AZALAREN LEHIAKETAN PARTE HARTU DUTEN KARTELAK · AZALAREN LEHIAKETAN PARTE HARTU DUTEN KARTELAK...

AZALAREN LEHIAKETAN PARTE HARTU DUTEN KARTELAK

Eskerrak eman parte hartu duzuen guziri eta ZORIONAK irabazle izan den ORKATZ ERVITI-ri “Neskatoa” kartelarekin.

“Leitzako Ezpatadantzariak”PELLO SAN MILLAN

“Pestak Dantzatuz”ESTHER RIAÑO ZABALETA

“Hiru Ezpatak” LEIRE KARRERA ODRIOZOLA

“…Leitzen denetaik bai beitau!”MIKEL TELLETXEA ZABALETA

“Nespatadantza”ORKATZ ERVITI

3

Leitzako Udala

ALKATEAREN AGURRA

Kaixo Leitzar zein bisitari:

Ongi irabazitako pesta egunak gainean ditugu dagoeneko. Pesta nagusietan, gainera, beti iza-ten da edozeinentzat gustukoak diren ikuskizunak, Pesta Batzordeak prestatu duen programaaberatsari esker. Beraz, gozatzeko eta ongi pasatzeko aukera izanen dugu zalantzarik gabe.

Plazaola aldizkarian alkate gisa hirugarren agurra egitea dagokit aurten. Legealdi hau aurreradoan seinale da, baina denbora ez da alperrik pasa. Udal taldetik hamaika proiektu martxan jarriditugu, makina bat lan egin dira eta beste hainbat egiteko gogoz jarraitzen dugu. Ibilbide honetanbidelagun izan ditugun udal langileei ere, mila esker zuen pazientzia eta lan txukunarengatik!

Proiektu horietako bat gogora ekarri nahi nuke, labur bada ere: Leitzako zine zaharrak bereonenak aspaldi eman zituen eta orain, herriko bizitza sozial eta kulturala bizirik jarraitzeko, bul-tzatu nahi dugun Herri Aretoa gauzatzea oso garrantzitsua litzateke. Horregatik eskatu genuenherriko eragileen eta bizilagunen bultzada eta babesa. Baita jaso ere! Ez dakit azkenik proiektuaburutzeko beharrezkoa dugun dirulaguntza lortuko dugun, baina argi dago saiatu faltan ez delaizanen. Datozen aste eta hilabeteetan ere asko izanen dugu esateko eta egiteko, horregatikparte hartzera gonbidatu nahi zaituztet, guztion artean guztiontzat izan ahal den proiektua gau-zatu dezagun.

Aipatutako egitasmoa aurrera ateratzeko, beste askotan bezala, denon ekarpena eta auzolanaezinbestekoa da, gure herriko iraganak erakutsi izan digun moduan. Horregatik, aurreko urteengisara, gure herriaren alde hainbat lanetan borondatez aritzen zareten guztiei nire eskerrik bero-enak. Zuek mantentzen duzue Leitza bizi-bizirik, bejondeizuela!

Zoritxarrez urtero ohartarazi behar dugun beste gauza bat ekarri nahiko nuke gogora, pestetanere denok askatasunez disfrutatzeko dugun eskubidea. Errespetuz jokatzea ezinbestekoa da etaargi utzi nahi dut Leitzan ere ez ditugula eraso sexistak onartuko.

Eskubideez ari garela, norbanakoek eskubideak ditugun bezala, Herri moduan ditugun eskubi-deak ere ezin ahaztu. Bide luzea geratzen da aurretik, baina gure esku dagoena ere egiten jarrai-tuko dugu Euskal Herri gisa dugun proiektu ilusionagarrian. Txikitasunetik, egunerokotasunetik,gure ekarpena egiten jarraituko dugu, abestiak dioen moduan, helburua argi dugulako “jendezoriontsua herri libre batean, herri libre batean!”.

Mikel Zabaleta,Leitzako alkatea.

Abuztuak 5 larunbata

REPARTO EUNE

14:00 Eskalarien bazkaria Aurreran.

16:00 Auzoz auzo, PLAZAOLAaldizkariaren banaketa; trikitilari,txistulari, akordeolari eta gaiteroenlaguntzaz.

4

Abuztuak 6igandea

UMEEN EUNE

09:00 Diana txistularikin.

10:00 Korporazio txikiak udalordezkariekin gosalduko dute.

10:30 Gurpildun zezenen entzierroa.

Ondoren Aurrerako pilota eskolako gazteakarituko dira plazan.

11:30 Umeen txupinazoa.

11:30-13:30 Puzgarriak eta jokoak.

16:00-18:00 Puzgarriak eta jokoak.

18:30 Aurrerako dantzari ttikienikuskizuna eta umeen ingurutxoIREKIA plazan.

20:00 Buruhaundiak aterako dira.

20:00-00:00 Joxe Mendizabal.

5

Abuztuak 10 Osteguna

PESTA BEZPERA

11:30 Kuadrillen arteko herri kirolakplazan.

13:00 Elkartasun manifa.

13:30 Jubilatuen bazkaria.

14:00 Herri bazkaria karrapen,musikaz alaiturik.

18:00 TXUPINAZOA eta PlazaolaAldizkariko azalaren egilearisari ematea.

Ondoren Incansables txaranga,txistulariak, erraldoiak,gaiteroak eta buruhaundiakherrian barrena kalejiran.

Ondoren Zuzeneko musika emanaldia Aurrerako atarian.

21:30 Suzko zezena.

23:00 Tximeleta taldea plazan.

Ondoren DJ plazako txoznan.

01:00 Incansables Txarangarenerronda.

6

Abuztuak 11 Ostirala

TIBURTZIO DONERAREN EGUNA

08:00 Diana txistulariekin.

09:00 Entzierroa eta behiak plazan.

10:30 Hameiketako irekia karrapean.

12:00 Aurrera dantza taldekoEZPATADANTZARIAK plazan.

Ondoren Afizionatuen arteko pilotapartidak plazan.

13:00 Aurreratik Incansablestxaranga aterako da.

17:00 Leitzeko Bertso EskolakoBersolarik Aurreran.

18:00 Zezenak plazan.

19:00 Herri kirolak plazan

JON REKONDO /RUBEN SARALEGI

AITZOL ATUTXA /UGAITZ MUGERTZA

ENRIKE BILDARRAZ (81urte) /PATXI ASTIBIA (74urte)

Harria jasotzenINAXIO PERURENA

Ondoren Goxokiak banatuko dira.

19:30 Incansables txaranga eta buruhaundiak.

21:00 Leitzeko ingurutxoa nahi duenguztiarentzat.

Ondoren Suzko zezena.

23:00 Laiotz.

01:00 Incansables txarangarenerronda.

7

8

Abuztuak 12larunbataPESTA BIARRENA



09:00 Zumba.

Ondoren Gazte gosaria.

11:00 Gazte gimkana plazan.

11:30 Txoro-txaranga.

13:00 Aurreratik Incansablestxaranga aterako da.

14:30 Bazkaria karrapen.

Ondoren Mahai jokuak.


18:00 Gazte txupinazoa eta kalejiraerrebeindikatiboa iruindarockelektro txarangarekin.

19:00 Aurrerako dantzarienemanaldia plazan.


20:30 Incansables txaranga etaburuhaundiak Aurreratikaterako dira.

21:30 Suzko zezena.

23:30 Niña Coyote eta ChicoTornado.

La Mala Pecora.

Ondoren DJ plazako txoznan.


02:00 Kontzertue Atekabeltzen.

03:00 Leitzeko ingurutxoa nahi duenguztiarentzat.

Abuztuak 13igandeaPESTA HIRUGARRENA



11:30 Esku pilota partidabertsokatuak plazan.

Ondoren Umeentzako aparra plazan.

12:00 Paella lehiaketa.



18:00 Moixiganguers IgualadakoCastellerrak.


19:00 Aspeko pilota partidaprofesionalak Amazabalpilotalekuan.

19:30 Incansables txaranga etaburuhaundiak Aurreratikaterako dira.

20:00 Rock Kalean.

21:30 Suzko zezena.

23:00 Oihan Vega.

01:00 Incansables txaranga gauekoerronda egitera aterako da.

9

Abuztuak 14astelehenaPESTA LAUGARRENA



12:00 Bertsolariak plazan.

• Iker Zubeldia

• Nerea Ibarzabal

• Unai Agirre

• Joanes Illarregi

• Ander Fuentes “Itturri”

• Iñigo Gorostarzu

Ondoren Txakoli dastaketa karrapen.

13:00 Incansables txarangaKarrapen.

17:00 Aurrerako atarin musikaemanaldia.

18:00 Dirt Jump bizikleta saltoikuskizuna.


Ondoren Incansables txaranga eta buruhaundiak.

21:30 Suzko zezena.

22:00 Herri aparie plazan.Apalondorea IncansablesTxarangak alaiturik.


10

Abuztuak 15asteartea



12:00 Herri kirolak plazan.

HARRIA:JOSETXO URRUTIA / JOKIN EIZMENDI

IBAN GALARRAGA /IMANOL ILLARRAMENDI

TXINGA: SANTA SOUZA etaMIGEL ANJEL SUKUNTZA


14:30 Aurrerako bazkideen bazkariaelkartean.

18:00 Helduen entzierroa etaondoren zezenak plazan.

19:00 Helduen ingurutxoa plazan.


20:00 Ortzadar Taldea.

22:00 Suzko zezena.

23:00 Txamukos mariatxia plazan.

Ondoren “Pobredemie” Incansablestxarangarekin.

11

Programa Leitzako pestak 2017

Sábado, 5 de AgostoDIA DEL REPARTO

14:00 Comida en el Aurrera.

16:00 Reparto.

Domingo, 6 de AgostoDIA DEL NIÑ@

09:00 Diana

10:00 Almuerzo de la corporacióntxiki.

10:30 Encierro con toros con ruedas.

Después Partido de pelota en la plaza.

11:30-13:30 Inchables y juegos.

11:45 CHUPINAZO.

16:00-18:00 Inchables y juegos.

18:30 Dantzaris txikis del Aurrera eIngurutxo infantil.

20:00 Cabezudos.

20:00-00:00 Actuación de Joxe Mendizabal.

Jueves, 10 de AgostoVISPERA DE FIESTA

11:30 Herri kirolak entre cuadrillas.

13:00 Manifestación.

13:30 Comida de los jubilad@s.

14:00 Comida popular en el karrape.

18:00 CHUPINAZO.

Después Kalejira con charanga,txistularis, gaiteros, gigantes ycabezudos.

Después Música en directo en el Aurrera.

21:30 Toro de fuego.

23:00 Actuación de Tximeleta.

Después, DJ en la txozna de la plaza.

01:00 Ronda de la charangaIncansables.

Viernes, 11 de AgostoDIA DE SAN TIBURTZIO

08:00 Diana.

09:00 Encierro y vacas.

10:30 Almuerzo en la plaza.

12:00 Ezpatadantza.

Después, Partidos de pelota deaficionados.

13:00 Charanga Incansables.

17:00 Bertsolaris de la escuela deLeitza en el Aurrera.

18:00 Toros.

19:00 Deporte Rural (Aizkolaris)

Después Reparto de caramelos.

19:30 Charanga Incansables ycabezudos.

21:00 Ingurutxoa.

Después, Toro de fuego.

23:00 Laiotz.


Sábado, 12 de AgostoDIA DE LOS JOVENES

08:00 Diana.


09:00 Zumba

Después Almuerzo.

11:00 Gimkana.

11:30 Txoro-Txaranga.


14:30 Comida en el karrape.

Después Juegos de mesa.

17:00 Toros.

18:00 Txupinazo de los jóvenes ydespués kalejira reivindicativa.

19:00 Actuación de los dantzaris delAurrera.


12

13

39 ZENBAKIA · PLAZAOLA ALDIZKARIA

Después, Reparto de caramelos.



23:30 Conciertos en la plaza.

Después DJ en la txozna de la plaza.

02:00 Concierto en el gaztetxe.

03:00 Ingurutxo abierto.

Domingo, 13 de Agosto

08:00 Diana.


11:30 Partido de pelota con música endirecto.

Después Espuma en la plaza.

12:00 Concurso de paellas.


17:00 Toros.

18:00 Castellers de Igualada.


19:00 Partidos de pelota profesionalesen el frontón Amazabal.


20:00 Rock Kalean.


23:00 Oihan Vega.


Lunes, 14 de Agosto

08:00 Diana.


12:00 Bersolaris en la plaza.

Después Degustación de txakolí.


17:00 Música en directo en el Aurrera.

18:00 Dirt Jump, saltos de bici.

Después, Reparto de caramelos.

Después Charanga Incansables ycabezudos.


22:00 Cena popular en la plaza.


02:00 Toros.

Martes, 15 de Agosto

08:00 Diana.


12:00 Deporte Rural (levantamiento depiedra y chingas).


14:30 Comida de l@s soci@s delAurrera.

18:00 Encierro y toros.

19:00 Ingurutxoa en la plaza.


20:00 Actuación de Ortzadar.


23:00 Mariachi Txamukos.

Después, “pobredemí” con la charangaIncansables.

14

PLAZAOLA ALDIZKARIA · 39 ZENBAKIA

Plazaola aldizkariaren antolatzaileen oharrak

• Plazaola Aldizkariaren antolatzaileek (Aurrera Kirol Elkartea) ez dute zertan ados egonbehar bertan argitaratzen diren iritzi ezberdinetako idatziekin.

• Lanak bidaltzen dituztenek beren izena jakinarazi behar die aldizkariarenantolatzaileari, sor daitezkeen arazo legalaz idazkien egileen arantzunkizuna izanendelarik.

• Gure eskerrik zintzoenak aldizkari hau osatzeko beren lanekin lagundu dutenidazle/egile guztiei, azalaren lehiaketan parte hartu dutenei eta baita ere argazkiak utzidizkiguten Luze, Juan Mari Soro, eta Karmele Agirreri. BEJONDEIZUELA denari!!

Oharrak

1 UDALAK ez du ZEZENETAN gerta daitezkeen istripuen erantzunkizunik hartzen.

2 Egitaraua BORONDATEAREN truke banatuko da. Udaletxean eta liburudendetansalgai izanen da reparto eguna eta gero.

3 ZEZENETAN dabiltzenei eskapabidea errezagoa egiteko, barreren gainean inor ezesertzea eskatzen da.

4 16 urtez azpikoek debekatua dute zezenetan ateratzea.

5 Arratsaldeko zezenen saioaren ondoren eta musika taldeak beren lana behar bezalaburutzeko, OHOLTZA libre utzi.

6 Zezen suzkoan gerta daitezkeen erreketa edo bestelakoen kargu ez gara egiten.

7 Paella lehiaketarako oharrak:

• Norberak bere sua eraman beharko du sukaldatzeko. Horretarako osagaiak erenorberak eraman beharko ditu.

• Epai mahiak hartuko du erabakia.

• Ondoren, nahi duenak bertan bazkaltzeko aukera izanen du. Mahaiak eta aulkiakbertan izanen dira.

8 Egitaraueko ekitaldi guztiak ez ditu Udalak bere gain hartzen. Hauek jende askorenBORONDATEZKO lanari esker lortu dira.

15

“San Tiburtzioko Dantzariak” AROA AGIRRE eta MADDI ITURBEZORIONAK IRABAZLEEI

16


“Pitxi”JUNE LAZKANO CANFLANCA

“Gora Santiburtzioa”LEIRE CESTAU

“Buruandiekin jolasean” EIDER GIL eta OLAZ CESTAU

“Erraldoiak dantzanARIANE OTERMIN

“Pesta ikaragarriak”BEÑAT eta ENAITZ “Euskal Herria”

PEIO AGIRRE AGIRREMIKEL PORTU

BARANIGA-REMENTERIA

17


“Festa koloreak”MAIDER GOMEZ

“Dena pestara”PAULE AGIRRE AGIRRE

“Ikurrina barruan” AIMAR AZPIROTZ ERBITI

“Gora San Tiburtzio”YURAK CABASCANGOeta MADDI SARALEGI

“2017KO PESTAK”LIHER FERNANDEZ ZUBELDIA

18


JATORRIAK AHAZTU GABE

1)

Urteroko asmotanlerro hauen bidezAurrera elkarteaheldu da esanezbazkide guztieribenetan bihotzezeskerrik beroenakgustora emanez

3)

Aurrerako taldeakdira ugariakantolatutakoakguztiz nabariakihauteri ta festabaita dantzariakgure bizitzarako dira opariak

5)

Bukatzeko uneanagur bat leitzarreigauza bera kanpotikheldu direneiume eta gazteakneska mutikoeifesta zoriontsuakbihotzez guztiei

2)

Leitzako herriarenizena zabalduzurteroko ekintzakdotore ospatuztalde ugari daudeguztia pentsatuzjarrai dezagun berdingeroa aurreratuz

4)

Futbol eta MendibilBTT, pilotamajina bat aukeraeta kirol motaguztiontzat eskeintzaeskura dago taparte hartzen jarraitudenontzat gustoa

AURRERA KIROL ELKARTEA

19


��

� ��

� ��

� ��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

�� !"� �#$ %�& ' ��"( %� ��) $�"$� *' �$"!��"� �"$�� &#�$"!�+��,��&�� !"� � #$ %�& ' ��"$�"' �"!��"� �"$� - �"�!��.��/ !�"$�' #�"$"%�'"( /"��0�

��

�� '"#�$"%�& '0��.#$#�$!��( * !"� �- ��#!��'0�"+��(! #%#� /#$ ��"� $"�&#�$0 �"%� �"*.".�%� � 1234�5325� & *# &#'""#�&0�0$�#%.��6 �$"!��7)(#!�*�/� �� &�! �0 89�

�#) �0�"$ $0�!�%�0$�#&#*�$"!��.��/ !�"$�' #�"$"%�'"( /"��0+��(! #%#� /#$ ��"� $"�&#�$0 �"%� �"*".�%� � 1234�5325� & *# &#'""#�&0�0$�#%.��6 �$"!��7)(#!�*�/� �� &�! �0 89��

��

�� &"(�0�"� (��0 �"� �"��"()"� �0�&"�"�#�#�$# �"� �% ,# ��%�#6#� �" �&"�6 �0�"� �/��'"�!�%.#'"%�$# *� (0% �

:;��'#% �0�"� �#'"%�#.#! �0�"� (��$ #*" �

20


"Baietz 1.500 sinadura"

21


NOOO!!!

Aurten dira ehun urte Leitzeko kontsejue berriturik.Obretan ari ziren bitartean Gazpillon yarri zuten kar-tzela. Kartzela yarri zuten baina dantzarako lekurikez. Plaza dena obretako materialez betea zegoeneta igandeetan dantzan ezin ibili.

Ordun gazteek Plaza Zaharren yarri zuten soñue.Igande atsalde hartan eguraldia ere ederra zen etagustora zebiltzen dantzan, tarteka irrintzi batzukeginez. Baina ez denbora askorako. Laister bialduzuen alkateak albientea dantza galaztea.

Gero gabez alkatearen etxe atarin gazteek seku-leko oihuak egin zituzten alkatearen kontra: Alkateezinsopritue, alkate zizirikue, alkate gosepasatuirispobea, alkate zepel begigorrie, alkate makartzukakontzie, alkate gaintxuri barrenbeltxa, alkateharroputz zoldazue, alkate herritxupatzallea, alkatehezurbeltza…

Hori zelata hogeita hiru lagun giltzaperatu zituztenGazpilloko kartzelan. Gordazibilek mehatxu izuga-rrik egin zizkioten giltzaperatuei : Bostna mille pez-tako multe izanen zutela (pentsatu, Plazaolako tren-bidea egiten aritu zirenak egunean bi peztairabazten zutela) eta Mahongo kartzelara eramanenzituztela sei urtetarako. Eta hori ez gertatzeko bidebakarra zegoela: Alkatearen aurrera yoan eta bar-kamena eskatu.

Hala denei eskuak lotu eta eraman zituzten alka-tearen aurrera. Pello Inaziobarunena ziin aurren.

Gordazibilek: ¿Le piden perdón al alcalde?

Pello Inaziobarunenak: Nooo!!!

Alkateak ikusi zuen gazteak gogor zeudela etagainera herrin marmari txarrak zebiltzela bere kon-tra eta eskuburdinak kendu eta libre utzi zituzten.

HIRU MANDO OSTU ETA BESTEAK BAINOLEHENAGO LIZENTZIATU

Gerrondoan herri askotan egon ziren soldaduk.Leitzen ere bai. Koartelak beren zaldi eta mandoizaten zituzten. Garai hartan bazen yendea zazpiurte soldaduskan egin zituena.

Leitzar bat Elizondon zegoen soldadu. Koartelekoekullun “cuadran” aritzen zen abereak zaintzen.Diru haundirik ere ez zuen poltsarako eta zerbaitere nahi. Hala, hiru mando ostu koarteletik eta

hango nekazari bati saldu zizkion. Sekuleko ixkan-billa sortu zen koartelen eta hasi ziren abereen bille.Leitzar honek igarri zion eroriko zela eta koarteletikalde egin zuen eta etxera etorri zen, Leitzera. Gerogoardazibilak atxilotzera yoan ziren bere etxera.Atzeko leihotik atera eta saiatu zen ihes egiten.Baina goardazibilak etxea inguratuta zuten eta hasiziren tiroka eta harrapatu zuten. Mahongo kartzele-ra eraman zuten hiru urtetarako.

Kartzelako aldia bete eta etorri zen etxera etabere lagunek oraindik soldaduskan segitzen zuten!

HITZ ANTZU ASKO

Aison bertsolariak ziren, Basarri eta beste batzuk.Joxemiel, kontu kontatzaile ona eta bertsoatan erepixko bat aritzen zena, yoan zen Leitzetik bertsoakentzutera. Aurrena plazan aritu ziren eta gero taber-nan. Tabernako saioan Joxemiel ere aritu zen pun-tutan bertsolari horikin eta bere idurirako betelanasko egiten zuten famako bertsolarik. Honontzenhala zion:

– Basarrik eta horik hitz antzu asko daukea.

SATORRAK SUKALDEKO ELTZEK IRAULTZEN

Etxe baten sukaldeko solairue zaharra zen etadena zirrikituz betea. Zirrikituetatik ikusten zirenekulluko behiak azmarrean nola ari ziren. Besteetxe baten lurraren gainean egindako sukaldeazuten. Solairurik gabea.

Lurraren gaineko sukaldekoak esan zion besteari:

– Sukaldea garbitzen ez omen duzue lanik.

Eta zirrikituak zituen sukaldekoak erantzun zion:

– Zuen sukalden satorrak iraultzen omen dazki-tzue eltzek.

ARDANGAXIK

Lehenago yendeak sendabelar asko ezagutzenzituen. Intsus loreak enplastoa egiteko, larremillusalda tripetatik gaizki zegoenarentzat, ebaki belarraebakia sendatzeko eta abar. Eta baita ere ezagu-tzen zituzten yateko belarrak. Adibidez ardangaxik.Ardangaxik belatsoatan eta estartetan izaten dira.Gazi-gaziak dira.

ASTAITZ

ATERALDI ETA IXTORIK

22


Aspaldiko garaietan,urrutiko erresumetan sortu ziren,printze eta printzesak,dotore ta ausartak,amaorde eta sorginak,krudel ta itsusi amorratuak,dragoiak eta piztiak,beldurgarri ta bihotz gabeak,pirata eta zaldun beltzak,errebelde ta legez kanpokoak,maitagarri eta aztiak, berriz,ipuin batetik bestera saltoka,ezinezkoa zena eskura jarriz,barita, kriseilu edo edabe magikoen bidez…Zaharkituriko kontuak, paperezko pertsonaiak,aurreritziz jantziak,…Nik nahiago, ba, bertsioak egitea,ta barrenean dudan printzesa ixila askatuzsorgin dotorea bilakatu zait,ta berak aukeratutako pirata ausartarekinAladinoren alfonbra hegalaria konpartituz,urrutiko lurralde horietatik ihesi,gugan sortzen den magiaren indarrez,bidaiatuz, bizituz,… erresuma askearen bila.Zuk ere aukaratu zenezake zure ipuina,bat berridatzi edota idatzi berri bat!Mendez mende menderatu gaituztenprintze bihotz gabe ta printzesa krudelakparetik astinduz...ahaztu inposatutako argumentuak,narrazio xelebre ta bukaera faltsuak,eman indarra zure irudimenari,mugarik gabe,itxiturak irekiz, atakak zabalduz,…Zure ipuinaren azken puntuaBeti jarraia izan dedila!

ILUSTRAZIOA: ITZIAR FAGOAGA IRURTIATESTUA: GARBIÑE SAGASTIBELTZA LIZARRAGA

23


Beti egiten da xarmagarri, kantari itsua,Homeroz gerozko usarioagatik gutxienez.Eta zer esanik ez emakumea denean.Horrexegatik hutsagatik, erlikia da bertsosail hau neretzako. Ikusi egin beharzuretzako? Berastegiko Intza baserrian,64 urteko Maritxo Uitzi Apezetxea,sortzez Goizuetako Marijoangonekoalaba denari jasoak dira, 1997kogaragarrilaren 15ean, bederatzi puntukobertso ederrok.

Eta hara nola argitzen duen Maritxok berak, bert-soak ikasi zitueneko iturria eta giroa:

“Gure atta zenak zekizkin bertso oik, ta nik ariikasik izaten dittut. Julian Uizi zun izena, Main-geneko semea; izeba Malen oaindik antxe bizi da,gure atta zenan arreba, laroita amaikagarren urteradijoana. Gu re antxe yayo ta azik ga denak. Gureatta zenak, oloko bertso zarrak, ikaragarri zekizkin,enkanbio beste anaia zena Korneliok etzun bateafizioik izaten bertsotako.

Bertso oik aittuta jendia arritutta gelditzen da. Nikbeiñ edo beste kantatu dittut, San Isidro egunian daola, ta emen iñork ez dakizkin bertsoak dira. Gureatta zenak eztakit nondik ikasik izango zittun?”

Intzako Maritxoren aita zena neronek ere ezagutunuen Goizuetan, aitona luzanga azkar flakosta bat;eta hura ere itsua izaki, gogoan daukat, Zubiaunditikhonuntz asto baten arrimoan nola etortzen zenIllagorriren bordatik herrira, gu, oraindik mutikokakazu, eskolatik atera eta errekreoan jostaka gen-biltzala. Eta auskalo zergatik, badakit gainera“Mendiburu” deitzen ziotela izengoitiz Goizuetan.Ez hori bakarra, hara nola aipatzen duen Goizue-

BERASTEGIKO INTZA BASERRIANMARITXU HUICIK KANTATUAK

Maritxo Huici etxeko atarian (Maite Lecea, 2017-6-20)

24


tatik Leitzarako kamioa egiterakoan, Domardolakoharrian ari zirela, Manuel izeneko oiartzuar batek1915 aldean ateratako bertsoetan (ikus Goizueta etaAranoko hizkerak liburuko 202 orrian) :

Goizuetako semea, Julian Huizi

Gizajuak eztu ez gaizkirik merezi

Lekurik txarrenera dijua lenbizi

Amak arkaitzerako obeik ezin azi

Julian ezkondu zenekoa (1931)

Eta honatx, gero alaba Maritxok aita itsuari ikasizizkion bertsoak:

1

Askotan aditzen det besteren pregoya.Onekin berritzen det daukadan naya:pena oyek kentzeko falta ezkongaya,saiatu bearra det, orain da garaya.eta nai det saya,badaukat sasoya,baita arrazoya,artzeko garayamerezitua nago txit fanfarroya.(bis)

2Apiziyo aundiya daukat galaietan.Gustatutzen zaizkidan ezkogayetan. Astian segitzen det, geiyago jaiyetan.Nere begiak argi dabiltza oyetan:billera tokitan,festa-perietan,erromerietan,al dan guztietan,zein gustatuko ote dan nitaz aietan?(bis)

3Mutill bat aukeratu galan galakuaNeonek pretenditu nik alakua.Al baldin badet oso azal zurikua,alde guztietara nai goienekua:gazte sasoikua,tatxik gabekua,gorputz onekua,aldamenekua.Au ezin badin badet bestelakua. (bis)

4Sasoyen nago nere estadua artzekobaita gañera kanta oyek jartzeko.Gogorik ez egiten, ez moja sartzeko.gustokorik ez dator berriz ezkontzekopena neretzakotriste orrentzakodator sofritzekota erne jartzekoazkenian bildurra neskazartzeko.(bis)

5Soñeko bat badaukat ederki jositaMutillak billatzeko ura jantzitaGuapuak bear ditut, kaskarrak utzita,Izan ere ez nago, txarra merezita. Bestek erakutsita: daukat ikasitalaxter da bixitaez nago etsitazaletuko dirade ni ikusita.(bis)

25


6Izen da apellido, naiz Ines BelokiLanian dakidana guztiz egoki.Faltak zuzendutzeko goizian goiz jeki.Al ditezkian lanak ere egin aurki.puntaran badakit;koziñan ederki,lanian galanki,egon gabe, noski.Nere senarra ezta izanen gaizki. (bis)

7Mutill asko ditugu gaur Ameriketan,eta geiago berriz soldadu kintan.Gaztientzat lan ona jarri zuten ontanGaraian sobratzeko bear dana bertan.onelako plantan,gu majuen faltan,estutasunetanpaseatzen gaztetan,ala bearko degu geren ustetan. (bis)

8Nere ezkontzak baditu amaika aitamen,Zerez lenao gauz ortan jardunak gauden.Guregatik jendiak zerbait esanarren,Orra esperantzetan orain nola gauden:Ni pronto nau emenetorri lenbailen……………………………………ezkonduta gustora bizi gaitezen.(bis)

9Orratx bestro berriak jarri guztientzatGaizki daudenikan iruditzen etzaitDenbora pasatzeko, zar da gaztientzat,Nere kontuak jakin nai dituanentzatTxit ondo deritzat,ikastia beintzat,zer poza neretzat, gazte askorentzat, emen saltzeko daude nai duanentzat. (bis)

Guzitara hamabi bertso ote ziren esaten zidanMaritxok, baina ez zen gehiagotaz oroitzen. Bertsojartzailearen izena ere azaltzen da seigarren bert-soan: «Izen da apellido, naiz Ines Beloki».Emakumea beraz, eta behar bada, falta diren bert-soetan ager liteke nongoa zen: herriaren izenaalegia. Hala eta guzi, nere ustea duzu, ezkontzekoamorratzen dagoen neskazahar tipikoaren egoeraironizatuz gizasemeren batek paratuak direla bert-sook. Topikoa nola deskribatzen duen ikustea aski.Ez baita emakumerik munduan, bere burua holadeskribatuko lukeenik. Eta hartara, Ines Beloki horiere ez litzake zinezko izena. Baina auskalo? Badak-izu: “a buscarlo”-tik omen dator.

Nik esan behar banu Martin Motxene zenak, izenofizialez Nartziso Sestorain zenak, kantatu zizki-dan “Doña Señorita Altamirako” goizuetar harenbertsoekin lukete zer ikusia bertsook. Ikus LeitzakoErrege Erreginak liburuko 516-517 orrietan, etagogoan izan Martin Motxenek orduan esandakoa:“Lengo bertso zarrak berrittute, paperak aterazittuen saltzeko, ta len baño askoze berdegoak”.Haiek eta hauek konparatzea aski. Kontuak hola,Martin Motxenek aipatzen zuen lehengo bertsoaldizahar hura ez ote zen izanen Maritxok aita zenariGoizuetako Maingene baserrian ikasi zionhemengo bertsoaldi hauxe berbera? Larri ibili. Gaiaeta tratatzeko modua ere berbera baitute, nahizMartinek kantatu bigarren bertsoaldia askoz erepikardia haundiagokoa izan eta hizkera askoz zor-rotzago eta biziagokoa.

Hogei urte pasa dira geroztik, eta hara zer esatenzidan Intzako atarian Maite Lezeak: “Gaur 83 urtedituen arren, behin baino gehiagotan kantatzendizkigu bertsoak amona Maritxok. Eskerrakbihotzez, eta jarraitu holaxe urte askoan amona!”.Ezin esan nik deus hoberik.

(Osaba Batixta zenarI)PATZIKU PERURENAK

26


BATIXTA PERURENARIagurre

Aurtengo otsailean Batixta Perurenak utzi gintuen. Leitzeko ber-tso-eskolako kideontzat herriko bertso munduko erreferentzibakan horietako bat izan zen. Bertso-eskolako zaharrenekTomax Barun, Manuel Lasarte, eta beste bakarren batezagutu giñuzen beño hauekin egoteko aukera asko-rik ez giñun izan. Batixtarekin ordea, askotan egonginen. Estilo zaharreko bertsolaria zen. Garaibateko bertsolaritzaren lekuko zuzena. A zebertso pille zeuzkan gogoan! Harrigarrie zenguretzat. Nola eduki zittezkeen sorta osoakgogoan? Zalantzarik gabe, ehundaka aldizabestu eta errepikatuta.

Bapatean aritzeko berriz, teknika landu-rik ez, beño berezko grazia eta bete-bete-ko bertsolari sena zuen. Adi entzun, azkarerantzun eta arrazobe on batekin borobil-tzen zuen. Earra!

Ohorea izan da Batixta ezagutu izana

Jaiotetxea halaxe ziñun

hargatik ziñen “karretto”

ta bertsoz bete ziñun gurdi bat

zaletuok gozatzeko

pena galanta etzaitugula

gurekin dagoeneko

beño Batixta, jakin ezazu

erein ziñuna, tarteko

prest gaituzula bertso-gurdia

aurreraka bultzatzeko

LEITZEKO BERTSO-ESKOLA

27


Nafarroako Artxibo Handian ezagutu nuen Fer-nando Maiora, behiala Trabukoren surrean nenbile-la, eta ezagutu nuen ordukotz ohartu nintzen giharfineko gizona nuela, nahiz izakera zakar samarre-koa. Geroztik baditut leituak haren liburu franko, etaaztertuak ere bai, batzuk. Haietako bat “Injurias,coplas, frases”, erlikia askoren artean, honako perlahauxe dakarrena: “que el dicho Garcia de Zaro heraun menguado, zirol, picaro, y questo lo dijo una ymuchas veces (145 or., Artaxoa 1645)”.

Ikustekoak dira zirol horren gainean gure euskal-tzain, filologo eta etimologo eminenteek esandako-ak, eta behin eta berriz, ez buru ez buztan errepi-katuak, hasi 1596ko errefrau hartatik (RS.21) etaegundainokoan, ikustekoak direnez! Oroitzen gureAlfontso Irigoien filologo bizkaitar finak ateratakoondorio sekulako haietaz? Honatx :

“Entre los refranes de Oihenart que no fueronpublicados en Paris en 1657, conservados en uncuaderno manuscrito y publicados en 1967” hayuno que no ha podido ser traducido y que vamos atratar aquí de hacerlo. Se trata del refrán incluidoentre los de la Soule con el núm. 343 y repetido enel 217, el cual está leído como haur ola corola, conuna nota que dice: «es incomprensible para mí:cirola ocurre en RS 21 y 275, traducido«çapatero», pero debe tratarse de otra palabra.Podría leerse corola, que tampoco da sentido».

“Pienso, sin embargo, que la lectura de çirolatendría pleno sentido, teniendo en cuenta que haurpuede utilizarse en suletino en el sentido de eccelatino, tanto para el primero como para el segundogrado. Así haur ola çirola se traduciría por «he ahíel taller zapatero», es decir, que sería el equivalen-te. del conocido refrán castellano zapatero a tuszapatos”.

Bo, bo!!... Zorioneko haur hori ez bailitzake haurrabaizen, eta “haur ola, zirola” errefraua, norbaitenasmazio ilun ez izatekotan, berriz, “haur eskola, ziro-la”, edo gisako zerbait genuke usarioz, haurrareneskola, ganorabakoa, fundamenturik gabekoa, izanohi dela, alegia; hitz batean esan: zirola izan ohidela, menguado, pusilánime alegia; eta hurbilenekozerbait kastillanoz esatearren “quien con crios seacuesta, meado se levanta” izanen litzateke, eta ironiaaparte, lekutan gelditzen dira horiek, Alfontso bihotznerekoaren “zapatero a sus zapatos” harengandik,lekutan gelditzen direnez!

Hona non izan zuen oker honek hasiera: çitelçirola, noc gudura aroa? Pusilanime çapatero,¿quién te lleua a la guerra?”. Horra lehen okerra:çapatero gaizki dezifratu hori, funtsean ez baitzençiqatero baizik. Eta euskaraz zital, jakina. Ez horibakarrik: zital hori cicatero izateaz gainera, nolaeuskal hala erdal erroak, bi biak ziqät arabiar klasi-

LEITZAKO ARTIOLA eta GOIZUETAKO ZIROLA(Borondate oneko euskaltzainei musutruk eta asmo onez)

Zapataria, euskaraz sekula santan “zirola” izan ez dena.

28


koan izan bailezakete lehen iturria. Ikus googlen“cicatero” hitzaren etimologia, edo Corominasekdioena. Horra beraz, sorreran cicatero > zitalbegien bistakoa baino ez zena, norbaitek zirol>zapatero bihurtua. Horra, zinezko euskal usarioansekula santan ezagutu ez den astakeria, eminentezeminente nola dabilen. Bistakoa baita errefrauhorretan, zirola ez dela pusilánime besterik.

Begira, ordea, maisuetan maisuena den Joseba

Lakarra jaunak zirol honi buruz esandakoak, Eus-kaltzaindia Euskararen Lekukoak 19 l iburua,1996ko azken edizio kritikoan, 222 eta 256 orrietan:

Ez hori bakarrik: pusilánime ordez zapatero bihur-tzean zirol, hurrena çiicatero baino ez den zitalhitzari ere sekulan bereak izan ez dituen esanahiakleporatu baitizkie gure hiztegigile txit gorenek. Ikusbestetan beste, Orotariko Euskal Hiztegian: “zitel(A, que cita RS). Cobarde, apocado”. Horra berez

29


zirol hitzari dagokion esanahia, ez buru ez buztan,zital hitzari atxekia. Horra jainkokeria absurdo bate-gatik inork aintzat hartu nahi ez didan egia fina.

Baina gizajo zirol honen ikerlanok deustarakobalio dutela uste baduzu, irakur faborez DakigunaIkasten liburuko 108-109 orrietan neronek behialaesandako kontuok, hasieran aipatu Fernando Maio-raren 1645eko erlikia horren (menguado berdinzirol) lagungarri:

“IROLA EGIN: denbora baino lehen galdu umeaardiak (edo beste edozein aziendak). IROLIÑAK(irol+eginak) IROLINDUAK: Umea galdutakoardiak. Bisuts urtean asko izaten omen dira, halazioten garai bateko artzainek. Baita xirol, xirolka,xiroldu, ziroldu… eta gisakoak ere, alde alderaahul, noño, xepel zentzuan, hor dabiltza bertarasamar, nola fonetikan hala semantikan. Bai baitakitaurren zeta hori (z-) geroztik galdua dutela hasieranaipatu irol, irolin, irolindu, eta abarrek.

Usario zahar horretatik sortua behar du, inondik

ere, Leitzako artiola hitzak ere: ardi + irola. IkusMikel Olanoren Aio Leitze! hiztegian. Izan ere,orain gutxi arte, urruz edo ahariko, bildots guziauzten baitzen aurrerako; ez da batere harritzeko,beraz, jezten ziren ardi bakarrak: ardi irolak (<artiolak) izatea; zer edo zerengatik umea galdutakoardiak, alegia”.

Baina, nork entenditu niri, neure haragitan bizita-ko egia enpiriko ditudanok, gaurko doktore eskuxu-rion artean? Dena dela, norbaitek nahi izan ezkero,prest nengoke ahoz hobeki esplikatzeko. Eta neu-reokin ez bazara fio, egin galde Goizuetako maisumaistra xaharrei, zirol, zirolka, ziroldu horien berri.

FRAIXKU SUMAIUKA

Etxeko andreak ahuntz jezten, Noruegan.

30


2017ko bertsolari-txapelketan inguruhonetatik ateratako bertsolari berriakaurkeztu zaizkigu. Hortxe zen JoanesIllarregi leitzarra adibidez, edo OskozkoJoana Ziganda, lan txukun askoa eginez.Azken urteotan Leitzatik bertsolarimordoxka oholtzaratu da bainagaztetxoen eskolarteko sariketatik aparteez da emakumezkorik aurkeztu izan.Joana leitzako kastako emakumezkobertsolaria izaki berarekin hizketalditxobat egin nahi izan dugu.

Nor da Joana Ziganda Olano?

35 urte ditut, lanbidez haur hezkuntzako irakas-lea. Oskoztarra naiz, baina ama Leitzarra dut, Min-ttorla baserrikoa; familia handia dut Leitzen. Nahibezainbeste ez etorri arren bertako familiarengana-ko, Minttorlarenganako eta herriarenganako loturahandia sentitzen dut. Bertsozalea naiz aspalditikbaina bertsotan hasiberritzat dut nire burua, askodut ikasteko orandik eta gogoz nago horretarako.

Nola bertsozaletu ziñen?

Nire etxean txiki txikia nintzenetik entzuten geni-tuen bertsoak eta bertsolarien istorioak. Gurasoekez zuten kantatzen, baina Hitzetik Hortzera saioahasi zenetik etxean asteroko zita izaten genuentelebistaren aurrean. Gurasoek beti miresmen han-diarekin hitz egiten zuten bertsolarien inguruan,zuten ausardiaz eta bertsoa egiteak duen balioaz.Minttorlako familian ere askok dute zaletasuna, etaAsintxio, nire osaba, zaletasuna izateaz gain ederkiaritzen zen bertsotan.

Gaztea nintzela, parrandan jolasean puntukasaiatzen hasi nintzen. Zenbat saio egin izan ditudanordu txikitan “Torren”!!!!

Behin, Oskar Estangarekin bertsolaritza ikastarobat egiteko aukera izan nuen, eta honetan, batbatean, nire frogatxoak egin nituen, koplaka, zortzi-ko txikian…

30 urte inguru nituela, Larraungo helduen bertsoeskolan sartu, bertso giroan murgildu, bat bateanjende aurrean hasi eta bertsoarekin guztiz engan-txatuta gelditu nintzen.

Aurten Nafarroako bertsolari txapelketan partehartu duzu. Nolako esperientzia izan da?

Oso esperientzia aberasgarria izan da, ez daerraza izan, emozionalki batez ere, baina oso balo-razio ona egiten dut bizitakoaz. Txapelketa aurrekokanporaketan, erronka personal gisa eman nuen

JOANA ZIGANDA OLANOREKINKONTU-KONTARI

Joana Ziganda Olano, 2017ko apirilean.

31


izena, nire burua frogan jarri eta bertso lanketanaurrera egiteko modu bat zelako.

Kanporaketa pasa eta nire burua txapelketarenbarruan sentitu nuenean mila sentsazio izan nituen:harrotasuna, emozioa, poza, urduritasuna, beldu-rra, bertigoa… denetatik sentitu nuen. Baina behinpasata, oso balorazio ona egiten dut; asko lagundudit nire burua ezagutzen, baloratzen, zorrotzegi ezhartzen, hazten eta batez ere bertsotan jarraitzekogogoa handitu dit.

Plazako bertso-saiorik egin al duzu?

Egia esan oso plaza gutxi egin ditut, ez naiz osoplaza handietan aritu. Gehien bat, lagun artekosaiotxoak egin ditut, bardoak, desafioak, bertsopoteoak… baina saio bakoitza, xumea izan arren,handiena izango balitz bezala bizi dut, ahalik etahobekien egiteko gogoz.

Zein bertsolari dituzu gustoko?

Gaur egun dauden bertsolari handiekin oso zailada gutxi batzuekin gelditzea. Bertsolari “zaharretan”oso gustuko nuen Lazkao txiki, bere xumetasuna,gozotasuna eta aldi berean bizitasuna eta zirikatze-ko joera.

Ondorengo belaunaldietan bertsolari on asko izandira, baina bat aipatzekotan Maialen Lujanbio aipa-tuko nuke. Bera oholtzan ateratzen hasi zeneanhasi nintzen bertsolaritza nireago sentitzen; garaihartan oraindik gizonentzat hartzen zen oholtzanberak azaltzen zuen, bizitasuna, ausardia, ziurtasu-na, indarra, ideiak, erantzunak eta jarrerak liluratuninduen.

Azken urteetan, eta agian bertsolaritza munduanmurgilduago nagoelako, gehien bat emakumeakbertsolaritzan egiten ari diren bidean jartzen dutbegia, eta gaur egun Uxue Alberdi, Ane Labaka,Miren Amuriza, Oihana Iguaran eta beste askokekarpen aberasgarria egiten ari dira bertsoarenmunduan, jarrera, gaietan eta hauen aurrean dutenbegiradan.

Nola dago bertsolaritza zuen eskualdean? Etaemakumeen artean?

Ni mugitzen naizen inguruan bertsolaritza indar-tuz doala iruditzen zait, bertso zaletasun handianabarmena da, jendea saioak ikustera joaten da,saio mota ezberdinak antolatzen dira, jendea dau-

den bertso eskoletara hurbiltzen da… bertsolaritzamodan dagoela esango nuke eta hau bertsoeskolenlanaren fruitua ere bada.

Emakumeen artean, bertso zaletasuna oso han-dia da, baina kantuan, bat batean, inguru honetangutxi gabiltza, gai honen inguruan lan handia duguegiteko. Egia da, belaunaldi berrien artean, gazte-txoen bertso eskoletan neska asko daudela, horioso pozgarria da, seinale ona eta honi eusten saia-tu behar gara.

Emakume gazteak bertsotan jarraitzera animatukonituzke eta nire bizipenetan oinarrituta, emakumeheldu bertsozaleak helduen bertso eskoletara hurbil-tzera animatuko nituzke. Bertsoak norberari teknikaeta doinu bat baino askoz gehiago eskaintzen dio,gustuko izanda gotzatzeaz gain, bertsoa egiteko gaizarela ikusteak barrua bete egiten baitizu.

Honetaz gain, bertsoa gure ahotsa entzun etahedatzeko modu bikaina da, eta emakumeok askodugu esateko!

Millesker, Joana, ea Leitzeko festetan ikustenzaitugun. Bukatzeko, bota zaiezu agur bat leitzarrei:

Leitzen hurbil da etxafuegoa

pozten zaizkigu barrenak.

Ezpata dantza, ingurutxoa

bertsolari bikainenak.

Txaranga, dantza, parranda ona

gosaria ta zezenak,

lagun giroan, kantu algara

urteroko bizipenak.

Pestak gozatu, zuenak nire

ta euskaldun guztienak.

MIEL MARI

32


Umorez hasteko, hona Areso eta Leitza artekoaldeak 1427 urtean: haiek errotarik ez, hauek bat;haiek bina zerri ezkurrerako, hauek bost seina; haiekgaria eta artatxikia bi hilabeterako, hauek laurako;haiek edaririk ez, hauek zizarra edo pitarra hiru hila-beterako; eta atzeneko hau, politena: aresoarrak“estrechament” bizi omen zirela; leitzarrak berriz“mezquinament”. Zeinen gauza ederra, umorea!

Esan baita, Aresok zortzi libera eta hamar xueldopagatzen zuela urteko zerga, eta Leitzak kasik bihalako: hamazazpi libera eta bost xueldo. Leitzan 45etxetatik zortzi galdu zirela azken 25-30 urtetan, etaAreson berriz lau besterik ez, 25 etxetatik. Aldealdera, esan liteke orduan, Leitzaren erdia bainogutxi gehiago zela Areso 1427an. Hala ere, “laibide”izeneko zerga berbera pagatzen zuten biek. HonatxAresokoa, neronek beltzez makatua:

“LAIBIDE” IZENEKO ZERGA (1427)

Leitzako Arkiskil auzoko laiarik, dotore jantzita itxurak egiten Musungo alorrean. Ezker eskuin: Pako Olano Garagartzakoa, Pako AlkozMartikonekoa, Joan “Sasa” sortzez Boxekaren bordakoa, eta Bernardo Zabaleta Astaitzagakoa. Egilea: Tomas Alkoz, 1973.

33


Eratsunen, ordea, nahiz Aresoko etxekontu bera-tsua izan, hamar zerri etxe bakoitzeko, eta alea eho-tzeko errota ere bazuten. Hala eta guzi, aresoarrenzerga berbera pagatzen zien errege erreginei: “cincosueldos fuertes et laividea”. Hori bai, “quarter” edoondasunen laurdena izeneko zerga, eratsundarrekbaino zazpi xueldo gutxiago zuten aresoarrek.Honatx Eratsungoa, berdintsu:

Bukatzeko esan, laibidea izeneko zerga zaharra,herrilurrak laiez lantzeko eskubideagatik pagatzenzutela herriok. Eta lur iraultzeko gure tresna soberas-ko mitifikatua laia izan dela jakinik, zinez harritzekoa,oraindik inork jaso ez izana izen eder hau. Oraingo-an aintzat hartuko al dit gutxienez, euskaltzain emi-nente horietakoren batek.

Baina Beintzan, Labainen eta Saldisen ere,halaxe berean ageri da 1427 urteko apeoetan laibi-de izeneko zerga. Honatx Nafarroako Artxibo Handi-tik neronek ateratako kopietatik Markel Lizasoainadixkide saldistarrak bere borondaterik onenaz mol-deko letretara pasa dizkidan datuetatik, ttitta batzuk,asper gaizto eginen ez duzun esperantzan:

Saldiasek 25 etxe zituen 1427an, edo hobekiesan, 23, eta “dos Peguilaleros”. Honatx atzenekohitz arrotz honen faksimile puxka:

Baina zer demonio ote ziren “pegilalero” horiek?Honatx Jose Luis Huarte liburuzainaren laguntzadigitalari esker ikasi dudana: “Denominación bajo-medieval de los pecheros navarros cuyo patrimoniono alcanzaba la cuantía prevista para configurar launidad fiscal del fuego o casa. Aparece también conla grafía pegullarero. Se trataba a veces de pupiloso mancebos poseedores de su “peguillar” o pegujaly asociados a un núcleo familiar por razones deparentesco o servicio doméstico. Las ordenanzas

regias y el propio memorial del Tesorero para larecaudación del “monedaje” de la merindad de Tude-la de 1353 previenen la revisión de la fortuna delos peguillareros, que en bastantes casos habíanalcanzado el nivel adecuado para cotizar como unfuego, pero trataban de encubrirlo para eludir elpago de la correspondiente cuota de pecha. Estaconsideración de pecheros de modesta condición,aunque no pobres oficiales, se aplicaba también a lapoblación mora o mudéjar de la Ribera tudelana”.Horrek esan nahi du, moroak, gaur bezalaxe, orduanere ez zirela Tuteran bakarrik bizi, Leitzako Tutere-nean ere bai, agian, edo ikus, bestetan beste, Goi-zuetako Dokumentu Zaharrak liburuko 42 eta 93orrietan esaten direnak. Eta erregalo honekin ezbaduzu aski, ikus, bestetan beste, Gran Enciclopediade Navarra delakoan “peguillarero” hitza.

34


Errota ere bazuen Saldisek 1427an, auzoko Labaieneta Beintzak ez bezala, baina azken 25-30 urtetan,bost etxe galdu omen zituen “por mortaldat” eta bestebi auzoherriek alerik ez. Baita etxero launa zerri ezku-rretan gizendu, lau ilabeterako garia, artatxikia eta pita-rra egin ere egiten omen zuten saldistarrek, eta gaine-ra sos batzuk ateratzeko mandazain saiatu: “a carrearcarvon e mina”.

Labaien: Saldisek bezalaxeko zerga zuen: “devenen cada un aino de pecha a los seinores Rey e Reynacada casa cinco sueldos fuertes et Laividea”. Heme-zortzi etxe, eta zergarik pagatzen ez zuen jauntxoa,eta etxero hirulau zerri ezkurreratzeko aukera; urteerdirako gari eta artatxikia (pan et mjo) eta zortzi ilabe-terako pitarra (pomada con la aguoa); eta gaineraondasun guzien laurdena: “por quarter siete librascinco sueldos” paga beharra urtero.

Beintzak: jauntxoa kenduta, labaindarrek bezalbezalaxe: etxe, zerga, zerri, ezkur, behi larre… Bainabazuten auzoherri bien arteko tratua ere larreokin:“que han ciertos ervagos ensemble los quoales tien-den en cada un aino et han de provecho su part dediez y seis florines”. Ez duzula ongi entenditu? Leituberriz, eta halere ezin baduzu, egin galde dakienari,eta ikasi ikasten.

Bukatzeko esan Ezkurrakoak zirela inguru honetanerregeri zergarik pagatzen ez zioten bakarrak, eta gai-nera denak hidalgo: “que todos son fijos dalguo etpor esto no han cargas algunas de pecha”. Gero“eroak” esanen dute!... Berriro diot: zeinen gauza ede-rra, umorea! Baina 10 etxe besterik ez zuen Ezkurrak1427an, eta hiru olajaun Ezkurrako Jaunari zergarikpagatzen ez ziotenak. Zein ote ziren hiru olajaunhoriek: nire kontuak oker ez badabiltza Ollingoa, Beri-ñas Arangoitzekoa Urumearen sorburuan bertan, etaBasakaitzeko erreka Ezkurrekora sartzen den ondo-tsuan Ola. Horratx atzeneko honek utzi digun testigu-tza ederra oraindik zutik, goiko argazki ederrean.

Halere, harrigarriena, hirurehun zerri gizentzekoezkurra izatea Ezkurran: “pazto pora engordar tre-cientos puercos”. Gutxi goiti beheiti, 23na zerri etxe-ro. Alde ederra, beste herriekin konparatuz. Sinaleezkurra erruz bazela, herriaren izenak berak ederkierakusten digun bezala. Baina erne: auskalo hirurehunhorietatik zenbat ziren hiru olajaunenak?: 250en batbai, gutxienez. Baina Ezkurran, halere, “que todosson fijos dalguo”, eta Leitzan edo Goizuetan hori ereez. Esaten baitut nik… Umorea baino hoberik!...

ARTXIBOTAKO XAGUA

Ola, Ezkurreko burniola izandua, Eratsungo mugan (P.Peru, 2016)

35


Joan den ekainaren 13an, Mundubat Fundazioa,Mugarik Gabe Nafarroa eta IPES Fundazioak antola-tutako”Gobernantza lokal eta eraldatzailea elikaduraburujabetza eta genero berdintasun gakoekin” proze-suaren bukaerako saioa egin zen Nafarroako Parla-mentuan. Prozesu hau Nafarroako bost merindade-tan burutu da sei hilabetetan zehar, eta herri etabailara askotako emakume ekoizleek, maila lokalekoinstituzioek (hala nola udaletxeak edo landa garapenagentziak) eta gizarte mugimenduetako eragileekparte hartu dute. Besteen artean ondoko herrietakojendeak parte hartu du: Tutera, Argedas, Tafalla,Erriberrri, Berbintzana, Lizarra, Deierriko bailara,Amezkoak, Iruñea, Baztan, Sakana, Zangotza, Otsa-gi, Irunberri, Leitza. Leitzatik han izan gara emakumeekoizleak, LeitzEKO kontsumo taldeko ordezkariaketa Leitzeko udaletxeko ordezkaritza.

Emakume ekoizleok tailerretan ateratako arazo,kezka, behar eta proposamenak idatzi batetan jaso-ta eraman genituen Parlamentuko saiora. Eta horre-la genion “Nafarroa osoko 5 merindadetako emaku-me ekoizleak eta elikadura burujabetzaren aldelanean dihardugunak elkartu gara. Eta jabetu garaekoizpen txiki/ertainetan oinarritutako nekazaritzaeredua lantzen dugun emakumeok toki guztietanarazo eta ezintasun berdinak ditugula.

Hala ere, arazo eta ezintasun gehienak, gure neka-zal munduan emakumezko naiz gizonezko, guztiokorokorrean bizi ditugunak badira ere, beste batzuk,bereziki guri, emakumeoi eragiten digutenak dira.

Gabezien zerrenda luzearekin hasita, lehenikesango genuke nekazariok burujabetza eta autono-mia galdu dugula, ez dugula erabakitzeko botererik,

kanpoko erabakipolitikoek eta merkatu aske-

ko joko arau suntsitzaileek baldintzatuta dagoelaerabat gure jarduera, eta dugun erabakitzeko tarteaoso urria dela.

Honekin batera, jabetzen gara gizarteak zein admi-nistrazioak ez duela ezagutzen ezta ere baloratzengure lana. Administrazioak ez du tokian tokiko ekoiz-pen txikia, lurraldeari lotutakoa, babesten eta bultza-tzen. Administrazioak ito egiten gaitu gehiegizkopaper eta burokrazia konplexuekin; diru-laguntzenmenpeko egin gaitu; ez du gure neurriko esplotazioeiegokituriko legedirik egin; ondorioz, gastu izugarriakegitera behartzen gaitu, gure produktuaren prezioabehera doan bitartean, gure esplotazioen bideragarri-tasun ekonomikoa kolokan jarriz; UTAk eta horrelako-ak ez dira bateragarriak gure ekoizpen txikiekin.Honek guztiak zorpetzea dakarkigu eta lan karga izu-garria bizkarreratzea. Horrelako lan baldintzen ondo-rioa zein da? Lehena, estres ikaragarria eta osasunarazoak eta bigarrena, nekazari txikiak lanbideauztea.

Orain arteko politiken ondorioz, Nafarroan geneu-kan nekazaritza aberatsa eta anitza desagertzen arida eta landa eremuak berez zuen egiteko nagusia,hots, herritarrak elikatzea, lurraldea egituratzea,ingurumena eta biodibertsitatea kudeatu eta zaintzeagaltzen ari da. Ondorioa begi-bistakoa da: gureherrixkak husten eta hiltzen ari dira.

Honi guztiari, egunerokoa oraindik gehixeago zail-tzeko, zerbitzu publiko eskasia gehitu beharko genio-ke, familia eta lana kontziliatzeko arazo izugarriaksortuz.

BASERRIA ETAELIKADURA.ETORKIZUNEKOERRONKAK

36


Eta emakumeon kasuan hau dena gehiago konpli-katzen da. Sektoreak bizi dituen zailtasun orokorhoriei gehitu behar baitzaio oso inguru maskulinoeta matxistan bizi garela. Emakumeak ekonomikokibigarren mailakoak gara, guk egindako lana ez dabaloratua, ezta aintzat hartua ere. Gehienetan ezgara existitzen. Ezikusiak gara.

Hitz gutxitan esanda, eredu produktibo neoliberaleta patriarkal baten menpeko gara,jendea nekazaleremutik kanporatzen duena eta emakumeak baz-tertzen dituena. Monolaborantza, intentsifikazioa,zorpetzea, txikiaren desagerpena eta lurrak etaekoizpena gutxi batzuen eskuetan pilatzea bultza-tzen duena. Eta administrazioak hau babestu etalagundu du bere politikekin eta diru publikoarekin.Hor ditugu ekoizpen esplotazio handiak, Nafarroa-ko ubidea, transgenikoak, e.a. luzea.

Horregatik guztiagatik, aho batez diogu horri dena-ri aurre egiteko dagoen bide bakarra eredu produkti-boa aldatzea eta elikadura burujabetza eraikitzeadela. Guk emakumeok, eta nekazaritza mundua orohar, gero eta ozenago eskatzen ari gara administra-zioak orain arteko bidea albo batera utzi, norabideaaldatu eta elikadura burujabetzaren eta nekazaritzairaunkorraren aldeko apustu irmoa egin dezan. Bideberri hau jorratu eta indartu eta landa eremuaren egi-teko multifuntzionala berreskuratzen lagundukoduten politika publiko ausartak behar ditugu etahorretarako behar den finantziazioa.

Ildo horretan,ekintza zehatz batzuetarako propo-samenak ere eraman genituen, sei puntutan antola-tuta: haziak (bertako hazien bankua sortzea etatransgenikoen debekua eskatuz), lurra (komunala-ren funtzio soziala mantentzeko eta baserrien trans-misioa laguntzeko bitartekoak eskatuz), diru-laguntza publikoak (hauek nekazaritzaespekulatiboa bultzatu beharrean nekazaritzairaunkorra indartzera bideratuak egon daitezelaeskatuz), salmenta zuzena eta zirkuito motzekokomertzializazioa (ekoizpen txikiei egokitutakoaraudiak sortuz eta hauen araberako eskakizunakaplikatuz eta herri eta hirietako auzoetan azokakantolatuz), hezkuntza (agro-ekologiako hezkuntzaarautua eta ez arautua sustatuz, eskola curriculu-man gaia txertatuz eta herritarren artean sentsibili-zazioa landuz) eta zerbitzu publikoak (familia etalanaren arteko kontziliazioa lagunduko duten zerbi-tzuak bermatuz).

Prozesu hau Nafarroa mailan garatzen zen bitar-tean, hemen Leitzan joan den urteko azaroko azokaarrakastatsua burutu eta gero, Leitzako udalak etaLeitzEKO kontsumo taldeak bultzatuta “nekazaritzamahaia” sortu zen 2016ko azaroaren 24an. MahaiaLeitzan bertako produktua eta nekazaritza jasanga-rria bultzatzeko estrategia eta ekintza plana diseina-tzeko helburuarekin eratu da. Herritar guztiei zuzen-dutako lehen bilera irekian helburuak etametodologia azaldu ziren eta gaiaren ingurukohausnarketa prozesuari ekin zitzaion.

Lehen urratsa elikadura kate osoko egoerariburuzko diagnostiko bat egitea izan da. Horretara-ko, ekoizpenaren alorrean herriko 42 baserritar etaAresoko beste 12 elkarrizketatu dira, hauek dituztenzailtasunak, ahulguneak, indarguneak, beharrak etaeskariak ezagutzeko. Honekin batera, kontsumoa-ren atala ere aztertu da. 314 inkesta egin diraherritarren artean , hauek dituzten kontsumo ohitu-rak ezagutu eta gaiari buruz duten iritzia eta ekar-penak jaso ahal izateko. Bukatzeko, herriko komer-tzio eta ostalarien ikuspegia kontsumo taldeak jasozuen iaz egindako lanketari esker.

Datu guztiak bildu eta gero,ateratako ondorioeta proposamenekin txosten bat egin da etaheldu den udazken hasieran (iraila bukaera alde-ra) aurkeztuko da jende aurrean. Ondoren, Lei-tzan elikadura burujabetza, nekazaritza iraunko-rra eta bertako ekonomia indartzen lagunduditzaketen hurrengo urratsak erabakiko diraherritarren parte hartzearekin.

Esan behar da Leitzako nekazaritza ereduak bategiten duela emakumeek oro har ordezkatzen dute-narekin eta azaldu diren arazoak berdinak direla.Sektoreak bizi duen krisi kronikoa agerian geldituda bai hemen eta baita Nafarroa osoan ere etaeskariak eta proposamenak egiterakoan ere bideberetik jo dute batzuek zein besteek.

Krisia, ordea,ez da sektoreari modu isolatuan era-sotzen dion gaitz bat. Gaixo dagoena elikadura etanekazaritza eredu industriala bera da, munduko eli-kaduraren arazoa konpondu beharrean era guztie-tako arazoak sortu baititu. Ekoizle txiki-ertainekhemen eta mundu osoan arazo berdinei aurre eginbehar die. Hauen ikuspegia ezagutu dugu zertxo-bait, baina horrekin batera badira aipatu beharrekobeste alderdi batzuk ere. Egun elikadura arloanindarrean dugun sistemari esker inoiz baino okerra-

37


go jaten ari da gure gizartea orokorrean,ekoizte zein elaborazio proze-suetan erabiltzen ari diren hazieraldatu, ongarri sintetiko, pozoi,zein aditibo kimikoen ondorioz.Hemen ere eredu amerikarrahedatzen hasia da, kontsumitzai-leak oro har gero eta janari txata-rra gehiago kontsumitzen du eta.

Eta bestetik ingurumenean era-giten ari garen mina dago.Gurearbasoek lur aberatsak utzi zizki-guten. Egun nagusi diren prakti-ken ondorioz, ordea, hurrengobelaunaldiei lur pobretuak, kutsa-tuak uztera goaz. Lurpeko urakutsatzen ari gara, biodibertsitateagaltzen eta gainera klima aldaketa eragiten. Adituekdiotenez, elikadura eta nekazaritza industriala dirahonen eragile nagusietako bat.

Aipatutako guztiagatik, elikadura eta nekazaritza-rekin dugun arazo potoloa ez dira jada baserritarronardura, guztiona baizik. Kate osoa osatzen dugunalde guztioi, herritarretik hasita administrazioraarte, dagokigu eredu aldaketa eraikitzen hastea,bakoitzak dagokion ardura zatia bere gain hartuz.Azkenaldian asko hitz egiten da aliantzataz. Nafa-rroa mailan egin den prozesuan eta hemen Leitzanegiten ari garen lanean argi ikusten da elkarlanareneta saretzearen beharra. Via Campesinak zioenmodura gizarteko eragile ezberdinen arteko indarmetaketa ezinbestekoa du elikadura burujabetzareneta eredu jasangarriago baten eraikuntzak, multina-zional gutxi batzuen interesen arabera antolatutakoereduari aurre egingo badiogu.

Eta eredu berri horren eraikuntzan ezinbesteanhiru galdera nagusiri erantzun beharko zaie:

– Lehena. Nola lortuko dugu herritar guztiekelikadura osasuntsurako eskubidea berma-tua izatea? Egun badago tentaldi bat eta dajende gehiengoarentzat elikadura “txatarra”ontzat ematea eta ahalmen ekonomikoa dutengutxi batzuentzat “ekologikoa” egitea. Hori dabotere ekonomikoek nahi dutena eta adminis-trazioak duen politika. Ba, justiziazko ikuspegibatetik begiratuta, joera hau gainditu eginbehar da.

– Bigarrena. Nola elikatuko dugu munduaingurumena errespetatuz eta zainduz,lurraldeen arteko orekari eutsiz eta tokiantokiko garapena bultzatuz? Ez da aski eko-logikoan ekoiztea, hau industriak ere egitenbadaki eta. Ekoizpenak tokian tokiko lurral-deari errotuak egon behar dute eta hauekgaratu eta kohesionatzeko balio behar dute,beste lurraldeek duten garapenerako eskubi-dea errespetatuz.

– Hirugarrena. Nola bermatu ekoizlearen,emakumezko zein gizonezkoaren lan bal-dintza duinak, bai hemen eta baita mundu-ko txoko guztietan? Ekonomia globalizatuden bezala, munduko baserritarren duintasu-na ere globalizatu egin behar da.

Hanka hauetakoren bat ahaztuz gero, aldaketahanka-motz geldituko da. Ez da makala aurreandugun erronka, baina bai ilusio-sortzailea. Jarraidezagun, beraz, lanean, Via Campesinak dioenmoduan “globaliza dezagun borroka, globalizadezagun itxaropena.”

GOTZONE SESTORAINLEITZEKO KT ETA ETXALDEKO KIDEA

38


BIZITZEKO, PENTSATZEKO ETAKONTSUMITZEKO BESTE MODU BAT

Gure herrian egungo ekoizpen eta kontsumo siste-matik urrunduz beste modu batera kontsumitu,aurreztu eta bizitzea posible delako esaten dugukontsumo kontzientea eta arduratsua bultzatu nahidugula.

Leitzan, beste herri eta hiri gehienetan bezala, kon-tsumismo erosoa, neurrigabea, pertsona bezala ditu-gun gure behar errealetatik urrunduz joan gara etagure gertuko eta urrutiko inguruarekin eta etorkizune-ko belaunaldiekin ardura falta indartzen ari gara.

Merkatal zentro ikaragarriak, banaketa kate han-diak eta nazioarteko markak ugaritu dira bazter guz-tietan, dendari txikiak eta baserritarrak beraien den-dak eta nekazal ustiapenak itxi behar izan dituzteedota kasu hoberenean bizirauteko zailtasun ikara-garriak dituzte. Honekin batera, hazkunde ekonomi-koak gora egin ahala, gure kontsumo mailak handi-tu egin dira eta horren ondorioz sortzen dugunhondakin maila ere bai.

Kontsumismo honeri eusten dion ekoizpen siste-ma guztia, neurri handi batean baliabide, erregaifosil eta energia ez berriztagarrien menpe dago etabaliabideak amaigabeak balira bezala kontsumitueta ekoizten dugu. Baina ingurumenaren arazoazgain, gizarte arazoa ere hor dago, hau da, kontsu-mitzen dugun hori nork eta zein balditzetan ekoiztuduen galdetu beharko genioke gure buruari. Etahemen ikusten ari gara, askotan milaka kilometroraekoizteaz gainera, gure erosketen zati handi batlangileek ekoiztuak izan direla eta batez ere emaku-me langileak. Emakume hauen lan baldintzak, laneskubideak, giza eskubideak urratzen dituzte etabatzutan esplotazio eta esklabotza egoerak ematendira. Horren ondorioz, batzutan urrun fabrikatutakoproduktuak oso merkeak izaten ditugu eta hortikabiatuz azaltzen da kontsumitzen dugun horri balioerreala eta prezio justu bat ordaintzeko beharra.

Ardurarik gabeko kontsumoak emakume eta gizo-nen arteko desberdintasunak areagotzen ditu. Pro-duktu askoren publizitatea sexista da, emakumeak

etxeko eremura eta edertasunarekin, garbiketarekineta zaintzarekin erlazionatutako erosketetara baz-tertzen ditu ditu. Gizonetan aldiz, lehia bultzatzenda eta kostu handiagoa duten erosketetara, autoakedo teknologia bezalakoetara, bultzatzen ditu.

Hori horrela, gure buruari galdetu beharko genio-ke nork erabakitzen duen zer erosi eta nork erosiohi duen zer, eta kultura eragin horiek eta generoestereotipo eta rol horiek eguneroko kontsumo ere-duetan nola baldintzatzen gaituzten aztertu.

Kontsumo Kontzientea eta Arduratsuaegin nahi badugu, hor eman beharrekooinarrizko lehen urratsak:

1 Egungo ekoizpen eta kontsumo ereduazalantzan jarri eta pertsona bezala ditugunbenetako beharrei buruz hausnartzen hasi

2. Ondasun, elikagai eta zerbitzuen gurekontsumo ohituren murrizketa eta aldaketabatekin jarraitu

Kontsumo Kontziente eta Arduratsuak, alternatibairaunkorrak, bertakoak eta gertukoak bultzatzeabilatzen du, ekoizpen txiki eta ertainetan oinarrituta-ko nekazaritza eredu jasangarriak indartuz. Elika-gaien kasuan gainera, pozoirik gabekoak eta garai-koak izatea eskatzen du, bere ekoizpen etagarraioan ingurumenean sortzen duen eraginagutxitzeko. Gure bizitza eta kontsumo ohiturenbitartez gure ingurua eta gure baserritarrei lagundu-ko diegu.

Horrez gain, pertsona eta herrien artean, ipar etahego artean, emakume eta gizonen arteko gizartedesberdintasunak iraunarazten dituen sistemarekinkritikoak izan behar dugu eta solidarioa, justua etaberdina den ekoizpen eta kontsumo eredu bate-rantz doan gizartea sustatu.

39


Halere, gaur egun, elika-gaien ekoizpena eta sal-mentaren zati handibat, botere osoaduten enpresatransnazionalkopuru murriztubatek kontrola-tzen du eta irabaziekonomikoak lor-tzera bideratuta daudeeta ez pertsonen beharrakasetzera. Hau da munduko1000 milioi pertsonek gosea pasatzen dutenarenarrazoietako bat, edo nekazariei eta herri indigeneiberaien lurrak etengabe kendu eta beraien lurraldee-tatik etengabe mugitzearen arrazoietako bat.

Gure beharrak birplanteatu behar ditugu eta zerbehar dugun pentsatu, beharrezkoak ditugunakbeharrezkoak ez direnetatik bereiziz. Hemendikabiatuta, lehen pausua da poliki-poliki gutxiago kon-tsumitzea eta berrerabilpena eta birziklapena auke-ratzea.

Zentzu honetan, kontsumitu aurretik eta kontsu-mitzen ari garen bitartean hainbat galdera egin die-zaiokegu gure buruari: Benetan behar al dut erosinahi dudan hori?

1. Erantzuna baiezkoa denean, nola ase dezaketbehar hori produktu berri bat erosi gabe?Aukerak: beste produktu bat berrerabili edobirziklatu, nik neuk fabrikatu, truke merkatubatean nik behar ez dudan zerbaitegatikaldatuz lortzea, bigarren eskuko denda edomerkatu batean eskuratzea, ...

2. Aurreko erantzunak bideragarriak ez badira,orduan produktua berria lortzearen aukera plan-teatu dugu. Non jar dezakegu arreta gehiago:

– Kotxez noa azalera handiko denda batera edoauzoko denda batean egiten dut erosketa?Hau da, dendari eta saltzaile txikiei mesedeegiten diet eta ondorioz nire herri edo hirikoekonomiari edo kate handien eta merkatalguneen onurak gizentzen ditut?

– Nondik dator erosten dudana? Planetakobeste aldetik dator hotz-ganbera handitan etabere garraio eta kontserbazioan atmosferaraCO2 tonak isuriz edo bere garraioan eta kon-

tserbazioan gutxiengoa kutsatu duen,gertuko produktu bat al da? Auke-

rak: bertako ekoizpen produk-tuak eta ahal diren gertue-nak izatea

– Nola saltzen didate erostendudana? Nola doa ontzira-

tua? Materialetan aurreztensaiatu al dira eta ondorioz, bere

ontziratzean hondakin gutxiagosortu? Edo aldiz, kartoizko kaxa

baten barruan plastikozko erretilu batenbarruan banakako ontziratzetan datozen pro-duktu horietako bat al da? Aukerak: ontziratugabeko produktuak, gutxiengo ontziratzeare-kin, ehunezko poltsen erabilera, banakakoedo gehiegizko ontziratzea daramaten pro-duktu txikiak ekiditea.

– Zein baldintzetan ekoiztu da? Ingurumenare-kin arduratsua edo aldiz oso kutsakorra denenpresa bat al da? Enpresa horrek langileeneskubideak errespetatzen al ditu edo bereekintza eskubideak urratu eta esplotazioanoinarritzen al du? Aukerak: bertan ekoiztuta-ko produktuak eta bidezko merkataritzakoproduktuak izatea

– Fruta edo barazkia den kasuan… Nola izan dalandatua? Lurraren erritmoak errespetatu aldira edo aldiz lurra gain-esplotatu da? Trans-genikoa al da? Gure osasuna kaltetzeaz gain,ingurumena kaltetzen duten pestizidak etagainerako produktu kimikoak gehitu al dira?Aukerak: produktu naturalak, bertakoak,garaikoak, ekologikoak kontsumitzea.

3. Produktua erabiltzerakoan, zer egin dezaketzaintzeko eta ahal den gehiena irauteko?Modu honetan sortzen ditugun hondakinakgehienera murriztea lortuko dugu.

LEITZEKO KONTSUMO TALDEA

(Gure proiektuen gaineko informazioa jaso-tzeko www.leitzekokt.eus webgunean sartuedo bazkide egiteko [email protected] elektronikora mezua bidali).

40


Barandiaran Leitzan

1920. urtean Jose Migel Barandiaran Leitzaraetorri zenean, euskal mitologia bizi-bizirik zegoengurean, beste herri askotan bezala. Orduko euskaljendeak kristautasuna baino lehenagoko erlijioazuen, edo, gutxienez, paganotzat jotzen dirensinesmen eta erritual bereziak gordetzen zituen,betiere, naturan oinarriturikoak: Lurra, Eguzkia, Ilar-gia eta abar jainkosatzat hartzea eta gurtzea; izakimitologikoengan sinestea eta magikotzat hartzea(sorgin, jentil, Orantzaro…); erritu bereziak egiteanaturaren elementuak erabiliz; konparaziora, ekai-tzetatik babesteko etxeko ezkaratzean su txikianloreak erretzea, eguberrietan solstizioa ospatzekoorantzaro-enborra biztea eta su handiaren inguruanibiltzea, eta abar.

Antropologo ataundarra Leitzan izandu izanabaieztatu ahal izandu dugu herriko emakume xaha-rrei galdetuta. Horraino iristeko lehen aztarna izan-du zen haren lanetan idatzirik ageri den Leitzakobere informatzaileetako bat honako hau izanduzela: Jose Joaquin Sagastibeltza, Ozparrun baserri-koa. Eta zer da eta, gure ahaideetako bat izaki.Hala, orain berriro, Maria Jesus Sagastibeltzari,

Ozparrungo ahaide haren alabari, galdetu genionea ba ote zekien deus horrenik, eta hark honelaxeerantzun: “Bai, bai, gure amak esaten tzun, Baran-diaran hori Ozparrune nola etorri zen, herriko aba-dea zen Don Inaziokin, sorgin kontuk eta ikastea.Ta gure atte eta ama hantxe aittu omen tzien sor-ginen eta jentilen historik esan eta esan: Ozparrun-go amona nola aitzen zen jentilleri launtzen partoa-tan-eta, hain zulora sartute; borroa nola erantsizioan Ozparrungo etxekoandrei, hezur-muñetakomiñik etzula faltako, urrezko eraztuna eaman zioa-lako jentil hairi…”.

Euskal herria kristautua, baina aurreko sinesmenakgaldu gabe

Arestiango historia horiek guziek sinesmen paga-noen berri ematen digute, jakina. Hala, argi dagogure lehengo mitologiak bizirik iraun duela guregan,baita leitzarrongan ere, mendez mende, gaur egunarte. Duela ehunka urte hasi omen ziren kristautzengure herria: historialariek diotenez, IV. mendeanhasi zen kristautze-prozesua Konstantino enpera-doreak 313. urtean kristautasuna ezarri zueneanErromako inperioaren erlijio ofizialtzat, eta VII. men-derako edo burutua zegokeen: Euskal Herri osoakristaua omen. Ez ba, kolonizazio horrek ez zuenlortu gure mitologia desagertzea; herrietan, etabatez ere baserri giroan, lehengo sinesmenei ereeutsi baitzieten gure aurrekoek. Euskararekin gerta-tutakoaren antzera, gure aurreko arbaso haiek eutsizioten berenari, oztopoak oztopo. Iraupen harriga-rria, inondik ere, ama-hizkuntzarena, eta baita ama-mitologiarena ere.

Gure xaharrek zinez eta benaz sinesten

Gure arbasoek eutsi eta eutsi, eta, azkenean,haien mundu ikuskera berezkoa XXI. mendera arteiritsi. Gu gerok izandu gara horren lekuko etaentzun izan dizkiegu laurogeitaka urteko emaku-meei izaera mitologikoko historiak eta gertaerak,zinez gertatuak bailiran kontatuak, fedez eta sines-

EUSKAL HERRIKO ETA LEITZAKOMITOLOGIA: AMA-MITOLOGIA

Erasoteko zainak dituzten emakume argi bi: Maria JesusSagastibeltza, Ozparrun aldetik, eta Itziar Sagastibeltza, Barundik.

41


menez: besteak beste; Maxurrenea, borroa borro-aren gainean dagoen etxea.

Maxurreneko barkilloaren historia, egi berdaderomoduan entzun izan dugu, izen-abizenak ere ema-nez; Maxurreneko nagusia, haren neskamea, ustezbarkiloa lapurtu zuena, nork bihurritu zuen kandela,adurrek nola ihartu zuen gaztain arbola; Kattalin ize-neko neska baserritarra ere horrela desagertu zen,jentilek eramanda haiekin kobazulora, gabetan irutenaritzen zelako Ilargiaren argitan; Peusteneko horretanakelarrea ere ospatu izandu zuten lehengo sorginek,amona sorgin ttiki haietako batek, dantzatzen zenbitartean, hau kantatzen zuela: “Txomindomingonbatzan, akerrak ezpatadantzan, gaur Txomindomingohemen balitz, akerrak lieke!!!”…

Euskal Herriko Mitologiari buruzko ikastaroa

Kontakizun harrigarri eta liluragarri horiek halaentzunda, gaian sakontzeko erabakia hartu genuen;penagarria iruditzen baitzitzaigun altxor hori desager-tzeko zorian ikustea.

Hala, behinik behin, iaz, Euskal Mitologia ikastaroaegin genuen UEUn, Ixabel Millet aditu eta historiala-riarekin; eskolan urte askoan ibili arren, arbaso eus-kaldunen erlijio zaharraren arrastorik ez baitzigutenerakutsi. Greziakoa, Erromakoa eta Egiptokoa bai,baina gurerik ez.

Euskal mitologiari buruzko zenbait kontu jakingarriikastarotik atereak

Ikastaroko zati garrantzitsu bat honako liburuanzegoen oinarriturik: “Euskal mitologia, izena duenguzia omen da”, Andrés Ortiz-Osesek eta Luis Gara-galzak egina. Herriko liburutegian aurki zenezakeenliburua da. Jose Luis Uhartek pozik utziko dizu. Dena

dela, guk orain zurekinkonpartitu nahi dituguliburuko kontzeptugarrantzitsu batzuk,euskal mitologia hobekiulertzeko eta gureherriarekiko lotura ereikusteko.

Kultur monumenturikgarrantzitsuena

Nabarmendu beha-rreko lehen ideia hauxeda: “Euskal Mitologiada, hizkuntzarekin batera, euskal tradizioaren kul-tur monumenturik garrantzitsuena. Euskara antzi-nako euskal hizkuntza bada, euskal mitologia antzi-nako mintzaira da, indoeuroparraren etakristautasunaren aurrekoa”.

Ama-mitologia edo mitologia matrial-femeninoa

Liburuko beste pasarte garrantzitsu bat duzu hona-ko hau: “Agian, hauxe da euskal mitologiaren gauza-rik positiboena; ez da bere panteoiaren aurrean jainkoaita duten patriarka-mitologien taldeko, izan ere, AmaLurra pertsonifikatzen duen Mari izeneko jainkosaama proiektatzen baitu.” Eta ondoren honako hauerantsi: “Jose Migel Barandiaran izan da euskal tradi-zio mitologikoaren biltzaile nagusia eta jakintsuena,hari zor diogu gaur egun dakigun gehiena.”

Euskal Herriko mitologia matrial-femeninoa da etapaleolitotik datorkigu

Aurrerago, hau ere aipatzen dute liburuan: “Gizakionsorreratik, goi paleolitoan ere ama-mitologia nagusituzen, Paleolitoko Venusak, jainkosak ere emakumeakbaitziren, naturaren sorkuntza ahalmenarekin zeriku-sia duen zentzu magikoa eta erlijiosoa izan lezake etamodu horretan femenino gisa irudikatzen da ahalmenhori. Irudi maskulinorik ez da agertzen…”

Munduan oso gutxi dira mitologia matrialak

Hala ere, liburuaren arabera, paleolito garaian ezbezala, gaur egun hagitz gutxi dira mitologia matriar-kalak: “Munduko mitologia matrialaren ordezkariakhauek dira: arioen aurreko garaiko Indiakoa, indoeu-roparren inbasioen aurreko garaiko Kretakoa, Poline-siako Trobiand uharteetakoa, Andeetako Pachama-ma, eta Euskal mitologia, Barandiarani esker jasoa.”

42


Mendebaldeko eredu nagusi patriarkal maskulinoak etaEuskal Herriko matrialaren iraupena

Aurrera joaz, beste aipamen berezia duzu hona-koa, Europako sinesmenen aldaketaz ari direla:“Mendebaldean, gurean ez beste guzietan, erlijiopatriarkal maskulinoak nagusitzen hasi ziren k.a.2.000 urtez geroztik, greziarren eta hebrearren kon-kisten eraginez, batez ere. Horietan erdigunean gizo-na, patriarkala, nagusitu zen, haren agintea indartuz,eta emakumearen esanahia ahulduz.”

“Euskal Herrian, ordea, amonek eta amek antzina-ko sinesmenak transmititu zituzten eta mito indoeuro-parren ezarpena gainditu zuten aurrena, eta mito kris-tauena ondoren. Marija Gimbutas arkeologoalemanak dioenez, gurean jainkosa ardatz hartzenzuen erlijioa luzaroan existitu zen, eta marka ezabae-zina utzi du horrek mendebaldeko psikean.

Lurra, Ilargia eta Eguzkia, hirukote berezia

Honatx nola lotzendiren gure jainkosa nagu-siak beren artean guremitologiaren arabera:“Lurra Ama-Jainkosaedo jainko matriala da,beraz, femeninoa eta ezmaskulinoa. Horrek esannahi du lurra emea dela.Eta eme-izaera erradikalhori indartu egiten da kon-tuan hartzen badugu bereumeen artean Eguzkia

eta Ilargia daudela. Bi horiek ere, bitxia bada ere,femeninoak dira, hau da Ama Lurraren alabak. Eus-kal mitologiaren alderdi espezifikoa da hori. Bestemitologietan eguzkiak genero maskulinoa du (konpa-raziora, gazteleraz) eta ez femeninoa euskal mitolo-gian duen bezala. Hori oso garrantzitsua eta interes-garria da kultura arloan. Lurrak eta bere alabek izaeramatrial eta femeninoko hirukote mitologiko oso bere-zia osatzen dute. Gure mitologiaren lur-zentzua edozentzu telurikoa indartzen du eta mentalitate berezi-tua irudikatzen du ohiko mitologia patriarkalekiko.”

Mari edo Maimur: lurraren pertsonifikazioa

Mari jainkosari ere eskaintzen zaio liburuko atalgarrantzitsu bat, jakina. Honatx pasartetxo bat: “Eus-kal mitologiaren ezaugarri nagusitzat jo daiteke eus-

kal mitologiak munduari buruz duen ikuskerak Mari-ren irudiaren bueltan bira egiten duela sinbolikoki etaMarik oso lotura estua duela Lurrarekin”.

Horretaz gainera, hau ere badakar liburuak: “gurementalitate tradizionalaren gakoa Mari da, jeniofemeninoa edo izaki sekretua. Jainko gorena. IzenaMari edo Amari, Maya edo Amaia,” edo Maimurgurean.., “natura bera pertsonalizaturik. Lurra uniber-tsoaren ama-gorputza den bezala, Mari unibertsoa-ren ama-arima da, gauza guzien sortzailea”.

Emakumea aintzat hartua gure mitologian eta gureherrian

Aurreko guztiaren ondorioz, esan liteke gure mitolo-giaren alderdirik adierazgarriena dela gurean emaz-teak, neskak, amonak, amak, etxekoandreak osoaintzat hartuak izandu direla. Paleolito garaiaz geroz-tik datorkigun sinesmena da emakumearen izaeratiksortua, birsortzeko ahalmenetik, bizia emateko sus-traietatik. Europako gainerako mitologietan ez bezala,hemengoan Ama-lurra ageri zaigu bizi sortzaile nagu-sitzat, eta Ama lurrak berak sortuak dira Ilargi aman-drea eta Eguzki amandrea.

Leitzan matrialismorik ageri al da?

Hemen Maimur (Mari) goi-sorgin emea dugu guz-tien buru egiten duena, ekaitzak eta jasak eraginditzakeena. Bestelako sorginak, jentilak eta gainera-koak, harrak edo emeak izan litezke, ez baitute sexubereizketarik, gurean, behinik behin, generikoak dirahoriek. Alegia, sorginak gurean ez dira emakumeak,emeak edo harrak baizik. Gainera, animali figuran ereazaltzen dira askotan. Jentilak ere ez dira gizonezko-ak, emeak edo harrak baizik. Gurean gainera begi-bakarrekoak dira askotan, begi haundi bakarra dute-nak kopetan erdian. Eta Orantzaroak ere, zer esanik

43


ez, gurean ez dira pertsonai mitologiko harrak, sorgin-jentilen familia bereko pertsonai misteriotsuak baizik,emakume nahiz gizon itxurakoak. Hala, Benta aldekosorginak harrak eta emeak dira, eta berdin Erasotealdeko jentil gautxoriak, edota Errekako Orantzaroakere.

Beraz, munduarekiko euskal ikuskera berezi hori,aurrez aipaturiko matrialismo hori berretsi egiten dagure herrian, batez ere Orantzaroari esker.

Ama-mitologia indarturik gurean

Aurrez aipatu ditugun adituek nabarmentzen duteneuskal mitologiaren emetasuna indartu besterik ez duegiten Leitzako pertsonai mitologikoen izaerak. Etabereizgarri gisa nabarmendu genezake Orantzaroa:gure tradizioaren araberako Orantzaroak balio eran-tsia ematen baitio euskal mitologiari, zalantzarikgabe; Barandiaranek eta ondorengoek aipatzenduten euskal mitologia berariazko eta bereziari, ale-gia, mitologi-matrialari. Euskal Herrian gauzarik natu-ral eta berezkoa baita pertsonai mitologiko nagu-siak emeak izatea. Beraz, gure Orantzaro tradizioaere hor kokatzen da, bete-betean.

Horren harira, Anuntxi Arana, unibertsitateko ira-kasle, feminista eta antropologoa, harriturik geldituzen gure tradizioaren berri jaso zuenean, 2012anmitologiari buruzko hitzaldia ematera etorri zeneanLeitzara. Eta esan zigun tradizio hori jasotzeko berta-ko xaharrei galdetuta, oso baliosoa zela. Gainera,Europan pertsonai bakarra zegoela emakumezkoaeguberriekin lotura zuzenekoa; hain zuzen ere, Ita-lian, Befana izeneko sorgina. Eta Orantzaroarena ereantzeko kasua zela, eta salbuespen ia bakarra zenezEuropa osoan, kontuan hartzeko, gordetzeko etaeusteko.

Hortaz, esan liteke gure Orantzaroa Euskal Herrikoaltxor kulturalaren baitako beste perla bat dela,matrialismoa indartzeko ere. Jakintsu horien tesiakindartzera eta aberastera letorkeen tradizio eta mito-logiako elementu zahar-berria. Gure herriko emaku-meek bizitu, jaso eta gorde izandu duten altxorraoraindaino.

Tradizio berezia eta aberasgarria

Esan liteke Orantzaroa emakumea izatea, izanahal izatea bera, Barandiaranen lanen kokalekuragaramatzala. Hark, 1920. urtean testigantza hori jaso-tzeaz gain, esana baitzuen ondorengo zenbait hitzal-di eta idazlanetan gai hori, emakumeen gailentze horimitologian, berak azalarazi besterik ez zuela egin, etamatrialismo horretan sakondu beharra zegoela. Hordugu, hain zuzen ere, leitzarrok euskal mitologiareki-ko gure altxorra, bete-betekoa, gainera, bertan bainoez baita gorde, dirudienez. Ziurrenik, duela 100 urte,beste toki batzuetan ere, gure sorgin-jentil berezi etaberezkoa den olentzero edo Orantzaroa, askotansuzko begigorri azaltzen zena burutako kalabazazuelarik, emakume gisan azalduko zen. Gureanbakarra ez zen izanen tradizio hori: Koherentea etalogikoa bai emakumea ere izatea, baina hemen baka-rra gordetze hori, berezi eta bitxia da, inondik ere.

Gure eredu aberats eta anitzaren gainbehera

Eta nola gertatu ote zen ohikoa zen tradizio mitolo-gikoa, Orantzaroa emakume irudian ere azaltzekoa,desagertzea horren epe laburrean?

Guk entzun izan dugunez, duela 60 urte inguru sari-keta edo txapelketa paratu zuten martxan Leitzan,aurrez Lesakan egin zuten bezala, eta haiei kopiatuz.Orantzaro panpinak paratzeko tradizioa indartzekoasmotan ezarri omen zuten txapelketarena; kopuruangora egin zezan, beherantz baitzihoan. Hala ere, guretradizio aberastasunari, onurarik batere ez zion ekarritxapelketak; epe labur-laburrean emakume irudiaalboratzea eta baztertzea besterik.

Orantzaro-txapelketa antolatu eta bertako tradizioabaztertu

Orantzaro txapelketetako epaimahaian izandu izan-du zirenak, bertakoak izanda ere, ez zuten gure ohi-ttera ezagutzen, edo ez zuten aintzat hartu nahi izan-du. Hala, behinik behin, txapelketa antolatzen hasiziren, eta, gehiago ere izanen ziren baina, guri ailega-

44


tu zaigu Artxikonen gertatua: Txapelketarako deiaegina dagoela, herritarrak hortxe hasi dira beren pan-pinak apaintzen eta abar, abenduaren 24erako ahaliketa panpin polittena agertzearren. Artxikonen ere izu-garrizko lanak eginak, urte hartako txapelketan leitzartradizio garbi eta puruko panpin dotore eta antzinako-en tipokoa moldatzeko. Hala bada, prestatu duteMaria Jesusek-eta beren Orantzaroa, emakumeapain dotore politta, garai bateko emakumeen tiporajantzia, saskitxo bat besoan daramala, arraiaz etabeste zenbait jakiz osatua. Burua ere lege zaharreratrapuz egina, nola bestela? Betiere, ailegatu da Oran-tzaro-eguna, eta, hasi dira epaimahaikoak etxez etxeOrantzaroak begiratzen, eta, Artxikonekoa, hangoian, balkoian, emakume itxurakoa zela ikusita,aintzat ez hartu eta zigortu. Saririk ez, eta gainerapurrustika hartu, kargua hartu, halakoa paratzeagatik.Hauxe esan omen zioten Maria Jesusi: “beño, beño,nola okurrittu zatzo emakumea ittea? Holakoa itteare.” Hark usu demonio erantzun, haiek zer ote zekitenLeitzako Orantzaro usadioaz baina. Kontuak kontu,emakume irudia zokoratua. Herrian behintzat, txapel-keta abian paratuz geroztik, akabo, 2010. urteanberriz ere kultur taldeak usadioa berreskuratzekosaiakera egin arte. Bo, salbuespenen bat izandu dadenbora tarte horretan; Artxikonen bertan airetanparatutako Orantzaro-sorgina, Martikonen azaldutakoamona itxurako hura....

Bertako emakumeen kezka eta kexua

Kultur taldean gai horretaz galdezka ibili garenean,emakume frankok egin izandu digu kexua, gai horre-kin gertaturikoa salatzeko asmoan, edo emakume iru-diaren bazterketa aldarrikatzeko behintzat: lehen,edozein tipotako figurak balio baitzuen orantzarotara-ko eta haren esanahia adierazteko. Batek edo besteklotsa ere aipatzen zuten emakume irudia jarri izana-gatik: “guk hola ezautu giñun, eta hola itten zuen gure

aurrekoak beño. Uain lotsa ematten do esate hutsek.”Esaterako, 2015ean hil zen Inaxi aliñekoak halaxeesan zigun duela bost bat urte, haren etxera joanginen batean: “Orantzaroa guk ttikitatik izautu giñun,gerraurren e bai. Beño etzen ordukoa Orantzaro-Orantzaroa izaten, ez. Hemen oso diferentea ittenzen. Konpaziora, Zortzikonak behin jarri zuen ema-kume bat, dotore jantzita, bere haurtxoa zurezkokarrotxoan zeamakila; eta Ojalateroanak e emakumejantzin patzen zuen, eta baita dendarinen e. Beñoesateizotena, hemen beste modu batera itten zenorantzarotakoa, askoz polittegoa gaña, nahi zunaknahi zun bezelakoa patzen tzun. Beño, ondoren hasizien esaten, ezetz. Hasi zien esaten etzula holabehar, eta, akabo.”

Itziar Sagastibeltzak ere, 2.000. urtean edo, euskaltelebistako eguberrien gaineko programa bateanesan zuen hemengo ohitura nolakoa zen. Adierazizien hemengo tradizioaren arabera, Orantzaroa ber-din izan zitekeela emakumezkoa nola gizonezkoa.Hori ohikoa zela eta haren etxean ere, Inaziobarunen,izeba Maria Jesus Sagastibeltzak beti emakumezkoaparatzen zuela. Ba, Itziarri ere zenbait lagunek kar-gua hartu zioten, hori esateagatik; modu txarrean kri-tikatuz, gainera, hori esan izana.

Inaxik eta Itziarrek bezala, beste askok ere azaldudizkigute antzeko kontuak bertako orantzaro-usadio-az: Maria Jesusek, Anttonik, Julik, Anastasiak, Mari-txuk, Emiliak, Axuntzionek, Maria Luisak, Epifaniak…Eta eskerrak gure herriko emakume berezi horiei;beren testigantza zuzena jasoa gelditu baitzaigu,gerorako ere.

Amaitzeko

Euskaldunon erlijio zahar paganoa ulertzen eta Lei-tzan zertan den azaltzen saiatu gara idazki honenbidez. Orain, festak gainean ditugu, eta, akelarretanegin ohi den eran, gaupasa eginez ederki pasatzekoegokiera bikaina dugu gauezko Ilargi Amandrearenlaguntzaz, Ama Lurrak ematen dizkigun aberastasu-nez, jan-edariez, gozatuz. Dena dela, kontuz ibili!Eguzki Amandreak argitzen hasten duenerako hobeezkutatzea! Gainekoan, gutxi fida Maimur jainkosahaserretzea, gauean egindako gaiztakeriengatik, etaeuri edo harri jasa izugarriren bat sortzea!

FERNANDO OIARTZUN SAGASTIBELTZAALKE kultur taldeko kidea

45


Pesta hauetan Leitzako udalaren berreraiki zenmendeari amaiera emanen zaio, baina pozik esandezakegu beste mende bateri emanen diogulahasiera. Orain ez zaigu egiten arrotza Plazaolatikpasatzen zen trenaren hotsa, ezta Leitzan egitenziren eski txapelketetan elkartzen zen jendetza.Hiru ezkontzen berri izan ditugu eta esne marmitaknola jasotzen ziren badakigu. Leitzako nekazaleskolaren haurren irribarrek gurekin ditugu, baitaOrixe gure herrian egon izanaren testigantza ere.Eta ziur nago mende berri honetan Leitzako historiaeta irudi berriei tokia emanen diogula, Leitzak Histo-ria egiten duen herritarrak dituelako.

Eskertza hauek inoiz ez dira nahikoak izanenorain arte liburuarekin bat egin duzuenentzat; kale-tik laupabost datu gehiago emateko gelditzen nau-zuenentzat; argazki mordoa eskaintzen ari zarete-nentzat;

ilusioz Leitzako argazki zaharren liburua Leitzatikkanpo dauden senideentzat erosten duzuenentzat;inoiz proiektu hau zabaltzeaz pentsatzen ari zarete-nontzat. Eskertza handiarekin ez nizueke justiziarikeginen Leitzako lagunei eman didazuen ilusioa etaberotasunagatik.

Gogoeta eta oroitzapen asko nirekin gordekoditut. Orain gozatzeko, ikusteko eta dastatzeko aroairitsi zaigu. Leitzarron artean josi ditugun 100 urtekoargazkien historiarekin istorioen sare bat osatudugu, non gure herriko memoria harrapatu dugundatozen 100 urteetan inork ahaztu ez dezan.

Ongi pasa pestak!! Gora Leitze!

JULIAN ZABALETA

MENDE BERRIAREN ZAINZUEI ESKER!

46


Lehendik ere aipatua eta ongi eskertua daukat,bestetan beste, Goizuetan Bada Gizon Bat liburuko15, 155, 225 orrietan), Salvador Yanci Prieto jaunlesakarrak egin zigun mesede ezin pagatuzkoa.Lehengoak lehengo, minbiziak eraman aurretik,Leitzako eta Aresoko elizetako liburuakdigitaltzen. Baina noren esku egon behar ote luke,Salvador zenak musu truk utzi zigun mahukahorrek? Behiala Ander apezak esandako hau ezindut atzendu: “Bai, Udal artxiboan edo Liburutegianuzteko asmoa dut kopia bana, nire lanak errazteko”.Geroztik pasa da urte franko, eta Inazio jaunapezak badaki ongi, zenbat kostatzen zaidanedozein datu ttikiren erantzuna jasotzen.

Ez naiz hasikonorenak diren disku-tioan, bakar bakarrikesan, poz ederraemanen ligukela,Apez, Alkate etaLiburuzain jaunek,borondate onezelkartu, patxadanhitz egin, eta herria-ren serbitzuraparatuko balituzteSalvador zenak har-taraxeko dijitalduzituen datu horiek,modu txukun etaerraz batean nahiduenak kontsultaeta erabil ditzan.

Honatx 1738kofaksimile polita, Udalaeta Eliza bat, nireeskariak zentzurikbaduenez ikusteko:

Zail samarra egiten bazaizu dezifratzeko, honatx,berrizkoan ere, zure esker gaiztoaren truke, gixajohonen pazientzia eta borondatea. Beltzezmarkatuak neureak dira:

“En la junta de Concejo que la Villa de Leizatubo el dia veinte y siete de Julio de milsetezientos treinta y ocho, los SeñoresConcejantes resolvieron, que respecto dehallarse mui maltratados los libros Bautismales,de Velados y Difinidos de la Parroquial de estaVilla, y ser conviniente para el bien publico, elque se trasladen. Que a costa y espemsas deella, se obtenga la facultad, que para el tal caso seanecesaria del Yttmo Sr. Obispo de este Obispado o

su Provisor, para que setrasladen y pongan enmanera que hagan fee,los dichos libros yasientos de lo qual hiceeste auto, y en fee de ellofirme io el dichoescribano.= Ante miLorenzo de Alduncinescribano.

Por traslado Lorenzo deAlduncin escribano.”

Jaiotzetik Goizueta-Leitzako herritar izatean,usarioz eta kulturazkristau ere. baden batekMaisu Jaunei

PERU ABARKAK

ELIZAKO LIBURU DIGITALDUAK

(LUA, 20. lib, 7758 fot)

47


IBILBIDEA

Ohi den moduan herriko plazan emanen dioguhasiera ibilbideari, frontisen atze aldetik hartutakanposanturako eskailerak igo eta Santa Krutzaldera doan kaltzara moduko Ormarteko estartahartuko dugu geure eskuin aldean Plazaolakotrenbidearen arrastoa modu nabarian ikusiz.Hona iristeko, lehen bidegurutzean ageri zaizki-gun bi aukerak baliagarriak dira.

Batak, ezkerraldea itzulia emanez Azerimalkoraldera eginez eta herria behean ikusiz, Zortziko-renborda ondotik pasa eta Sorogain ezkerraldeanutziz ermitara iritsiko gara. Bestea, berriz, bidegu-rutzetik zuzen jarraitu eta jada ia ikusten ez denGiltzur-itturritik baselizaren aurre aldera “Guru-tze-bidea” jarraituz.

ZAZPI GAINAK ZAPALDUZ

Dudatan izan naiz aurtengoibilbidea aukeratzeko unean,zazpi mendi gain zapalduz, bainabizpahiru zati ezagun direnaklotuz osatu dut aurtengonorabidea. Gerta daitekezenbaitentzat luze samargertatzea, horregatik, zatitanbana daiteke, nondik nora izanbehar duen zati bakoitzanorberaren indarrak markadezan.

Hemen Joxe Migel Elosegik eginikohasierako mapa toponimikoa Pablo Feoren laguntzarekin.

Aurten 100. urteurrena dela eta, hemen tokitxo bat hartu nahidiogu, majina bat aldiz, besteren artean, irteeraren bati ekitekoabiapuntu izan baita.

48


Erdi erorian dagoen Jaundegiko borda alde bate-ra eta aska bestean igarota, berehala erabat txikitu-ta ageri den Billartako bordatik gora egiten dugu,malkartsu agertuko zaigun bidexka jarraituz. Lasaihartu malda, eta gora goazen heinean ohartukogara motz samar izan arren kilometro bertikalarenantza duela.

Zubillaga deritzon paraje honetan berehalaPutzenborda topatuko dugu.

Han bertan beste aska dago eta honek mesedeeskainiko digu egun bero edota sargoritan, ura ber-tara iritsiz gero, noski, askotan aspaldi honetanagortuta egoten baita. Eskuin aldean Oialde parajezabala ageri da. Hemen, bideak erakusten digunmoduan hasieran lizarren artean eta pagaditikondoren, Akutio den ingurua eta Anikote-zelaia iga-rota Mukarraingo ataka aldera igarota pista alde-rantz joko dugu. Hemen errebuelta honetan eskui-nera , bi minutura gain txiki bat dugu eta merezi dugora igotzeak, Erasote aldeko ikusmira bikainaeskaintzen baitigu.

Hemendik aurrera geure hurrengo helburua Kor-nieta gaina denez, nahitaez esan behar da, lainoedo ez egoki den eguraldia suertatuz gero, Aritzmendi lerro guztia zeharkatuz pistari jarraitzea bes-terik ez dugula irtenbidea, Patzikuren belasoroa etaLarrezabaleta ondoren zeharkatuz.

Dena den, eguraldi ona egokituz gero, Mukarrain-go atakatik gora pistara iritsita eta zeharkatuta bide-zidor hestua hartu eta berehala Artzangaztelu (976m) gainera iritsiko gara.

Eta handik ertzaren ingurutik doan bide-arrastoarijarraituz, Belartzinketa paretik Larrezabaletatikigaro den pistara aldera hartuko dugu eta bestealdera eginez Ansolitztxiki aldean dagoen pistarijarraituta Aritzko gaina (1040 m) parera ailegatukogara, lehenbiziko haize-errotak dauden tokian ber-tan. Gero aukeran, gainerako haize erroten azpialdetik jarrai daiteke edo pistara berriro joan etaAnsolitzaundi parajean Kornietako esietatik barrenaKornietara (1062 m). Hemen atseden txiki bat hargenezake inguru guztia behatuz; ederra ikusmira.

Hona hemen tokitan den Putzenborda.

Makarraingo ataka ingurua.

Aipamen modura esan inguru hartan, Akution, Anikote-zelaianhain zuzen, aska honen inguruan, laino itxian behi asko agertuzitzaizkigun eta horietatik pare bat marruka. Handik gutxirazekorra ikusi genuen, galdu samarra, segur aski. Honekerrespetua sortarazten du.

Kornietatik Larrezabaleta zehartzen duen pistaren ondorenAnsolitztxiki eta Ansolitzandiaren arteko zokoa eta atzean Malloak.

49


Ondoren haize-erroten presentzia eta beraiekinbatera zabaltzen duten hotsa utziz, beherantz egi-nen dugu eta honetarako ere bi aukera ditugu.Batak, behera egin ondoren, ezker aldera eginendugu pistari jarraituz Asketara iritsi arte.

Hemen pasabide kanadiarra topatuko dugu etahemendik asfaltatuko pistatik beherantz eginendugu eskuin aldera hartuz, pistatik erabat jarraituzUztarleku bitarte edo hemendik aurreraxeago Pilo-tasoro zeharkatu eta aurrean dagoen Basakabirairitsi arte.

Besteak, mugarrien bidetik egiten du behera kilo-metro batez Artxulora iritsi arte. Gero beherantzjarraituz beste bostehun bat metrora Balentabasoderitzon parajera eta han ezker aldean pistarekinbat eginen dugu.

Hemen, Kaxetan, bidegurutze honetan garbi iku-siko ditugu Doneztebe aldera, Goizuetara edo Lei-tzara doazen errepideak eta bitarteko kilometrokopuruak.

Errepidea gurutzatuta, nahiz eta beste aukeraezberdinak izan, nik pistari jarraitzea aholkatzen du,beste bideren bat hartuz gero, zenbait tokitan ixtorhandi edota ainar ugarirekin aurkitu bait gaitezke.

Horregatik Tardoko bordatik aurrera eta Loiategi-ren ezker aldetik, ederki txikituta dagoen pistarijarraituz gorantz egin behar dugu.

Goi aldean jada, lehenbiziko zelai gunean, Auza-ru parajean eskuin alderako pista zabal bat aurkitu-

ko dugu, behetik hasita hogeita bost bat minutura.Honek, metro gutxira eskuin aldera egiten du berriroere eta aurrera jarraitu behar da, gorantz, bainalasai doan bidetik pinudi batean sartu arte. Pinudiagurutzatu eta hau igarota ehiztarien postu honda-tuarekin topo eginen du.

Pixkana eta aurrera joanez, gero eginen dugunPetriketa gainaren azpi aldetik Idoietako putzura iri-tsiko gara. Bertan, Idoietako putzuan, dagokiongaraian ondoren igel edo zapo bihurtuko direnarrautzetatik sortuko diren txalburu ugari ikus daite-ke bertan, metamorfosiaren prozesua, alegia.

Handik gutxira, eskuin aldera hartuz, belatsogozagarria igarota, Eguzkizko muinora (1082 m) iri-tsiko gara. Gainaren atze aldean pagadia parajemalkartsuan, baina gainean hiru ikur. Batak aspaldi-ko buzoia bere txapan izenaz gain, altuera adiera-

Kaxeta ere deitzen zaion Basakabi hotela zena. Hau egun,Gorriztaran auzoko Sanpedrotako egunean besterik ez dazabaltzen.

Idoietako putzue.

50


ziz. Bestean 2011-11-11n jarritako harri-jasotzailea-ren irudiarekin eginikoa eta “Holako egurre alakoezpala” dion ikurra Guratz mendi taldekoek jarrita.Eta hirugarrena, orain dela urte gutxi istripuan hilda-ko Andoni Arizagaren omenez, lagunek jarritako su-hiltzailearen kaskoa.

Hona hemen Eguzkizko muinoan aurkituko ditugun hiru ikurrak.

Atzera berriro ere, eta minutu gutxira Petriketagaina (1057 m) zapalduko dugu, han aizkolariakomenduz, talde berak jarritako irudia ikus daiteke,hau 05-05-05 datarekin. Bertatik igaro den pistazeharkatu eta Aizan deitzen dugun Aizaran gaina(1054 m) izanen dugu berehala.

Hemendik aurrera guztia behera. Pista hartutaAizarango bidegurutzea mendebalderantz hartutapagadian sartuko gara eta “ikono” bihurtu den antenazakar baterantz hartuko dugu arboladitik ateratzera-koan, eta Basakabitik datorren pistaren paretik.

Han inguruan, gaur eginen dugun azken gainazapalduko dugu; Baztarla izenarekin ezagutzenduguna, baina berezko izena Baztarrola (936 m)duena.

Petriketa gaian, herriko aizkolarien omenez.

Petriketaren magalean bisitari berrei so.

Baztarrola (Baztarla) mendi gaineko hasierako buzonetik geratzen dena.

51


Mendi honek, zoritxarrez, herritik parez-pare etabegi-bista nabarmenean egon arren, bere izenaaldatu duela izugarrizko pena sortarazten dit.Gehienek “antena” menditzat ezagutzen dute, beregaraian antenatzar hori jarri zutelako, eta pixkanabere izena galduz joan da. Hori etxe eta toki-izenaskorekin gertatu da eta gertatuko da zoritxarrez.Beraz, ahalegina egin dezagun hainbat izen erreku-peratzen edo gal ez daitezen. Orain burura etorrizait, gero eta gehiagotan aditzen dena; Nora zoaz,haizerrotetara? Kornieta edo Haritzera esan beha-rrean,…. Hau marka!

Beno, bidaia edo ibilbidea jarraituko dugu. Herrialdera ekitekotan aukera ezberdinak daude, etanahi izanez gero, luzatu daiteke ibilbidea, bainagaurkoz nahikoa dela pentsatu dut, eta horrelabeste baterako bestelako aukerak utziko ditugu.Pagozelaieta parajera jaitsiz gero, Baztarlaren azpialdetik buelta emanez, harri koxkorrez beterikobidetik jarraituko dugu, Pagomiñatik Otemotzera etaOrbeletako kaskoa igaro ondoren Almoarruandiparajera eta handik Portolonborda baserriaren gai-nekaldean jarriko gara.

Hemendik Gañegia parajea zeharkatuz, ekialde-rantz, edo beste modu batera esanda, Maritakokaskora eta Barrenea goi aldetik pasata, zeharkakobidea hartuz Madarietako parajean sartuko gara,Marielbor zatian herriko Amazabal auzotik barrenaherrira itzuliko gara. Norbaitek nahiko balu, Iruñagaeta Iruñagatxiki igarota, Plazaola trenbide har deza-ke Gorriztaran aldera eta 2,5 kilometrora herrikoplazaren gainaldean dagoen ataka berdera iritsikolitzake, eta hemendik behera Itturi-zaharretatikabiapuntua izan den plazara.

Ibilbidearen ordutegia

- Herriko plaza-Santa Krutz: 25´

- Putzenborda 35´

- Mukarraingo ataka: 47´

- Artzangaztelu: 52´

- Aritzko gaina: 1h 11´

- Kornieta: 1h 40´

- Artxulo: 1h. 52´

- Balentabaso: 2h

- Basakabi: 2h 18´

- Auzaruko bidegurutzea: 2h 45´

- Idoietako putzua: 3h 05´

- Eguzkizko muinoa: 3h 10´

- Petriketa: 3h 20´

- Aizan: 3h 23´

- Baztarrola (Baztarla): 3h 43´

- Almoarruandi: 4h 14´

- Maritako kaskoa: 4h 30´

- Herriko plaza: 4h 50´

Desnibela: +/-� 1100m (Gaina guztiak eginez gero)

Distantzia: +/- 19 km

Zazpi gainak

- Artzangaztelu (976 m)

- Aritzko gaina (1040 m)

- Kornieta (1062 m)

- Eguzkizko muinoa (1082 m)

- Petriketa (1057 m)

- Aizaran (Aizan) (1054 m)

- Baztarrola (Bazatarla) (936 m)

Baztarla inguruko “antena”. Dena den, lasai arren ikusten dirabehor eta ardiak.

Tarteka ederki elurtuta ikusi izan ditugu paraje hauek.

52


Aipatu diren toki-izenak, parajeak, errekak, baserriak…

Herriko plaza- Santa Krutz - Ormarteko estarta - Plazaolako trenbidea – Azerimal-kor – Zortzikoren-borda Sorogain - Giltzur-itturria - Jaundegiko borda - Billartakoborda - Zubillaga parajea - Putzenborda - Oialde parajea – Akutio – Anikote zelaia- Mukarraingo ataka – Erasote - Aritz mendilerroa - Patzikuren belasoroa – Larre-zabaleta - Artzangaztelu – Belartzinketa – Ansolitztxiki - Aritzko gaina – Ansoli-tzaundi - Kornietako esieta – Kornieta – Asketa – Artxulo - Balentabaso - Uztarleku– Pilotasoro - Basakabi (Kaxeta) - Tardoko borda – Loiategi - Auzaru - Idoietakoputzua - Eguzkizko muinoa - Petriketa – Aizaran (Aizan) - Aizarango bidegurutzea– Baztarrola (Baztarla) - Pagozelaieta parajea - Pagomiña – Otemotza - Orbeletakokaskoa – Almoarruandi - Portolonborda baserria - Gañegia parajea - Maritako kas-koa - Barrenea baserria - Madarietako parajea – Marielbor - Amazabal auzoa - Iru-ñaga - Iruñagatxiki - Plazaola trenbidea - Gorriztaran - Itturi-zaharra.

+Idatzian agertzen diren izen guztiak aipatutako mapan agertzen diren berak dira.

MIKEL ILLARREGI

53


Bazen behin, uste nahasi etaezberdinak izan arren, bazenbehin, aspaldian sortu eta gara-tzen zihoan Herri bat. Ez zenHerri handia, ez zen besteakbaino herri garrantzitsuagoa, ezzen, azken finean, besteakbaino gehiago zen Herri bat.Bazen bere historia garatzen arizen Herri bat. Bazen, bere hiz-kuntza zuen Herria. Beste Herribat zen, gure Herria zen. Urteakaurrera gainerako beste herriekbezala, pasadizo asko eta ugari gerta-tzen zitzaizkion. Herri asko eta oso ezberdi-nekin lehiatu behar izan zuen Herria, beste askore-kin elkarrekin bizi behar izan zuen Herria bazen..Guda ezberdinak ere jasan zituen Herria bazen.Pozak eta tristurak, penak eta garaipenak lortu zituenHerria bazen. Baina behin baino gehiagotan, Herrihorretarako biztanlek iraganaz bizitzea baino orainaeta geroa bizi izan nahi zuen Herria bazen. Eta ; zergara, nora goazen,… galdezka hasi zen Herriabazen. Eta oraina abiapuntua hartuta, zer izan nahidugun, ze Herri mota osatu nahi dugun pentsatzenhasi zen.

Hau horrela aurretik ahalegin asko eta handiakegin ondoren, 2014an Iruñetik Durangora giza-katebat sortzea edota osatzea bururatu zitzaion. Pentsa-tu eta ederki bete ere bai. Eta gero hainbat plaza etatoki handi eta txikiak asmo horren erakustoki betezituen. Jendea animoz indartzen hasia zen. Eta herrihandi horren herritxo bakoitzak bere auzoei, berebiztanleei Gerora begira zer nahi zuten galdetzeapentsatu zuten. Nafarroan hasi zen esperientzia.Gero Hego Euskal Herrian barrena zabalduz joanez,gure zonaldera iritsi zen; Lekunberri, LeitzaldekoAreso, Arano, Goizueta eta Leitza herriez gain,Larraun, Araitz, Betelu aldeko herritara iritsi zen.Honi Mendialdea deitu zioten. Eta Euskal HerrikoGure Esku Dago dinamikak Hemen Gaude izena

hartu zuen hemen. Hala ere, Sakananeta Bortzirietako herritan ere hau guz-tia bideratzen animatu ziren; “Nafa-rroako uholde berria” deitu zioten.

Nahi izatea soilik ez da aski etahori guztia antolatu behar izan da.Noiz galdetu pentsatu, zer galdetuerabaki, … eta horretarako talde,eragile eta ahal den jende gehiena-

rekin hitz egin behar izaten da, ezta-baidatu behar da, landu behar da,…

Eta orain gure hitzetara igarota, horiizan da, eman dugun bidea, alegia, lorpe-

nik handiena, gure ustetan. Lortu dugu “Auzo-lan” erraldoi bat antolatzea. Lortu da, eztabaida-guneak sortzea taldekako azalpenen ondoren. Lortuda askoren artean zer galdetu eztabaidatzea. Halaere, hemen ohar moduan esan beharra da, hemenLeitzan erabakitakoa ez dela hitzez-hitz aurrera ateraMendialdeko bestelako herrietako ordezkariekineztabaidatzerakoan, eta guk pentsatzen ez genuenmoduan bi galdera atera dira, gure planteamendua-ren ordez. Baina askotan hitz egiteak, eztabaida-tzeak, hori dakar berarekin batera, norberak nahiduen eran ez ateratzea. Baina jakin ezazue, eztabai-daren ondorioz ateratzen dena, gehiengo batek ego-kiagoa dela pentsatzen duelako izaten dela, gehie-netan.

Beno lehengoarekin jarraituz, somatu dugu, jendeasko izan dela motibatu, ilusionatu dena. Honetara-ko, bilerak eta batzarrez gain, sinaduren-bilketa,kamiseten salmenta, idatziak, mahai-ingurua, bertso-afaria, zozketak, bilkurak, argazki-erraldoia, bideo-klipak, buzoneoak, atxikipenen grabazioak, irratisaioak, komunikabidetan agerraldiak eta idatziak,iragarkien kartel handia, bozka eguneko egitarauguztia; diana, dantzariak, aizkolariak, umeen jokoak,pilota partidak, bertsolariak, kantaria, pintxoak, …Asko eta asko izan da egin dena, eta iritsi ez garela-ko, egin gabe utzi ditugun ideiak ere izan dira, noski.

BAZEN BEHIN, BAGARA ORAIN,erabakitzen duguna IZANEN GARA…

54


Baina honetan, dudarik gabe, botatzera hurbildudirenez gain, honetan guztian antolatzen eta egitas-mo guztia gauzatzen laguntza eman dutenak diraaipagarriak eta eskertzeko modukoak; mahaianegon direnak, aurretiko bozketan parte hartu dute-nak,…. eta aurreko zerrenda guztia gauzatzekolaguntza eman dutenak.

Era honetan guztion artean urrutiko diruditen hel-buruak lortu daitezkeela erakutsi dugu. Lehen aipatugenuen moduan “auzolana” da biderik eraginkorrenahelburuak lortzeko, horretan parte hartuz gero,denak sentituko baikara helburuaren partaide. Bar-katu aipatu gabe, utzi baldin badugu norbait edotazerbait, baina guztiei, modu batean edo besteanlagundu duzuenoi, eta bozka ematera etorri zarete-nei ere bai: ESKERRIK ASKO!!!

Bazen behin,… -esanez hasi dugu idatzia-, eta haugehituko diogu: Geroa erabakitzeko, orain, gaibagarela erakutsi dugu. Etorkizuna GURE ESKUDAGO.

LEITZEKO HEMEN GAUDE(GURE ESKU DAGO) Batzordea

Argazki bilduma:(Oharra: Parte hartu duzuen guztiek argazki banamerezi duzue, baina,…)

EMAITZAK:

Aurretik dator guztia; autobusak bete,

55


eta Iruñea eta Durango lotu. Aipatu gabe ezin utzi bidea beste askorekin batera egindugula, aresoarrekin kasu.

Eta goizutarrekin ere bai, noski. Kaleak eta plazak bete ditugu.

Azken finean, erabakitzeko gogoa zuen guztiekin batera. Baina hona ere iritsi da eguna.

Goiztiar batzuk. Goiz eta lanera berehala. Modu askotako parte-hartzeak gauzatu ziren;txistulariak...

56


dantzariak, aizkolariak, pilotariak,…bertsotan eta kantari.

Adin eta era ezberdineko herritarrek parte hartu zuten.

Tartean ezagunak (Rekondo aizkolaria)eta arruntak gehienak.

Batzuetan ilara luzeak sortu ziren. Eguzki berotan itzala sortzen saiatu ginen.

Herriko adintsuenak bozka ematen,Mikaela eta Astiz.

Hau 1000. bozka. Bozka-lekuan boluntarioak lanean.

Ederra eguna. Balorapen baikorra; horixe baietz. Helburua.

57


Her

rian

eros

i, la

npos

tuak

man

tend

u et

a so

rtu,

Lei

tza

bizi

rik!

KX

K

948 510 590 · Uharte Gotzaia · LEITZA

Amaiaarraindegia

Ane Egizabal LlatafisioterapeutaCPS-C01824-1/09NA

• Erreabilitazioa• Osteopatia• Kirol eta zirkulazio masaia• Erditze aurreko / ondorengo tratamendua

eguneko arraia

948 510 173 · LEITZA

BIOK JJAANNTTZZIIAAKKGizonezko, emakume eta umeentzako jantziak

ONGI PASA PESTAK!

Jai zoriontsuakopa dizkizue

948 610 974

948 510 730 · Uharte Gotzaia, 8 / 3.C · LEITZA

948 510 460 / 948 510 477 · Elbarren, 32 · LEITZA

Elbarren, 67

948 610 051

ONGI PASA PESTAK!

GOSARIAK · KAXUELAK · OGITARTEKOAKBAZKARIAK · AFARIAK

ONGI IGARO PESTAK! 948 610 637 · Elbarren, 98 · LEITZA

< SAGASTI <JATETXEA

ONGI PASA PESTAK!

58

Oinetakoak etaOsagarriak

Bi Pauso

EElbarren 67, Leitza 948 513 611 · 680 187 853

PESTA ONAK PASA ETA ERRESPETUZ JOKATU

59

KX

Leitzako merkatari, ostalari, tailerren elkartea

K

Etxe Tresnak S.L.INSTALAZIO ELEKTRIKOAK · TELEKOMUNIKAZIOAK · ELEKTROGAILUAK

Txapa: neurgailu elektronikoa ordenadorez, diagnosiak, bankaden neurria.Pintura: labe kabina. Denetariko pinturak (ekolojikoak, uretara...).Autogarbiketa: garbitzeko ur beroko makina, aspiragailua. Irekita egun guztia.Berraldaketa: denetariko akzesorioak eta berreldaketak (llantak, pilotoak, kateak...).

• Ogi egin berria• Prentsa, gosari goxo goxoa (laranja zuku naturala, croissant eta kafea)• Pastak, pastelak, tartak (enkarguak egun batetik bestera ekartzen dira)• Zapore guztietako kukurutxuzko izozkiak

Tel./Faxa: 948 510 208 · Mugikorra: 650 928 [email protected] · Elbarren, 45 · LEITZA

ONGI PASA PESTAK!

ONGI PASA PESTAK!

JAI ZORIONTSUAK OPA DIZKIZUEGU!

IDI HARAGITAN ETA HEMENGO ZEKORRETAN ESPEZIALITATEA

948 510 747 / 948 510 467 · LEITZA

948 510 255 · Landa industrialdea · LEITZA

948 510 720 · Elbarren 20 · LEITZA

948 510 466 / 948 510 404Landa industrialdea · LEITZA

KIDE AHOLKULARITZAkontabilitatea · autonomoak ·enpresen sorrerak · zergak ·autoen transferentzia · errenta aitorpenakaholkularitza juridikoa · nominakkontratuak...

LEITZA GARAJEA Multimarka tailerra

GURIA KARROZERIAKTXAPA· PINTURA

P. KALDERON

ZORTZIKO LABETXEAKAFETEGI GOZOTEGI ETA OKINDEGIA

Kortinak

Telak, barrak, mekanismoak... eta kortinak egiteko pieza guztiak salgai

Ohe eta etxeko jantziak

Euskal jantziak

STIHL AGENTZIA · NEKAZARI TAILERRASALEROSKETA

T. 948 610 611 / 666 458 791 · Landa industrialdea / Suizpi 3 · LEITZA

www.ariztela.tk · [email protected]

Leitza: Landa ind. Suizpi 3 · 948 510 990 · F: 948 510 429Donostia: Urbieta, 60 / 1. ezk. · 943 420 348 · F: 943 441 838

ia kriston pestak pasatzen dittugun!

Ariztela DEKORAZIOTAILERRA

ONGI PASA PESTAK!

Mª Isabel Larraya

948 510 599 · Elbarren, 95 · LEITZA

Ongi pasa pestak!

MUSUNZAROSTATUA

JATETXEA • LOGELAK

948 510 607 / 948 510 475 • Elbarren, 14 • LEITZA

Aurtengo pestetan itxita

Her

rian

eros

i, la

npos

tuak

man

tend

u et

a so

rtu,

Lei

tza

bizi

rik!

KX

K


ONGI PASA PESTAK!

948 510 437 · Landa Behekoa, 3 · LEITZA

Tel./Faxa: 948 510 146 · Herriko Plaza · [email protected]

G@ZTETXO ZIBERGUNEA

PERITZATABERNA

Pesta onak pasa eta txintxo ibili 948 610 848Eibarren, 23 · LEITZA

948 510 197Eibarren, 67 · LEITZA

948 510 192 · Leitza

INTERNETAJOKOAK-SAREAN / JUEGOS EN REDESKANERRAINPRESORA

PRENTSA · OPARIAK · TESTU LIBURUAKPLASTIFIKATZEAK · ENKUADERNATZEAK

INPRETA LANAK · FOTOKOPIAKONGI PASA PESTAK

BelarraB E L A R D E N D A

KAPRITXO· Opariak· Bitxiak· Neska eta mutilen arropakONGI PASA FESTAK!

948 510 748Elbarren, 19 · Leitza

Ongi pasapestak!

Chistorra y productos artesanos de elaboración propia

948 510 377 · Elbarren, 37 · LEITZA 943 683 042 · Etxe Aurrea · BERASTEGI

M. PLAZA · E. ARRUPEA

GORA SAN TIBURTZIO! 948 510 032 · Elbarren, 36 · LEITZA

Jai zoriontsuak opa dizkizue!

60

61

KX

Leitzako merkatari, ostalari, tailerren elkartea

KOngi pasapestak!

Ongi pasa pestak!Jai zoriontsuak denoi!

ATEAK · ZUREZKO LEIHOAK · LEIHO MISTOAKTARIMAK · SUKALDEAK · ARMAIRU ENPOTRATUAK

zurgin lan guziak

Ze Goxo!frutak eta barazkiak

BITXILORELLOORREEDDEENNDDAA* LORE NATURALA* LORE LEHORRAK* EZKONTZETAKO LOREAK* KOROIAK...


669 70 79 16 · Goiko Errota · LEITZA

948 510 273 · Elbarren, 67 behea · LEITZA · [email protected]

ONGI PASA PESTAK!

OIHANA ERBITI

948 610 636 · Lizarraga, 7 · LEITZA

948 610 612

[email protected]

pesta onak opa dizkizue!

MARCIA Z. CAMPOS MENDOZA


JAURENA ESTANKOA

948 510 290Elbarren kalea, 21 · 37880 LEITZA (Nafarroa)

Her

rian

eros

i, la

npos

tuak

man

tend

u et

a so

rtu,

Lei

tza

bizi

rik!

KX

K

62

ONGI PASAPESTAK!

AMAZABAL, 37 661 543 953

GOXOGUNE GOXOKI DENDA

LANDA OSTALAHOSTAL RURAL

HABITACIONES YAPARTAMENTOS

Elbarren, 47 688 64 08 34 - 606 27 35 34

GURATZ-MENDIELKARTEA

AISLAN-LEITZA S.L.

GARAGARDOTEGIA

OBISPO HUARTE, 3 948 610 768

948 510 600 / 948 510 601 · Fax: 948 510 602 Eluseder industrialdea · LEITZA

ONGI PASA PESTAK!

Landa Behekoa, 4 · LEITZA 647 525 516 / 689 701 557

Bide-Ondo etxea · ARESO · Elgoien, 10 bajua LEITZA

618 915 943Santa Luzia pas., 4 B behea · Buztintxuri · IRUÑA

ongi pasa pestak!

ongi pasa pestak!

iturgintza · kalefazioa · gasa-gasoilakomuneko osagarriak · altzariak eta manparak

poliuretanozko babes eta injekziozko isolaketa

LEITZA 628 725 396 (Argoitz)MENDILLORRI 628 725 397 (David)

ERA GUZTIETAKO ELEKTRIZITATE LANAK

JAI ZORIONTSUAK DENOI!

948 510 052 / Faxa: 948 510 633Elbarren, 42 · LEITZA

63

Polígono Usabal, 14 BTolosa (Gipuzkoa)

678 984 730FATXADAK ETABARNE DEKORAZIOAK

64

RAFAEL MUGICAREN ALARGUNA

Leitzako gasolindegia

948 510 057

Gora San Tiburtzioak!

ONGI PASA SAN TIBURTZIOAK!

ONGI PASASAN TIBURTZIOAK!

OLIVEIRA - VICENTEERAIKUNTZA

TXAPA ETA PINTURA KONPONKETAKJESUS AZURMENDI JAUREGI

629 418 431 / 606 307 810Amazabal, 17 3. B · LEITZA

943 683 499 / 948 610 664Kamineros etxea · BERASTEGI

948 510 007 / 948 610 657 · LEITZA

eroslesupermerkatua

ASUN ETA LIDIA

948 610 649 · Elbarren, 34 / 1 A · LEITZA

948 510 991 · Mikel Deuna, 2 · LEITZA

ongi pasa pestak!

ongi pasa pestak!

Gerardo Arrupea Plaza

LEITZA

PESTA ONAK IGARO!

BEATRIZENEAtaberna · jatetxea

MENDIGORRIELKARTEA

Patxi Arrazola · Leitza

menua · otartekoak · kaxuelitak · pintxoak

obrak · etxebizitzak · erreformak · aurrekontuak · proiektuak 688 911 229 / [email protected]

948 610 606 / 948 510 285Ongi pasa bestak!

era guztietako egur lanak, ateak, leihoak, tarima,

armairuak eta kristaldegia

astizanaiakzurgindegia

948 510 499 · [email protected]

65

609 873 178 · LEITZA

649 853 440 · Elbarren, 56 (Martikonea) · LEITZA


606 393 842 · [email protected]

Gora Santiburtzioak

JEIKI ABESBATZA

Ongi pasa bestak!

JAI ZORIONTSUAK OPA DIZKIZUE

ORAIN ELKARTEAjai zoriontsuak opa dizkizue herritar eta bisitari guztiei

LEITZA

Txoko ttaabbeerrnnaa

Gaztañaga taberna

pintxoak · otartekoak · kaxuelak

OTARTEKOAK · PINTXO BEROAK · KAXUELAK

948 610 708ongi pasa pestak!

Done Mikel, 1 948 610 909

948 510 598 / 669 368 991Landa industrialdea, 20 · LEITZA

LEITZALARREA S.L.

[email protected]./Fax: 948 610 985 · Iñurrista Industrialdea / P2 · LEITZA

948 510 140 · Fax: 948 510 996 · LEITZA (NAFARROA)

ArantxaI L E A P A I N D E G I A

948 610 931 · Huarte Gotzaina, 8

GORASAN TIBURTZIOAK!

Plaza aseguruakMOTA GUZTIETAKO ASEGURUAK

Pesta onak pasa ditzazuela!

JAVIER RAZKIN CALDERON

948 510 338 · Uharte Gotzaia, 8 · LEITZA

ONGI PASA PESTAK!

ARIZTIMUÑO ANAIAKERAIKUNTZAK

Lan orokorrak eta berrikuntzak

948 510 202 / 948 510 374 · LEITZA

66

948 610 888 / 630 048 770 · Fax: 948 610 863Eluseder industrialdea, 1 · Areso (Nafarroa)

PESTA ONAK PASA!

APARTAMENTU RURALA

607 655 061678 477 528

Elbarren, 16LEITZA

www.arritxenea.com

Arritxenea DABID BARRIOLA

TAXI-a 679 715 169

LEITZA

Ongi pasa pestak!

67

OKABIOKAFETEGIA

SUPERMERKATUAPESTA ZORIONTSUAK

OPA DIZKIZUEGU!

948 510 731Landa etxea · Leitza

68

948 510 352 · Leitza

31879 BARAIBAR (Nafarroa)

Pesta zoriontsuak opa dizkizue!Tel. 948 504 456 / 948 504 [email protected]

LEITZA

Kornietaelkartea

Ongi pasa San Tiburtzioak!

FERRETERIA - PENTSUAK

Tel. 948 513 600Landa industrialdea, 13

31880 LEITZA (Nafarroa)

Pesta onak pasa!

948397035

608091281AMAZABAL, 0 · · 948 510 719 · [email protected]

BULDAINinmobiliaria

http://buldain.blogspot.com 948 510 534 / 649 476 615 · LEITZA

PESTA ONAK PASA!

FESTA EDER HAUETANZUEN NAHIAK BETE DITZAZUEN OPA DIZUET

PESTAKONGIPASA!

LANDAGOIKOA 15, 1. EZK. 627 015 75431880 Leitza

PESTA ZORIONTSUAK OPA DIZKIZUE

leitzarrei, bisitariei eta gurekin egon ezin ahal izanen duzuen guztiei.

69

Leitzako Udalak

70


Festetako gastuenzerrenda2017eko

aurrekontua

PLAZAKO MUSIKA 15.265 € TXIMELETA 2.800,00 €LAIOTZ 2.100,00 €NIÑA COYOTE CHICO TORNADO 1.694 €LA MALA PECORA 605 €OIHAN VEGA 2.541,00 €TXAMUKOS 1.600,00 €ORKESTA GIZONA 825,00 €ROCK KALEAN 2.300,00 €ORTZADAR 800,00 €KIROLAK 3.600,00 €HERRI KIROLAK 3.600,00 €UMEENTZAT 4.410,00 € PUZGARRIAK 1.760,00 € TXOROTXARANGA 1.650,00 €SUZKO ZEZENA 1.000,00 €BESTELAKO PROGRAMAZIOA 16.603,00 € BERTSOLARIAK 1.373,00 €DIRT JUMP 2.530,00 €PILOTA BERTSOKATUA 900,00 €GAITEROAK 900,00 TXISTULARIK 900,00 €INCANSABLES 10.000,00 €ZEZENAK 16.434,00 €ARKITEKTUAREN ZIURTAGIRIA 290,00 €ASIER ARRIZABALAGA 6.050,00 €GIZARTE SEGURANTZA 320,00 €HONDARRA BILTZEKO MAKINA 470,00 €HONDARRA ETA PORTEA 854,00 €INGENIERIAREN ZIURTAGIRIA 500,00 €MAPFRE (ERANTZUNKIZUN ZIBILA) 1.600,00 €MAPFRE (ISTRIPUAK ETA BALIEZINTASUNA) 500,00 €MEDIKUA ETA ANBULANTZIA 5.500,00 €UKULLUEN ALOKAIRUA 350,00 €OTORDUAK ETA OSTATUAK 8.700.00 €DANTZARI TTIKIK 400,00 € HERRI APARIE 4.000,00 € TXAKOLIA 500,00 € JUBILATUEN BAZKARIA 1.500,00 €OTORDUAK ETA OSTATUAK 1.500,00 €SAN TIBURTZIO EGUNEKO HAMEIKETAKOA 800,00 €PROGRAMA ETA PUBLIZITATEA 2.150,00 €PROGRAMA 2.000,00 €PROGRAMA AZALAREN LEHIAKETA SARIA 150,00 €BESTELAKOAK 12.559,00 €ARGI INDARRAREN KONEXIOA ETA GASTUA 1.200,00 €GARBIKETA 3.000,00 €KOMUNEN ALOKAIRUA 600,00 €LANGILEEN APARTEKO OTORDUAK 1.800,00 €SOCIEDAD GENERAL DE AUTORES 1.240,00 €SOINU- EKIPOA 4.719,00 €GUZTIRA 79.721,00 €

LeitzakoUdalak

AZALAREN LEHIAKETAN PARTE HARTU DUTEN KARTELAK · AZALAREN LEHIAKETAN PARTE HARTU DUTEN KARTELAK...

Documents

Transcript of AZALAREN LEHIAKETAN PARTE HARTU DUTEN KARTELAK · AZALAREN LEHIAKETAN PARTE HARTU DUTEN KARTELAK...