar ditugu

Programazioa

Page 23: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

2323

Irakasleentzako materiala

• Berrikuntza metodologikorako karpeta

• Ikasgelako programazio didaktikoa

• Liburua oharrekin

1. unitatea

• Baliabideen liburua

Ebaluaziorako baliabideak

- Edukien ebaluazioa

- 1. unitatea: O eta A kontrol-probak

Aniztasunaren trataera

- Hobekuntza-plana. 1. unitatea

- Zabaltze-programa. 1. unitatea

Baliabide digitalak

• Medialiburua

1. unitatea: jarduerak eta baliabideak

Ikasgelako materialak

• Ikusizko pentsamendurako horma-irudiak

Uraren zikloa

Proiektuko beste material batzuk

• Nire lehen munduko atlasa

Baliabideak

Page 24: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

Iradokizun metodologikoak eta zeharkako alderdiak

Page 25: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

37

Iradokizun metodologikoak

Proiektu honen planteamenduaren atzean dagoen abiapuntuko premisa da ikasleek beren ikaskuntzan parte-hartze aktiboa izatea, Gizarte Zientzien irakaskuntzarako gaur egungo joerekin bat etorriz: ikasleek inguruan dutenari behatzea, erregistroak egitea, galderak egitea, eta ondorioak ateratzeko gai izatea. Hori guztia, gaur egungo mundua nolakoa den ulertzeko eta ikaskuntza sakona eta eraginkorra lortzeko.

Hau da gure proposamen metodologikoaren helburua: Lehen Hezkuntzako neska-mutilek Gizarte Zientziak prozeduren eta esperientzien ikuspegitik ulertzea, kontzeptuen ikuspegitik ulertzeaz gain, eta behatzeko, aztertzeko, ikertzeko eta kritika egiteko gaitasunak garatzen hastea. Ikerketan oinarritutako irakaskuntzak berekin dakar errealitateari behatzea, besteak beste, honako hauek lortzeko: arazoak adieraztea, arazo horiei aurre egiteko alternatibak identifikatzea, informazioa bildu eta sailkatzea, ikaskideekin eztabaidatzea, eta argudioak adieraztea. Halaber, berekin dakar praktika eta jarduera manipulatiboak egitea, behatzeko eta esperimentatzeko gaitasuna sustatzeko. Haize-biragailu bat egiteak, hazitegi bat prestatzeak edo teleskopio bat egiteak, esate baterako, gaitasun horiek garatzen laguntzen dute.

Orrialde hauek irakaslearentzako orientabidea izan daitezen nahi dugu, ataza zail horretan laguntzeko. Horregatik, atal honetan, gure liburuko edukien ikaskuntza lantzeko iradokizunak egiten dira, eta ikasgelan unitate didaktikoak lantzeko egokiak izan daitezkeen estrategiak, teknikak, baliabideak eta jarduerak proposatzen dira. Ahal den guztietan, lehentasuna emango zaie jarrera proaktiboa eta sortzailea sustatzen duten jarduerei, eta ikasleen parte-hartzea eta ikaskideekiko elkarreragina errazten dutenei.

Unitate bakoitzerako adierazten diren baliabideek eta jarduerek irakasleei beren jardunean laguntzeko helburua dute, baina ez dira gidoi itxitzat hartu behar. Irakasle bakoitzak badaki zer ezaugarri espezifiko dituzten bere ikasleek; beraz, irakasleari dagokio

Page 26: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

38

proposamenak eta iradokizunak egokitzea bere errealitate zehatzera, edota beste proposamen eta iradokizun batzuk prestatzea. Hezkuntza ez da formula itxi batekin ezar daitekeen prozesu bakar bat. Elkar elikatzen duten eta elkarren mesederako diren faktore eta ideien multzoa da, ahalik metodo onena bilatzeko, neska-mutilek hazi, bilakatu, kontzientzia hartu eta ikasi ahal izateko.

Gizarte Zientzien azterketa funtsezko zenbait ardatzen inguruan antolatzen da: fenomenoen eta gertakarien espazioa eta denbora, iturriekin egiten den lana, gizarte- eta herritar-trebetasunen garapena, kausalitatea eta hezkuntza emozionala.

Espazioaren nozioa

Espazioaren nozioa geografia antolatzeko kontzeptu bat da Lehenik eta behin, espazioa ikasleek jarduteko esparrua da, haien testuingurua, eta horrekin lotuta sortzen dira funtsezko zenbait jardunbide, hala nola orientatzea eta ibilbideak egitea planoetan eta mapetan. Orientatzea oinarrizko premia da, aukera ematen baitigu espazioan elementuak kokatzeko, erreferentzia-puntu bat abiapuntutzat hartuta. Neska-mutil horien adinean orientatzea trebetasun zaila da eta etengabe landu behar da; horregatik, liburuaren hasieran, mapei eta orientazioari buruzko atal espezifiko bat dago. Elkarlanean atalean eta dagokien unitateetan, puntu kardinalei buruzko orientazio-eskemak daude, baina horrez gain, lagungarria izango da mapen eta planoen irakurketan edo ibilbideak egiteko jardueretan eskuina eta ezkerra kontzeptuak aplikatzea, ikasleek trebetasun hori eskuratzeko.

Espazioan gertatzen dira, halaber, giza jarduerak, fenomenoak eta gertakariak, iraganekoak eta oraingoak. Horregatik, kokapen-jarduerak egin behar dira, bai eta atlasa erabiltzen eta kontsultatzen hasi ere; izan ere, ikasleek elementu geografiko nagusien eta zenbait hiri garrantzitsuren berri izan behar dute, beren oinarrizko prestakuntzaren parte baitira. Lan hori finkatzeko, irakasleak mapak lantzen dituzten horma-irudiak ditu, eta ikasgelan erabil daitezke.

Kartografiako lana ezinbestekoa da gizarte-zientzien didaktikan, geografian, batez ere. Mapak espazio errealaren adierazpen grafikoak eta sinbolikoak dira. Ikasleek kartografiaren hizkuntza ezagutu behar dute (orientazioa, eskala, sinbologia...), adierazitako espazioa behar bezala interpretatzeko. Liburuan, mapa mota desberdinen irakurketa-jarduera gidatu asko daude,

Page 27: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

39

eredu kartografiko oso ikonikoetan oinarrituak, ikasleen adina kontuan hartuta. Halaber, ikasleek oinarri mutu batean beren mapak egiteko proposamenak daude, eta horiek oso erabilgarriak izan daitezke edukiak ikasteko.

Bestalde, geografia deskribatzaileak funtsezko eginkizuna du Gizarte Zientzietan, aukera ematen baitu eskuratutako ezagutza orokorrak ezagutza horiek garatzen diren espazio zehatzean aplikatzeko. Eduki kontzeptualak gutxi, errazak eta zehatzak dira, baina garrantzi handia ematen zaio «lekuak» ezagutzeari, hala nola mendiak, uhartediak eta ibaiak. Horregatik, ikasliburuan, adin horretako neska-mutilen heldutasunera egokitutako irudiak ditugu, eta mapa horiei esker, ikasleek aukera izango dute espazio geografikoen adierazpena ulertzeko, bai eta ikasten ari diren elementu geografikoak testuinguruan jartzeko ere.

Behatu eta aurkitu atalak era guztietako irudien –mapak barne– irakurketa sustatzen du, eta hori oso beharrezkoa da analisi geografikoan.

Azkenik, ikaskuntza konstruktiboa lortzeko, funtsezkoa da ezagutzak eta prozesuak zer testuinguru errealetan aplikatzen diren ezagutzea, simulazio baten bidez adierazten badira ere. Adibidez, ikasle batek eskala kontzeptua buruz ikastea ez da oso erabilgarria edo eraginkorra izango, ez badaki kontzeptu hori errealitatean erabiltzen: gela edo etxebizitza bateko planoan gauzak neurtzean, errepide-mapa batean ibilbide bat egitean, edo herri edo hiri bateko planoa interpretatzean. Horregatik,

I

M E

H

AIZKORRI MENDILERROA

Txindoki (1346 m)Aketegi

(1551 m)

Gorbeia (1481 m)

Anboto (1481 m)

Aizkorri (1523 m)

TOLOÑO MENDILERROA

K a n t a u r i i t s a s o a

ARABAKO

LAUTADA

ARABAKO

ERRIOXA

Matxitxakolurmuturra Higer

lurmuturra

NAFARROAKO FORU

ERKIDEGOA

GAZTELA ETA

LEON

ERRIOXA

FRAN

Page 28: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

orientazio-trebetasunak norberaren ingurunean erabiltzea eta ezaugarri fisiko jakin batzuk dituzten espazioak ezagutzea ezinbesteko gaitasunak dira espazioaren dimentsioa eskuratzeko.

Denbora historikoa kontzeptua

Honako hauek dira Gizarte Zientzien, eta bereziki historiaren, azterketako berezko gaitasunetako batzuk: oinarrizko denbora-nozioak zuzen erabiltzea, kronologia eta denbora eta denbora historikoa neurtzeko zenbait metodoren berri izatea, eta denboraren adierazpen ikonografikoa. Gaitasun konplexuak eta abstraktuak dira; beraz, adin horretako ikasleek zailtasunak izaten dituzte gaitasun horiek behar bezala aplikatzeko. Lan horri errazteko, liburuan zenbait proposamen daude, bai denbora-nozio orokorrak lantzeko (mendea, milurtekoa, Kristo aurretik eta Kristo ondoren...), bai denbora-nozio historikoak lantzeko (historia aztertzeko ezarritako aroak eta haien iraupena). Alde horretatik, garrantzitsuak dira urteak eta mendeak lotzea proposatzen duten jarduerak, bai eta mendeak identifikatzeko zenbaki erromatarrak irakurtzen jardutekoak ere.

Helburu bererako, irakasleak bi horma-irudi ditu, denbora, sekuentzia kronologikoa eta historiako aroak lantzeko. Eduki bereziki zail horiek aztertzeko balia ditzake horma-irudi horiek.

Bestalde, ikasleek zenbait gertakari giltzarriren datak jakin behar dituzte, erreferentzia gisa, ikasten dituzten gertaera eta edukiak kokatzeko denbora-esparru bat zehaztu ahal izan dezaten. Denbora historikoaren kontzeptua ondo erabiltzeko, erabilgarriak dira objektu historikoak ordenatzeko jarduerak, bai eta datak eta aldiak ordenatzeko jarduerak ere.

Horrez gain, denbora-lerroak marraztea eta aztertzea lagungarria izango da neska-mutilek gertaera-segidak grafikoki adierazten ikasteko eta denbora errealaren eta adierazitako denboraren arteko proportzioa ezartzeak dakarren zailtasuna gainditzeko.

40

Page 29: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

Iturriekin lan egitea

Gutunak, liburuak, mapak, pinturak, eraikuntza-lanak, argazkiak, ahozko lekukotzak, besteak beste, funtsezko informazio-iturriak dira Gizarte Zientziekin lan egitean. Iturriekin lanean hasteko modu motibatzaile bat da historia pertsonala. Halaxe proposatzen da, hain zuzen ere, ikasgelako neska-mutilen bizitzako funtsezko gertaerak kontatzeko jardueretan.

Iturri moten artean, iturri idatziak oso askotarikoak dira: biografiak, gutunak, egunkari pribatuak, legeak, eleberriak, poemak, prentsa… Neska-mutilek eskura dituztenak kontsultatzen ikasi behar dute, informazioa lortzeko, hipotesi sinple bat egiaztatzeko edo egin ditzaketen galderei erantzuteko.

Ez da ahaztu behar ahozko iturriekin lan egitea. Iturri horiek ematen duten informazioa ahotsaren bidez heltzen zaigu, eta lantzeko, honako hauek balia daitezke: familiakoek kontatzen dituzten bizipenak, ikasleek egin ditzaketen inkesta edo elkarrizketa sinpleak, abestiak eta abar.

Iturri ikonografikoek ere balio handia dute Gizarte Zientzietan, zenbait eginkizun betetzen baitituzte. Funtsezko informazio-iturria izateaz gain, lagungarriak dira ikasleen hezkuntza estetiko eta emozionalerako, eta Gizarte Zientzien arloaren eta beste jarduera batzuen (filmak, bidaiak, komikiak...) arteko lotura errazten dute. Neska-mutilak iturri horiekin ohituz joateko, argazkiak, marrazkiak, satelite bidezko irudiak eta artelanak daude liburuan, ikasleek horiek guztiak irakurtzen eta interpretatzen ikasteko. Behatu eta aurkitu atalean landuko da hori, batez ere.

Honelakoak dira herriak

Nolakoak dira herriak? Herriak biztanlegune txikiak dira eta pertsona gutxi bizi dira haietan. Herrietako biztanleek landa-biztanleria osatzen dute.

Kaleak

• Kaleak laburrak eta estuak dira.

• Plaza bat izaten dute

Landa-biztanleria

• Espainian, herriek 10.000 biztanle baino gutxiago dituzte.

Lana

• Jende askok nekazaritzan, abeltzaintzan eta

Landa-hotela

Plaza

Udaletxea

Urbanizazioa

Eliza

Larreak

Laborantza-lurrak

• Zer eraikin daude plazan? Zer funtzio dute?

BEHATU ETA AURKITU

41

Page 30: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

Fotokopiatzeko baliabideak. Ebaluazioa

Page 31: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

83

Zubia/Santillanaren ebaluazio-sistema

Egiten Jakin Zurekin proiektuak baliabide multzo zabala eskaintzen du irakasleen lana errazteko eta haien beharrak asetzeko. Ebaluazioaren alderdi guztiak hartzen ditu aintzat. Hauek dira, besteak beste, baliabideak:

• Edukien ebaluazioa. Unitate didaktiko bakoitzari dagozkion kontrol-probak, eta ikasturte hasierako, hiru hiruhilekoetako eta ikasturte amaierako ebaluazio-probak, ikasleek oinarrizko kontzeptuak eta prozedurak barneratu dituzten ala ez ikusteko.

• Gaitasunen ebaluazioa. Ikasleek gaitasunak zenbateraino garatu dituzten ebaluatzeko hiruhilekoko proba integratuak.

• Ebaluazio-probak sortzeko gailua (EBAL). Aplikazio informatiko honek ebaluazio-proba pertsonalizatuak sortzeko aukera ematen du, jarduerak iragazki-sistema baten bidez aukeratuz. Jarduerak editatzeko eta aldatzeko aukera ere ematen du, baita norberak egindako beste batzuk gaineratzeko aukera ere.

• Ebaluazio-kudeatzailea. EBAL aplikazio informatikoa programazio-kudeatzaile bati konektatuta dago, eta ikasleen kalifikazioak ongi zehaztuta jasotzeko aukera ematen du. Ebaluazio-txostenak egiteko aukera ematen duen tresna bat ere badu, eta kudeatzailearen datuak oinarri hartuta alderatze-grafikoak egiteko ere erabil daiteke.

Edukien ebaluaziorako baliabideakIrakaskuntza- eta ikaskuntza-prozesuak kontrolatzeko aukera ematen du edukien ebaluazioak; hau da, ikasleak edukiak nola bereganatzen ari diren une oro ikusteko aukera. Lan hori errazagoa izan dadin, baliabide hauek eskaintzen dira:.

Page 32: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

84

1. Hasierako ebaluazioa. Ikasturte hasieran, ikasleen abiapuntua zein den jakiteko ebaluazio-proba.

2. Unitate didaktikoen ebaluazioa. Unitate bakoitzeko, baliabide hauek daude:

• Kontrol-probak. Maila desberdineko bi proba daude:

– O proba. Oinarrizko mailako proba da, eta ikasle guztiek barneratu beharreko gutxieneko edukiak ebaluatzen dira.

– A proba. Maila aurreratuko proba.

• Ebaluazio-irizpideak, lorpen-adierazleak eta erantzunak. Taula baten bidez, curriculumeko ikaskuntza-estandarrak eta unitate didaktiko bakoitzeko lorpen-adierazleak probetako jarduerekin lotzen dira. Horrez gain, jarduera guztien emaitzak ere badatoz.

3. Hiruhilekoko ebaluazioak. Hiruhileko bakoitzaren amaieran, ikasleen jarraipena egiteko baliabide hauek daude:

• Hiruhilekoko ebaluazio-probak. Hiruhileko bakoitzean landu diren eduki garrantzitsuenak ebaluatzeko balio dute. Hiru proba daude:

– O hiruhilekoko ebaluazioa. Oinarrizko mailako proba.

– A hiruhilekoko ebaluazioa. Maila aurreratuko proba.

– B hiruhilekoko ebaluazioa. Bikaintasuna lortzera bideratuta dagoen proba, erronka intelektual handiagoa eskatzen du.

• Ebaluazio-irizpideak, lorpen-adierazleak eta erantzunak.

4. Amaierako ebaluazioa. Ikaskuntzaren ebaluazio globalagoa egiteko. Elementu hauek ditu:

• Amaierako ebaluazio-probak. Ikasturte osoko oinarrizko edukiak noraino barneratu dituzten ebaluatzeko diseinatuak. Bi proba daude:

– O amaierako ebaluazioa. Oinarrizko mailako proba.

– A amaierako ebaluazioa. Maila aurreratuko proba.

• Ebaluazio-irizpideak eta lorpen-adierazleak.

5. Kalifikazioen erregistroa. Erregistro-taula bat eskaintzen da, ikasleek probetan lortzen dituzten kalifikazioak jasotzeko.

Page 33: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

85

Gaitasunen ebaluazioa egiteko baliabideakEgiten Jakin Zurekin proiektuaren baitan, ikasleek hezkuntza-gaitasunak nola garatu eta eskuratu dituzten ebaluatzeko probak daude.

Gaitasunak ebaluatzeko probak edukiak ebaluatzeko proben osagarriak dira. Bai batzuek, bai besteek, prozesu kognitiboak eta ikaskuntzan izandako aurrerapenak ebaluatzen dituzte, baina edukiak ebaluatzeko proben ardatza arloaren beraren curriculuma da, eta gaitasunak ebaluatzeko probek, berriz, arlo horiek hezkuntza-gaitasunak eskuratzen nola laguntzen duten aztertzen dute.

Lehen Hezkuntzako hirugarren mailarako, baliabide hauek eskaintzen ditu gure proiektu editorialak:

1. Gaitasunak ebaluatzeko kontrol-probak. Hiru hilean behingo proba integratuak eskaintzen dira, gaitasunak eskuratzen ikasleek zer aurrerapen-maila duten ikusteko.

2. Lorpen-adierazleak. Curriculumean dauden ebaluazio- irizpideak eta haien lorpen-adierazleak probako jarduerekin lotzen dira.

3. Lorpen-mailak. Proba bakoitzak lau lorpen-maila ditu, irakaslearentzat errazagoa izan dadin ikasleek egindako lana zuzendu eta baloratzea.

4. Erregistro-orriak. Proba bakoitzerako, puntuazioen erregistro-orri bat dago, eta hartan, probaren balorazio kualitatiboa egiteko irizpideak ere badaude.

Page 34: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

FOTOKOPIATZEKO MATERIALA © 2019 ZUBIA EDITORIALA, S.L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L.86

Izena Data

1 Begiratu marrazkiei, eta osatu esaldiak, hitz hauek erabiliz:

ur - lurrun - izotz

gas - solido - likido

1. Saioak -koskor batzuk jarri ditu plater batean. Izotza bat da.

2. Eguzkiaren beroaren ondorioz, izotza urtu egiten da eta bihurtzen da. Urtutako izotz hori bat da.

3. Gero, ura bihurtzen da, eta hori bat da.

2 Esan ea esaldia hauek zuzenak (Z) ala okerrak (O) diren.

Airea gasez osatuta dago.

Aireak lekua hartzen du.

Aireak ez du pisurik.

Aireak oxigenoa du. Oxigenoa arnasteko behar dugu.

Aireak barne hartzen duen edukiontziaren forma hartzen du.

3 Idatzi zer prezipitazio mota den marrazki bakoitza.

1 2 3

Hasierako ebaluazioa

Lagin

a

Page 35: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

87FOTOKOPIATZEKO MATERIALA © 2019 ZUBIA EDITORIALA, S.L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L.

HASIERAKO EBALUAZIOA

4 Naturan, hainbat lekutan aurki dezakegu ura. Marrazkian, horrelako leku batzuk ageri dira. Idatzi haien izenak.

5 Azaldu zertan diren desberdinak ibai nagusiak eta ibaiadarrak.

6 Lotu elementu hauek dagokien paisaia motarekin.

hondartza

mendia

itsaslabarra

ordokia

lurmuturra

mendilerroa

7 Eman termino hauen definizioa:

• Ordokia:

• Lurmuturra:

Kostaldeko paisaia

Mendiko paisaia

Ordokiko paisaiaLagin

a

Page 36: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

88 FOTOKOPIATZEKO MATERIALA © 2019 ZUBIA EDITORIALA, S.L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L.

HASIERAKO EBALUAZIOA

8 Markatu He (herria) eta Hi (hiria) dagokion lekuan. Gero, osatu taula.

Herriak Hiriak

Zenbat biztanle dituzte?

Nolakoak dira kaleak?

Nolakoak dira eraikinak?

Nolakoa da kaleetako zirkulazioa?

9 Erantzun galdera hauei:

• Nola esaten zaio udalerria gobernatzen duen erakundeari?

• Nork osatzen dute erakunde hori?

• Zer udal-zerbitzu ezagutzen dituzu? Adierazi zure herrian edo hirian dauden zerbitzuetako batzuk.

Lagin

a

Page 37: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

89FOTOKOPIATZEKO MATERIALA © 2019 ZUBIA EDITORIALA, S.L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L.

HASIERAKO EBALUAZIOA

10 Marrazki hauetako batean, zirkulazio-arauak behar bezala betetzen dira. Markatu marrazki hori eta esan zergatik dakizun hori dela marrazki zuzena.

11 Idatzi lan mota bakoitzeko bi adibide.

• Naturan egiten diren lanak:

• Fabriketan egiten diren lanak:

• Zerbitzuak ematen dituzten lanak:

12 Zer erabiltzen duzu denbora-unitate hauek neurtzeko? Lotu.

orduak

hilak

egunak

minutuak

urteak

segundoak

13 Ordenatu eguneko jarduera hauek kronologiaren arabera. Idatzi 1, 2, 3, 4, 5.

Afaldu eta goiz oheratzen naiz.

Gosaldu egiten dut eta eskolara joateko prestatzen naiz.

Etxetik irteten naiz eta eskolara joaten naiz.

Askaria hartu, eta etxeko lanak egiten ditut.

Ohetik jaikitzen naiz.

Egutegia

ErlojuaLagin

a

Page 38: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

90 FOTOKOPIATZEKO MATERIALA © 2019 ZUBIA EDITORIALA, S.L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L.

Izena Data

O EREDUAKontrol-proba1

1 Zer egoeratan dago ura kasu hauetako bakoitzean?

• Itsasoa: • Izotz-koskor bat:

• Elur-maluta bat: • Lur azpiko urak:

2 Zer egoera-aldaketa ageri da marrazki bakoitzean? Idatzi haien izenak.

3 Idatzi uraren zikloaren faseen izenak marrazkian, dagokien lekuan.

4 Nora itzultzen da prezipitazioetako ura?

5 Adierazi airearen hiru propietate.

A B

Lagin

a

Page 39: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

91FOTOKOPIATZEKO MATERIALA © 2019 ZUBIA EDITORIALA, S.L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L.

O EREDUA 1

6 Idatzi marrazkian adierazitako atmosferaren zatien izenak.

7 Zer fenomeno atmosferiko ageri da irudi bakoitzean? Idatzi.

8 Eman kontzeptu hauen definizioa:

• Klima:

• Eguraldia:

9 Zertarako erabiltzen da plubiometroa?

10 Idatzi airearen kutsaduraren bi kausa, eta esan ea naturalak ala artifizialak diren.

Lagin

a

Page 40: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

92 FOTOKOPIATZEKO MATERIALA © 2019 ZUBIA EDITORIALA, S.L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L.

Izena Data

A EREDUAKontrol-proba1

1 Deskribatu ur likidoaren eta ur-lurrunaren ezaugarriak.

2 Zer egoera-aldaketa adierazi da marrazki bakoitzean?

• A marrazkian, hau ageri da:

• B marrazkian, hau ageri da:

3 Naturako ura egunero erabiltzen dugu, edateko, ureztatzeko, garbitzeko eta abarrerako, baina hala ere, ez da agortzen. Zergatik?

4 Begiratu marrazkiari eta adierazi uraren zikloaren zer fase den zenbaki bakoitza.

1.

2.

3.

4.

5 Atmosferako zer geruzak du ozonoa? Zergatik da garrantzitsua?

1

23

4

A

B

Lagin

a

Page 41: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

93FOTOKOPIATZEKO MATERIALA © 2019 ZUBIA EDITORIALA, S.L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L.

A EREDUA 1

6 Gauza bera al dira airea eta atmosfera? Azaldu.

7 Idatzi zertarako balio duen aireak egoera hauetako bakoitzean:

8 Azaldu zertan diren desberdinak kostaldeko klima eta mendiko klima.

9 Deskribatu irudiko eguraldia.

10 Zer egin ahal duzu atmosfera zaintzeko? Eman bi adibide.

A B

C

D

Lagin

a

Page 42: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

8787

Fotokopiatzeko baliabideak. Aniztasunaren trataera

Page 43: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

190 FOTOKOPIATZEKO MATERIALA © 2019 ZUBIA EDITORIALA, S.L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L.

Ura

HOBEKUNTZA-PLANA 1

Izena Data

BERRIKUSI INFORMAZIO HAU.

Lurrean, ura hiru egoera desberdinetan egon daiteke: solido-egoeran, likido-egoeran eta gas-egoeran. Naturan, ura etengabe mugitzen ari da, eta egiten duen bidaia uraren zikloa da.

1 Zer egoera-aldaketa adierazten dira? Idatzi.

2 Begiratu marrazkiari eta idatzi uraren zikloko fase hauetako bakoitza dagokion lekuan.

prezipitazioa – lurrunketa – kondentsazioa – itzulera

Lagin

a

Page 44: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

191FOTOKOPIATZEKO MATERIALA © 2019 ZUBIA EDITORIALA, S.L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L.

HOBEKUNTZA-PLANA

Atmosfera eta eguraldia1

Izena Data

BERRIKUSI INFORMAZIO HAU.

Atmosfera Lurra biltzen duen gas-geruza da. Fenomeno atmosferikoak atmosferan gertatzen diren gertakari naturalak dira. Klima leku jakin batean urteetan zehar nagusi den eguraldi mota da.

1 Osatu eskema hitz hauek erabiliz.

atmosfera – troposfera – estratosfera

2 Lotu bi zutabeak esaldiak osatzeko.

Haizea…

mugitzen den airea da.

Prezipitazioak…

deskarga elektrikoak dira.

Tximistak…

hodeietatik erortzen den ura dira.

3 Osatu taula klima hauen ezaugarriak idatziz.

Klima Tenperaturak Prezipitazioak

Mendikoa baxuak

Kostaldekoa

Barnealdekoa

Lagin

a

Page 45: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

192 FOTOKOPIATZEKO MATERIALA © 2019 ZUBIA EDITORIALA, S.L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L.

Erliebea

HOBEKUNTZA-PLANA 2

Izena Data

BERRIKUSI INFORMAZIO HAU.

Erliebea lurraren gainazalak dituen formen multzoa da. Erliebea kostaldekoa edo barnealdekoa (menditsua edo laua) izan daiteke.

1 Idatzi erliebe-forma hauetako bakoitzaren zenbakia irudian dagokion lekuan.

1. lurmuturra 3. uhartea 5. itsaslabarra 7. mendia

2. penintsula 4. uhartedia 6. badia 8. harana

2 Osatu esaldiak, dagokion hitza erabiliz.

• Iberiar penintsularen erdialdea hartzen du.

• Mendikate batzuk Iberiar goi-ordokitik daude; beste batzuek

egiten dute, eta beste batzuek, berriz, zeharkatu egiten dute.

• Bi sakonune daude: Ebroren sakonunea eta sakonunea.

• Espainiako uhartediak hauek dira: uharteak eta Balear uharteak.

Lagin

a

Page 46: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

193FOTOKOPIATZEKO MATERIALA © 2019 ZUBIA EDITORIALA, S.L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L.

HOBEKUNTZA-PLANA

Ura naturan2

Izena Data

BERRIKUSI INFORMAZIO HAU.

Naturan, ura leku askotan aurkitu daiteke. Ibaiak ur-laster etengabeak dira.

1 Leku hauetatik, zeinetan aurki daiteke ur izoztua? Markatu.

Mendi baten gailurrean Hondartzan

Poloetan Iceberg batean

Uhar batean Akuifero batean

2 Begiratu irudiari eta osatu, koadroko hitzak erabiliz.

goi – erdiko – behe – ibaiadarra – bokalea – meandroa

-ibilbidea

ibilbidea

-ibilbidea

Lagin

a

Page 47: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

Zer da berotegi-efektua?

Jada, badakizu atmosfera Lurra biltzen duen gas-geruza dela. Atmosferan, arnasteko behar dugun oxigenoaz gain, beste gas batzuk daude; esate baterako, karbono dioxidoa eta ur-lurruna. Gas horiei esker, Eguzkiaren beroak ez du espaziora ihes egiten, eta Lurrak bizia izateko tenperatura egokia izan dezake. Fenomeno horri berotegi-efektu esaten zaio.

Hala ere, gaur egun, atmosferan, berotegi-efektua eragiten duten gasen kantitatea asko handitu da, gizakiaren jardueren ondorioz, batez ere. Esate baterako, berotegi-efektua eragiten dute ibilgailuek eta fabrikek isurtzen dituzten gasek, edo aerosolek egunero atmosferara jaurtitzen dituzten gasek.

Hau da gas horien kantitatea handitzearen ondorio nagusia: Lurraren gainazalaren tenperatura handitzen ari da, eta horrenbestez, poloak urtzen ari dira. Oro har, planetaren berotze globala gertatzen ari da, eta hori oso arriskutsua da; izan ere, tenperaturak gora egiten jarraitzen badu, oso kaltegarria izan daiteke bizirako.

Lagin

aIzena Data

ZABALTZE-PROGRAMA

1 Irakurri testua eta erantzun galderei.

• Zer gasek osatzen dute atmosfera?

• Zeri esaten diogu berotegi-efektua? Markatu erantzun zuzena.

Atmosferako gas batzuei esker, Lurrak tenperatura egokia du.

Atmosferako gas batzuek Lurra hoztea eragiten dute.

• Zer ari da gertatzen atmosferan gaur egun? Zergatik ari da hori gertatzen?

202 FOTOKOPIATZEKO MATERIALA © 2019 ZUBIA EDITORIALA, S.L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L.

1. unitatea

Page 48: BALIABIDEEN LIBURUA 3 LEHEN HEZKUNTZA Gizarte ......BALIABIDEEN LIBURUA LEHEN HEZKUNTZA Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Gizarte Zientziak liburua Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana

2 Hona hemen berotze globalaren ondorioetako batzuk. Idatzi ondorio bakoitza marrazkian dagokion lekuan.

• Poloetako izotza urtzen ari da.

• Itsas maila gora egiten ari da, eta zenbait eremu urez estalita geratuko dira.

• Gero eta lehorte gehiago daude.

• Basamortuak hedatzen ari dira.

3 Zer neurri har ditzakegu pertsonok planetaren berotze globalari aurre egiteko? Ikertu eta idatzi.

203FOTOKOPIATZEKO MATERIALA © 2019 ZUBIA EDITORIALA, S.L. / SANTILLANA EDUCACIÓN, S. L.

ZABALTZE-PROGRAMA 1

Lagin

a