BALEEN AHAIDEZAHARRAK:

300 MILIOI URTEKO IBILBIDEEBOLUTIBOA

Alfontso Martinez Lizarduikoa

Donostiako Kontxako badianmamu erraldoi baten hegatsbeltz-beltza bapatean desa-gertu egin da ur ilunen ma-

galean. Emeki-emeki baina gero etaindartsuago bihurtzen ari den euriak,lautada berde-gris hartan zuloak eragitenditu, itsasoko urgaina bor-bor ernaraziz,Txinako itsasoetan sortzen diren tifoienaire-korronteko boli beltzeko dorre luzeeta mugikorrek zeruko beltza itsasokoberdearekin lotzen dute. Hona hemen he-riotzaren izua eta natura bortitzaren aska-tasuna betetzen dituen eszena danteskoa.Haizeak izugarri gogor jotzen du itsasfaroaren atsedeneko argi bibrakorra, unezenbaitetan itzaltzera helduz. Gero etailunago bihurtzen ari den giro horretan,zeru grisaren azpitik eta ekaitz-beldurrakeraginda, olatuen gandorrek iraultzekozorian darabilten bi txalupa kupidarikgabe mugi erazten ditu harat-honat.

Txalupa batean, aurpegirik gabekokapeladun izaki zaildu eta bustiaren be-soa tente ari da jartzen, inoiz baino odolgehiago xurgatzen duten zainen ondoanteink irauten duen soka lodiaren puntarenburdinazko arpoia jaurtikitzeko prest,itsasoko edozein keinuri eraginez. Hara-gizko eskultura geldi-luze hori ala burdi-na hotzeko arpoi luzea, materia gabekoizakia zein den ez dago jakiterik; haindira mugiezin!. Balenzalearen begi biri-bilak betzuloetatik aterata daude itsasoa-ren ur–zurrunbiloei begira, sakonekoitsas mamuak begiz hil nahi izango balitubezala. Harri bihurtutako begi odolezta-

tuetatik urtanto bat zirriztatzen da emekibetileei kliskaketa eragin gabe. Une ho-rretan bertan, unibertsoan aspaldidaniketengabe jariatzen ari den denbora geldi-tu egin da, kosmoseko gertakari guztiakizoztuz. Dimentsiorik gabeko une horre-tan, itsasoa nahiz arrantzalea, arpoi nahizitsaspean bizi omen diren munstroak,haizea, itsas faroko argia eta zeruko gris-beltz koloreak, harri bihurtu dirabizitzaren kontingentziatik at kokatuz.

Zer gertatu zen hain zuzen? Zer-nolako gertakari edo historiak gertatuziren espazio-denboraz kanpoko etenal-di horretan? Ez dugu inoiz jakingo. Bainaohizkanpoko zarata izugarri hark eraginzuen nonbait denboraren esentzia etaberriz ere gertakizunak etengabe batabestearen ondotik agertzen hasi ziren.Txalupan zeuden bederatzi lagunek ifer-nuko zarata hori entzundako aldiuneanbertan, antxetek beren hegaldian kopeta-ren aurka jotzen duen haize askatzaileanabaritu zuten beren gorputzak zeru bel-

tzerantz abiada handiz zuzentzen zirenbitartean. Baina hodei ilun eta leun haiekez zuten gizaki zaildu haiek jasotzerikizan; bapatean itsasoetako mamu beldur-garriak beraietaz maitemindurik egongobailitzan indar osoz erakarri bait zituen.Igoaldia bezain azkarra izan zen jaitsiera.Segundo zenbaitetan gorputz mutilatuakdesagertu eta agoniako oihu ikaragarriakisildu egin ziren, giroan nagusitzen arizen haizearen uluari nagusitasuna pasa-raziz. Orduan, urgainean izaki bizidunenarrastorik gelditzen ez zenean, balearenisats beltz handi batek harro eta indartsuzaplada ikaragarria eman zuen itsasgai-neko lautada ilunean barreiaturik zeudenarrantzarako tresna guztiak mila puska-tan hautsiz, horrela itsasazpiko zirraraz-ko erresuma hartan zalantzarik gabekonagusitasuna adieraziz.

Aurreko hau, azkeneko hilabeteetanbaleei buruz izan dudan amets berezihorietako bat izan da. Lan gogorra izanda benetan azkenaldi honetan BALEA

* Murgil eta Sarda Taldeak: BALEA ETA EUSKALDUNAK (GAIAK argitaldaria; Donostia; 1989)

Permiko aldiko oihana. Irudian likopodioak, (azeribuztanak) eta zuhaitz-tamainako garoak nonnahi agertzen dira.

Dimetrodon deritzon narrasti ugaztun beldurgarria.

ETA EUSKALDUNAK liburua argita-ratzeko egin duguna*. Baina inoiz eznukeen pentsatuko liburu honen antola-ketak niregan hain eragin handia izanzezakeenik. Hilabete hauetan baleenkondaira misteriotsuak, balen arrantza-rako teknika bereziak, euskaldunok ani-malia hauekin izan genituen harremanestuak, baleak eraginda gure arbasoekbisitatu zituzten eskimalen eta indiarrenlurralde urrun haietan gertatutako aben-

turak, baleen arbasoek dinosauruekinizan zituzten borroka latzak, euskal ba-learen desagerpena, XVI-XVII. mende-tako baleen inguruko euskaldunen lanaketa ohiturak, beste balen moten ihardue-rak eta kontakizunak. Katxalotea, izur-dea, narbala, xibarta, mazopa, ezpalartaedo belugak izan dira egun hauetako gurelankide hurbilenak. Balearen ingurukozientzi fikzioak ere gure lanordutan lekuberezia izan du. Balearekiko liluragarri-

tasun horren testigantza eman nahi nueneta horregatik hemen naukazue gai ederbatez hitz egiteko; balearen 300 milioiurteko bide ebolutiboaz hitz egiteko hainzuzen.

Ahaide zaharrenak:Narrasti ugaztunak

Permiko garaian Lurra kolonizatu etamenperatu zuten narrasti bitxi eta krude-

lak, ugaztunen eta beraz balearen ahaide-rik zaharrenak ditugu. Fantasiazko ani-malia hauengandik, 160 milioi urte ge-roago, ugaztunak jaioko ziren.

Narrasti ugaztunak Karbonifero ga-raian agertu ziren lehenengo aldiz bizia-ren katean dakigunez; orain dela 300milioi urte beraz. Animalia hauek, gero-ko ugaztunen ezaugarri garrantzitsuizango zen bitxitasuna zuten: odol beroa;alegia, gorputzaren tenperatura kontro-latzeko mekanismo metabolikoa.

Animalia hauek beren existentziara-ko aurkitu zuten ingurugiroa epela etalehorra izan zen. Giro horretan oihanak

ikusgarria zen benetan: bizkarreko or-noek punta zuten, eta punta bakoitzakbelaren antzeko mintz banari eustenzion. Bela horren funtzioa ez dakigugarbi zein zen, baina batzuen eritziz,gorputzaren beroa kontrolatzeko erabil-tzen zuten. Horren arabera, gorputza be-rotu nahi zutenean, bela eguzkiari begiraorientatzen zuten eta hoztu nahi zute-nean, eguzkiarekin lerrotu edo itzala bi-latzen. Animalia honen espezie askoaurkitu dira, ehun baino gehiago izaterahel zitezkeela. Permikoaren hasieran,animalia hauek Iparrameriketan bakarrikbizi izan ziren, baina geroago lehen

guztietara zabalduko zuten.Moschops deritzon terapsido belarja-

lea da famatuenetako bat. Afrikako ibaialdeetan bizi izan omen zen orain dela250 milioi urte. Bi metro luze izanda,bazuen buru-sabaian hirugarren begia,eta horrekin ere ikusteko ahalmena.Mugitzen motela zen, baina jatorrizkonarrastiak baino hobeto ibil zatekeen;hankak gorputz azpian kokaturik baitzituen eta ez aldeetan, narrastien kasuangertatzen zen moduan.

Terapsidoen artean ugaztunekin erla-ziorik estuena izan zutenak teriodontoakdira. Hauen hortzeria eta bizkarrezurrekantz handia daukate ugaztunenekin kon-paratuz. Horien artean ikusgarrienetakobat Lycaenops dugu. Afrika aldean biziizanik, harrapari ankerra omen zen, bainaPermikoaren azkeneko partean, besteasko bezalaxe, desagertua zen jadanik.Ehun milioi urteko existentzia izan ondo-ren, narrasti ugaztunak desagertu eginziren betirako biziaren historiatik, Meso-zoiko aldian lehiakide gaindiezinak sortuzitzaizkielako: Dinosauruak hain zuzen.

Terapsidoek ezin izan zieten aurreegin dinosauru haragijaleei. Horrela te-rapsidoak, ehun milioi urtean zehar erre-ge izandako enda menperatzailea, geroeta murriztuagoa agertzen zaigu fosilenerregistroan eta zenbait milioi urte pasa-tuta gutxiengo txikia zen jadanik. Baikopuruz bai tamainaz, murriztu egin zi-ren drastikoki, seguraski ausartenak etahandienak dinosauruen jaki izan zirela-ko. Horregatik gero eta espezie txikia-goak aurkitzen ditugu narrasti ugaztu-nengan. Permiko aldian hartz, otso edozakurraren tamaina zuten animalia bote-retsuak, arratoi edo xaguen dimen-tsioetara murriztuak izan ziren. Oraindela 180 milioi urte, terapsido nagusiekutzitako arrasto bakarra xagu horiek ditu-gu, baina espezie ñimiño horiengandiklehenengo ugaztunak sortuko ziren hainzuzen.

eta basoak nonnahi agertzen ziren etaberaiengan garo eta iratze zuhaiztiarrekaltuera itzeleko arbolak moldatzen zituz-ten, beraiekin batera Likopodioak eta“azeribuztanak” ere ugari agertzen zire-larik.

Narrasti ugaztunen lehenengo ordez-kariak Pelikosauruak izan ziren, haienartean Dimetrodon izenekoa ezagunenadugula. Harrapari honen kanpoko itxurabenetan beldurgarria zen. Hiru metrot’erdiko luzerakoa izanik, bere hortz luzeeta zorrotzak haragia urratzeko oso egokieraturik zituen. Animalia hauek Iparra-merikan bizi ziren; besteak beste lurraldehaiek oso bero eta hezeak bait ziren,bertan zingira eta lakuak nonnahi daude-lako. Ez ordea Hegohemisferioan; garaihartan izozturik bait zegoen.

Dimetrodonaren kanpoko itxura

Argazkian, Permiko aldiko bi terapsido-mota agertzen dira. Eskuinekoa, Moschopsderitzon belarjalea dugu. Ezkerrekoa, aldiz, Titanosuchus haragijale ankerra da.

mailako fenomeno geologikoa gertatuzen: Kontinenteak batu egin ziren. Ger-taera horren lehenengo ondorioa, narras-tiak lurralde guztietara zabaltzea izanzen. Une hartan hain zuzen, talde berrigarrantzitsu bat sortu zen: Terapsidoena.Hauek pelikosauruen oinordekoak izan-go ziren eta beren burua txoko ekologiko

Megazastrodona. Hirugarren Aroko ugaztuna.

Dinosauruekin hil ala biziko borroka

Mesozoiko aroan narrasti ugaztunen-gandik sortutako belaunaldiek, benetakougaztunekin gero eta antz handiagoaizango zuten; adibidez, odol beroa etailea izango zituzten. Lehenengo ugaztunhauen fosilak Britainia Haundian, Afri-kan nahiz Txinan aurkitu dira. Animaliahauek oso txikiak ziren eta beren elika-gaiak harrak eta ornogabeak ziratekeen.Paleontologoen ustez, dinosauruenarrautzak ere jango zituzten. Afrikan aur-kitutako Megazastrodona da tipikoenaeta berarekin batera narrasti ugaztunaketa dinosauruen hondakin fosilak aurkitudira.

Lehen ugaztun hauek adar ebolutibodesberdinetan kokatu ziren eta horietakozenbait betirako desagertu lerro eboluti-

Orain dela 65 milioi urteLurra jo omen zuen kometa(ezker aldean). Goiko al-dean, hilzorian dabilen di-nosauru bat ikus daitekebeste batzuen gorpuez ingu-raturik. Talkaren ondorioz,atmosfera hodeiz estalirikgelditu zen.

horren epe luzean, ugaztunek bizirikirautea?.

Hondakin fosilek esaten digutenez,ugaztun haiek begi txikiak zituzten etagainera sudurra eta entzumena ederkigaraturik. Seguraski gauez bizi ziren etaberen iharduerarik garrantzitsuena baso-ko horbela usnatu eta kitzikatzea zen.Goizaldean xagu hauek ezkutaturik ibili-ko ziren dinosauru harrapariengandikurruti. Horrela esplika daiteke irauteanola lortu zuten. Bi hitzetan esanda,ugaztunak dinosauruen garaian bizi izanziren, baina ez ordu berean.

Gainera, zientzilari batzuk orain delagutxi arte uste zutenez ugaztun hauekaskoz adimentsuagoak ziren dinosau-ruak baino: horra hor beste arrazoi batberen iraupena azaltzeko. Zergatik zirenadimentsuagoak?. Beren adimen-koefizientea (garunaren pisuaren etagorputzaren pisuaren arteko erlazioa)handiagoa zelako. Dinosauruen kasuanez zen horrela gertatzen, zeren eta garu-naren pisua handiagoa zen ere (ugaztune-kiko), gorputzaren pisua itzela da eta,beraz, bien arteko erlazioa xumeagoa.Dinosauruaren kasuan, garunaren espa-zio guztia gorputz erraldoia kontrolatze-ko erabiltzen da. Ugaztunen kasuan ez dahorrela gertatzen eta garunaren bolumengarrantzitsu bat libre gelditzen da bestefuntzio batzuk betetzeko. Konkretukioroimenak, planifikazioak, edota espe-rientziak badute ugaztunen garuneanleku berezia garatuak izateko. Ugaztuntxikiek, beraz, ingurugiroaren baldintzaaldakorren aurrean, erantzun egokiakemateko gaitasun handiagoa izango zu-

botik. Beste zenbaitek aldiz, bizirik iraunzuen. Belaunaldiz belaunaldi sendotu,eta horiengandik Martsupialak eta Pla-zentarioak jaio ziren. Azkeneko bihauengandik Hirugarren Aroko ugaztunmodernoak eratorriko ziren.

Baina Mesozoiko aroan, lehen aipatuditugun protougaztun horien bizimoduaez zen batere atsegina izan. 160 milioiurtean zehar (biologikoki ikaragarria dazifra) beren lerro ebolutiboa mantentzensaiatu ziren izaki hauek, aurrean zituztenbeste animalia ikaragarriekin lehian:dinosauruekin alegia.

Garbi dago epe luze horretan zehardinosauruak Lurreko jaun eta jabe bihur-tu zirela, eta beraien ondoan bizi zirenlehen ugaztunek, bizitza zeharo murriz-tua izan zutela. Nola izan zen posiblehain proportziorik gabeko orekan, eta

ten, dinosauruek baino. Tesi hauek kolo-kan jarri ziren, 1968. urtean AlbertakoDinosauru-Parkean lehenengo dinosau-ru adimentsua aurkitu zenean. Stenony-chosaurusa da (dinosauru txiki bat) etabere adimen-koefizientea lehenengougaztunenen parekoa edo omen da. Ho-rrek Kretazikoko dinosauruen espeziebatzuk, adimeneranzko bidean jadanikabiatuak zirela esan nahi du. Garrantziizugarria duen aurkikuntza honek, garaihartan animalien erresuman gutxienez bilerro biologiko desberdin bazeudela (in-teligentziarantz zuzentzen zirenak) esannahi digu.

Beraz, 160 milioi urtean zehar, bilerro desberdinek bizirik irautea lortuzuten, bi txoko ekologiko desberdin be-tetzen zituztelako. Zer gertatu zen oraindela 65 milioi urte, lerro batek (ugaztune-nak) bestea (dinosauruena) guztiz sun-tsitzeko?.

Azkeneko urte hauetan frogak barra-barra pilatzen ari dira orain dela urtebatzuk zientzi fikziozkotzat har zatekeentesi baten alde. Hirugarren aroa hastearzegoela, meteorito izugarri handiakLurra jo omen zuen, biziaren katea guztizsuntsituz. Meteoritoak sortutako hauts-hodei erraldoiak, zerua estali zuen etaeguzki-energiarik gabe landareen foto-sintesia gelditu egin zen. Landareenporrotaren ondorio zuzena, belarjaleen

Osirisa; baleaprimitiboa.

ekologikoak berenganatuz. Aro honetanizandako espezie-irradiazioa, biziarenhistorian emankorrenetakoa dugu. Zer-gatik gertatu zen horrelako eztanda?.

Ugaztunek bazeuzkaten prozesu ho-rretan abantaila handia emango zietenezaugarriak: odol beroa eta ilea. Hurren-go milioika urtetan, emeen ugatz-guruinak garatu egin ziren; baita errule-tasuna ere. Baina faktore hauek bakarrikezin dute egoki esplikatu hainbeste espe-zieren arrakasta. Badago izugarrizkogarrantzia duen beste elementu bat ereeta lehenengo aldiz, biziaren eboluzioa-ren bidean, bortizki azaltzen da: garuna.

Gizakumearen adimenaren goi-mailako funtzioak, garunaren azaleanzimurtua agertzen den geruzan aurkitzendira. Garun-azala da hori. Garunarenzonalde hori, orain dela 100 milioi urte

heriotza izan zen eta beraien atzetik hara-gijaleena. Dakigunez, 15 kilo baino pisuhandiagoa zuten animalia guztiak desa-gertu egin ziren eta lurrazpiko txokoekologikoetan bizi zirenek (ugaztunek)bakarrik lortu zuten bizirik irautea. Feno-meno astronomiko horrek eraginda be-raz, eboluzioak zeraman bidea desoreka-tuta geratu zen ugaztunen alde, dinosau-

ruak Lurraren azaletik behin betirakodesagertuz.

Ugaztunen hedapena:Lehenengo saioak

Hirugarren aroan ugaztunek berenburua zabaldu zuten Lur osoan, lehendinosauruek betetzen zituzten txoko

Neopalioaren (gai grisa-ren) eboluzioa 100 milioiurtean zehar.

dinosauruekin oihanetan bizi izan zirenprotougaztunengandik eboluzioz sortuda. Aurreugaztun haientzat, usaimenakikusmenak baino garrantzi handiagoazuen bizitzeko; usaimenaren bidez jana-ria, bizikidea nahiz etsaia berehalaxesomatzeko gai bait ziren. Baina usaime-narekin lotuta zegoen garunaren geruzazgain, beste geruza gris berri bat hasi zeneratzen garai haietan. Materia grisekozonalde horrek, usaimena beste zentzue-kin koordinatzen du eta ekintzetarakoerabakirik egokiena aukeratzeko planifi-kazioa zertzen du. Zonalde gris hori, neo-palio deritzona da.

Organo horren baliagarritasun ebolu-tiboa, dirudienez, oso probetxugarria da;eboluzioko 100 milioi urtean zehar geroeta handiago bihurtu bait da, gaur egune-ko gizakiaren garuna moldatu arte. Giza-kiaren garunean garai hartako arrastoakoraindik ere aurki daitezke. Adibidez,gure burmuinarekin kontaktu zuzenaduten zentzu bakarra, usaimena da.Honek, zuzenki, garun-geruzarekinkonexioa badu ere, beste zentzuek ez, etalehenago talamo deritzon harrera-zentrutik pasatu behar dute, bertan kon-putatuak izan daitezen. Konexioak ho-rrela direla eta, usai batek iraganean biziizandako oroimen sakonak sor ditzake,beste zentzuekin ez bezala. Gizakumeok Basilosaurua

Paleozenoko belarjale-mota bat dugu ezkerreko animalia. Coryphodon izene-koa. Bere garaiko animaliarik handienetakoa izanik, ia denbora guztia uretan

sarturik ematen zuen. Eskuinekoa, espezie berriago eta handiagoa (hirumetroko luzera zuen), Eozeno garaian bizi izan zen Ameriketako lurraldeetan.

Eskema hau National Geographic aldizkaritik hartua izan da.

usaimenaren bidez oroimenak sorteraz-teko daukagun gaitasun hori, gure garu-neko egitura mesozoikoarrean datza;protougaztunak izan gineneko arrastoada, beraz.

Ezaugarri guzti hauek konbinaturik,izugarrizko indar ebolutiboa eman zietenugaztunei eta Eozenorako baziren jada-nik 27 ordena plazentadunen artean.Horien artean haragijaleek (kreodon-toek) espezie asko zituzten. Bazeudenhartz, katu edo otsoaren antzazeukatenak. Kreodontoak izan ziren Oli-gozeno aldiko harraparirik nagusienak,eta espezie hauengandik benetako hara-gijaleak sortu ziren. Baina kreodontoak,Miozeno aldirako desagertuta zeuden;haiek sortutako haragijale ankerrekin

izandako lehiaketan galtzaile gertatu baitziren. Garai haietan, guretzat askoz inte-resgarriagoa den beste talde belarjale batbazegoen: kondilartroena. Hauek, ugaz-tun ungulatuak sorterazi zituzten etaazkeneko hauen adar bat, zetazeoenadugu.

Zetazeoen jatorri hurbila

Orain dela 60 milioi urte inguru artio-daktiloen enborretik mesonikido deri-tzon ungulatua hasi zen aldentzen. Ani-malia hauek laku eta sakonera txikikoitsasoen inguruetan bizi ziren. Horietakobatzuk lehenengo saioak egiten hasi etauretan murgildu ziren beste guztiek leho-rrean zirauten bitartean. Uretara sartuta-

koak beren anatomia eta fisiologia alda-tzen hasi ziren, ezagutuberria zuten ingu-ruari hobeto egokitzeko. Hasieran sortuziren lehenengo formak eta gaur ezagu-tzen ditugunak zeharo desberdinak dira,baina geroko milioika urtetan agertukoziren balea modernoen formak eta itxu-rak hasi ziren asmatzen jadanik. Eozenoaldiaren (40 milioi urte batezbeste) au-rrezetazeoen fosil batzuk aurkitu dira,beraien artean basilosauru izenekoafamatuenetako bat dela. Balea zaharhonek 15 metro baino luzera handiagoazeukan bere eguneroko elikagaiak,arrain, txipiroi eta olagarroak izanik.Bere arraza orain dela milioika urte askodesagertu zen ondorengorik utzi gabe.

Zetazeo fosil hauen artean zeuglo-

ZETAZEOEN ZUHAITZ GENEALOGIKOA

donte deritzona dugu aipatzeko besteizaki nabarmena. Animalia hau itsasokosuge erraldoia zen (20 metroko luzera)eta dirudienez oso igerilari trebea. Lepoluze-luzea zeukan eta isatsa, berriz, su-gearen antzekoa. Haren burua eta arrai-narena parekoak ziren, baina zetazeoarenkasuan moko itxura zuten baraila itzelakazaltzen ziren hortzez horniturik, azke-neko datu honek animaliaren haragi-dietaz informazioa ematen digularik.

Berriago eta txikiagoa den beste zeta-zeo fosila Osiris deritzona dugu. Itsasugaztun honen hondakinak Egyptokolurralde oligozenikoetan aurkitu dira.Balea bitxi hau, Egypto itsaspean zegoe-nean bizi izan zen. Oso igerilari trebeaomen, baina zeuglodontea baino askoz

txikiagoa; hiru metroko luzera baino ezbait zuen.

Orain dela 30 milioi urte itsas ugaz-tun hauen irradiazioa hasi zen zabaltzen.Baina horretarako garai batean lehorrekolauhankadun ziren ugaztunek, izugarriz-ko aldaketa morfologikoak jasan beharizan zituzten. Aldaketa horren ondoriozuzena, arrainekiko gero eta antz handia-goa izatea izan zen. Hankak hegats bihur-tu, gorputzaren azala loditu eta koipezkogeruza batez gorputza babestu zuten,horrela tenperatura baxuak jasateko gai-tasuna nahiz flotagarritasuna hobetuz.Gorputza bera ere formaz aldatu zen,itsas uraren kontrako erresistentzia mu-rrizteko era fusiformera moldatuz.

Lehorretik itsasoetara igarotzea oso

etapa garrantzitsua da eboluzioaren bi-dean. Zetazeoek mekanismo desberdi-nak asmatu behar izan zituzten, ugaztu-nek berezkoa ez duten ingurunea berrizere kolonizatzeko, eta horrek animaliahauen nagusitasun eta perfektutasunebolutiboa azaltzen digu.

Zetazeoen ordena hiru azpiordenatansailkatzen da. Lehenak, arkeozetoenak,orain dela 40 milioi urte desagertutakozetazeo fosilena betetzen du (gogoratuBasilosaurua, Osirisa, etab...). Bestebiak dira, gaur egungo itsasoak betetzendituzten zetazeoena. Odontozeto izenaz,hortzak dituzten zetazeoak biltzen ditu-gu. Talde honetan dena den, ezaugarrihori ez da konstante agertzen eta Cuvier-en baleak bi hortz baino ez baditu,

Bi mistizeto-mota: Xibarta etaGroenlandiakobalea.

izurdea 260 hortz izatera hel daiteke.Odontozetoen artean, elikatzeko ohitu-rak antzekoak ditugu eta beren hortzeriazlagunduta, nahiko arrain eta txipiroihandiak aukeratzen dituzte elikagaitzat.Talde honen espezierik ezagunenak izur-de, ezpalarta (orka), mazopa, narbala,beluga eta katxalotea ditugu.

Beste azpiordena Mistizetoena dugu.Talde honen ezaugarririk nagusiena ba-lenbizarrak edukitzearena da. Mistize-toek hortzak izan beharrean bizarrak di-tuzte, bizar hauek goiko barailatik zin-tzilikaturik daudela. Elikatzeko, mistize-toek ur-bolumen handia hartzen dute, urhorretan harrapakinak daudelarik. Urahartuz gero, berriro ere bota egiten dute,baina atera baino lehen, bizarretan zeharpasatu behar du eta orduan bizarrek, ira-gazkiaren antzera, uretan dauden izakimikroskopikoak (planktona) eta arraintxikiak harrapatzen dituzte. Mistizetoguztiek iragazleak dira eta dituzten biza-rren arabera beste hiru azpitaldetan ba-natzen dira: Estriktidoak, Balenidoak etaBalenopteridoak. Mistizetoak dira baleaizena dutenak, eta haien artean zerea,xibarta, balea grisa eta euskal balea diraezagunenak.Bi odontozeto-mota: katxalotea eta mazopa.