AURKIBIDEA · 2012-09-13 · 2 Edición: Centro de Patrimonio Cultural Vasco. Dirección de...

517

Transcript of AURKIBIDEA · 2012-09-13 · 2 Edición: Centro de Patrimonio Cultural Vasco. Dirección de...

  • 2Edición:Centro de Patrimonio Cultural Vasco.Dirección de Patrimonio Cultural.

    Coordinación: Inmaculada Goikoetxea Okaranza.

    Arkeoikuska es una publicación del Departamento deCultura del Gobierno Vasco.

    Recoge las actividades arqueológicas autorizadas por lascorrespondientes Diputaciones y llevadas a cabo en laComunidad Autónoma del País Vasco.

    Portada: Enterramiento y ajuares de la Necrópolis de Al-daieta (Nanclares de Gamboa, Alava)Sormen Creativos, S.A.

    Traducción: LUMA, C.B.

    © Esquema pág. 137: Luis Valdés.

    Textos, Fotografías e Ilustraciones: directores de las ex-cavaciones y de los trabajos referidos.

    Solicitudes, Intercambio e Información:Centro de Patrimonio Cultural Vasco.San Antonio, 2.01005 Vitoria-Gasteiz.

    I.S.S.N.: 0213-8921.D.L.: BI-1628/96

    Argitalpena:Euskal Kultur Ondarearen Zentrua.Kultur Ondarearen Zuzendaritza.

    Koordinaketa: Inmaculada Goikoetxea Okaranza

    Arkeoikuska Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailaren Argital-pena da.

    Lurraldean lurraldeko Foru Aldundiak baimena eman on-doren Euskal Autonomia Elkartean burututako ihardueraarkeologikoak biltzen ditu.

    Azala: Aldaietako nekropoliko hilobia. Tresnak eta bitxiak(Langara-Ganboa, Araba)Sormen Creativos, S.A.

    Itzulpena: LUMA, O.E.

    © 137 orrialdeko eskema: Luis Valdés.

    Textua, Argazkiak eta Irudiak: Aipatutako lanen eta aztar-nategien zuzendariak.

    Eskaerak, Trukaketak eta Argipideak:Euskal Kultur Ondarearen Zentrua.San Antonio, 2 kalea.01005 Vitoria-Gasteiz.

    I.S.S.N.: 0213-8921.L.G.: BI-1628/96

  • AURKIBIDEAAURKEZPENA ............................................................................................................................................................... 15

    0. SARRERA ................................................................................................................................................................. 190.1. Labrazako Hiriaren Historia eta Arkeologia azterketa .......................................................................................... 210.2. Santa Kurutze Kanpezuko Hiriaren Historia eta Arkeologia azterketa ................................................................. 300.3. Bermeoko Hiriaren Historia eta Arkeologia azterketa .......................................................................................... 400.4. Donostiako Parte Zaharraren Historia eta Arkeologia azterketa .......................................................................... 68

    A. IKERKETA PROGRAMAK. LANDA LANAK............................................................................................................. 99A.1. ARABA ............................................................................................................................................................. 101

    A.1.1. INDUSKETAK ......................................................................................................................................... 101A.1.1.1. Iruña/Veleiako Hiria ................................................................................................................... 101

    A.1.2. ZUNDAKETAK........................................................................................................................................ 111A.1.2.1. Ameztutxoko aztarnategia ........................................................................................................ 111

    A.1.3. MIAKETAK ............................................................................................................................................. 120A.1.3.1. Araia ibaiaren arroa .................................................................................................................. 120A.1.3.2. Kantabriako mendikatea........................................................................................................... 122A.1.3.3. Badaia mendikatea................................................................................................................... 126

    A.2. BIZKAIA ........................................................................................................................................................... 131A.2.1. INDUSKETAK ......................................................................................................................................... 131

    A.2.1.1. Gastiburuko santutegi protohistorikoa ...................................................................................... 131A.2.1.2. Muñatones Gaztelua................................................................................................................. 141A.2.1.3. Foruako finkamendu erromatarra.............................................................................................. 145A.2.1.4. Garazabal 2 Lezea ................................................................................................................... 148A.2.1.5. Santa Katalina Lezea................................................................................................................ 150

    A.2.2. ZUNDAKETAK........................................................................................................................................ 153A.2.2.1. Kobaederra Lezea ................................................................................................................... 153

    A.3. GIPUZKOA ....................................................................................................................................................... 159A.3.1. INDUSKETAK ......................................................................................................................................... 159

    A.3.1.1. Igartza Mendebaldeko korredore hilobia................................................................................... 159A.3.1.2. Aitzbitarte III Lezea ................................................................................................................... 163A.3.1.3. Iruroingo Lezea......................................................................................................................... 166A.3.1.4. Nardakoste IV Lezea ................................................................................................................ 168A.3.1.5. Basagaingo herrigunea............................................................................................................. 173A.3.1.6. Iritegiko Lezea .......................................................................................................................... 175A.3.1.7. Arbiungo Aztarnategia .............................................................................................................. 178

    3

  • A.3.1.8. Iturritxikiko Aztarnategia............................................................................................................ 182A.3.1.9. Mendikuteko Erdi Aroko gotorlekua.......................................................................................... 187

    A.3.2. UNDAKETAK.......................................................................................................................................... 211A.3.2.1. Gorostarbeko saroea................................................................................................................ 211A.3.2.2. Buruntza mendiko kastroa........................................................................................................ 214

    A.3.3. MIAKETAK ............................................................................................................................................. 220A.3.3.1. Parandai I Lezea....................................................................................................................... 220A.3.3.2. Astigarraga ............................................................................................................................... 222A.3.3.3. Oiartzungo Bailara .................................................................................................................... 232A.3.3.4. Aralarko mendialdea eta Aitxu.................................................................................................. 234A.3.3.5. Burdin Aroko aztarnategietako miaketak .................................................................................. 236A.3.3.6. Oria eta Urola ibaien arroak...................................................................................................... 239A.3.3.7. Zepadiak .................................................................................................................................. 240A.3.3.8. Teileriak..................................................................................................................................... 244A.3.3.9. Donostiako badia ..................................................................................................................... 257

    A.3.4. BESTE ARKEOLOGIA IHARDUERA ZENBAIT ....................................................................................... 262A.3.4.1. Igartzako errota eta ermita ....................................................................................................... 262A.3.4.2. Billabona-Amasako karobiak .................................................................................................... 263

    B. ARKEOLOGIA IHARDUERAK. KONTSERBAZIO ETA BABESERAKO PROGRAMAK .......................................... 265B.1. ARABA .............................................................................................................................................................. 267

    B.1.1. INDUSKETAK ......................................................................................................................................... 267B.1.1.1. Arkaia: Otazibarra (ARC-2) ....................................................................................................... 267B.1.1.2. Arkaia: Arzua (ARC-3) .............................................................................................................. 283B.1.1.3. La Llanako aztarnategia ........................................................................................................... 292B.1.1.4. Las Ermitas aztarnategia (1. interbentzioa) ............................................................................... 295B.1.1.5. Las Ermitas aztarnategia (2. interbentzioa) ............................................................................... 302B.1.1.6. San Quirico eta Santa Julita Elizako nekropolia........................................................................ 307B.1.1.7. San Roman eliza ...................................................................................................................... 312B.1.1.8. Santa Maria Elizako nekropolia................................................................................................. 339

    B.1.2. ZUNDAKETAK........................................................................................................................................ 344B.1.2.1. Zaldiaran mendia...................................................................................................................... 344B.1.2.2. Atxosteko aztarnategia............................................................................................................. 350

    B.1.3. OBREN GAINEKO KONTROLA.............................................................................................................. 362B.1.3.1. A-2128 Errepidea ..................................................................................................................... 362B.1.3.2. A-126 Errepidea ....................................................................................................................... 363B.1.3.3. A-2625 Errepidea ..................................................................................................................... 364B.1.3.4. A-3214 Errepidea ..................................................................................................................... 368B.1.3.5. Santo Domingo komentua ....................................................................................................... 370

    B.1.4. BESTE ARKEOLOGIA IHARDUERA ZENBAIT ........................................................................................ 384B.1.4.1. Egokitzapen lanak aztarnategietan ........................................................................................... 384

    B.2. BIZKAIA ............................................................................................................................................................ 387B.2.1. INDUSKETAK ......................................................................................................................................... 387

    B.2.1.1. Martin Mendia kaleko 7. orubea............................................................................................... 387B.2.1.2. Atxabal kaleko 18. orubea ....................................................................................................... 393B.2.1.3. Goienkale kaleko 9. orubea eta Allende Salazar ...................................................................... 400B.2.1.4. Hiru Iturriko Plazako 1. orubea................................................................................................. 404

    4

  • B.2.2. ZUNDAKETAK........................................................................................................................................ 412B.2.2.1. Kurtziako finkamendua ............................................................................................................. 412B.2.2.2. Kantarranas kaleko 6. orubea .................................................................................................. 413B.2.2.3. Kale Barriko 13. Bis orubea ..................................................................................................... 421B.2.2.4. Donibane kaleko 11. orubea .................................................................................................... 425

    B.2.3. MIAKETAK ............................................................................................................................................. 435B.2.3.1. San Martin Finagako nekropolia ............................................................................................... 435

    B.3. GIPUZKOA ....................................................................................................................................................... 441B.3.1. INDUSKETAK ......................................................................................................................................... 441

    B.3.1.1. Uriberri Berri teileria .................................................................................................................. 441B.3.1.2. Aizpuruako presa ..................................................................................................................... 448B.3.1.3. San Esteban ermitako aztarnategia.......................................................................................... 455B.3.1.4. Igartubeiti baserria.................................................................................................................... 460

    B.3.2. ZUNDAKETAK........................................................................................................................................ 468B.3.2.1. Kalebarria kaleko 12. orubea ................................................................................................... 468B.3.2.2. Bretxako azoka, plaza eta arrandegia ...................................................................................... 469B.3.2.3. Goiko Kale kaleko 7. orubea.................................................................................................... 479B.3.2.4. Santxoenea, Santa Maria eta Kapitanenea kaleak ................................................................... 481

    B.3.3. OBREN GAINEKO KONTROLA.............................................................................................................. 486B.3.3.1. Zurbano kaleko 12. orubea ...................................................................................................... 486B.3.3.2. Portu kalea eta Kale Nagusia ................................................................................................... 488B.3.3.3. San Nikolasko errebelina .......................................................................................................... 498B.3.3.4. San Juan kaleko 6. orubea ...................................................................................................... 502B.3.3.5. Atzeko Kalea, Kale Barria eta Portua Kalea ............................................................................. 504B.3.3.6. Hirigune Historikoa ................................................................................................................... 504B.3.3.7. San Esteban eliza..................................................................................................................... 506B.3.3.8. Kanpusantu Zaharra................................................................................................................. 513

    C. ARGITALPENAK ....................................................................................................................................................... 517

    5

  • INDICEPRESENTACION............................................................................................................................................................ 15

    0. INTRODUCCION ...................................................................................................................................................... 190.1. Estudio Histórico Arqueológico de la Villa de Labraza........................................................................................ 210.2. Estudio Histórico Arqueológico de la Villa de Santa Cruz de Campezo ............................................................. 300.3. Estudio Histórico Arqueológico de la Villa de Bermeo ........................................................................................ 400.4. Estudio Histórico Arqueológico de la Parte Vieja de Donostia............................................................................ 68

    A. PROGRAMAS DE INVESTIGACION. TRABAJOS DE CAMPO .............................................................................. 99A.1. ALAVA .............................................................................................................................................................. 101

    A.1.1. EXCAVACIONES .................................................................................................................................... 101A.1.1.1. Ciudad de Irvña/Veleia.............................................................................................................. 101

    A.1.2. SONDEOS ............................................................................................................................................. 111A.1.2.1. Yacimiento de Ameztutxo......................................................................................................... 111

    A.1.3. PROSPECCIONES ................................................................................................................................. 120A.1.3.1. Cuenca del río Araia................................................................................................................. 120A.1.3.2. Sierra de Cantabria .................................................................................................................. 122A.1.3.3. Sierra de Badaya...................................................................................................................... 126

    A.2. BIZKAIA ............................................................................................................................................................ 131A.2.1. EXCAVACIONES .................................................................................................................................... 131

    A.2.1.1. Santuario Protohistórico de Gastiburu...................................................................................... 131A.2.1.2. Castillo de Muñatones.............................................................................................................. 141A.2.1.3. Asentamiento romano de Forua ............................................................................................... 145A.2.1.4. Cueva de Garazabal 2 ............................................................................................................. 148A.2.1.5. Cueva de Santa Catalina.......................................................................................................... 150

    A.2.2. SONDEOS ............................................................................................................................................. 153A.2.2.1. Cueva de Kobaederra .............................................................................................................. 153

    A.3. GIPUZKOA ........................................................................................................................................................ 159A.3.1. EXCAVACIONES .................................................................................................................................... 159

    A.3.1.1. Sepulcro de corredor de Igartza W. ......................................................................................... 159A.3.1.2. Cueva de Aitzbitarte III ............................................................................................................. 163A.3.1.3. Cueva de Iruroin....................................................................................................................... 166A.3.1.4. Cueva de Nardakoste IV .......................................................................................................... 168A.3.1.5. Poblado de Basagain ............................................................................................................... 173A.3.1.6. Cueva de Iritegi ........................................................................................................................ 175A.3.1.7. Yacimiento de Arbiun ............................................................................................................... 178

    7

  • A.3.1.8. Yacimiento de Iturritxiki............................................................................................................. 182A.3.1.9. Fortaleza medieval de Mendikute ............................................................................................. 187

    A.3.2. SONDEOS ............................................................................................................................................. 211A.3.2.1. Sel de Gorostarbe .................................................................................................................... 211A.3.2.2. Poblado del monte Buruntza.................................................................................................... 214

    A.3.3. PROSPECCIONES ................................................................................................................................. 220A.3.3.1. Cueva de Parandai I................................................................................................................. 220A.3.3.2. Astigarraga ............................................................................................................................... 222A.3.3.3. Valle de Oiartzun ...................................................................................................................... 232A.3.3.4. Sierra de Aralar y Aitxu............................................................................................................. 234A.3.3.5. Prospecciones de la Edad del Hierro ....................................................................................... 236A.3.3.6. Cuencas del Oria y del Urola ................................................................................................... 239A.3.3.7. Zepadis .................................................................................................................................... 240A.3.3.8. Centros Tejeros ........................................................................................................................ 244A.3.3.9. Bahía de Donostia.................................................................................................................... 257

    A.3.4. OTRAS ACTIVIDADES ARQUEOLOGICAS ............................................................................................ 262A.3.4.1. Molino y ermita de Igartza........................................................................................................ 262A.3.4.2. Caleros de Villabona-Amasa..................................................................................................... 263

    B. INTERVENCIONES ARQUEOLOGICAS. PROGRAMAS DE CONSERVACION Y PROTECCION ......................... 265B.1. ALAVA .............................................................................................................................................................. 267

    B.1.1. EXCAVACIONES .................................................................................................................................... 267B.1.1.1. Arcaya: Otazibarra (ARC-2) ...................................................................................................... 267B.1.1.2. Arcaya: Arzua (ARC-3) ............................................................................................................. 283B.1.1.3. Yacimiento de La Llana ............................................................................................................ 292B.1.1.4. Yacimiento de Las Ermitas (1.ª intervención) ............................................................................ 295B.1.1.5. Yacimiento de Las Ermitas (2.ª intervención) ............................................................................ 302B.1.1.6. Necrópolis de la Iglesia de San Quirico y Santa Julita ............................................................. 307B.1.1.7. Iglesia de San Román .............................................................................................................. 312B.1.1.8. Necrópolis de la Iglesia de Santa María ................................................................................... 339

    B.1.2. SONDEOS ............................................................................................................................................. 344B.1.2.1. Monte Zaldiaran ....................................................................................................................... 344B.1.2.2. Yacimiento de Atxoste.............................................................................................................. 350

    B.1.3. CONTROLES DE OBRAS ...................................................................................................................... 362B.1.3.1. Carretera A-2128 ..................................................................................................................... 362B.1.3.2. Carretera A-126 ....................................................................................................................... 363B.1.3.3. Carretera A-2625 ..................................................................................................................... 364B.1.3.4. Carretera A-3214 ..................................................................................................................... 368B.1.3.5. Convento de Santo Domingo................................................................................................... 370

    B.1.4. OTRAS ACTIVIDADES ARQUEOLOGICAS ............................................................................................ 384B.1.4.1. Acondicionamiento de yacimientos .......................................................................................... 384

    B.2. BIZKAIA ........................................................................................................................................................... 387B.2.1. EXCAVACIONES .................................................................................................................................... 387

    B.2.1.1. Solar n.º 7 de C/ Martín Mendía .............................................................................................. 387B.2.1.2. Solar n.º 18 de C/ Atxabal ....................................................................................................... 393B.2.1.3. Solar n.º 9 de Goienkale y Allende Salazar .............................................................................. 400B.2.1.4. Solar n.º 1 de Plaza de los Tres Caños ................................................................................... 404

    8

  • B.2.2. SONDEOS ............................................................................................................................................. 412B.2.2.1. Asentamiento de Kurtzia .......................................................................................................... 412B.2.2.2. Solar n.º 6 de C/ Kantarranas.................................................................................................. 413B.2.2.3. Solar n.º 13 Bis de C/ Barria ................................................................................................... 421B.2.2.4. Solar n.º 11 de C/ Donibane (San Juan) .................................................................................. 425

    B.2.3. PROSPECCIONES ................................................................................................................................. 435B.2.3.1. Necrópolis de San Martín de Finaga........................................................................................ 435

    B.3. GIPUZKOA ....................................................................................................................................................... 441B.3.1. EXCAVACIONES .................................................................................................................................... 441

    B.3.1.1. Tejería de Uriberri Berri ............................................................................................................. 441B.3.1.2. Presa de Aizpurua.................................................................................................................... 448B.3.1.3. Yacimiento de San Esteban ..................................................................................................... 455B.3.1.4. Caserío Igartubeiti .................................................................................................................... 460

    B.3.2. SONDEOS ............................................................................................................................................. 468B.3.2.1. Solar n.º 12 de Kalebarria ........................................................................................................ 468B.3.2.2. Mercado, plaza y pescadería de la Bretxa ............................................................................... 469B.3.2.3. Solar n.º 7 de Goiko Kale ........................................................................................................ 479B.3.2.4. C/ Santxoenea, C/ Santa María y C/ kapitanenea ................................................................... 481

    B.3.3. CONTROLES DE OBRAS ...................................................................................................................... 486B.3.3.1. Solar n.º 17 de Zurbano Kalea................................................................................................. 486B.3.3.2. C/ Puerto y C/ Mayor .............................................................................................................. 488B.3.3.3. Revellín de San Nicolás............................................................................................................ 498B.3.3.4. Solar n.º 6 de C/ San Juan...................................................................................................... 502B.3.3.5. Atzeko Kalea, Kale Barria y Portua Kalea ................................................................................ 504B.3.3.6. Casco Histórico........................................................................................................................ 504B.3.3.7. Iglesia de San Esteban............................................................................................................. 506B.3.3.8. Kanpu Santu Zaharra ............................................................................................................... 513

    C. PUBLICACIONES ..................................................................................................................................................... 517

    9

  • INDEXPRESENTATION ............................................................................................................................................................ 15

    0. INTRODUCTION....................................................................................................................................................... 190.1 Historical and archaeological study of Labraza.................................................................................................... 210.2 Historical and archaeological study of Santa Cruz de Campezo ......................................................................... 300.3 Historical and archaeological study of Bermeo.................................................................................................... 400.4 Historical and archaeological study of the old part of Donostia........................................................................... 68

    A. INVESTIGATION PROGRAMMES AND FIELD WORK ........................................................................................... 99A.1 ARABA ............................................................................................................................................................. 101

    A.1.1. EXCAVATIONS ....................................................................................................................................... 101A.1.1.1. Iruña/Veleia city ........................................................................................................................ 101

    A.1.2. SONDAGE OPERATIONS ...................................................................................................................... 111A.1.2.1. Ameztutxo site.......................................................................................................................... 111

    A.1.3. PROSPECTIONS.................................................................................................................................... 120A.1.3.1. Araia river valley........................................................................................................................ 120A.1.3.2. Cantabria range........................................................................................................................ 122A.1.3.3. Badaya range........................................................................................................................... 126

    A.2. BIZKAIA ........................................................................................................................................................... 131A.2.1. EXCAVATIONS ....................................................................................................................................... 131

    A.2.1.1. Gastiburu protohistorical sanctuary .......................................................................................... 131A.2.1.2. Muñatones castle ..................................................................................................................... 141A.2.1.3. Forua Roman settlement .......................................................................................................... 145A.2.1.4. Garazabal 2 cave ..................................................................................................................... 148A.2.1.5. Santa Catalina cave ................................................................................................................. 150

    A.2.2. SONDAGE OPERATIONS ...................................................................................................................... 153A.2.2.1. Kobaederra cave ...................................................................................................................... 153

    A.3. GIPUZKOA ....................................................................................................................................................... 159A.3.1. EXCAVATIONS ....................................................................................................................................... 159

    A.3.1.1. Igartza W. passage tomb ......................................................................................................... 159A.3.1.2. Aitzbitarte III cave ..................................................................................................................... 163A.3.1.3. Iruroin cave............................................................................................................................... 166A.3.1.4. Nardakoste IV cave .................................................................................................................. 168A.3.1.5. Basagain settlement ................................................................................................................. 173A.3.1.6. Iritegi cave ................................................................................................................................ 175A.3.1.7. Arbiun site ................................................................................................................................ 178

    11

  • A.3.1.8. Iturritxiki site ............................................................................................................................ 182A.3.1.9. Mendikute medieval fortress..................................................................................................... 187

    A.3.2. SONDAGE OPERATIONS ...................................................................................................................... 211A.3.2.1. Sel de Gorostarbe .................................................................................................................... 211A.3.2.2. Buruntza hill settlement ............................................................................................................ 214

    A.3.3. PROSPECTIONS.................................................................................................................................... 220A.3.3.1. Parandai I cave ........................................................................................................................ 220A.3.3.2. Astigarraga ............................................................................................................................... 222A.3.3.3. Oiartzun valley .......................................................................................................................... 232A.3.3.4. Aralar and Aitxu range.............................................................................................................. 234A.3.3.5. Iron Age prospections .............................................................................................................. 236A.3.3.6. Oria and Urola river valleys....................................................................................................... 239A.3.3.7. Slag heaps ............................................................................................................................... 240A.3.3.8. Tileworks .................................................................................................................................. 244A.3.3.9. Donostia bay ............................................................................................................................ 257

    A.3.4. OTHER ARCHAEOLOGICAL ACTIVITIES ............................................................................................... 262A.3.4.1. Igartza mill and hermitage ........................................................................................................ 262A.3.4.2. Villabona-Amasa lime kilns ....................................................................................................... 263

    B. ARCHAEOLOGICAL OPERATIONS, CONSERVATION AND PROTECTION PROGRAMMES .............................. 265B.1. ARABA ............................................................................................................................................................. 267

    B.1.1. EXCAVATIONS ....................................................................................................................................... 267B.1.1.1. Arcaya: Otazibarra (ARC-2) ...................................................................................................... 267B.1.1.2. Arcaya: Arzua (ARC-3) ............................................................................................................. 283B.1.1.3. La Llana site............................................................................................................................. 292B.1.1.4. Las Ermitas site (1st operation) ................................................................................................ 295B.1.1.5. Las Ermitas site (2nd operation)............................................................................................... 302B.1.1.6. San Quirico and Santa Julita church necropolis....................................................................... 307B.1.1.7. San Román church. ................................................................................................................. 312B.1.1.8. Santa María church necropolis................................................................................................. 339

    B.1.2. SONDAGE OPERATIONS ...................................................................................................................... 344B.1.2.1. Zaldiaran mountain................................................................................................................... 344B.1.2.2. Atxoste site .............................................................................................................................. 350

    B.1.3. WORKS CONTROL OPERATIONS ........................................................................................................ 362B.1.3.1. A-2128 road............................................................................................................................. 362B.1.3.2. A-126 road............................................................................................................................... 363B.1.3.3. A-2625 road............................................................................................................................. 364B.1.3.4. A-3214 road............................................................................................................................. 368B.1.3.5. Santo Domingo convent........................................................................................................... 370

    B.1.4. OTHER ARCHAEOLOGICAL ACTIVITIES ............................................................................................... 384B.1.4.1. Site management ..................................................................................................................... 384

    B.2. BIZKAIA ........................................................................................................................................................... 387B.2.1. EXCAVATIONS ....................................................................................................................................... 387

    B.2.1.1. Number 7 plot on Martín Mendía street ................................................................................... 387B.2.1.2. Number 18 plot on Atxabal street............................................................................................ 393B.2.1.3. Number 9 plot on Goienkale and Allende Salazar.................................................................... 400B.2.1.4. Number 1 plot in Tres Caños square. ...................................................................................... 404

    12

  • B.2.2. SONDAGE OPERATIONS ...................................................................................................................... 412B.2.2.1 Kurtzia settlement...................................................................................................................... 412B.2.2.2. Number 6 plot on Kantarranas street....................................................................................... 413B.2.2.3. Number 13 plot on Barria street .............................................................................................. 421B.2.2.4. Number 11 plot on Donibane street (Urduña) .......................................................................... 425

    B.2.3. PROSPECTIONS.................................................................................................................................... 435B.2.3.1. San Martín de Finaga necropolis.............................................................................................. 435

    B.3. GIPUZKOA ....................................................................................................................................................... 441B.3.1. EXCAVATIONS ....................................................................................................................................... 441

    B.3.1.1. Uriberri Berri tileworks .............................................................................................................. 441B.3.1.2. Aizpurua reservoir..................................................................................................................... 448B.3.1.3. San Esteban site ...................................................................................................................... 455B.3.1.4. Igartubeiti farm ......................................................................................................................... 460

    B.3.2. SONDAGE OPERATIONS ...................................................................................................................... 468B.3.2.1. Number 12 plot on Kalebarria.................................................................................................. 468B.3.2.2. Bretxa market, square and fishmonger’s .................................................................................. 469B.3.2.3. Number 7 plot on Goiko Kale. ................................................................................................. 479B.3.2.4. Santxoenea, Santa María and Kapitanenea streets.................................................................. 481

    B.3.3. WORK CONTROL OPERATIONS........................................................................................................... 486B.3.3.1. Number 17 plot on Zurbano kalea ........................................................................................... 486B.3.3.2. Puerto and Mayor streets......................................................................................................... 488B.3.3.3. Revellín de San Nicolás............................................................................................................ 498B.3.3.4. Number 6 plot on San Juan street........................................................................................... 502B.3.3.5. Atzeko, Barria and Portua streets ............................................................................................ 504B.3.3.6. Historical centre ....................................................................................................................... 504B.3.3.7. San Esteban church................................................................................................................. 506B.3.3.8. Kanpusantu Zaharra................................................................................................................. 513

    C. PUBLICATIONS ........................................................................................................................................................ 517

    13

  • AURKEZPENA

    PRESENTACION

    PRESENTATION

  • Un año más, Arkeoikuska nos abreuna ventana a la importante labor rea-lizada por nuestros arqueólogos ensus trabajos de campo e investigacio-nes.

    En estas páginas, se resumen 365días de investigaciones y esfuerzospor sacar a la luz nuestro pasado. Porlo mismo, Arkeoikuska tiene muchode reconocimiento a la labor bien he-cha, al trabajo cotidiano y al esfuerzode los arqueólogos vascos, pero ade-más -y sobre todo- Arkeoikuska es unmaterial de trabajo muy valioso desdelos puntos de vista de la información,la formación y la investigación, ade-más de ser un buen medio de cata-logación y de relación con otros es-pecialistas.

    La arqueología es una investiga-ción sobre datos reales y lo es hastasus últimas consecuencias. La inves-tigación científica nunca es un trabajofácil y esto es especialmente consta-table en el caso de la arqueología;donde la investigación y el trabajo decampo son tareas arduas que requie-ren de grandes dosis de conocimien-to y también de paciencia.

    Como en tanto aspectos de la vi-da, tampoco en la arqueología exis-ten atajos, los resultados que se tras-lucen en esta recopilación son frutode grandes esfuerzos por recoger da-tos y son resultado de comprobacio-nes minuciosas. m m m m m m m mm

    Aurten ere, aurreko urteetan bezala-xe, Arkeoikuska-k leihoa zabalduko di-gu gure arkeologoek ikerkuntzan etaaztarnategietan egindako lan handiaikusi eta ezagutzeko aukera izan deza-gun.

    Orri hauetan, gure iragana argitu etaezagutzeko bidean 365 egunetan egindiren aurrerapausuak, ahaleginak etaikerketa lanak aurkituko dituzu laburbil-duta. Beraz, Arkeoikuska argitalpen ho-nen bidez, euskal arkeologoek eguneroeta eten gabe egindago lana, ahaleginaeta ongi egina eskertu nahi ditugu no-labait. Baina, horrez gainera, -eta batezere- Arkeoikuska lanerako baliabide etabitarteko baliotsua da informazio, tre-baketa eta ikerketa ikuspuntuetatik be-giratuta eta, azkenik, bide ezin hobeada lanak katalogatu eta beste aditubatzuekin harremanetan jartzeko.

    Arkeologia, datu eta argibide errea-letan oinarritutako ikerketa da; horrelaizan behar du eta horrela izaten da be-ti. Ikerketa zientifikoa ez da inoiz errazaizaten eta, hori, argi eta garbi ikustendugu arkeologiaren arloan. Ikerketaketa aztarnategietako lanak burutzeaoso zeregin gogorra da eta, horiek on-gi eta era egokian burutzeko, jakinduriahandia behar da, baita pazientzia han-dia ere.

    Bizitzaren beste arlo askotan gerta-tzen den moduan, arkeologian ere ezdago bide-zidorrik, ez dago lasterbide-rik. Bilduma honetan agertzen diren ar-gibide eta ondorioak, datu-bilketanegindako ahalegin handiaren emaitzakdira, zehaztasun handiz egindako fro-gaketa eta egiaztapen lanen fruitu.

    Once again, this year’s Arkeoikuskaopens up a window for us to admirethe work carried out by our archaeo-logists in their field operations and other research work.

    These pages give a summary of365 days of investigation and effortsaimed at unearthing our past. In thissense, Arkeoikuska is very much aform of acknowledgement for a wellexecuted job and for the efforts of hearchaeologists of the Basque Coun-try: Arkeoikuska is also –and aboveall– a really valuable work tool fromthe point of view of the information,training posibilities and research ma-terial it supplies, apart from being agood means of cataloguing and rela-ting with specialists in other fields.

    Archaeology is research into realdata, and so it must be unto its lastconsequences. Scientific investigationis never easy work and this is particu-lary tangible in the case of archaeo-logy, a field in wich research and field-work are arduous tasks that call for alarge dosis of knewledge and patien-ce too.

    As in so many areas of life, thereare no short-cuts in archaeology. Theresults reflected in this book are thefruit of great efforts to accumulate da-ta and the product of careful verifica-tion. m m m m m m m m m m m mmm m m m m m m m m m m m mm

    17

  • La arqueología nos permite sacara luz nuestro pasado, llegar a dondeno llegan otras disciplinas de la inves-tigación histórica. En una palabra, laarqueología nos permite conocer me-jor nuestro pasado, hacerlo presentey convertirlo en un importante referen-te para nuestro futuro.

    Arkeologiak argi pixkat ematen digugure iragana ezagutzeko ibilbide mal-kartsuan. Arkeologia, historia ikertzenduten beste disziplina batzuk heltzenez diren tokietara heltzen da gure sus-trairik ezkutuenak aurkitu nahian. Hitzgutxitan esanda, arkeologiak gure ira-ganaren berri ematen digu, gaur egunahobeto ezagutu eta etorkizunari begirajarraibide sendoak izan ditzagun.

    Archaeology permits us to castlight onto our past, and reach fartherback than other historical researchdisciplines can. In a nutshell, it ena-bles us to get a clearer picture of ourpast, give it a present-day renderingand convert it into an important re-ference point for our future.

    18

    M. Carmen Garmendia LasaKultura Sailburua / Consejera de Cultura / Culture Councillor

  • 0. SARRERA

    0. INTRODUCCION

    0. INTRODUCTION

  • 0.1. Labrazako Hiriaren Historiaeta Arkeologia Azterketa(Oion)

    Jose Angel Apellániz Gonzálezeta Javier Fernández Bordegaraiikerlariek zuzendua.

    Eusko Jaurlaritzako KulturaSailak et LabrazakoAdministrazio Batzordeaksubentzionatua.

    Labrazako multzo urbanizatuarenazterketa xehe honetan aurrikusitakohelburu nagusiaren arabera, hiri-atalguztien erreferentzia historikoa zehaz-tu nahi genuen, geroko garapeneanondare historikoa behar bezala erres-peta dadin. Horrenbestez, hiriari bu-ruz dauden erreferentzia historikoguztiak, eta bereziki hiriaren garape-nari dagozkionak, biltzeari ekin genionlehenik eta multzoa osatzen dutenelementuen azterketa arkeologikoariondoren.

    Dokumentazio historikoa

    Deialdian zehazturiko oinarriei ja-rraiki, bi norabide berezitan bideratugenuen azterlana aspektu honetan:

    – Alde batetik, hiriaren antolamen-duan bere zortziehun urteetan izanikoaldaketei buruzko erreferentzia histori-ko guztiak bildu genituen. Alor hone-tan, berebiziko garrantzia izan du Na-farroako Artxibu Nagusiaren fondoe-tan Erdi Aroko mendeei buruz eginikokontsultak, Labrazako hiria Nafarroa-ko erresumaren barnean egon baitzen

    0.1. Historical and archaeological study ofLabraza. (Oyón)

    Directed by José Ángel ApellánizGonzález and Javier FernándezBordegarai.

    Subsidized by the Basque Go-vernment’s Department of Cultu-re and the Labraza Administrati-ve Committee.

    The thorough study of the built-uppart of Labraza aimed to serve as ahistorical reference to facilitate the fu-ture development of the town withoutaffecting its historical heritage. Wetherefore set about collecting all avai-lable historical data on the town, es-pecially those referring to its historicaldevelopment and the archaeologicalanalysis of the elements that make upthe ensemble.

    Historical documentation

    In accordance with the bases ofthe competition call, this part of thestudy was orientated in two differentdirections:

    – On the one hand, the collectionof all the historical references thatshould provide data on the town’s de-velopment over the course of its 800years of existence. In this sense, theconsultation of materials available forthe medieval period at the NavarreGeneral Archives proved vital, as La-braza belonged to this kingdom until

    21

    0.1. Estudio HistóricoArqueológico de la Villa deLabraza (Oyón)

    Dirigido por José ÁngelApellániz González y JavierFernández Bordegarai.

    Subvencionado por elDepartamento de Cultura delGobierno Vasco y la JuntaAdministrativa de Labraza.

    El estudio exhaustivo del conjuntourbanizado de Labraza tenía comoprincipal objetivo servir de referenciahistórica para posibilitar un futuro de-sarrollo de la localidad respetuosocon su interés patrimonial. En conse-cuencia, se ha partido de la recopila-ción de todas las referencias históri-cas existentes sobre la población, enespecial todas las relativas a su evo-lución urbanística, y del análisis ar-queológico de los elementos que in-tegran dicho conjunto.

    Documentación histórica

    De acuerdo con las bases de laconvocatoria, esta faceta del estudiose ha orientado en dos sentidos dife-rentes:

    – Por un lado, la recopilación detodas aquellas referencias históricasque aportaran información sobre lastransformaciones urbanísticas produ-cidas en la villa a lo largo de susochocientos años de existencia. Eneste sentido, ha resultado fundamen-tal la consulta, para época medieval,de los fondos del Archivo General de

  • Navarra, reino al que perteneció la lo-calidad hasta 1461. Por el contrario,para tiempos más recientes, la basedel estudio ha sido la propia docu-mentación conservada en la villa (de-positada en la iglesia de San Miguel,junto con el archivo parroquial), a laque se deben añadir algunos datospuntuales obtenidos de otros archi-vos (los de mayor interés han resulta-do ser el General de Simancas, queaporta la mayor parte de los escasosdatos del siglo XVI, y el del TerritorioHistórico de Alava, con informacióninteresante en especial sobre el siglopasado). En general, de todo ellos sepuede obtener una valoración dispar,puesto que aunque su volumen esconsiderable (llama la atención, sobretodo, la cantidad de documentaciónmedieval conservada), su distribucióntemporal es muy variable (apenas seconserva nada sobre el siglo XVI, porejemplo) y su interés es reducido pa-ra este tipo de estudios, porque lasnoticias de transformaciones urbanís-ticas son muy escuetas, además dedifíciles de interpretar y situar física-mente (esto se debe en gran medidaal carácter de la documentación con-servada en la villa, entre la que desta-can los libros de cuentas del concejo,que apenas aportan más datos quelas cantidades gastadas).

    – El segundo sentido de la investi-gación se ha centrado en la informa-ción relativa a las transacciones eco-nómicas de inmuebles, para intentarcomprender la evolución del régimende propiedad y los cambios sufridosen el patrimonio edificado a lo largodel tiempo. Para ello se han consulta-do el Archivo del Registro de la Pro-piedad Urbana de Laguardia y el Ar-chivo Provincial de Álava (Libros deHipotecas), obteniendo noticias de in-terés desde 1629 hasta el presente.

    Sondeos arqueológicos

    La ubicación de los sondeos estu-vo condicionada por la escasez de so-

    1461. urtera arte. Ordea, garai berria-goei dagokienez, hirian bertan kon-tserbaturiko dokumentazioa (San Mi-gel elizan, parroki artxibuaren ondoan,gordea) izan da azterlan honen oina-rria, eta lagungarri gertatu zaizkigu,halaber, beste artxibo batzuetan jasoditugun datu puntual batzuk (Siman-cas-ko Artxibu Nagusian aurkiturikoakditugu hauetan interesgarrienak, hor-txe bildu baititugu XVI. mendean jasodiren datu gutxi horietako gehienak,eta joan den mendeko informazio be-reziki interesgarria jaso dugu ArabakoLurralde Historikoko Artxibuan). Orohar, garrantzi desberdineko datuakbildu ditugu zeren, ugari diren arren(bereziki deigarria da, adibidez, zen-bat Erdi Aroko dokumentu gorde den)haien denbora-banaketa oso irregula-rra baita (XVI. mendeko datu gutxigorde da, esate baterako) eta datuhaiek ikerketa mota hauetarako es-kaintzen duten interesa ere oso txikiabaita. Izan ere, laburrak eta interpre-tatzen eta eremu fisikoan kokatzenzailak dira hiriaren aldaketari buruzkoberri horiek (hirian kontserbatu dendokumentazioaren izaera dugu honenarrazoi nagusia: kontzejuko kontu-li-buruak ditugu gehienak, gastaturikodiru-kopuruei buruzko datuak ia bes-terik eskaintzen ez digutenak).

    – Ikerketaren bigarren aspektuakhigiezinen gaineko operazio ekonomi-koei buruzko informazioa jasotzea izandu helburu; nahi genuen, honenbes-tez, jabetza errejimenaren bilakaeraeta eraikiriko ondareak denboran ba-rrena ezaguturiko aldaketak ulertu etaezagutu. Horretarako, Biasteriko HiriJabetzaren Erregistroko Artxibua etaArabako Lurraldeko Artxibua (HipotelaLiburuak) miatu ditugu, eta 1629tikgaurko egunera arteko urteei buruzkoberri interesgarriak jaso ditugu.

    Zundaketa arkeologikoak

    Gutxi dira, harresiaren barneko le-ku egokienetan, hutsik geratu diren

    1461. On the other hand, for more re-cent periods, our study consistedmainly of the documentation availablein the town itself (at San Miguelchurch and in the parish archive), towhich one must add some isolateddata obtained at other archives (themost interesting of which was fromthe General Simancas archives,supplying most of the little data avai-lable for the XVIth century, and theAraba Historical Territory archive, withespecially interesting data on the pastcentury). In general, from these diffe-rent sources, an irregular overall viewmay be obtained, for although its vo-lume is considerable (the amount ofmedieval documentation is especiallysignificant), its temporal distribution isvery variable (eg. there is hardly anyt-hing on the XVIth century) and its in-terest is limited for this kind of studybecause the data available on towndevelopment is very limited, and diffi-cult to interpret and locate physically(this is largely due to the kind of do-cument conserved in the town,among which one may count thecouncil’s account books, though theyoffer little more data than the amountsspent).

    – The second purpose of the in-vestigation centred on information re-lating to economic transactions affec-ting buildings, to try and understandthe evolution of the property set-upand changes suffered in the buildingheritage over the course of the years.To do this, we consulted Laguardia’sUrban Property Register Archives andthe Araba Provincial Archives (Mort-gage Books), obtaining interestingnews from the period 1629 to thepresent day.

    Archaeological sondage operations

    The placement of sondage opera-tions wasconditioned by the lack of

    22

  • 23Villa de Labraza. Esqueletos de unenterramiento de fosa simple(Primer nivel de inhumaciones), de la necrópolis medieval de lavilla.

    Labraza town. Skeletons from asimple tomb burial (first buriallevel) from the town’s medievalnecroplis.

    Labrazako hiria. Hiriko Erdi Arokohilerriko hobi bakunekoehorzlekuan aurkituriko hezurdurak(Lehen ehorzte-maila).

    CYAN MAGENTAAMARILLO NEGRO

  • lares vacíos en los lugares más idó-neos del interior del recinto cercado, ypor la ausencia de un depósito ar-queológico amplio en otros solaresedificados (muchos ocupados por bo-degas subterráneas). La propia morfo-logía de la villa, asentada en la parte al-ta de un promontorio, hacía que elsustrato natural de roca arenisca apa-reciese a poca profundidad. En totalse practicaron cuatro sondeos, con elobjetivo fundamental de valorar elsubsuelo y poder establecer congarantías, a partir de los datos recogi-dos en ellos, una serie de propuestasde protección arqueológica para todala villa. Tan sólo en el tercero se evi-denciaron restos de cierta entidad eimportancia.

    – Sondeo 1:

    Fue realizado en un solar vacío dela calle San Miguel (manzana 406, so-lar 3). El hecho de encontrarse el solaren una de las zonas bajas del casco,hizo pensar en la existencia de un de-pósito arqueológico amplio. Sin em-bargo, sólo se constató el suelo em-pedrado de la última edificación queocupó el solar (pudiéndose remontarcomo mucho al siglo XVIII), que asen-taba directamente sobre la roca.

    – Sondeo 2:

    Se efectuó en otro solar vacíoexistente entre la calle San Miguel y lamuralla este de la villa (manzana 401,solar 30), con las mismas perspecti-vas que para el primer sondeo. Trasprofundizar casi 2 m., se hubo deabandonar su excavación al eviden-ciar un potente relleno con abundan-te material de escombro, acumuladotras la ruina de las edificaciones queexistieron allí. Únicamente destacar lalocalización de una moneda del reina-do de Felipe II (1556-1598).

    – Sondeo 3:

    Se practicó al pie de la torre barro-

    orubeak eta, gainera, eraikirik daudenorubeetan ez dago arkeologia-depo-situ sendorik (lurpeko bodegek har-tzen dituzte horietako asko). Halatan,muga horiek zituen zundaketa arkeo-logikoak hasi baino lehen. Hiria mendibaten gainean eraiki zen eta, harenmorfologiaren arabera, oso sakoneratxikian agertzen da hare-harri natura-la. Lau zundaketa bideratu ziren guz-tira, eta zera izan genuen helburu na-gusi, zorupea baloratu eta, zundaketahaien ondoren jasoriko datuetatikabiatu ondoren, hiriaren substratu ar-keologikoa babesteko proposamenargi batzuk zehaztea. Hirugarren zun-daketan bakarrik agertu ziren nolabai-teko garrantzia duten aztarnak.

    – 1. Zundaketa:

    San Migel kaleko orube hustu ba-tean egin zen (406. etxe-multzoa, 3.orubea). Orubea hiri zaharreko eremubehereenetako batean zegoen etahorrexegatik pentsatu genuen harenarkeologia-depositua zabala izangozela. Halaz ere, oruba okupatu zuenazken eraikinaren zoladura baizik ezgenuen aurkitu (gehienaz ere, XVIII.mendeko eraikina izango zen hura).Harri naturalaren gainean bermatuazen harrizko zoladura hura.

    – 2. Zundaketa:

    San Migel kalearen eta hiriarenekialdeko harresiaren artean hutsikzegoen orube batean (401 etxe-mul-tzoa, 30. orubea) egin zen zundaketahau, lehenaren helburu berekin. 2 me-troko sakoneran induskatu eta gero,bertan behera utzi behar izan geni-tuen lanak, hondakin-gai ugari zeukanbetegarri batekin topo egin ondoan.Bertan egon ziren eraikinek lur jo on-doren metatu zen material hura guz-tia. Felipe II.aren erreinaldiko txanponbat (1556-1598) aurkitu genuen.

    – 3. Zundaketa:

    Labrazako parroki-elizako dorrebarrokoaren ondoan egin genuen

    empty sites in the most suitable pla-ces on the interior of the walled pre-cinct, and by the absence of a widearchaeological deposit in other built-up sites (many of which are occupiedby subterranean basements). Thevery morphology of the town, at thetop of a promontory, led the naturalsandstone substratum to appear atlittle depth. In all four sondage opera-tions were carried out with the basicobjective of evaluating the subsoil andthus establishing a series of guarante-ed archaeological protection recom-mendations for the whole town on thebasis of the data collected in them.Interesting remains of any significancewere only found in the third operation.

    – Sondage 1:

    It was carried out on an empty ploton San Miguel street (block 406, plot3). The fact that the plot was on thelower part of the quarter made usthink that there might be extensive ar-chaeological remains here. However,we only found the paved floor of thelast building that stood on the site(going back to the XVIIIth century, atmost). It lay directly on the bedrock.

    – Sondage 2:

    It was carried out on anotherempty plot between San Miguel stre-et and the town wall (block 401, plot30), with the same prospects as forthe first sondage operation. After dig-ging down almost 2m, we had toabandon our archaeological activitieson coming across a thick fill-in withplenty of rubble, accumulated thereon the destruction of the building thathad previously stood there. The onlysignificant find was a Philip II (1556-1598) coin.

    – Sondage 3:

    It was carried out at the foot of theBarroque tower of the Labraza parish

    24

  • 25Villa de Labraza. Torreón en lamuralla Este del casco histórico,rehabilitado recientemente.

    Labraza town. Big tower on theeastern wall of the historical centrewhich was recently repaired.

    Argazkia: Labrazako hiria. Hirihistorikoaren ekialdeko harresikodorrea, duela gutxi berritua.

    CYAN MAGENTAAMARILLO NEGRO

  • 26

    ca de la iglesia parroquial de Labraza(manzana 401, solar 1). Su elecciónestuvo motivada por dos referenciasdocumentales de interés: una de1512, mencionaba que uno de los to-rreones defensivos de la muralla, fuereutilizado como campanario de lapropia iglesia; otra, sobre la existenciade un cementerio viejo en las afuerasdel templo, cuando se hicieron obrasen la plaza, hacia 1794. Sin embargo,en el transcurso de su excavación só-lo se pudo constatar esta segundanoticia, localizando cuatro niveles su-perpuestos de inhumaciones, perte-necientes a la primitiva necrópoliscristiana de la villa. En la unidad in-mediatamente superior a los enterra-mientos más superficiales se localiza-ron dos monedas acuñadas hacia laprimera mitad del siglo XIV (Jaime IIde Aragón, 1291-1327; y Alfonso XIde Castilla, 1312-1350), por lo quecabe pensar en el abandono de lapráctica funeraria en esta zona haciaesas fechas.

    – Sondeo 4:El último sondeo se situó en la

    planta baja de una vivienda, situadaentre la calle San Roque y la muralladel castillo interior de la villa (manzana403, solar 13), y de él no se obtuvoresultado positivo alguno.

    El espacio urbanizadoPese a ser uno de los núcleos ha-

    bitados de todo el País Vasco quemejor ha conservado su imagen tradi-cional, son muy escasos los elemen-tos originales de su urbanismo me-dieval: el trazado de sus calles, algu-nos lienzos y torreones de la murallaperimetral y de la fortaleza interior,sus dos portales, y las dimensionesde algunas de las parcelas que pue-den proceder del primitivo reparto delespacio urbanizable.

    Los edificios de carácter domésti-co más antiguos no parecen remon-tarse más allá del siglo XVI, localizán-

    (401. etxe-multzoa, 1. orubea). Bi do-kumentu-aipu interesgarrik eramangintuzten leku honetara: 1512koa zenbata, harresiko dorreetako bat elizakokanpandorre bihurtu zela aipatzenzuena; zera ekartzen zuen gogorabesteak, 1794. urte inguruan, plazanobra batzuk egin zirenean, hilerri za-har bat bazegoela elizaren kanpoal-dean. Halaz ere, indusketa lanen bi-tartean bigarren berri hau baizik ezgenuen berretsi: lau ehorzte-maila,bata bestearen gainean, agertu ziren,hiriko lehen hilerri kristauari zegozkio-nak. Azaleko ehorzlekuen gainaldekounitatean XIV. mendearen lehen er-dialdean eginiko bi txanpon aurkitugenituen (Jaime I.a Aragoakoa, 1291-1327; eta Alfonso XI.a Gaztelakoa,1312-1350) eta ehorzte-molde haiekgarai haietan utziko zituztela pentsagenezake horrenbestez.

    – 4. Zundaketa: Azkeneko zundaketa etxe baten

    behe oinean bideratu genuen, San Ro-ke kalearen eta hiri barneko gaztelua-ren harresiaren artean (403. etxe-mul-tzoa, 13. orubea), eta hartan ez ge-nuen inolako emaitza positiborik lortu.

    Espazio urbanizatuaEuskadiko Autonomia Erkidego

    osoan irudi tradizionala hobekien gor-de duen hirigunea den arren, gutxi di-ra Erdi Aroko hiritik kontserbatu di-tuen jatorrizko atalak: kaleen trazatua,inguruko harresiko eta barneko gazte-luko horma-atal eta dorre batzuk, ber-tako bi ateak eta jatorrizko espaziourbanizagarriari legozkiokeen lur-sailbatzuen neurriak.

    Etxe zaharrenak ez dira, antza,XVI. mende baino lehenagokoak, etaSan Roke kalearen eta hegoaldekoharresiaren artean daude gehienak.

    church (block 401, plot 1). Its choicewas motivated by two interesting do-cumentary references: one from1512, mentioning that one of thewall’s defense towers was reused asa belltower of the church itself; anot-her on the existence of an old ceme-tery outside the temple when workswere carried out here in 1794. Howe-ver, over the course of the excavationwe were only able to confirm this se-cond factor. We found four superim-posed levels of burials belonging tothe old primitive Christian necropolis.In the level immediately above themost superficial burials we foundcoins minted in the first half of theXIVth century (James II of Aragon,1291-1327; and Alfonso XIth of Cas-tile, 1312-1350). One must thereforeimagine that funerary activities ceasedhere in that period.

    – Sondage 4: The last sondage operation was ca-

    rried out on the ground floor of a buil-ding situated between San Roque stre-et and the wall of the castle within thetown (block 403, plot 13), and here nopositive results were obtained at all.

    The developed areaDespite being one of the inhabited

    centres of the Basque Country to ha-ve best conserved its traditional as-pect, there are very few original ele-ments of its medieval development;the lay-out of the streets, some stret-ches of wall and towers of the peri-meter wall and the interior fortress, itstwo gates and the dimensions of so-me of the plots that may date back tothe old lay-out of the developed area.

    The oldest domestic-type buildingsdo not seem to go back any fartherthan the XVIth century, and most areto be found between San Roque stre-

  • 27

    dose la mayor parte de ellas entre lacalle San Roque y la muralla sur. Secaracterizan por presentar accesosen arco de medio punto, con dovelasde grandes dimensiones, algunas in-cluso con escudetes en la clave.

    La mayoría de las viviendas estánconstruidas según modelos y técni-cas tradicionales, sin elementos artís-ticos destacables, la mayor parte delas cuales pueden datarse en el sigloXIX. Señalar también la presencia deedificaciones muy recientes que enalgunos casos no se adaptan a la

    Etxe haietako sarrerak erdi-puntukoarkuan eratuak dira, dobelak handiak,eta haietako batzuetan armarri txikiakikus daitezke giltzarrian.

    Etxe gehienak eredu eta teknikatradizionalen arabera eraiki ziren, arte-elementu aipagarririk gabe; XIX. men-dekoak dira gehienak. Badira, hala-ber, eraikin berri batzuk, hiriaren itxuraorokorra hausten dutenak zenbaite-tan.

    et and the southern wall. They standout for their semicircular arches at theentrances, with large voussoirs, someeven having small shields on thekeystone.

    Most buildings are built along thelines of traditional models and techni-ques, with no significant artistic ele-ments, most of which may be datedin the XIXth century. It must also bepointed out that there are very recentbuildings which in some cases clashwith the general image of the town.

    Labrazako hiria. Hiriaren hegoaldekoharresiaren eraikuntzaren bilakaera.

    Villa de Labraza. Evolución constructivade la muralla sur de la villa

    Labraza town. Construction evolution ofthe wall south of the town.

    CYAN

    MA

    GENT

    AAM

    ARILL

    ONE

    GRO

  • imagen general de la villa.

    Por todo ello, de las 80 unidadesedificatorias con que cuenta la villa,tan sólo se ha propuesto una protec-ción máxima a los siguientes elemen-tos: la muralla en todo su trazado, in-cluidos sus torreones y los dos porta-les de acceso al interior de la villa, losrestos del castillo, la iglesia parroquialde San Miguel y la Fuente del Moro(gótica, situada en el exterior de la vi-lla, a corta distancia de la muralla sur).

    Análisis arqueológico de la muralla

    El estudio en alzado del sistemadefensivo perimetral de la villa centróbuena parte de los esfuerzos en laelaboración de todo el estudio global,teniendo en cuenta que ha pervividoen el tiempo su trazado original enmás de 270 m. de longitud.

    Tras el registro gráfico de los distin-tos lienzos de la muralla (distribuidosen cinco grandes tramos o Fachadas:A, B, C, D, y E), se procedió a la iden-tificación de las distintas unidadesconstructivas, que fueron registradasen una ficha individual específica. Actoseguido, se pasó a establecer la redde relaciones (diagramas estratigráfi-cos) que resumían la evolución históri-ca de este elemento. Finalmente, sepudo comprobar que los restos quede la muralla medieval original son losmenos (las partes inferiores de los pa-ramentos y los portales), produciéndo-se importantes transformaciones apartir de siglo XVI, cuando este impor-tante elemento del patrimonio de La-braza perdió su carácter defensivo.

    Conclusión

    Labraza es la última villa fundadapor los reyes de Navarra en el actualterritorio de la Comunidad AutónomaVasca. Con la concesión de su fuero(el mismo de Laguardia, con leves va-riantes), en el año 1196 (se cumpleahora su octavo centenario), SanchoVII, el Fuerte, pretendía la creación de

    For this reason, of the 80 buildingunits the town has, maximum protec-tion status has only been called for thefollowing elements: the full wall, inclu-ding its towers and the two entrancegates on the inside of the town, theremains of the castle, San Miguel pa-rish church and the Fuente del Moro(the Moor’s fountain, of Gothic style,situated outside the town a short dis-tance from the southern wall).

    Archaeological analysis of the wallThe elevation study of the town

    perimeter defense system was thecentral point of our efforts in the ove-rall study, bearing in mind that over270m of its original extension still re-mains.

    After the graphical register of thedifferent stretches of the wall (distribu-ted in five great sections or façades:A, B, C, D and E), we went on toidentify the different constuction units,that were registered on a single spe-cific identification card. Immediatelyafter that, we went on to establish thenetwork of relations (stratigraphicaldiagrams) that summarized the histo-rical evolution of this element. Finally,we were able to prove that the re-mains of the wall of a medieval originare less numerous (the lower part ofthe facing and the gates), with impor-tant changes ocurring in the XVIthcentury, when this important elementof the heritage of Labraza lost its de-fensive character.

    ConclusionLabraza is the last town to be

    founded by the kings of Navarre inwhat is now the territory of the Bas-que Autonomous Community. When itwas awarded its charter (the same asLaguardia, with small variants) in 1196(it is now its 800th centenary), San-cho VII the Strong aimed to create afortified nucleus around San Cristobalcastle, which was possibly built in a

    28

    Halatan, hirian dauden 80 eraikine-tan, elementu hauei baizik ez zaie ba-bes maila gorena proposatu: harresiabere trazatu osoan, dorreak eta hiribarnerako sarrera eratzen zuten biateak barne, gazteluaren aurriak, SanMigel parrokia eta Fuente del Morodeiturikoa («Mairuaren Iturria», goti-koa, hiriaren kanpoaldean, hegoalde-ko harresitik gertu).

    Harresiaren azterketa arkeologikoaHiriaren inguruko babes sistema-

    ren altxaeraren azterketak eskatu zi-tuen azterlan honetarako eginiko aha-legin handienak. Ongi gogoan har be-di, harresi honen jatorrizko trazatuakegun arte iraun duela 270 metroko lu-zeran.

    Harresiko horma-atalen erregistrografikoa egin ondoren (bost atal edofatxada handitan banatu zen: A, B, C,D eta E), eraikuntza unitate desberdi-nak bereizi genituen eta erregistro-fi-txa berezitan banatu genituen guztiak.Ondoren, elementu honen historia-bi-lakaera laburtzen duten erlazio-sareak(diagrama estratigrafikoak) zehaztugenituen. Azkenik, argi eta garbi fro-gatu ahal izan genuen gutxienak dire-la Erdi Aroko jatorrizko harresiarenarrastoak (paramentuen behealdeaketa ateak) eta aldakuntza handiakegin zirela XVI. mendetik aurrera, La-brazako ondarearen atal garrantzitsuhonek bere babes izaera galdu zue-nean alegia.

    KonklusioaLabraza dugu Nafarroako erregeek

    egungo Euskadiko Autonomia Erkide-goan sortu zuten azken hiria. 1196aneman zioten forua (Biasteriri emanzioten bera, aladaketa gutxi batzue-kin) eta beraz aurten dugu haren zor-tzigarren mendeurrena. Santxo VII.aAzkarrak hiri gotortu bat eraiki nahiizan zuen aurreko garai batean eraiki-ko zen San Kristobal gazteluaren in-

  • 29

    un núcleo fortificado en torno al cas-tillo, posiblemente edificado en épocaanterior, de San Cristóbal. De estaforma, se continuaba la política inicia-da por su padre de reforzamiento delas fronteras del reino, en especial laoccidental, para contrarrestar el ex-pansionismo de los reyes de Castilla.

    Pese a que la recién fundada villapoco pudo hacer para frenar la ofen-siva castellana del año 1200, en laque se ocupó Guipúzcoa y la mayorparte de Alava, su permanencia enNavarra, junto con toda la Rioja ala-vesa (excepto Labastida) posibilitóque su interés estratégico como pla-za de armas se perpetuara hasta me-diados del siglo XV. Desde ese mo-mento, y tras una nueva conquistamilitar, pasó a formar parte de los do-minios de la corona de Castilla, unién-dose a la Hermandad de Alava en1501, por orden real.

    Pese a que la villa nunca alcanzóun gran desarrollo, ni económico niurbanístico, con la pérdida definitivade su carácter fronterizo (tras la con-quista de Navarra a comienzos del si-glo XVI), el estancamiento de Labrazase agudiza, quedando relegada, en lapráctica, a un papel de mera aldeaagrícola. Esta circunstancia es la res-ponsable, tanto de las excelentescondiciones de conservación en quese encuentran algunos elementos an-tiguos (la muralla y la fuente del Moro,ambas medievales, sobre todo), co-mo del escaso interés de otros, enespecial las casas, entre las que ape-nas se cuentan ejemplos de verdade-ra calidad arquitectónica, no faltando,además, solares desocupados (a ve-ces cubiertos de escombros) y algu-nos edificios en deficiente estado deconservación.

    Javier Fernández Bordegarai y José Ángel Apellániz González.

    guruan. Jarraia eman zion horrenbes-tez bere aitak erresumaren mugetan,mendebaldeko mugetan bereziki,Gaztelako koroaren zabaltze bideaeragoztearren, abiarazi zuen muga-gotortze politika.

    Hiri sortu berri hark ezer gutxi eginahal izan zuen 1200. urtean Gipuzkoaeta Arabako alde handiena okupatuzuten gaztelauen erasoen aurrean;halaz ere, Nafarroako erresumaren lu-rren barnean segitu zuen, ArabakoErrioxako gainerako lurrekin batera(Labastida izan ezik) eta arma-plazagisa zuen interes estrategikoak bizirikiraun zuen XV. mende erdira arte. Unehartan Gaztelako koroaren pean gera-tu zen konkista militar baten ondoren,eta 1501ean Arabako Ermandadea-ren barnan geratu zen Labraza erregeagindu batek hala xedatu ondoren.

    Hiriak ez zuen inoiz halako hirigin-tza edo ekonomia garapen ikusgarririkezagutu eta, Nafarroa XVI. mendeankonkistatu ondoren, muga izaera hurabetikoz galdu ondoren, areagotu eginzen haren gainbehera eta, praktikan,nekazari herri xume bat baizik ez zenizan aurrerantzean. Arrazoi honenga-tik kontserbatu dira hain ongi bertakoatal zahar batzuk (harresia eta Fuentedel Moro deiturikoa batez ere, ErdiArokoak biak) eta arrazoi horrexegatikberagatik dute hain interes gutxi bes-te atal batzuek, etxeek bereziki, osogutxi baitira benetako arkitektura kali-tatea eskaintzen duten eraikinak. Bes-talde, ez dira orube hustuak falta(hondakinez estaliak zenbaitetan) etakontserbazio egoera txarrean daudeeraikin batzuk.

    previous period. In this way, he conti-nued the policy introduced by his fat-her which tended to strengthen thefrontiers of his kingdom, especially onthe western side, in answer to the co-lonial drive of the kings of Castile.

    Despite the fact that the recentlyfounded town could do little to stopthe Castilian offensive of the year1200 in which Gipuzkoa and most ofAraba was occupied, the fact that itstayed in Navarre along with all theAraba Rioja (except Labastida) ena-bled its strategic interest as a militarycentre to continue until the mid-XVthcentury period. From that momenton, and after further military con-quests, it became part of the king-dom of Castile, joining the Brotherho-od of Araba in 1501 by Royal order.

    Although the town did not developtoo much in an economical or urbansense, after the loss of its position onthe frontier (after the conquest of Na-varre at the outset of the XVIth cen-tury), the stagnation of Labraza beca-me more pronounced. In practicalterms, it was relegated to being a me-re rural village. This circumstance isresponsible for the excellent conditionof some of its old elements (the me-dieval wall and fuente del Moro, abo-ve all) and the little interest of otherelements, especially the houses,among which there are hardly any ofarchitectural interest, as well as unoc-cupied plots (some of which are co-vered in rubble) and other buildings ina bad state of repair.

  • 0.2. Estudio HistóricoArqueológico de la Villa deSanta Cruz de CampezoDirigido por Arantza Fernándezde Jauregui, Rebeca Marina,Carlos Crespo y VictorinoPalacios.Subvencionado por elDepartamento de Cultura delGobierno Vasco y la JuntaAdministrativa de Santa Cruz deCampezo.

    El crecimiento acelerado que hasufrido parte de nuestro territorio haprovocado importantes modificacio-

    0.2. Santa Kurutze KanpezukoHiriaren Historia etaArkeologia AzterketaArantza Fernández de Jauregui,Rebeca Marina, Carlos Crespoeta Victorino Palacios ikerlariekzuzendua.Eusko Jaurlaritzako Kultura Sai-lak eta Santa Kurutze Kanpezu-ko Administrazio Batzordeak su-bentzionatua.

    Gure lurraldeko honetako alde ba-tek ezagutu duen hazkunde azkarrakaldaketa handiak –irrazionalak asko-

    0.2. Historical and archaeologicalstudy of Santa Cruz deCampezoDirected by Arantza Fernándezde Jauregui, Rebeca Marina,Carlos Crespo and VictorinoPalacios.Subsidized by the BasqueGovernment Department ofCulture and the Santa Cruz deCampezo Administrative Board.

    The accelerated growth sufferedby part of our territory has led to lar-ge scale modifications -in many ca-

    30

    Kanpezu. Santa Kurutze Kanpezu hiriarenaireko ikuspegia.

    Campezo. Vista aérea de Santa Cruz deCampezo.

    Campezo. Birds-eye view of Santa Cruzde Campezo.

  • nes –en muchos casos de forma irra-cional– del primitivo urbanismo, he-cho que ha promovido el interés de laAdministración por la protección yconservación del Patrimonio.

    En el análisis integral de la villa deSanta Cruz de Campezo se atendióprincipalmente, a la hora de su reali-zación, a aspectos urbanísticos y devaloración del subsuelo. Para ello, eraimprescindible un previo y exhaustivoregistro documental que nos aportasetodos los datos necesarios, tanto pa-ra la evolución histórica de la villa co-mo para el análisis urbanístico del en-tramado urbano.

    Pese a que la mayor parte de lasmenciones documentales extraídasproceden del Archivo Municipal deSanta Cruz de Campezo, se consul-taron una serie de archivos, condestacadas aportaciones, entre losque podemos destacar el Archivodel Registro de la Propiedad Urba-na, el Registro del Catastro, el A.Histórico Provincial de Alava, A. delTerritorio Histórico de Alava, el A.Municipal de Vitoria, la Biblioteca dela Fundación Sancho el Sabio, el A.de la Real Chancillería de Valladolid,el A. Histórico Nacional, y el A. Ge-neral de Simancas (estos últimosgracias a las consultas realizadaspor Irargi).

    La villa de Santa Cruz de Campe-zo, responde a una fundación realiza-da básicamente por motivos estraté-gicos. Es una zona de fácil defensa,sobre un pequeño cerro, desde elque se controlan una serie de rutasnaturales que unen la Llanada Alave-sa, Navarra y La Rioja con los cami-nos que se dirigían hacia la costa, he-cho reforzado además por su ubica-ción sobre el emplazamiento de unaantigua fortaleza, mencionada en lasfuentes desde el s. XI.

    Con la concesión de la carta-pue-bla, en 1256, la morfología de estazona sufre una serie de modificacio-nes, destacando la erección de una

    tan– eragin ditu gure jatorrizko hiri-gintzan eta datu honek sustatu duAdministrazioa Ondarea babestu etakontserbatzeko erakusten ari den in-teres berezia.

    Santa Kurutze Kanpezuko hiriarenazterketa integral hau bideratzera-koan kontu berezia egin genien nagu-siki hirigintzari eta zorupearen balora-zioari loturiko aspektu batzuei. Harta-rako, ezinbestekoa zen aurrez hiriarenh