Aurkikuntzen Aurkikuntzen garaiagaraia

XV. mendean ezagutzen zuten lurraldeak

Gertaera: XV. mendearen hasieran europarrek Europa eta Mediterraneoaren eta Itsaso Beltzaren inguruko lurraldeak soilik ezagutzen zuten.Bazekiten beste lurralde batzu zeudela (India, Txina eta Japonia), Erdi Aroko zenbait bidaiak egin zituztelako (Marko Polok, adibidez).Munduko gainerako lurraldeak ezezagunak ziren Europako biztanleentzat. Afrika eta Asia barrualdeko lurraldeei buruz, ez zekiten ezer ez. Eta ez zuten Amerikaren eta Ozeaniaren berririk.

Aurkikuntzen kausak

Gertaera: Esplorazio asko egin zituzten:1. Ekialderako beste merkataritza-bide batzuk egin zuten.

2. Aurrerapen teknikoak

Karabela: Oso azkarra zen eta zama-edukiera handia zuen. Bi eratako belak zituen: karratuak (abiadura hartzeko) eta triangeluarrak (maniobrak egiteko).

•Mapa berriak•Nabigatzeko tresnak (astrolabioa, iparrorratza, koadrantea)•Itsasontsi berriak (karabela)

Portugaldarren esplorazioak

Gertaera: XV. mendearen hasieratik Portugalek Indiarako bide berria bilatu zuen Afrika inguratuz.Portugaldarrek pixkanaka egin zuten aurrera. Lehendabizi, Madeira (1418) eta Azore (1431) uharteak aurkitu zuen eta bertan bere erresumak ipini zituen. Bartolomeu Diasek Esperantza Onaren lurmuturra igarotzea lortu zuen.1498an, Vasco de Gama Indiara heldu zen. Europaren eta Asiaren arteko beste kide bat sortu zen, turkiarren mendeko lurraldeetatik igaro beharrik gabe.

Gaztelauen esplorazioak

Gertaera: Portugal eta Gaztelako Koroa lehiakide handiak izan ziren. Hauek mende-balderantz bidaiatzea erabakitu zuten. Oso ekintza arriskutsua izan zen inor ez baitzen Atlantikoan sartu, haien irudiko behintzat.

Amerikaren aurkikuntza

Gertaera: Kristobal Kolon Genovako nabigatzaile bat zen, eta Asiako ekial-deko kostaldera iritsi nahi zuen, Ozeano Atlantikoa zeharkatuz. Kolonek lu-rra esferikoa zela uste zuen, baina garai hartako pertsona askok lurra laua zela pentsatzen zuten. Errege-erregina Katolikoei aurkeztu zien bere proiektua eta espedizioa 1492ko abuztuaren 3an izango zen. Espedizioa hasi zen Palos de Fronteratik 90 marinelekin eta 3 itsasontsiekin (Niña, Pinta eta Santa Maria karabelak). Baina Kolonen kalkuluak oker zeuden. Haren ustez, Lurra errealitatearen txikiagoa zen. Asteak igaro ziren eta Ko-lonek ez zuten lurra ikusten. Azkenik Kolonek Japoniara heldu zela uste zuen, baina oker zegoen: Amerikara heldu zen eta. 1504an Kolon Espainara heldu zen eta bi urte geroago hil zen. 1502an Ameriko Vespuzio esan zuen beste kontinente bat zela eta Amerika izena jarri zion.

1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 eta 9 ariketak

8,75

Gaztelauen esplorazioak

Munduari lehen bira

Gertaera: 1519an bost ontziz eta 250 marinelez osatutako esperdizio bat abiatu zen Sevillatik, Fernando Magallanes eta haren kontramaisu Juan Se-bastian Elkano buru zirela. Ozeano Atlantikoaren eta Ozeano Barearen ar-teko igarobidea aurkitzea eta munduari bira ematea zuten helburu. 1520an ozeano biak lotzen dituen itsasartea aurkitu zuten (Magallanes itsasartea) eta Filipina uharteetara iritsi ziren. Han hil zen Magallanes, atiboen aurkako borroka batean , eta Elkanok hartu zuen agintea. Ontzi bat besterik ez zen heldu, Victoria ontzia, eta 18 gizon. Munduari lehen biira ematea lortu zuten bai eta Lurra biribila zela frogatzea ere.

8, 9 eta 10 ariketak

Kolonaurreko Amerika

Gertaera: Espainiarrak Amerikara iritsi aurretik kultura asko zeuden kontinente horretan. 3 zibilizazio zeuden Kolonaurreko Amerikan:

Maiak

Maiek antzinako zibilizazio bat zen Yucatán penintsulan sortutakoa: Gaur egungo Mexiko, Guatemala eta Hondurasko beheko lurraldeetan bizi ziren. Maiak hiri-, estatuan zeuden kontrolatuta, buruzagi goren baten agindupean. Maien gizartean lau maila zegoen: nobleak, klerikoak, nekazariak eta esklaboak.Piramide mailakatua erabiltzen zuten.Produktu berriak hartzen zituzten: kakaoa, indabak, kuiak, tomateak, espeziak, etab. Matematikan eta astronomian parte hartzen zuten (oso arte aberatsa).

Inkak

Inkek Kolonaurreko Amerikako inperioa handiena zuten: Gaur egungo Peru, Bolivia, Ekuador, Argentina eta Txilen zati batean edo osoan bizi ziren.Buruzagi gorena INKA zen, Eguzkiaren Semea , hain zuzen ere.Biztanle gehienak nekazariak ziren eta labore garrantzitsuenak artoa eta patata ziren.Bazekiten urrea eta kobrea lantzen.

Aztekak

Aztekak Mexikoko haranean bzi ziren, XII. mendetik aurrera. Hiru hiriren arteko ituna zen inperioaren oinarria (Tenochtitlán hiriburua, Texoco eta Tacopán). Espainiarrak iritsi zirenean 100 urte baino gehiago ez ziren pasa konfederazio hori eratu zenetik; beraz, inperioa hasierako aldia zegoen. Aztekak gerrariak ziren eta tributan zeuden antolatuta, zenbait gizarte-taldetan: apaizak, nobleak, gizaki askeak eta esklaboak. Ekonomiaren oinarria artoaren eta nekazaritzako beste produktu batzuen laborantza zen; esaterako, kuia eta tomatea. Ur gaineko baratzeak (chinampak) lantzen zituzten, Texcoco eta Xochimilco aintziren gainean. Aztekek zerga handiak kobratzen zizkieten garaitutako herriei eta etsaiak sakrifikatzeko ohitura zuten. Hori dela-eta, menderatutako herriek gorroto handia zieten.

Aurkikuntzen Aurkikuntzen garaiagaraia

8,75

Aurkikuntzek izan zituzten ondorioak

Portugalek eta Gaztelak itsasoz haraindiko bi inperio handi bat sortu zituzten. Beren arteko arrazoirik ez sortzeko, 2 herrialdeek esploratzeko eremuak banatzea erabaki zuten Tordesillasko Itunean (1494 urtean). Meridiano baten bidez mugatu zituzten alde biak. Europaren nagusitasuna hasi zen mundu osoan. Zientzien aurrerapena ekarri zuten, besteak beste, gure planeta osatzen duten lurrak eta ozeanoak zehatz-mehatz ezagutzeko. Asko sustatu ziren geografia, natura-zientziak eta kartografia.

11, 12 eta 13 ariketak

Aurkikuntzen Aurkikuntzen garaiagaraia

8,75

Aurkikuntzen kausak

Lema

Kroskoak kolore biziz margotzen zuten

Branka-hagaAingura

Tripulazioa 30 gizon baino gutxiagok osatzen zuten.

Kapitainarengela

Popako gaztelua

Kalamuzkosokak

Bela karratua

Trinkete

Masta Nagusia

Bitik laura bitarteko mastakizaten zituzten, baina hirukoak ziren ohikoenak.

Kolore biziko banderatxoak

Mesana

Bela latindarra edo triangeluarra Astrolabioa

Iparrorratza

Koadrantea

Portugaldarren esplorazioak

PORTUGALGO BIDEAK

Diogo Cao 1482Bartolomeu Dias 1487Vasco de Gama 1497-99

GAZTELAKO BIDEAK

Kolon 1492-93Magallanes-Elkano 1519-22

BESTE BIDAIA BATZUK

Joan Caboto 1497Giovani da Verrazzano 1524

Amerikaren aurkikuntzaPORTUGALGO BIDEAK

Diogo Cao 1482Bartolomeu Dias 1487Vasco de Gama 1497-99

GAZTELAKO BIDEAK

Kolon 1492-93Magallanes-Elkano 1519-22

BESTE BIDAIA BATZUK

Joan Caboto 1497Giovani da Verrazzano 1524

Kristobal Kolon Amerikara heldu zenean

Kolonaurreko AmerikaInkak Maiak

Aztekak

Aurkikuntzek izan zituzten ondorioakTordesillasko Itunean ezarritako mugak

Amerika ageriden lehenengomapa, Juan de la Cosak egin zuen, 1500 urtean

Codex Mendozaren xehetasuna