baketikArantzazuko Bake zentroaren ideia etikoen aldizkaria

2009koiraila

Fanatismoa etabitartekaritza

Jonan Fernandezen hitzaldiaSevilla, 2009ko apirilaren 16a

82€

Baketik 8Argitaratzen du: Baketik (Gandiaga Topagunea - Arantzazu - 20567 Oñati)Inprimaketa: Antza (Industrialdea 2. pab. - 20160 Lasarte)Lege Gordailua: SS-789-20072009ko iraila

Instituzio laguntzaileak:

Argitalpen honek erakunde honen laguntza jaso du:

3

baketikArantzazuko Bake zentroaren ideia etikoen aldizkaria

2009koiraila

8

Fanatismoa eta bitartekaritza

«Fanatismoa hiru kulturetan» gaiari buruz,2009ko apirilaren 16an, Sevillako Unibertsi-tateko Filosofia Fakultatean, XI Seminario delas tres culturas delakoan, Jonan Fernande-zek eskainitako «Fanatismoa eta bitartekari-tza» izenburuko hitzaldia jasotzen du mono-grafiko honek.

Hitzaurrea

«Fanatismoa hiru kulturetan» gaiari buruzko topaketahonen antolatzaileek eskatu didate fanatismoari eta bitar-tekaritzari buruzko txosten batekin parte hartzeko, betiereesperientziaren ikuspegiari lehentasuna emanez, foro honilegokiokeen formatu akademikoaren gainetik. Ez dut ustezaila izango zaidanik eskaria betetzea; izan ere, jardunbidepraktikoaren ikerketari lotuago dago neure ibilbidea iker-keta akademikoari baino.Hamahiru urtez izan nintzen Elkarriko koordinatzaile,

hots, euskal gatazkan hamahiru urtez indarkeriarik eza,elkarrizketa eta akordioa bultzatzen aritu zen mugimendue-tako batekoa. Hiru urte dira, bestalde, Arantzazun dagoenbakearen aldeko zentro bateko —Baketik— zuzendarinaizela. Bi eginkizun nagusi ditu Baketik-ek: gatazkenlantze etikoaren ikaskuntza hedatzea, batetik; bestetik,elkarguneak bilatzea erlijio arteko, kultura arteko eta ideiaarteko elkarrizketan.Neure esperientzia horretatik abiaturik saiatuko naiz

azaltzen fanatismoaz eta bitartekaritzaz ikasi dudana.Hitzaurre honetan aurreratuko ditut edukien ardatzak:Lehenik. Fanatismoa ez da ohiz kanpoko fenomenoa,

salbuespenezko testuinguru jakin batzuetan bakarrik ager-tzen den zer bat, desegituraketa psikologikoren bat dute-nei bakarrik eragiten diena. Gatazka guztietan ikusten dirafanatismo-adierazpenak. Denok daramagu geure barneanfanatiko bat, lotan, eta esnatu egin daiteke, kanpoko egoe-ra eta giroaren arabera, bizitza osoan geure buruarekinegin dugun barne-lan pertsonalaren arabera.

JonanFernandez

4 baketik 8

Bigarrenik. Tresna egokia da bitartekaritza fanatismopolitiko edo erlijiosoko fenomenoei ekiteko. Hiru eratakobitartekaritzak gara ditzakegu: batez ere posizio-sendota-suna oinarri duena; batik bat interesen negoziazioan oina-rritutakoa, eta gehienbat adostasun etikoaren bilaketanoinarritua.Hirugarrenik. Bitartekaritza-mota horien guztien

nahasketa moduko bat dugu Baketik-en proposamena.Sendotasuna eta negoziazioa premiazkoak dira, noski,baina, geure iritziz, garrantzizkoena da herritar globalberriontzat adostasun etiko unibertsal bat sortzea. Oina-rrizko zenbait ikaskuntzaren bidez geure alderdirik giza-tiarrena sustatzea da geure asmoa. Geure proposamenhonek ez du bermatzen, epe laburrera, emaitza azkarriketa ziurrik. Baina gatazka suntsitzaileei ekiteko, hau da,fanatismo-adierazpenei aurre egiteko, ez dago formulamagikorik, azkarrik eta ziurrik. Egoera aldatzeko giroasortzen ahalegindu gaitezke bakarrik.Hona, bada, txosten honetan jorratuko dudan tesia.

Lehendik esana dudanez, esperientzia baten emaitza da,baina iradokizun irekia ere bai. Ez da proposamen itxia etaamaitua, baizik eta mahai gainean jartzen dudan hausnar-keta-multzoa, beste batzuekin alderatuta osatu eta aldatudadin. Eskarmentuak irakatsi didanez, ez dago proposa-men perfekturik, erabat osatutakorik; egiten dugun guztiadago amaitzeke. Beste batzuek utzi dizkiguten amaitugabeko esperientzietatik sortua da neure hau, eta bestebatzuek sortuko dituzten amaitu gabeko esperientziaberrien iturri izango da.

1. Fanatismoa

1.1. Fanatismoaren definizioa eta eraikuntza mentalaHiztegira joz gero, ikusiko dugu «fanatismo» hitzaren

definizioa «fanatikoaren kezka iraunkorra, grina» dela.«Fanatiko» hitza bilatuz gero, berriz, informazio gehixeagoaurkituko dugu: «neurriz kanpoko iraunkortasunez etagrinaz sinesmenak edo iritziak, erlijiosoak edo politikoakbatez ere, aldarrikatzen dituena», edo «zerbaitengatik itsu-itsuan arduratua edo gogoberotua».Anbiguotasunaren eremura garamatzate definizio

horiek: partzialki, badituzte arrazionaltasunarenbarruan sar litezkeen alderdiak, jokabideak edo jarre-rak, baita positibotzat jo litezkeen batzuk ere. Iraun-kortasuna, ardura, grina, gogoberotasuna..., bizitzekoeta elkarbizitzeko balio egokitzat dauzka horiek gizar-teak. Baina irrazionaltasunaren eremuan sartzen direnadjektiboak ere badituzte definizio horiek: «neurrizkanpokoa» («iraunkortasuna»), «itsu-itsuan» («gogobe-rotua»).Fanatismoari buruzko ikuspegi sozial desberdinak

eragiten ditu anbiguotasun horrek; batzuk, onargarriak;beste batzuk, aldiz, kezkagarriak. Onartzen dugu, kontuzbada ere, halako hura kirolaren, musikaren edo artearenfanatikoa izatea, eta ikusten dugu alderdi positiborik jarre-ra horretan, gehiegikeriek ondoriorik izan dezaketela ohar-tzen bagara ere. Alabaina, «fanatismo» hitza alor politikoedo erlijiosora aplikatuz gero, berehala sumatzen duguarriskurik.

Oinarria

Jarrera

Jokabidea

Absolutizazioa

Dogmatismoa

Fanatismoa

Helburu zehatz bati balioabsolutua edo guztizkoa ematea

Egia edo arrazoi osoarenjabe garela uste izatea

Egia absolutu gisa ulertutako uste sendobatengatik edozertarako prest egotea

5

1.2. Portaeren fanatismoa atzematenHautsi ditzagun, lehenik eta behin, gizartean oso erro-

tuak dauden zenbait uste. Fanatismoa ez da ohiz kanpokoportaera, isolatua; ez da aparteko egoera jakin batzuetanbakarrik sortzen, eta ez dagokie, soilik, egitura psikologi-koa asaldatua duten gizon-emakumeei. Denok izan gaitez-ke fanatiko, gutariko bakoitza. Zer dela-eta? Mugatuak, ez-perfektuak, iragankorrak eta hilkorrak garelako, eta ezdugulako nahi izaten geure mugak onartzerik. Segurtasun-eta osotasun-premia izugarria dugu; horregatik, segurta-sun-formula behin betikoen bila ematen dugu bizitza,badakigun arren ezinezkoak direla, geure izate amaikor etaez-perfektu hau ahaztearren.Ikuspegi absolutua, dogmatismoa eta fanatismoa elka-

rrekin lotzen dituen prozesuak, bada, mugaketaren aurka-ko osotasun-bermeko sistema eskaintzen digu. Oso zailazaigu segurtasun-sistema bati —ideiak, usteak, sinesteak,kausak, helburuak, ilusioak, ameskeriak...— uko egitea,egitura absolutu, behin betiko, perfektu eta erabatekobaten jabe garela sinetsarazten baitigute. Buruaskitasuna-ren bila ibiltzen gara, geure ezintasuna ezkutatu nahirik.Horregatik, geuri ere gerta dakiguke ikuspegi absolutuen,dogmatismoen eta fanatismoen mende erortzea.Ez dezagun ahantzi, bestalde, errendimendu psikologi-

ko eta existentzial handiak eman ohi dituztela fanatismoaeragiten duten ikuspegi absolutuek eta dogmatismoak:batez ere, bizitzaren ikuspegi orokorra ematen digute,galdera existentzialak uxatu egiten dituzte, mundua zintzo-en eta gaiztoen artean banatzen dute eta, noski, zintzoeneta arrazoidunen artean jartzen gaituzte gu. Absolutu ideo-logiko bihurtzen da geure fanatismoa eragiten duen kausa,ordezko erlijio moduko bat, geure segurtasun ideologikoeta existentzial bateratzaile horren premien arabera erabildezakegun jainkoa.Denok izan gaitezke fanatiko. Zorionez, baina, denok ez

gara fanatiko gisara jarduten. Geure bizitzako egoerek etabaldintzek alde batera edo bestera eraman gaitzakete:biografiak, heziketak, familiak, bidegabekeriek... Bainaoker genbilzke pentsatuko bagenu fanatiko bakarrak

Azkena aipatutako adiera horretaz jardungo garahemen. Sineste edo uste batengatik edozertarako prestegotearekin lotu ohi ditugu fanatismo erlijiosoa eta politi-koa, hau da, kausa hori beste edozeren gainetik eta aurre-tik jartzearekin, itsu-itsuki eta neurriz kanpo. Horregatik,dogmatismoari estu loturik daude fanatismo erlijiosoa etapolitikoa, eta sinonimotzat ere jo litezke. Dogmatismoa dafanatismoaren adar politikoa eta erlijiosoa, eta itsukeria etaneurririk eza ditu ezaugarri eta jatorri.Egia eta arrazoi absolutuaren jabe delakoan dagoena-

ren ustea da dogmatismoa, politikoa nahiz erlijiosoa. Egiaabsolututzat daukan eta ororen aurretik eta gainetik jartzenduen sineste edo uste batengatik edozer egiteko prestdagoenaren jarrera da fanatismoa, politikoa zein erlijiosoa.Dogmatismoak, gehienetan, fanatismoa ekarri ohi du bere-kin. Baina, nola iristen gara dogmatismora?Galdera horri erantzuteko, hirugarren kontzeptu bati

ekin behar diogu: ikuspegi absolutuari, hau da, ideia,sineste edo uste bat absolutu bihurtzeari. Zerbait absolutubihurtzeko mekanismoaren bitartez, kausa edo helburujakin bati balio absolutua eta erabatekoa ematen dio giza-kiak, ohartzeke kasik. Ikuspegi absolutuak erabateko egiaeta arrazoiaren jabe garela sinetsarazten digu. Beraz, ezgatzaizkio gu atxikitzen halako ideia hari: ideia hura jabe-tzen da gutaz, eta bere zerbitzurako tresna bihurtzen.Garaileak eta garaituak filmak primeran erakusten du nolapertsona zuzen, zentzuzko eta arrazoizko bat (Ernst Janningepailea) bereganatzen eta irensten duen nazien ideologiaketa izugarrikeriak egitera eramaten.Laburbilduz, neurririk ezari eta itsukeriari lotuak daude

fanatismo politikoa eta erlijiosoa, eta ideia, helburu edosineste bat absolutu bihurtzearekin abiarazten da hareneraikuntza mentala. Horrek, berriz, dogmatismoa gidariduen jokabidera eramaten du, eta, agian, fanatismorajarrera politikoei eta erlijiosoei dagokienez. Jakina, prozesumental hori kanpoko egoerari loturik dago. Baliteke egoe-ra pertsonalek, sozialek, politikoek, erlijiosoek, mediatiko-ek edo bestelakoek prozesua areagotzea edo ahultzea.Horretaz, dena den, aurrerago jardungo gara.

Fanatismoa eta bitartekaritza

JonanFernandez

6 baketik 8

fundamentalistak, talde terroristak edo indarkeriazkometodo esplizituak erabiltzen dituztenak direla. Horiekguztiak, noski, fanatikoak dira, baina ez bakarrak.Portaera fanatiko asko atzeman daiteke edozein bote-

re-mota edo abantailazko posizioren atzean ezkutaturik,normaltasunez mozorroturik... Euskal gatazkan ikusi dut nikneuk hori. Erakunde publikoetan, alderdi politikoetan,komunikabideetan, talde sozialetan, polizian, diskurtsopolitikoki zuzenetan, disidentzia-bide guztiak satanizatzendituztenengan, biktimen aldeko ustezko jarreretan arrazoiaematen dien elkartasuna besterik onartzen ez dutenengan,aurkariaren kontrako justizia penala aldarrikatzen dutenen-gan, terrorismoaren aurka «dena da baliagarri» diotenen-gan, frogei begiratu beharrean komunikabideen eta politi-karien aurreiritziei begiratzen dieten auzitegietan...Geure artean oraindik bizirik dirauten —modu sofisti-

katuagoen eta sotilagoen atzean ezkutaturik— portaeraerlijioso inkisitorialetan ere ikusten da. Erlijioen artekodogmatismoari eta fanatismoari dagokienez, paradoxarikhandiena da erlijioak ez direla gai adostasun etiko uniber-tsal bat iristeko, erlijio bakoitzaren interesen gainetikjartzeko Jainkoak munduari eta gizakiari dakarkien ongia.Nola jakin erlijio batera fanatismoa sartua den? Jainkoa-ren maitasunaren absolutuaren parean edo haren ordezjartzen bada egitura sektarioaren edo erlijiosoaren abso-lutua (faltsua), sartua da.Baina ikuspegi absolutu faltsuak sortzea ez da erlijioan,

politikan edo ideologian bakarrik gertatzen. Hor ditugueguneroko bizimodukoak ere. Indibidualismoa, kontsumis-moa, protagonismoa, estatus soziala, dirua, boterea,egoismoa... ere ikuspegi absolutu bihur daitezke, elkarta-sun-ezaren dogmatismoa bultzatu eta portaera fanatikoeta gizatasun gabeak eragin.Beharbada, gatazketako jokabide fanatikoen alderdirik

larriena da kutsakorrak direla; gatazkan dihardutenen arte-an ugaltzeko joera dute. Biktimismoak legitimatzen dunorberaren jokabide dogmatikoa: «Haiek egiten dutenanik egiten dudana baino okerragoa da; gainera, bestebiderik ez didate uzten». Gisa horretako arrazoiek —eraginkorrak, oso— autojustifikazio morala ematen digutebitarteko ez-etikoak erabiltzeko eta fanatismoaren bidetikjotzeko gatazka-egoeretan.

1.3. Fanatismoa ideologietanInteres ilunak babesten ez baditu behintzat, hau da

ideologia, gutxi asko: pertsona, kolektibitate, garai, mugi-mendu politiko, kultural edo erlijioso baten oinarrizkoideiak. Beraz, eginkizun sozial eta pertsonal konstruktiboaizan dezakete ideologiek, haien edukia arrazista, xenofo-boa, indarkeriazkoa edo edonolako esplotazioaren nahizbazterketaren aldekoa ez bada.Baina aho biko ezpatak izan litezke ideologiak, baita

itxura normalizatukoak ere. Izan ere, dogmatismoa zabalduegin daiteke haien bitartez, eta fanatismoa sustatu edouxatu egin dezakete, pertsona bakoitza nola atxikitzenzaion. Ideologiari balio absolutua edo instrumentalaematen zaion, hori da kontua. Balio instrumentala ematenbazaio, zenbait printzipioren arabera gauzak ulertzen,interpretatzen eta jarduten lagunduko digu; balio absolu-

tua badu, ikuspegi absolutura, dogmatismora eta fanatis-mora bultzatuko gaitu. Ideologia pertsonaren zerbitzuradagoen, edo alderantziz, hori da argitu beharrekoa. Honahemen zenbait aztarna geure ideologiarekin zer nolakoharremana dugun jakiteko:

·Balio instrumentala baldin badu, pertsonaren balioaizango da geure ideologiaren gainetik; bestalde, arra-zoi osoaren jabe ez garela ohartuko gara, zalantzarenbat izango dugu, eta eboluzionatzeko edo aldatzekoprest ere izango gara, suertatzen zaizkigun bizipenenarabera.·Balio absolutua baldin badu, ideologia beste edoze-ren gainetik eta aurretik jarriko dugu, eta, hala adiera-zi ez arren, arrazoi osoa dugula pentsatuko dugu,geure ideologia aldaezina dela. Azkenik, eta batezere, segurtasun handia emango digu ideologiak, etabizitzari zentzua ere, zenbaitetan.Bigarren hipotesi horretan, lagun makurra da ideologia

eta, muturreko egoeretan, izugarrikeriak egitera eramangaitzake, ideia absolutu batzuen alde eta, gehienetan,askatasunik gabe utziko gaitu, kaiola bateko segurtasuna-ren arabera gidatuko baitu geure bizitza, eta itsu-itsuan etaneurririk gabe jardutera bultzatuko.Uste duguna baino askoz ohikoagoa da ideologia-mota

hori. Indibidualismoak, adibidez, tankera ideologiko askoditu eguneroko bizimodua antolatzeko. Gertatzen da,bestalde, zenbait jende erlijiosoren fedea sinesmen edoideia batzuekiko atxikimendu hutsa dela. Hortaz, segurta-sun-eskema bati heltzen diote, baina irekitasun espiritualikgabekoa da haien bizipen eta jarduera erlijiosoa. Paradoxi-koki, ideologiak praktikatzeko zenbait erak erlijiosoak diru-dite, eta alderantziz ere gertatzen da, hots, erlijioa prakti-katzeko zenbait erak ideologikoak dirudite.

1.4. Fanatismoaren zergatiak eta prebenitzeko erakFanatismoa eragiten duten lau faktore daude,

gutxienez, eta horien arabera antolatu behar da harenprebentzioa:

·Gizakion mugez behar adinako kontzientziarik ezizatea. Pertsonaren bat edozer egiteko prest baldinbadago sinesmen edo ideia batengatik (baitajendea hiltzeko ere), egia absolutu baten jabe senti-tzen delako da, hau da, mugatua dela eta arrazoiosoaren jabe ezin duela izan ahaztu baldin badu.Fanatismoaren prebentzioan, garrantzi handia dugizakiak mugatuak garela gogoratzen duen hezike-tak, muga hori gizakion alderdi berariazkoa etaunibertsala dioena.·Alderdi onak bereizi, balioetsi eta eskertzeko ezinta-suna. «Ez dago zer eginik» diagnostikoaren ondorioizan ohi dira muturreko bitartekoak eta jokabideak. Ezdago beste biderik; ez dago nahi dudana lortzekobeste modurik, suntsipenezko bitartekoekin ez bada.Fanatismoa prebenitzeko, ezinbestekoa da bizitzako,gatazketako eta zailtasunetako alderdi onak eta posi-tiboak bereizi, balioetsi eta eskertzen jakitea. Aukerakbilatzen ikasten badugu, asmatuko dugu geure kausa-ren alde borrokatzen jarraitzeko bitarteko etiko etagizalegezkorik.

7

Fanatismoa eta bitartekaritza

gaitasuna, kontzientziari entzuteko ohitura eta giza duinta-suna barneratzea.

2. BitartekaritzaGatazka edo auzi batean arazoari konponbide adostua

bilatzeko bultzatzen diren ekimenei deitzen zaie bitarteka-ritza. Konponbide adostua lortzen laguntzen duen zeinahiekintza da, praktikan, bitartekaritza-estrategiako parte.Dagokigun alorrean, fanatismoaren aurkako hiru bitarteka-ritza-estrategia nagusi ditugu: (a) batez ere printzipioensendotasuna oinarri duen bitartekaritza, (b) batez ere inte-resen negoziazioa oinarri duen bitartekaritza, eta (c) batezere adostasun etikoaren bilaketa oinarri duen bitartekari-tza. Labur jorratuko ditugu estrategia hauen eduki etaardatz nagusiak:

2.1. Batez ere printzipioen sendotasunean oinarritutakobitartekaritzaSuntsipenezko gatazketan, fanatismoa sarritan izaten

da hermetikoa, elkarrizketa-bide ororen aurkakoa. Horrela-koetan, bi euskarri hauek behar ditu izan bitartekaritzak:

-hitzarmen negoziatu batera iristeko aukerak etametodoa finkatzen dituzten oinarrizko printzipiobatzuk —sendoak eta tinkoak— zehaztea.-elkarrizketarako prest izatea beti.(Ohartuko zineten bereizi egiten ditugula elkarrizketa

eta negoziazioa. Elkarrizketa, edozein egoeratan gauzadaiteke; negoziazioan, berriz, zenbait printzipio eta bermeeskatzen ditu elkarrekikotasunak.)Horrelakoetan, batez ere prozedura-bermeei eragiten

diete printzipio sendo horiek eta, normalean, lau konpro-miso hauek dituzte ardatz: indarkeriarik eza eta giza esku-bideekiko errespetua, elkarrizketa- eta akordio-nahia,pluralismoa aintzat hartzea, eta printzipio demokratikoaketa gizartearen gehiengoaren nahia aintzat hartzea.Gatazka kontrolaezinetan, Elkarriren garaian asmatu-

tako kontzeptu bat da nagusi bitartekaritza-filosofian edoestrategian: behin eta berriro ekitea. Izan ere, behin etaberriz aldarrikatu behar dira printzipio horiek eta elkarriz-keta-nahia.Gatazka guztiek ez dute epe laburreko konponbiderik;

·Geure kontzientzia arinkeriaz entzuteko ohitura. Pato-logiaren bat salbu, geure kontzientziak beti izaten dueskura, mailarik sakonenean, proposamen bidezko etaetikoren bat. Arazoa da kontzientziari kasu gutxiegiten diogula, edo batere ez, edo gaizki entzutendugula hark dioena. Mailarik azalekoenetako erantzu-nekin konformatzen gara. Maila horietan dago geurekausa edo taldearekiko leialtasun-kontzientzia, beste-ak beste. Ez dugu sakonago jotzen kontzientzian, etageure nahierara moldatzen dugu ondorioa, kontzien-tzia garbiarekin jarduteko moduan izateko. Kontzien-tziaren azaleko mailak bakarrik entzutetik datoz joka-bide fanatikoak eta, horiek prebenitzeko, kontzientzia-ren maila sakonagoetara jo behar da, eta zintzoentzun hark dioena.·Giza duintasuna gutxiestea. Fanatismoak ahaztuegiten du gizakia berez dela helburu, aukeratzekogaitasuna duela, eskubide-subjektu dela, ez dela tres-na edo bitarteko hutsa. Bere sineste, helburu, kausaedo ideiaren mende jartzen du fanatismoak gizakiarenbalioa. Horregatik, giza duintasunari buruzko etikaninbertsio handia egin beharra dago fanatismoa prebe-nitzeko. Bere kausa baino goragoko beste bat aurki-tzen duenak bakarrik gaindi dezake fanatismoa. Gizaduintasunaren kausaz ari gara, gizakion proiektunagusia geure bizitza sozialean eta komunitarioan.Fanatismoa prebenitzeko, geure giza duintasuneanbesteena ikusten ikasi behar dugu, eta bat-egitesakon horretan aurkitu gizakiaren baliorik gorena etatraszendentea, ororen gainetik eta aurretik dagoena.Eragingarria izateko, era askotako neurriak eskatzen

ditu fanatismoaren aurkako prebentzioak: erreferentziaetikoko lidergoak; bidezko baldintza sozialak; eredu politi-ko demokratikoak eta parte-hartzaileak; multilateralismoanoinarritutako nazioarteko politika; maitasuna ardatz dutenelizak, doktrinak eta teologiak; zentzuz diharduten komuni-kabideak; hezkuntza-eredu humanistak eta humanizatzaile-ak; bermedun sistema judizialak... Hori guztia behar da, etahorrekin batera, oinarrizko beste zer bat: gogoan izateafanatismoaren tentazioa saihesteko heziketak oinarri behardituela izan mugaren kontzientzia, alderdi onak bereizteko

JonanFernandez

8 baketik 8

batzuek, ezta geure bizitza osoan ere. Fanatismo-adieraz-penak dituzten gatazka kroniko, menderaezin eta suntsi-tzaile horiek geuk nahi genukeen eran eta garaian gaindi-tzeko formula magikorik ez dago. Horrelakoetan, bitarteka-ritzaren lana da behin eta berriro ekitea printzipioen etaelkarrizketaren premia aldarrikatzeari.

2.2. Batez ere interesen negoziazioan oinarritutakobitartekaritzaUstekabeko bilakaerak izaten dituzte gatazka batzuek,

edo aurrez egindako lanari esker. Beste batzuek, berriz,trataezin izaterainoko enfrentamendu- eta inkomunikazio-mailara ez dira iritsi oraindik. Horrelakoetan, batez ere inte-resen negoziazioan oinarritutako bitartekaritza-estrategiaerabil daiteke. Seguruenik, gatazka horretako aldeak ezdatoz bat (eta ez dira etorriko) arazoaren diagnostikoan,eta ez dituzte helburu edo ideal berak izango. Alabaina,bat etorriko dira, seguru aski, hobe dela batzuen eta beste-en helburuetarako ados jartzen saiatzea suntsipenezkogatazka bat areagotzen jarraitzea baino.Baldintza horiek egonez gero, bitartekaritzari ekin ahal

zaio, aldeen interesetarako hitzarmen onuragarria adoste-ko eta gatazka amaiarazteko baldintzak arautzeko, baitaetorkizunean indarkeriazko jokabiderik, dogmatikorik edofanatikorik ez izateko ere. Teorian, hiru etapa nagusi dituprozesu honek: aldez aurreko adiskidetzea, adiskidetzeaeta berradiskidetzea.Aldez aurreko adiskidetzearen xedea da enfrentamen-

duak geraraztea, giza eskubideekiko errespetua ezartzeaeta berdintasunez negoziatzeko metodologia-bermeakfinkatzea. Adiskidetze-fasean, berriz, aldeen interesakbateratzeko negoziazio-prozesua egiten da. Berradiskide-tze-fasean, azkenik, biktimen oinazea leuntzen, deseginda-koa berreraikitzen eta iraganeko jazoerak berriro gerta ezdaitezen saiatzen dira aldeak. Jakina, nahikoa «helduta»dauden gatazketan bitartekari jarduteko gida teoriko idea-la dugu hau. Praktikan, ordea, gauzak ez dira hain sinpleakizaten, eta bitartekariak inon diren baliabideak erabiltzekogauza izan behar du.

2.3. Batez ere adostasun etikoa helburu duen bitartekaritzaLehenago esan dugunez, fanatismoa behin betiko eta

behar beste gainditutzat jotzeko, fanatikoak ohartu behardu fanatismoa eragiten zuen kausa haren gainetik dagoelagiza duintasunaren etika eta hori dela gizakia gizarteanjarduteko proiekturik nagusiena. Diagnostiko horrek bitar-tekaritza prebentiboa, estrategikoa eta epe luzekoa eska-tzen du.Ez dago formula magikorik gatazketan ikuspegi absolu-

tuei, dogmatismoari eta fanatismoari aurre egiteko. Ezprintzipioen tinkotasuna oinarri duen bitartekaritzak, ezinteresen negoziazioa duenak ez digute behin betikokonponbide-bermerik ematen. Jokabide fanatikoek berehorretan jarrai dezakete, eta bolada batez ezkutatu etagero berriro agertzea ere gerta liteke. Horregatik, fenome-noaren alderdi prebentiboa eta estrategikoa jorratu behardira, badakigun arren hori ere ez dugula behin betikokonponbidearen berme.Fanatismoaren prebentzioak zuzeneko lotura du herri-

tar global berriaren sustapenarekin eta fenomeno hori uler-

tzearekin. Mundu osoko adostasun etiko izan behar duteeuskarri herritar berri horiek. Adostasun etikoak, munduosorakoak, eman behar digu herritar global izaera. Izanere, etikoa ez bada ez da unibertsala, mugatua baizik; etamundu osorakoa ez bada, gutarrentzat bakarrik da, ez daglobala. Tankera horretako adostasunen bat behar da fana-tismoak prebenitzeko eta gatazka-tratamendurako eremusinesgarria eraikitzeko, zer bide erabili eta zein ez erakutsdiezagun.Noski, ez da erraza hori lortzea, baina, hala eta guztiz

ere, norabide horretan saiatu behar dugu. Baketik-eniritziz, adostasun etiko global horretara iristeko, pertsonokditugun alderdi bereziki gizatiarrenak areagotu behar dira,hots, erlijio-, kultura-, sineste- edo nortasun-diferentziarengainetik gizon-emakume guztiak berdinak egiten gaituena.Geure ustez, alderdirik gizatiarrenen bilaketak lagunduegin dezake alderik unibertsalenean elkarrekin bat egiten.Horrek, berriz, prebenitu egiten ditu jokabide fanatikoakerlijioan, politikan eta eguneroko bizimoduan.Zertan garen denok berdinak? Mugatu izate horretan;

arazoak gorabehera, bizitzen laguntzen diguten eta eskerona merezi duten egoera onak eta positiboak ditu ingu-ruan; kontzientzia dugu, eta denok giza duintasun berarenjabe gara. Hain zuzen ere, honetaz (alderdi gizatiarrenaz)kontzientziarik eza dugu fanatismoaren eragile, eta horrenprebentzioari ekin behar dio hezkuntzak (ikus 1.4. atala,«Fanatismoaren zergatiak eta prebentzioa»).Gogoratuko duzuenez, gizakiok mugatuak garela behar

hainbat ez ohartzea; alderdi onak bereizi, balioetsi etaeskertzeko gaitasunik eza; geure kontzientziaren azalekomailak bakarrik entzuteko ohitura eta giza duintasunabehar adina ez balioestea dira zergatiak. Hortaz, defizithorien gaineko pedagogia globala bultzatzea eskatzen dufanatismoaren prebentzioak: gizakiok mugatuak garelaikastea; esker onekoa izatearen garrantziaz jabetzea, alder-di onak eta positiboak balioesteko; kontzientziari entzutenikastea, eta giza duintasunaren esanahiaz jabetzea.Hirugarren bitartekaritza-bidea, berriz, erlijioen arteko

elkarrizketa sustatzea da, zibilizazioen arteko aliantzabultzatzea nazioartean, fanatismo-adierazpenak dituztengatazketan jardutea, geure eskoletan eta familietan lanegitea. Geure iritziz, lehentasun premiazkoa eta garrantziz-koa da hori. Hirugarren bitartekaritza-bide horrek, denaden, ez ditu beste biak baztertzen. Elkarren osagarri diradenak. Baina prebentzioaren alor honetako defizita ikusirik,hirugarren estrategiari ekin nahi diot batik bat. Hurrengoatal honetan jorratuko dugu, zehazki, Baketik-ek alor hone-tarako bultzatzen duen proposamena.

3. Baketik-en proposamenaren laburpena:«Asistik Arantzazura»

3.1. AbiapuntuaErlijioen arteko, kulturen arteko eta ideien arteko ados-

tasun etiko globala beharrezkoa dute munduko bakeak etaelkarbizitzak, bai nazioartean bai norberaren bizilekuan etaeguneroko bizimoduan. Ez gara hutsetik abiatzen ari,urrats garrantzizkoak egin baititugu orain artean. Horrenadibide ditugu Asisko erlijio arteko topaketak, ErlijioenParlamentuaren bilerak, Hans Küngen etika unibertsalaren

9

aldeko proiektua, Zibilizazioen Aliantza eta beste zenbaitekimen, oinarrizkoak eta tokian tokikoak. Prozesu horietanikusi dugunez, erlijio guztiek partekatzen dute elkarrekiko-tasunaren «Urrezko araua» deritzona: «Ez egin inori harkzuri egiterik nahi ez duzun ezer».Halaber, nahiko zabaldua dago uste hau: hitzarmen

etiko global horrek —nortasun guztiekiko zeharkakoa—zenbait helburu humanistaren lehentasunaz nolabaitekoadostasuna sustatu behar du. Hauek ditugu helburuak: (1)bakea, indarkeriarik eza, gizon-emakume guztien bizitzaeta duintasuna errespetatzea, (2) elkartasuna, gizartebidezkoagoa eraikitzeko, hurkoa eta jenderik behartsuenaardatz ditugula; (3) aniztasuna eta pluralismoa errespeta-tzea, eta (4) berdintasuna errespetatzea, edozein duela ereadierazpidea. Era berean, Giza Eskubideen AldarrikapenUnibertsala aurrerapauso historiko nabarmentzat jotzenda, baina ez askitzat.Horra, bada, adostasun etiko global horren bila abia-

tzeko aktiboak. Arazoak eta zailtasunak, berriz, ugariak etaizugarriak dira. Ez da lantegi erraza helburura iristea, bainahorrek ez du esan nahi bide horretatik jo ezin dugunik.Denoi dagokigu gaur ezinezkoa dirudien hori egingarribihurtzeko bidea egitea. Ez dakigu lortuko dugun; badaki-gu, baina, horretarako bitartekoak jar ditzakegula.Bidea jorratzea xede apal dugula, bi oztopo zehatz

dakuski Baketik-ek adostasun etiko unibertsala eraikitzekoahaleginean, baina gainditzeko modukoak direlakoandago. Eta hor kokatu behar da «Asistik Arantzazura»proposamena. Aipatutako bi oztopoei ekiteko moduakerakusten dizkigu proposamenaren zentzua eta helburua.

3.2. «Asistik Arantzazura» proposamenaren lehen ardatzaLehenbiziko arazoa da lortu nahi den ituna arautzeak

lekarkeen izugarrizko zailtasuna. Kontuan izan behar duguerlijio, kultura edo ideologia bakoitzak berekin dakartzalabere historia, biografia eta gorabeherak, mugak etakontraesanak, jasandako sufrimenduak, irainak, bidegabe-keriak; beste gabeko ahal, amets, helburu eta eskubideak,eta ideiak edo sinesteak.Zuzeneko harreman pertsonaletan, aise ikusten da

erraz bizi daitezkeela elkarrekin ikuspegi desberdinetakojendeak, azken batean denok baikara elkarren oso antze-koak oinarrizko gaietan. Etika partekatu bati buruz adosjartzea zein zaila den ere aise ikusten da, ordea, egoeraoso konplexu eta kontraesankorretatik baikatoz. Behar-beharrezkoa da helburua, baina ezinezkoa.Etika arautzaile eta global bati buruz ados jartzearen

helburuari ez zaio uko egin behar, konplexua dirudienarren. Dena den, oharturik zer zailtasun izugarri dituen,agian hobe litzateke bitarteko helbururen bati —apala-goa— ekitea, helburu nagusirantz jarraitzeko egoera hobe-an egon gaitezen.Hori da, bada, «Asistik Arantzazura» proposamenaren

zentzua ulertzeko lehen gakoa: ez du nahi hasiera-hasiera-tik araudiari buruzko hitzarmen bat adostu nahi; oinarrizkoadostasuna nahi du lau heziketa-oinarriri buruz, guztiak eregizakion alderdirik unibertsalarenaren eta berariazkoarena-ren adierazgarri eta ikuspegi guztiek onartzeko modukoak.

3.3. Bigarren ardatzaBigarren oztopoa, berriz, iritsi nahi den itun arautzaile-

aren heziketa-eraginkortasunari dagokio. Nahi duguna dagizon-emakumeek, gizarteak, eskolek, gizarte-eragileek,erlijioek, politikak, erakundeek... esate baterako onartzeahobe dela bakea gerra baino, elkarrizketa inposaketabaino, elkartasuna norberekeria baino, berdintasuna diskri-minazioa baino... Funtsean, heziketa-lan izugarria duguxede, bakean eta justiziarekin bizitzeko eta elkarbizitzekogutxieneko arauak finkatze aldera. Kontua da nola ekinheziketa-lan horri, nola frogatu eta sinetsarazi jendearihelburu humanista horien lehentasuna?Adostasun etiko global hori bilatzeko ere, normalean,

zenbait agindu edo arau ezartzen ditugu, bakea, elkarrizke-ta, berdintasuna eta giza duintasunarekiko errespetuarenlehentasuna finkatuz. Saiatzen gara neska-mutikoek, herri-tarrek, erakundeek, erlijioek, komunikabideek eta gizarteosoak arau horiek onartu eta bete ditzan eta, hartara,eremu etiko global, arautu eta partekatua sortzen. Labur-bilduz, agindu edo arau batzuk irakasten saiatzen gara.Kontua da irakaskuntza hori nahikoa eta eragingarria den.

Fanatismoa eta bitartekaritza

JonanFernandez

10 baketik 8

Gizarte osoa da proiektu honetako ikaslea. Geure eslo-ganak onartzea nahi dugu. Adibidez, «hobe da solidarioizatea indibidualista baino». Baina ikasleak galdera hauegin lezake: «Zergatik da hobea? Norbaitek hala esandidalako?». Proiektu honen bultzatzaileok etika-, zilegita-sun-, ondorio- eta erabilgarritasun-argudioekin saiatukogara frogatzen zergatik den hobea.Ikasleak fidatu beharra dauka eskaintzen zaion arauaz.

Sarritan, lortuko dugu haren konfiantza geureganatzea;beste askotan, berriz, ez. Nolanahi dela ere, ikaskuntzahauen hartzaileak maiz aurkituko ditu bere bizitzan geukdiogunaren kontrakoa adierazten dioten egoerak, gertaka-riak eta iritziak: «hobe da, bizitzan aurrera egiteko, bere-koia, indarkeriazalea, diskriminatzailea izatea, besteengainetik ipintzea...».Kontua da ba ote dagoen modurik, arau eta agindu

hutsez aparte, asmo humanista horien balioa eta lehenta-suna gizarteari helarazteko. Ba ote heziketa-sistemaren batgizakiak bere kabuz, bere esperientziaren bidez ikas dezanelkarrizketa inposaketa baino hobea dela, edo elkartasunaberekoikeria baino? Baketik-en iritziz, badago, baldin etaagindu- eta arau-ikaskuntzari oinarrizko lau ikaskuntzagehitzen badizkiogu, laurak ere erlijio, kultura eta ideolo-gia desberdinek partekatzen dituztenak.Oinarrizko ikaskuntzak hauek dira: agindu edo arau

humanisten edo humanizatzaileen ikasketaren oinarriak,haien zergatiak norberaren bizipenetatik erantzuteko bideaematen dutenak; elkarrizketa inposaketa baino hobea,bakea gerra baino hobea edo elkartasuna berekoikeriabaino hobea dela norberaren baitatik ulertarazten dute-nak. «Ulertzen dut elkarrizketa inposaketa baino hobeadela ez aginte moral edo bestelakoren batek esaten dida-lako, baizik eta neuregan, neure esperientzian eta bizipe-netan ere halaxe ikusten dudalako». Horra oinarrizko ikas-kuntzen helburua eta «Asistik Arantzazura» proposamenaulertzeko bigarren ardatza.

3.4. Honetan datza «Asistik Arantzazura» proposamena«Asistik Arantzazura» proposamenak iradokitzen du

erlijio arteko, kultura arteko eta ideologia arteko hitzarme-na sustatzea, oinarrizko lau ikaskuntza ardatz hartuta: giza-kiok mugatuak garela, esker onekoak izatearen garrantzia,kontzientziari entzuten eta giza duintasunaren lehentasunaikastea. Gizaki guztiok erkide ditugun lau ezaugarritanoinarritzen dira lau ikaskuntza horiek: geure mugatasuna,geure traszendentzia, geure kontzientzia eta geure gizaduintasuna. Esperientzia pertsonalaren aldetik sekulakoahalmena dute ikaskuntzok, geure baitan ikusarazten baiti-gute agindu humanisten eta humanizatzaileen lehentasuna(bizitzeko eskubidea, elkartasun soziala, giza eskubideeki-ko errespetua eta berdintasuna).Gerora etika arautzaile eta erkide bat eratzeko bitarte-

ko izatea du helburu geure proposamenak. Formulazioirekia du, eta erlijio, kultura edo ideologia bakoitzak berenortasunari uko egin gabe gara dezake. Ibilbideari elkarre-kin ekiteko lagungarri izan daiteke, ados jar baikaitezkehonetan: etika erkide baten, bakearen, berdintasunaren,justiziaren edo elkartasunaren alde elkarrekin jarduteko,geure artean sustatu behar ditugu lehenbizi lau oinarrizkoikaskuntza horiek.

3.5. Oinarrizko lau ikaskuntzak (laburpena)Hemen duzue lau ikaskuntzen laburpena. Bertsio zaba-

lagoa irakurri nahi izanez gero, ikus www.baketik.org;bertsio osoa, berriz, Vivir y convivir, Cuatro aprendizajesbásicos (2008, Alianza Editorial) liburuan duzue.

3.5.1. Gizakiok mugatuak garela ikasteaGeure mugatasunaz ohartzea eta horretan hezteaeskatzen du ikaskuntza honek. Gizaki guztiok garairagankorrak, ez-perfektuak; ez dakigu dena, ez deza-kegu dena. Geure izate erabat mugatuaz ohartuezean, errealitatetik kanpo geratzen gara. Neuremugez ohartzeak ematen dit «besteenak» ulertzekobidea. Neure egoera da abiapuntu giza elkartasunarenedo duintasunaren esanahi sakonera iristeko. Norbera-ren mugak apalki onartu ezean, harrotasuna edobesteak baino gehiago izatearen ustea adieraztendute enpatiak, maitasunak eta eskuzabaltasunak. Ezin-besteko baldintza du enpatiak mugatua izatearenapaltasuna. Hona hemen zenbait adibide ikaskuntzahonen alderdi praktikoez ohartzeko:·Nor dago prest beste gizaki bati bizia kentzeko? Egiaosoaren jabe sentitzen dena bakarrik, bere izatemugatuaz ohartu ez dena. Nola egin aurre dogmatis-moari mugatasunaren kontzientzian sakontzen ezbada?·Nola elkarbizi ez baldin banaiz gauza neure mugenbaitatik besteenak ulertzeko? Zertarako elkarrizketa?Neure ikuspegiak mugatuak direla adierazten duela-ko, beti, ekarrizketak. Zergatik dira mugatuak? Neuere mugatua naizelako.·Zergatik izan behar dut solidarioa, eskuzabala...;zergatik barkatu behar dut, edo berradiskidetu?Neure mugatu izatearen kontzientziak gogoraraztendidalako askotan behar izan dudala besteak neurekinsolidario edo eskuzabal izatea, edo neuri barkatzea,neurekin berradiskidetzea.·Nola ireki neure barrena espiritualtasunari, traszen-dentziari, buruaski naizelakoan banago, dena neure-gan eta kontrolatzen dudan horretan daukadala ustebadut? Neure mugez ohartzeak irekitzen dizkit tras-zendentziarako eta espiritualtasunerako ateak.

3.5.2. Esker onekoa izaten ikasteaGeure izate traszendentearen kontzientzia hartzen ikasieta ikasarazi behar dugu horretarako. Muga dugu ezau-garri, bai, baina ez bakarra: traszendentzia ere bagara,sortzeko ahalmen mugagabea dugu. Maitasuna, adiski-detasuna, elkartasuna, sormena, bizia sortzeko gaitasu-na, naturaren edo artearen edertasuna balioestekoahalmena... hori guztia ere badugu. Gainditzen gaituz-ten eta geure esker ona merezi duten dohainez etaopariz beteak gaude. Ezin dugu giza duintasunarenetika ulertu ez bagara saiatzen gugan, geure inguruko-engan eta inguruan giza izatearen alderdirik onenakikusten ahalegintzen ez bagara.·Nola izan zoriontsu inguratzen gaituzten alderdi on etapositibo guztiak balioesteko gai ez bagara? Eskeronekoa izateak osatu egiten gaitu, alderdi pertsonaletiketa psikologikotik.

11

·Nola bizi besteekin haien akatsak eta mugak bakarrikikusten baditugu, ez baldin bagara gai haien alderdipositiboak begiratzeko eta eskertzeko?·Nola konpondu edozein bizikidetza-gatazka ez baldinbagara gai elkarri lotzen gaituzten alderdi onak eta posi-tiboak ikusteko?·Nola bizi honelako edo halako espiritualtasunik ezbaldin bagara gai gainditzen gaituzten dohainak ikuste-ko eta horiengatik eskerrak emateko, uste baldin badu-gu hori guztia zor zaigulako eman digutela, berezkoeskubidea dugula hori geuretzat hartzeko?

3.5.3. Kontzientziari entzuten ikasteaIkaskuntza honek eskatzen du gizaki guztiok etikokijarduteko kontzientzia dugula ikastea eta irakastea,jakitea kontzientziak beti eta noiznahi duela eskura(kasu patologikoetan salbu) proposamen etikoren bat,jakitea kontzientzia-maila desberdinak ditugula, etamailarik sakonenean dagoela erantzun etikoa, jakiteasarritan tranpa egiten diogula geure buruari kontzien-tzia entzutean, azaleko mailetan aurkitzen dugunarekinkonformatzen baikara; jakitea ikas dezakegula geurekontzientziari zintzoki entzuten.·Egunean makina bat aldiz erabaki behar izaten dugusolidario ala berekoi jardun. Azkeneko unean, erabakiaurretik, geure kontzientziarekin geratzen gara, aurrezaurre. Nola jardun etikoki aurrez geure kontzientziarizintzoki entzun gabe?·Zergatik egiten dira atentatuak edo izugarrizkosarraskiak kontzientzia asaldatu gabe? Kontzientziarenazaleko mailetan taldearekiko edo geure kausarekikoleialtasuna dagoelako.·Harremana eta gatazka gara, aldi berean. Tentsio-andana da geure bizitza. Nola erantzun etikoki biziki-detzaren desafioei, nola ekin berdintasuna, justizia,elkartasuna... bilatzeari geure kontzientziari zintzokientzun gabe?·Ez Jainkoa, ez inongo espiritualtasun ez dira hutse-zintasun etikoaren berme. Etikoki jardutea geureaskatasunaren eta arduraren esku dago. Nola jardunhorrela, ordea, geure kontzientziari entzun gabe?

3.5.4. Giza duintasunaren ikaskuntzaGizaki guztiok, salbuespenik gabe, giza duintasun beradugula ikastea eta irakastea eskatzen du ikaskuntzahonek. Tresna huts bezala elkar ikusi beharrean, berez-ko helburutzat ikusarazten gaitu, aukeratzeko gaitasunadugulako. Errespetua eta eskubide berberak zor zaizki-gu denoi. Giza duintasunaren ikaskuntzak eskatzen duneure duintasunaren eta gainerako gizakienaren artekolotura sakona ulertzea. Giza duintasunari esker, gizakia-ren alderdirik onenak ikus ditzakegu, haren alderdi tras-zendenteak atzeman, geure nortasunaren esanahisakonaz jabetu, eta besteena errespetatu.·Nola eutsi gizakiaren alderdi onenarekiko itxaropena-ri haren giza duintasuna bazterrera uzten duten epaimoral absolutuak egiten baditugu? Nola lehenetsipertsonarekiko errespetua edozein etiketa kolektibo-ren gainetik haren duintasuna zokoratzen badugu?·Nola egin aurre arrazismoari, bazterketari, desberdin-tasunari..., gizaki guztien giza duintasuna aintzat hartugabe?·Nola ulertu bakearen, indarkeriarik ezaren, justiziasozialaren edo hurkoarekiko, behartsuenekiko elkarta-sunaren lehentasun arautzailea giza duintasunarenikaskuntza iraunkorrik gabe?-Jainkoaren espiritua gizaki bakoitzean baldin bada-go, nola aurkitu pertsona bakoitzaren traszendentziadenoi dagokigun giza duintasunaz jabetu gabe?

3.6. Azken ohar batzukZergatik ikaskuntza hauek eta ez beste batzuk? Baketik-

ek ez ditu arau mugiezintzat proposatzen, baizik eta hobe-tu, aldatu, murriztu edo handitu daitekeen iradokizun irekimodura. Dena dela, ziur gara lau oinarrizko ikaskuntzahoriek ezinbestekoak direla, arrazoi hauengatik:

·Barrukoa azaleratzen dute. Pertsona orok bere baitanaurki ditzakeen bizipenak dira ikaskuntza hauek; ezdira kanpoko ikasgaiak, arauak edo aginduak. Geurebarruan ditugun egitateak dira. Horiekin, ez duguezer irakasten edo asmatzen: lehendik pertsonaguztion barruan dagoena azaleratzen dugu.

Fanatismoa eta bitartekaritza

JonanFernandez

12 baketik 8

·Gainerakoen sorburu dira. Kolore primarioek pintu-ran duten zeregin bera izan dezakete, gainerakoensorburu dira-eta. Nola ulertu behar dut bakearen,elkartasunaren, enpatiaren, errespetuaren, berradiski-detzearen... premia, ez baditut oinarri hartzen neuremugatasun-esperientzia, gainditzen nauena, neurekontzientzia eta giza duintasuna?·Lurrazalekoa eta lurpekoa. Oinarrizko ikaskuntzenlurzoruan garatzen dira gainerakoak. Zoru horrenazpian, lurpean, fedea aurkitzen dute sinestunek.Baina horiek ere lau ikaskuntza horien lurrazalazeharkatu beharra daukate bizitzaren zentzu etikoabilatzeko.·Partekagarriak. Denok parteka ditzakegu, horietanaurkituko baitugu gizakion alderik gizatiarrena. Ez dirabateraezinak norberaren nortasunarekiko. Norberarennortasuna abiapuntu hartuta eraikitzen da adostasunetikoa, besteenari zabalik jarrita. Adostasun etikoa etanortasuna ez dira elkarren aurkari, baizik eta elkarrilaguntzen dioten aliatuak.·Iraunkorrak. Ez dira une batean ikasten; ez dira agor-tzen; behin eta berriro itzultzea eskatzen duten iturriak

dira. Eskarmentuaren poderioz areagotzen da horienikaskuntza; bizipen berri bakoitzak haietara itzultzekoaukera ematen digu, baita hobeto bizitzeko eta elkar-bizitzeko ikuspegi, helburu eta bide berriak ere.

Azkenik, baldintza bat hartu behar da aintzat proposa-men hau eta oinarrizko lau ikaskuntzak lagungarri izandakizkion erlijio arteko, kultura arteko eta ideologia artekoadostasun globalaren prestakuntzari: balio espiritual etagizatiar gorentzat hartu behar da giza duintasunaren etika,gizakiaren proiektu nagusitzat bizitza sozialerako. Geureespiritualtasunetik bizi behar dugu etika.«Asistik Arantzazura» proposamenak hau iradokitzen

du: geure garai honetako espiritualtasun partekatua izandaiteke etika. Etika aurre-erlijiosoa eta aurre-ideologikoada; aukera espiritualen edo erlijiosoen osagarri aurretikoa,laikoa, erlijio artekoa. Laburbilduz, Batetik-en tesia dahobeto bizitzeko eta elkarbizitzeko, hobeto hezteko etagizakiaren eta bizikidetzaren aldeko adostasun sozialhumanista bat erdiesteko baliagarri izan dakigukeela etika-ren eta espiritualtasunaren arteko lotura, bai hemen, bainazioartean, eremu globalean.