Arreta, pertzeptzioa eta motibazioa: ikas materialaren ... · HITZAURREA 7 Liburu hau Arreta,...

151
Liburu honek UPV/EHUko Euskararen Arloko Errektoreordetzaren dirulaguntza jaso du. ISBN: 978-84-9860-993-6. Arreta, pertzeptzioa eta motibazioa: ikas materialaren liburuxka Maria del Carmen Sanjuán Artegain, Gabriel Rodríguez San Juan eta Naiara Arriola Garicano EUSKARAREN ARLOKO ERREKTOREORDETZAREN SARE ARGITALPENA

Transcript of Arreta, pertzeptzioa eta motibazioa: ikas materialaren ... · HITZAURREA 7 Liburu hau Arreta,...

Liburu honek UPV/EHUko Euskararen Arloko Errektoreordetzaren dirulaguntza jaso du. ISBN: 978-84-9860-993-6.

Arreta, pertzeptzioa eta motibazioa: ikas materialaren

liburuxka

Maria del Carmen Sanjuán Artegain, Gabriel Rodríguez San Juan eta Naiara Arriola Garicano

EUSKARAREN ARLOKO ERREKTOREORDETZAREN SARE ARGITALPENA

Aurkibidea

HITZAURREA .................................................................................................................... 5

PSIKOLOGIA KOGNITIBOA

Giza Kognizioa (pertsonen funtzionamendu mentala) portaeraren kausa da. .................... 11

Giza kognizioa metodo zientifikoarekin ikasi eta ezagutaraz daiteke. ................................. 12

PERTZEPTZIOA

2.1 Sarrera historikoa ....................................................................................................... 20

2.2. Aurretiko galderak ...................................................................................................... 21

2.2.1. Eta objektuak edo jendea ezagutzeko, istripurik ez izateko, Fakultaterako bidea

aurkitzeko, nola integratzen dira burmuinera iritsitako informazio sentsoriala eta guk

munduari buruz jadanik dugun ezagutza? ......................................................................... 22

2.3. Pertzepzioa prozesu baten ondorioa da .................................................................... 22

2.4. Bi prozesamendu motatatik sortzen da pertzepzioa ................................................ 24

2.5. Zein estimuluk gainditzen dute gure atalase sentsoriala? ........................................ 25

2.6. Atalaseak neurtzeko psikofisika-metodo klasiko batzuk .......................................... 28

2.6.1. Mugen metodoa ................................................................................................. 28

2.6.2. Estimulu iraunkorren metodoa ............................................................................... 29

2.7. Metodo klasikoek badituzte arazo batzuk, zergatik? ................................................ 30

2.8. Seinaleen Detekzioaren Teoria (SDT)......................................................................... 30

2.8.1. Zer da sentiberatasuna? .......................................................................................... 30

2.8.2. Eta zer da erantzun-irizpidea?................................................................................. 30

2.8.3. Zertarako balio du SDTak? ...................................................................................... 31

2.8.4. Nola egiten dira kalkuluak SDTarekin? .................................................................. 32

2.9. Zein da pertzepzioa eta prozesu fisiologikoaren arteko erlazioa? ........................... 38

2.9.1. Nola transformatzen dira kanpoko energiak edo sustantziak burmuinak ulertzen

duen “hizkuntza” batean? .................................................................................................. 38

2.9.2. Ikusmena ................................................................................................................. 38

2.10. Zer da egokitzea? .................................................................................................... 41

2.10.1 Zer gertatuko litzateke gure begien mugimenduak geldituko bagenitu? ............. 42

2.11. Zentzumen-sistemak elkarren artean independenteak dira? .................................... 45

2

2.12 Talamoak informazioa banatu eta antolatu eta gero, zer gertatzen da? .. 47

2.13. Gauzak nola daude irudikatuta kortexean? ................................................... 48

2.14. Pertzepzioa, prozesu fisiologiko bat baino gehiago da ......................................... 49

2.15. Burmuinak zein datu jaso erabaki eta gero, datuak nola antolatzen ditu

inferentzia hori egiteko? Banakako sentsazioak nola integratzen dira gure

munduaren osotasunezko kontzepzioa sortzeko? ....................................................... 49

2.16 Inguruneko hainbeste estimulutatik, garunak zer informazio aukeratzen du

ezagutza sortzeko? ................................................................................................................. 50

2.17. Zer dira heuristikoak? ........................................................................................ 50

2.18. Nola hautematen ditugu formak? ......................................................................... 54

2.19. Zer gertatzen da aurpegien pertzepzioarekin? Beste estimuluak bezalakoa da? 60

2.20. Eta mugimendua, nola hautematen dugu? ........................................................... 60

2.21. Koloreak nola hautematen ditugu? ................................................................. 62

2.21.1. Argia ............................................................................................................... 63

2.21.2. Eta koloreak nahasten ditugunean, zer hautematen dugu? ............................. 63

2.21.3. Kolorearen hautematea azaltzen dituzten teoria nagusienak ........... 65

2.21.3.1. Teoria sustatzen dituzten irudi-ondoko adibideak.......................... 67

2.21.4. Zein dira koloreak hautemateko urritasunak? ..................................... 68

2.21.5. Kolorearen fenomeno batzuk ................................................................... 70

2.22. Sakontasunaren pertzepzioa nola lortzen dugu? ......................................... 70

2.22.1. Burmuinak nola daki distantziak eta sakontasuna kalkulatzen? .......... 71

2.23. Orduan, objektuak hautematen baditugu forma, distantzia, neurri eta

mugimendua batekin, nola dakigu objektu bera ikusten ari garela nahiz eta

objektua ikuspuntu desberdinetatik ikusi ? .................................................................. 80

2.24. Zer dira pertzepzio-ilusioak? ................................................................................ 81

ARRETA

3.1. Sarrera .............................................................................................................................. 93

3.2. Sarrera historikoa ............................................................................................................ 95

3.3. Sistema sentsorialera iristen diren estimulu multzo guztietan arreta jartzea posiblea

da? ........................................................................................................................................... 96

3.4 Arretak hautematen ez dituen munduko elementuak prozesatzen ditugu? ................. 97

3.5. Arretak zergatik hautatu behar du? ............................................................................... 98

3.6. Eta zer informazio mota jasotzen du gure arretak? ....................................................... 98

3.7. Nola dago lotuta oroimenarekin? ................................................................................... 98

3.8. Nola dago lotuta interesekin? ......................................................................................... 99

3

3.9. Eta kontzientziarekin ba al du zerikusirik? ..................................................................... 99

3.10. Arreta gabe, ezer egin dezakegu ? .............................................................................. 100

3.11. Orduan, zein dira adi egotearen funtzioak? ............................................................... 101

3.12. Emozioek ba al dute erlaziorik arretarekin ? .............................................................. 102

3.13. Eta arretak zer-nolako harremana du estimuluen esanahiarekin? ........................... 103

3.14. Eta multiatazek zer-nolako harremana dute arretarekin? ........................................ 103

3.15. Orduan, oro har arretan zer faktorek dute eragina? ................................................. 104

3.16. Zenbat arreta mota daude? ........................................................................................ 105

3.16.1. Hautazko arreta. ............................................................................................... 105

3.16.1.1. Zer ikerketa mota egiten da arreta mota hori aztertzeko? ......................... 106

3.16.1.1.1. Entzunezko materialarekin: ................................................................... 106

3.16.1.1.2. Ikusmenezko materialekin: .................................................................... 110

3.16.2. Arreta zatitua: ................................................................................................... 112

3.16.2.1. Zer ikerketa mota egiten da arreta mota hori aztertzeko? ........... 113

3.16.2.1.1. Zeregin bikoitzaren paradigma ........................................................... 113

3.16.3. Arreta jarraitua ........................................................... 114

3.16.4. Arreta exekutiboa .................................................................................. 116

MOTIBAZIOA

4.1 Sarrera ......................................................................................................................... 121

4.2. Zer da motibazioa? ........................................................................................................ 123

4.3. Nolakoa da motibazioaren prozesua? ...................................................................... 123

4.4. Motibazio fisiologikoak ................................................................................................. 126

4.4.1. Gosea ...................................................................................................................... 126

4.4.1.1. Zerk erregulatzen du gosea? ........................................................................... 127

4.4.1.2. Orduan, obesitatea zergatik gertatzen da? ................................................... 129

4.4.2. Behar sexuala ......................................................................................................... 129

4.4.2.1. Zerk baldintzatzen du sexu-desira? ................................................................ 130

4.4.3. Arousala .................................................................................................................. 131

4.5. Motibazio intrintsekoa eta estrintsekoa ...................................................................... 132

4.5.1. Intrintsekoa ............................................................................................................ 132

4.5.2. Estrintsekoa ............................................................................................................ 134

4.5.2.1. Pizgarria pertsonek portaera bat egitera edo saihestera eramaten duen

kanpoko estimulua da. .................................................................................................. 134

4.5.2.2. Orduan, zein da errefortzuen eta pizgarrien arteko desberdintasuna? ........ 135

4

4.5.2.3. Pizgarriaren koste ezkutua .............................................................................. 135

4.5.2.4. Beraz, sariak beti mintzen du portaera? ........................................................ 136

4.5.2.5. Sariak ematekotan, beti hobe da honako hau kontuan hartzea: ................. 136

4.6. Motibazio kognitiboa .................................................................................................... 137

4.6.1. Helburuak ............................................................................................................... 137

4.6.1.1. Helburu batek zer ezaugarri izan behar ditu motibazio-ahalmena izateko? 137

4.6.2. Autokontzeptua ...................................................................................................... 138

4.6.2.1. Zein da autokontzeptuaren eta motibazioaren arteko erlazioa? .................. 139

4.6.2.2. Zer egiten dugu? .............................................................................................. 140

4.6.3. Igurikitzeak ......................................................................................................... 140

4.6.3.1. Autoeraginkortasuna ....................................................................................... 140

4.6.3.2. Besteen igurikitzeak ........................................................................................ 141

4.6.3.3. Ondorioen igurikitzeak .................................................................................... 142

4.6.3.4. Kontrolaren igurikitzeak.................................................................................. 142

4.6.3.5. Atribuzio kausalak ........................................................................................... 143

4.7. Motibazio soziala ........................................................................................................... 144

4.7.1. Lorpena ................................................................................................................... 144

4.7.2. Boterea ................................................................................................................... 145

4.7.3. Afiliazioa ................................................................................................................. 146

5

HITZAURREA

6

HITZAURREA

7

Liburu hau Arreta, Pertzepzioa eta Motibazioko irakasgaiaren (Psikologia

Graduko lehen mailako eta enborrezko irakasgaia, bigarren lauhilekoa)

ikasleentzat baliagarria izateko nahiarekin jaio da. Irakasgai horretan irakasten

diren hiru prozesu kognitiboak ikasten hasteko kontuan eduki beharreko

oinarrizko ezagutza garrantzitsuen erreferentzia bat izateko nahiarekin.

Gaur egungo Psikologiako ikuspuntu nagusiak dioen bezala, adimena giza

portaeraren ardura duen prozesadore sofistikatua da. Esparru horretatik,

informazioaren prozesamenduaren eredu orokortzat hartuta, prozesadore konplexu

horren funtzionamendua aztertu eta deskribatzen da oinarrizko prozesu edo

funtzioen elkarrekintzatik abiatuta. Gaur egungo Psikologiako ikasketa-plan

gehienek, guztiak ez badira, oinarrizko zortzi prozesu edo funtzio kognitiboren

ikasketa hartzen dute barne, Pertzepzioa, Arreta, Ikaskuntza, Oroimena,

Motibazioa, Emozioa, Pentsamendua eta Hizkuntza. Beraren izenak dioen bezala,

Arreta, Pertzepzioa eta Motibazioa irakasgaiak hiru prozesu horien ikasketa

hartzen du barne, eta badu berezitasun garrantzitsu bat. irakasgai bakar batean

hiru prozesu horien ikasketa barne hartzen duen bakarra da EHU/UPVko

Psikologiako Graduko titulazioa. Motibazioaren ikasketa, tradizionalki, banatuta

edo Ikaskuntza edo Emozioarekin batera ikasi izan da. Gainera, normalean, Arreta

eta Pertzepzioa ikasgai bakar batean ikasi izan dira, batera. Prozesuen ikasketa ez

da kapritxoz banatzen zenbait irakasgaitan. Izan ere, espezializaturiko hainbat

ikerketa-eremutan konturatu dira prozesu batzuek elkarreragin estua dutela eta

horiek errazago ikertzen direla batera landuz (nahiz laborategian nahiz geletan).

Hori dela eta, Arreta, Pertzepzioa eta Motibazioko ikasleak ez du aurkituko

hiru prozesu horiek modu laburtu eta erlazionatu batean lantzen dituen

erreferentziazko gidaliburu edo testurik. Horren ordez, prozesu bat edo biren

gidaliburu zabalak aurkitu ahal izango ditu, baina gaur egungo ikasketa-planari

dagokion irakasgai honi esleituriko lan-zama gainditzen dute. Liburu honen

helburua ikasleari prozesu bakoitzaren inguruan eduki xumeen laburpen eta

hautaketa bat eskaintzea da. Horri esker, ikasleak horien inguruko ikuspuntu argi

HITZAURREA

8

eta koherente bat jaso ahal izango du. Horretarako eta irakasgaiak eskatzen duen

denbora mugatua delako, testuari “hitzaurre-ikuspegi” bat emanarazten saiatu

gara.

9

PSIKOLOGIA KOGNITIBOA

10

PSIKOLOGIA KOGNITIBOA

11

Liburu hau irakurtzen hasi den Psikologiako ikasleak, ziur asko, gai da Arreta,

Pertzepzioa eta Motibazioa hiru prozesu kognitibo direla identifikatzeko.

Psikologia kognitiboa gaur egungo korronte psikologiko nagusia dela

identifikatzeko gai ere bada, seguru. Baina gai da azaltzeko zer den prozesu

kognitibo bat? Benetan ulertzen du Psikologia Kognitiboko giza adimenaren

ikuspegian kognitibo hitzak zer adierazi nahi duen? Sarrera honetan, hori eta beste

oinarrizko gauza batzuk azaltzen saiatuko gara Arreta, Pertzeptzioa eta

Motibazioaren alderdi zehatzei heldu aurretik.

Kognitibo terminoa etimologikoki “ezagutzekoa” esan nahi duen cognoscere

latineko terminotik dator. Psikologia Kognitiboak termino hori hartzen du

pertsonei (eta beste animaliei) ezagutza eta informazioa jaso eta aplikatzeko bidea

ematen digun prozesu mentala ezagutu nahi duelako. Hau da, Psikologia

Kognitiboak Konduktismoaren guztiz kontrakoa den ikuspegia hartzen du, horrek

prozesu mental horien izaera ezeztatzen baitzuen. Psikologia Kognitiboak

funtsezko hiru oinarri ditu:

Giza Kognizioa (pertsonen funtzionamendu mentala) portaeraren kausa da.

Oinarri horrek ikuspegi determinista bat hartzea eragiten du. Zerk dakar

horrek? Giza portaera hainbat kausak determinatzen dutela onartzea esan nahi du

horrek; hau da, badirela giza portaera gobernatzen duten legeak, tako batek

billarreko bola bat bultzatzen duenean haren mugimendua beste lege batzuek

gobernatzen duten bezala, edota egoera atmosferiko jakin batzuetan zurrunbiloak

nola osatzen diren zenbait legek gobernatzen duten bezala. Determinismoa

gizakiak errefusatzen duen kontzeptua da. Gure portaera gobernatzen edota

determinatzen duten zenbait lege egoteak gure bizitzaren kontrol-pertzepzioa

gutxitzen du eta hori ez zaigu gustatzen. Aldiz, gustatzen zaigu pentsatzea gauzak

(batez ere positiboak) hala nahi dugulako, hala erabakitzen dugulako egiten

ditugula. Baina Psikologia gradua ikasteagatik soilik, ikasleak gizakiari buruzko

ikuspegi determinista bat onartu behar du moduren batean behintzat. Portaera

gobernatzen duen legerik ez balego, zer-nolako zentzua izango luke Psikologia

PSIKOLOGIA KOGNITIBOA

12

ikasteak? Pentsa dezagun etorkizunean pertsona bat gure kontsultara etortzen

dela antsietate handia sortzen zaiolako azterketa bat duen bakoitzean. Lagundu

ahal izango diogu gai bagara egoera horietan modu horretan erreakzionarazten

duten zergatiak argitzeko (eta aldarazteko gai izateko). Pertsona horren portaera

hautamen askeagatik gidatuta balego, gure eginkizunak egoera horretan ez luke

zentzurik izango (kasu horretan, gainera, ez luke zentzu handia izango pertsonak

modu sistematiko horretan erreakzionatzea egoera beretan).

Giza kognizioa metodo zientifikoarekin ikasi eta ezagutaraz daiteke.

Funtzionamendu mentala, edo kognizioa, portaeraren kausa dela onartzen

bada, Psikologia Kognitiboak adimenaren funtzionamendua aditzera ematea

proposatzen du helburutzat. Funtzionamendua oso konplexua da, eta zenbait

prozesu kognitibotan banatu daiteke; funtzionamendua oinarrizko funtzioetan

edota sinpleagotan banatzen da. Oinarrizko funtzioen elkarrekintzak, edo prozesu

kognitiboek, kognizioa sortzen dute (eta, kognizio honen ondorioz, portaera). Ideia

hori hobeto ulertzeko, honako adibide hau azter dezagun. Auto bat zergatik

mugitzen den ezagutu nahi dugula pentsa dezagun. Ikusten den portaera

mugimendua bera izango da, eta autoaren funtzionamendua izango da mugimendu

horren kausa. Auto baten funtzionamendua oso konplexua da, elkarri eragiten

dioten hainbat mekanismok parte hartzen dutelako. Adibidez, giltza biratzean

motorra piztea ahalbidetzen duen mekanismoa, andeletik motorrera gasolina

ponpatzea ahalbidetzen duen mekanismoa, motorraren pistoien biraketa-

mekanismoak, bujien leherketa-mekanismoak, galgatzea ahalbidetzen duten

mekanismoak, norabidea… Pertsona batek azaldu nahi badu auto bat zergatik

mugitzen den, ezin ditu kontuan hartu gabe utzi oinarrizko mekanismo horiek,

horrek guztiak autoa azkenean nola mugitzen den eragiten baitu. Mekanika ikasten

duen ikasle batek auto batek nola funtzionatzen duen jakin nahi badu, mekanismo

horiek banan-banan ikastea izango da egokiena. Psikologia Kognitiboak estrategia

hori eraman du aurrera, giza adimena ikertzeko. Ikasleek, geletan, eta ikertzaileek,

laborategian, prozesu kognitiboak ikasten dituzte adimenaren funtzionamendu

konplexua oinarrizkoagoak diren beste funtzioen elkarrekintzetatik abiatuta.

PSIKOLOGIA KOGNITIBOA

13

Lehenengo ikuspegi batean, kontraesankorra dirudi psikologia kognitiboak

metodo zientifikoa erabiltzea adimenaren funtzionamendua gobernatzen dituen

legeak argitzeko. Ikerketa-helburua mentala izanik, eta, beraz, behagarria ez

izanik, nola da posible egoki erabiltzeko enpiriko behagarriak eskatzen dituen

metodo zientifikoa erabiltzea? Paradoxa hori gainditzeko, psikologo kognitiboek

kutxa beltzaren gerturatzearen estrategia esperimentala erabili izan dute.

Portaera behagarria erabiltzen du (neurketa objektiboak metodo zientifikoan

erabili ahal izateko) behagarriak ez diren prozesu mentalei buruzko inferentziak

egin ahal izateko. Modu informal batean esan dezakegu estrategia erabiltzen duen

gailu batek (gure adimenak) nola funtzionatzen duen arakatzean datzala.

Estrategia horretan, pauso jakin batzuei jarraitzen zaie:

1. Lehenengo, egoeren (edo estimuluen) eta portaeren artean erlazio

funtzionalak ezartzen saiatzen da. Hau da, portaera deskribatzen da edo egoera

jakin batean portaeran gertatzen diren portaera-aldaketak. Hori bera helmuga izan

daiteke (konduktismoak hala egiten zuen). Egoeren eta portaeren arteko erlazio

funtzionalak ezagututa, portaera bera kontrolatu eta aurresan dezakegu. Adibidez,

gelan azalpenak ematen ditudan bitartean ohartzen naiz zerbait azterketan

sartuko dela esaten dudan bakoitzean ikasleen portaeran aldaketa bat gertatzen

dela: hitz egiten ari direnak isiltzen dira eta guztiak niri begira jartzen dira. Erlazio

funtzional horretatik (“azterketa hitza esaten dudanean”, “ikasleak isildu egiten

dira eta begiratu egiten didate”) atera dezakedan ezagutzak nolabaiteko garrantzia

izan dezake niretzat. Orain, badakit zer egin behar dudan ikasleek hitz egiteari

uzteko eta isiltasuna mantentzeko: azaltzen ari naizena azterketan sartuko dela

bakarrik esan behar dut.

2. Baina, azaldu dugun moduan, adimenaren funtzionamendua aditzera

ematea interesatzen zaio psikologo kognitiboari. Hau da, adibidearekin jarraituz,

garrantzitsuena ez dira giro-baldintzen arteko erlazioa jakitea (irakasleak zerbait

azterketan sartuko dela esaten dut) eta portaera (ikasleak isiltzen dira), baizik eta

mentalki zer gertatzen den baldintza horiek izanik ikasleek portaera hori

azaltzeko. Mentalki behaketa zuzenak egin ezin direnez, gertatzen ari denaren

hipotesi bat proposatuko dut. Adibidez, hipotesi hau proposa dezaket: ikasleek eta

pertsona gehienek badituztela oro har garrantzitsuak diren estimuluetan

PSIKOLOGIA KOGNITIBOA

14

zentratzen laguntzeko arreta-mekanismoak. Azterketa batean sartuko den

informazioa jakitea garrantzitsua da ikasle gehienentzat. Hala, nire hipotesiaren

arabera, ikasleak isildu egiten dira, egoera horretan, informazio garrantzitsuaren

iturria (irakasleak zerbait azterketan sartuko dela dio) modu eraginkor batean

prozesatzeko. Mekanismo horri esker (arreta), garrantzi gutxiago duten

informazio-iturrietatik (orduan zituzten elkarrizketak) ken dezake arreta ikasleak.

Metodo zientifikoa osatzeko hipotesia kontrastatu beharko dugu. Nola

frogatuko dugu mekanismo mental ikusezina bada? Kutxa beltzaren estrategia

erabiltzea hipotesiaren enuntziatu kontrastagarriak bilatzean datza. Hau da,

portaeraren mailan mekanismo mentalaren hipotesiari dagokion inplikazio

behagarria bat bilatzean datza. Horretarako, objetiboki berriak diren baldintzak

bilatu beharko ditut, mekanismo mentalaren hipotesia benetakoa bada (portaera

jakin bati behatzea ahalbidetuko dit horrek) eta beste portaera batzuk, aldiz, nire

hipotesia benetakoa ez bada. Adibidez, deduzitu dezaket nire hipotesia benetakoa

dela, hau da, pertsonak informazio garrantzitsuena hautatzen dutela modu

eraginkor batean prozesatzeko, nire ikasleak hitz egiten ari direnean bihar

oporrak ditugula esaten badut isiltzen badira (oporrak estimulu garrantzitsu bat

baita ikasle gehienentzat ere). Kontrastagarriak diren enuntziatuen dedukzioa

metodo zientifikoaren fase bat da; horri esker, hipotesiak frogan jar daitezke

esperimentuen diseinua eta planifikazioa eginez. Hau da, kontrastagarriak diren

enuntziatuen dedukzioa metodo zientifikoaren fase arrazional bat da eta ez du

kontrastatzeak duen izaera enpirikoa. Gure adibidean, zertan datza hipotesiaren

kontrastatzea? Kontrastagarria den enuntziatua ea betetzen den behatzean. Hau

da, ikasleak nola portatzen diren irakasleak esaten duenean “hurrengo astean ez

dugu eskolarik izango”.

3. Informazioaren prozesamenduaren barnean, prozesu mentalak erregelen

edo algoritmoen arabera azal daitezke.

Ikerketa-objektuak azaltzeko, gizakiak ereduetara jo du duela milaka urtetik.

Adibidez, Antikythera deituriko mekanismoa K.a. 100 urtekoa da. Eguzkiaren eta

ilargiaren posizioa eta eguzki- eta ilargi-eklipseak aurresateko gai den artefaktu

bat da. Erloju baten antzeko artefaktu bat da, baina konplexuagoa. Erloju batek,

normalki, 12 orduko ziklo bat erreproduzitzen du, eta Antikytherak zenbait ziklo

erreproduzitzen ditu, engranaje batzuen elkarrekintzei esker; adibidez, ziklo

PSIKOLOGIA KOGNITIBOA

15

kalipikoak (lau ziklo Metoniko, 4 × 19 urte eta Exeligmos zikloa (3 Saros ziklo, 3 ×

18 urte). Funtzionamenduak eskala txiki batean modelatzen ditu (hau da,

simulatzen du, erreproduzitzen du) ilargiak eta eguzkiak gure zeruan egiten

dituzten mugimenduak. Eredu astronomiko bat da, beraz. Astronomoek eredu hori

jotzen zuten beren ikerketa-helburu, kasu honetan eguzkiaren eta ilargiaren

posizioa, gobernatzen dituzten legeak azaltzeko.

Gizakiak estrategia bera erabili du adimena eta giza portaera azaltzeko.

Antikythera mekanismoa sortu zen garaian, erlojua gizakiak sortutako gauza

konplexuenetako bat zen. 1960ko hamarkadan, Psikologia Kognitiboa sortu zen

garaian, ordenagailua zen gauzarik modernoena, eta lehen psikologo kognitiboek

analogia bat ikusi zuten haren funtzionamenduaren eta adimenaren

funtzionamenduari buruz korronte horretan sortzen ari ziren ideien artean.

Informatikaren aurrerapauso eta garapen azkarrak adimenaren eredua

ordenagailu bat balitz bezala ikustarazi zien psikologo haiei. Hala, informazioaren

prozesamenduaren eredua deituriko eredua sortu zen. Eredu horretatik, gizakiaren

garunak, ordenagailu batek bezala, informazioa jaso, modu askotan elaboratu eta

informazioa ateratzen du (kasu honetan, portaera).

Analogia horrekin jarraituz, ordenagailuaren hardwarea gure garunaren

estruktura fisiologikoak lirateke, eta softwarea, gure garunak egiten dituen

operazioak. Psikologo kognitiboari adimenaren funtzionamendua interesatzen

zaio, gure garunaren softwarea. Operazio mental horiek termino logikoetan

deskriba daitezke (adibidez, algoritmo matematikoen bitartez), egiten dituen

sistema adimentsutik at. Ideia hori hobeto ulertzeko, softwaretzat jo dezagun,

batuketak egin ditzakeen programatzat. Programa hori ordenagailu batean,

kalkulagailu batean, telefono mugikor batean… instala daiteke. Euskarri fisikoek

programa bera edo antzerako programak erabiltzeko aukera ematen dute.

Adibidez, ideia horretatik, Psikologia Kognitiboaren eta Inteligentzia Artifizialaren

arteko erlazioa. Bi eremuei interesatzen zaie sistema inteligente batek informazioa

jaso, elaboratu eta horrekiko erantzuten duen. Psikologia Kognitiboaren kasuan,

giza portaeran interesatuta egonda, garuna da eragiketa logikoak egiten dituen

sistemaren euskarri fisikoa. Inteligentzia Artifizialaren kasuan, eragiketa horiek

silizioak eta metal piezek egin dezakete.

PSIKOLOGIA KOGNITIBOA

16

Azkenik, azken hiru hamarkada horietan azpimarratu behar da Psikologia

Kognitiboan informazioaren prozesamenduaren antzerako beste eredu bat sortzen

ari dela: Konexionismoa. Horrek neurona-sare artifizialen estrukturetara (elkarren

artean konektatuak) jotzen du (ordenagailuak simulatuak), funtzionamendu

mentala deskribatzen duten algoritmo mentalak inplementatzeko.

17

PERTZEPTZIOA

18

PERTZEPTZIOA

19

Pertzepzioa, euskara jatorrean, “Hautematea edo eskuratzea” da. Aditz

horrek jasotzea edo hartzea esan nahi du. Aditz iragankor bat da. Subjektuak

hauteman edo eskuratzen duenean, “zerbait” jaso edo hartzen du (dirua, opari

bat…).

Psikologia Kognitiboaren testuinguruan, zehazkiago informazioaren

prozesamenduaren ikuspegitik, subjektu “hautemaleak, eskuratzaileak edo

pertzibitzaileak” bere ingurutik datorren informazioa jasotzen du.

Pertzepzioa funtzio mental edo prozesu kognitibo bat izango da. Berezitasun

batekin: haren jatorria inguruaren eta organismoaren artean gertatzen den

elkarrekintza fisikoan oinarritzen da. Elkarrekintza hori zentzuen bitartez

gertatzen da.

Zein inplikazio ditu berezitasun horrek?

1) Pertzepzioa alderdi fisikoaren eta mentalaren arteko elkargunea dela

2) Pertzepzioa munduari buruz daukagun ezagutza guztiaren jatorria dela

(norberarenganako ezagutza barne), gainontzeko funtzio kognitiboak elikatzen

dituen ezagutza. Adibidez, emozioak, sentimenduak eta afektuak daude

pertzepzioaren menpe.

Pertzepzioa modu hain azkar eta eraginkorrean gertatzen denez, badirudi

gizabanakoari ez diola inongo arazorik sortzen. Pertsona bat aurrean badut, argia

badago, eta ikusmenak huts egiten ez badit, “pertsona hori ikustea” da normalena.

Zer-nolako misterioa dago horretan?

Pertzepzioaren psikologiak erronka bati egin behar dio aurre bereziki:

“pertsona hori ikustea” zertan datzan azaltzea. Nola lortzen du organismoak gure

gorputzaren zentzumenetan jasotzen diren energia-eredu batzuetatik munduaren

inguruko informazioa bereganatzea?

Oso harrigarria da gure errezeptore sentsorialen espezializazio-maila, eta

transdukzioaren ondorioz (hori dena neurofisiologia sentsorialak ikertzen du)

PERTZEPTZIOA

20

sortzen diren inpultso nerbiosoen eredu konplexuak. Baina are eta harrigarriagoa

da organismoak duen gaitasuna aktibazio-eredu hori gure ingururako informazio

sinboliko bihurtzeko (Pertzepzioaren Psikologia).

Zer edo zer hautematen dugunean (zer edo zer ikusi, usaindu, entzun…), ZERBAITI

antzematen diogu eta beti gogoetan baten pean egiten dugu (kategoriak,

kontzeptuak, …).

2.1 Sarrera historikoa

Sentsazioa antzina hasi zen ikertzen. Sentsazioa zientifikoki aztertu zuten

lehenengoak anatomistak eta fisiologoak izan ziren. Organo sentsorial gehienak

identifikatuta zeudenez, ikerketaren lehenengo pausoa organoak aztertzea izan

zen. Mikroskopioa asmatu izana oso garrantzitsua izan zen horretarako.

Fisiologoen ondoren, sentsazioetan interesatuta zeuden lehenengo psikologoak

psikofisikoak izan ziren. Psikofisika psikologiaren arlo zaharrenetariko bat da, eta,

gaur egun, oraindik existitzen da. Psikofisikoak munduaren erregulartasun

fisikoaren eta zentzumen arteko erlazio matematikoak aurkitzen saiatzen da eta

garuneko gertaera desberdinak nola esperimentatzen ditugun galderari

erantzuten. Baina psikofisikoez gain, psikologoek ere energia fisikoa neurona-

seinale nola bihurtzen den ikertzen dute.

Pertzepzioaren ikerlana galdera bati erantzutea da: mundua ulertzeko eta

munduan ibiltzeko informazio sentsorial hori erabilgarria den modu batean nola

eraldatzen den. Antzinatik, badakigu zentzumen-organoek gorputzaren barrura

bidaltzen dutela munduari buruzko informazioa. Dena den, informazio fisikoa eta

informazio fisikoaren forma biak banatuta eta eraldatuta jasotzen ditugulako ideia

ez da hain zaharra. Thomas Reid-ek banatu zituen sentsazioa eta pertzepzioa

lehenengoz, XVIII. mendean. Reid, filosofiatik, lehenengoa izan zen konturatzen

zentzumenetatik jasotzen dugun informazioa ez dela objektiboa. Ikerkuntza

modernoak ikertzen du, besteak beste, seinalea eraldatzen duten oinarrizko

prozesuak zein diren, informazio sentsorialak esanahia nola hartzen duen eta

pertzepzio-ilusioak zergatik gertatzen diren

PERTZEPTZIOA

21

2.2. Aurretiko galderak

Egun osoan zehar kanpoko estimuluz inguraturik gaude. Hori gertatzen den

bitartean, gure burmuina erabateko iluntasunean murgilduta dago. Nola sartzen da

kanpokoa barrura? Nola eraikitzen ditugu kanpoko munduaren irudikapenak?

Nola irudikatzen ditugu objektuak (sua, kearen usaina) nerbio-konexio eredu

batean? Nola sortzen da gure esperientzia kontzientea?

Gure gogamenean, mundua irudikatzeko, inguruneko energia fisikoa

hauteman eta nerbio-seinale bihurtu behar dugu, sentsazio-prozesuarekin.

Halaber, sentsazioak aukeratu, antolatu eta interpretatzen ditugu, pertzepzio-

prozesuarekin.

Pausoak honako hauek dira:

1. lehengo, sentsazioa, kanpoko energia, burmuineko hizkuntza elektriko

bihurtzen da,

2. gero, bideratze-prozesuan, informazioa prozesamendu gehigarrizko

burmuineko area egokietara bidaltzen du (zentzumen bakoitzak area desberdin

batean lan egingo du, baina “talamoak” --bigarren burmuinean dagoen egiturak--

gainbegiratuko ditu ekintza guztiak)

3. eta, azkenik, pertzepzioak kontziente egiten du estimuluaren esperientzia.

1. Irudia . Pertzepzioa ez da objektiboa; sentsazioaren interpretazioa da.

PERTZEPTZIOA

22

2.2.1. Eta objektuak edo jendea ezagutzeko, istripurik ez izateko,

Fakultaterako bidea aurkitzeko, nola integratzen dira burmuinera iritsitako

informazio sentsoriala eta guk munduari buruz jadanik dugun ezagutza?

Gizakiaren burmuinak erabiltzen duen informazio sentsoriala jaso eta

hautatzen du, aurreko esperientzietan eta igurikitzeetan oinarrituz. Horiek zuloak

bete eta prozesua errazten dute. Anbiguotasunak konpontzeko eta munduari

esanahia emateko, datu osatugabeetatik, formak sortzen ditu, batzuetan. Azken

emaitza alde guztien batuketa baino gehiago da, eta, batzuetan, okerra izaten da.

Pertzepzioaren akatsak oso interesgarriak dira, erakusten baitute

esperientzia sentsorialeko zer alde diren egiazkoak eta zer alde diren burmuinak

beteak.

Adibidez, hurrengo irudian kubo txuri bat ikusten dugu nahiz eta gure

ikusmenak une txuri horietatik informaziorik ez jaso.

2. Irudia. Kubo bat ikusten dugu nahiz eta estimulurik ez egon. Informazio osatugabea pertzepzioaren prozesuan

betetzen du garunak.

2.3. Pertzepzioa prozesu baten ondorioa da

Imajinatu Ander perretxikotara joaten dela mendira.

Prozesuaren elementuak

-Inguruneko estimuluak

egiten du bere arretak jaso

-Arretak jasotzen duen estimulua

ditu.

-Erretinan: Anderrek perretxikoari begiratzen dionean

argiak bere begietara jotzen du

sortzen du.

-Transdukzioa: erretinako zelula jasotzaileetan

energia elektriko bihurtzen da.

Anderren erretinan.

-Prozesamendu neuronala

bidaltzen du garunerantz

eta gune anitzetara bidaiatzen dute. Neuronek elkarri eragiten

estimuluaren irudikapen berria sortzen dute.

irudikapen bat sortzen da.

-Esperientzia (pertzepzioa)

kontzientea. Anderrek perretxikoa ikusten du

PERTZEPTZIOA

23

3. Irudia. Pertzepzio-prozesua

mentuak honako hauek dira:

Inguruneko estimuluak: hor dagoen edozein estimulu. Ander

du bere arretak jasotzen dituen estimuluen bila.

jasotzen duen estimulua: perretxiko bat. Anderrek perretxikoak bilatzen

ek perretxikoari begiratzen dionean, perretxikoan

argiak bere begietara jotzen du, eta, erretinako zelula jasotzaileetan

: erretinako zelula jasotzaileetan, energia elektromagnetikoa

tzen da. Orain, perretxikoaren irudikapena elektrikoa da

Prozesamendu neuronala: energia elektrikoa erretinako zeluletan zehar

garunerantz. Seinaleak eraldatu egiten dira beste seinale batzuetan

bidaiatzen dute. Neuronek elkarri eragiten diote,

estimuluaren irudikapen berria sortzen dute. Anderren garunean,

irudikapen bat sortzen da.

(pertzepzioa): dugun estimuluaren esperientzia sentsorial

Anderrek perretxikoa ikusten du.

Anderrek eskaneatu

Anderrek perretxikoak bilatzen

perretxikoan islatzen den

erretinako zelula jasotzaileetan, irudi bat

energia elektromagnetikoa

perretxikoaren irudikapena elektrikoa da

: energia elektrikoa erretinako zeluletan zehar

dira beste seinale batzuetan,

diote, eta, garunean,

, perretxikoaren

estimuluaren esperientzia sentsorial

PERTZEPTZIOA

24

-Ezagutzea: objektua kategoria baten barruan sartzeko dugun ahalmena.

Irudikapen sentsorial bat ezagutzeko, oroimenean ditugun irudikapenekin

konparatu behar dugu.

Jaso dugun informazioa ez da nahikoa mundua ulertzeko. Ezagutzeak zentzua

ematen dio estimuluari eta munduari. Anderrek ulertzen du perretxiko bat ikusten

ari dela eta ez beste estimulu bat. Gainera, “amanita phalloidesa” da, toxikoa den

perretxiko bat.

-Ekintza. Pertzepzioak eragiten duen edozein aktibitate motorra. Pertzepzioa

prozesu aktiboa da. Gure pertzepzioa ez da pasiboa, gure nahiek eta beharrek

gidatua da. Ingurunea esploratzeak informazio gehiago eta hobea jasotzea

ahalbidetzen du erabakiak hartzeko.

Anderren kasuan, perretxikora hurbiltzen da, begiak mugitzen ditu, beste ikuspuntu

batetik ikusteko; ukitu egiten du (modalitate sentsorial askoren informazioa

gehitzen du prozesura).

-Ezagutza oroimenak, sinesmenek, igurikitzeek eta helburuek osatzen dute.

Estimuluaren irudikapeneko antolakuntzan eta transformazioan parte hartzen

dute.

Ander bilaketan hasi da perretxikoak aurkitzeko asmoz eta igurikitzeez beteta.

Beraren arreta horretan fokatuta zegoen. Perretxikoa aurkitu zuenean, bazekien

perretxiko bat zela, perretxikoekin izan dituen esperientziengatik (perretxiko hitza

ikasi, marrazkiak, liburuak, dendetan eta mendian) eta, gainera, “amanita

phalloidesa” dela badaki, perretxiko mota batzuek ezagutzen dituelako badaki zein

ezaugarri dituzten.

2.4. Bi prozesamendu motatatik sortzen da pertzepzioa

Ikusi dugunez, bi prozesamendu motak parte hartzen dute pertzepzio-

prozesuan:

-Goranzkoa, informazio sentsorialak gidatua.

-Beheranzkoa, gure ezagutzak, sinesmenek, igurikitzeek eta helburuek gidatua.

Anderren adibidean, perretxikoaren ertzak, argiaren gradienteak, itzalak,

kolorea, eta beste ezaugarriak pertzepzio-sistemak aztertzen ditu. Goranzko

prozesamendua da.

PERTZEPTZIOA

25

Anderren motibazioak eta perretxikoak aurkitzeko igurikitzeek selektiboki

eramaten dute Anderren arreta estimulu mota berezi bat bilatzera: perretxikoak.

Ikusten dituenean, perretxiko bat dela badaki eta zein motatakoa ere bai. Hau

beheranzko prozesamendua da. Bi prozesamendu motek “amanita phalloides” aren

pertzepzioa ekoizten dute.

Pertzepzioa hartzen dugun informazio sentsorialaren interpretazioa da,

goranzko eta beheranzko prozesamenduaren ekoizpena.

Adibide bat,

4. Irudia. Zer da hau?

Goranzko prozesamenduak marrak eta zirkuluerdiak erakusten ditu.

Baina, zer den hori galdetzean, esanahia edo zentzua emateko nahian, beheranzko

prozesamenduaren eragina ikusten dugu. Hartza bat zuhaitza batera igotzen,

atzetik ikusita?

Zuhaitzak eta hartzak nolakoak diren eta horiek zuhaitzetara nola igotzen

diren jakiteak estimulua antolatzen du; marrak eta zirkuluerdiak sortzen dituen

pertzepzio-prozesua ere modula dezake.

Askotan, prozesamendua datu sentsorialek gidatua denez, sentsazioa izango

dugu. Baina jakin behar dugu fisiologikoki edozein estimuluri ezin diogula

antzeman, estimulu guztiek ez dutelako gainditzen gure atalase sentsoriala.

2.5. Zein estimuluk gainditzen dute gure atalase sentsoriala?

Gizakiok energiaz inguraturik bizi gara. Edozein unetan, X izpiek, irratiaren

uhinek, argi ultramoreak, argi infragorriak eta tonu handiko eta baxuko soinu-

uhinek zeharkatzen gaituzte. Horietarako, itsuak eta gorrak gara. Gizakiaren

zentzumenek ez diote estimuluen espektro osoari antzematen. Beste animalia

batzuek gure esperientziatik kanpo dauden estimuluei antzematen diete.

Hegaztiek beren barruko iparrorratza magnetikoa erabiltzen dute. Saguz

izurdeek beren sonarra

entzunezinak diren bibrazioak detektatzen ditu.

Gure zentzumenen ahalmenak energiaren alde baten esperientzia

uzten digu izaten.

Psikofisikak ikertzen

Zein estimulu hauteman dezakegu? Zer intentsitate hautematen dugu? Zer

aldaketa hautematen dugu estimuluetan?

Mundu fisikoa

5. Irudia. Mundu fisikoaren irudikapena egiten du gar

Estimulu batzuetarako,

Mendi baten tontorrean, gau argi batean eta argiztapenik gabe, gure

kandela baten sugarra ikus dezakegu 45

usainari antzeman diezaiokegu

Entzumen-sistemak erloju

dagoen gela batean (askoz sentikorrago izango balitz aire

talka egiten antzemango l

nahasita antzematen dio azukre koilarakada

Ia hautematen ez diren estimuluek kontzientzian

dagoela erakusten dute

PERTZEPTZIOA

26

Hegaztiek beren barruko iparrorratza magnetikoa erabiltzen dute. Saguz

erabiltzen dute harrapakinak harrapatzeko. Sonarrak

entzunezinak diren bibrazioak detektatzen ditu.

Gure zentzumenen ahalmenak energiaren alde baten esperientzia

ikertzen du nola erlazionatu energia fisikoa esperientzia

psikologikoarekin.

Zein estimulu hauteman dezakegu? Zer intentsitate hautematen dugu? Zer

aldaketa hautematen dugu estimuluetan?

Adimen-mundua

Mundu fisikoaren irudikapena egiten du garunak, baina nolakoa da erlazio hori? Psikofisika galdera horri erantzuten saiatzen da.

tarako, sentiberatasun handia dugu:

Mendi baten tontorrean, gau argi batean eta argiztapenik gabe, gure

kandela baten sugarra ikus dezakegu 45 kilometrora. Perfume baten tanta baten

diezaiokegu hiru gelako tamainaren antzeko bolumen batean.

sistemak erlojuaren tik-taka hauteman dezake, isiltasunean

dagoen gela batean (askoz sentikorrago izango balitz aire-molekule

egiten antzemango luke). Dastamen-sistemak zazpi litro eta erdi

azukre koilarakada txiki bati.

z diren estimuluek kontzientzian atalase

te. Atalasea estimulu bati antzemateko behar dugun

Hegaztiek beren barruko iparrorratza magnetikoa erabiltzen dute. Saguzarrek eta

erabiltzen dute harrapakinak harrapatzeko. Sonarrak

Gure zentzumenen ahalmenak energiaren alde baten esperientzia bakarrik

atu energia fisikoa esperientzia

Zein estimulu hauteman dezakegu? Zer intentsitate hautematen dugu? Zer

mundua

erantzuten saiatzen da.

Mendi baten tontorrean, gau argi batean eta argiztapenik gabe, gure ikusmenaz,

kilometrora. Perfume baten tanta baten

antzeko bolumen batean.

iltasunean, 6 metrora

ek beren artean

eta erdi uretan

atalase absolutua

antzemateko behar dugun

PERTZEPTZIOA

27

estimulazio gutxienekoa da. Ondo funtzionatzeko, atalase nahiko baxuak behar

ditugu: irudiak, soinuak, zaporeak, usainak eta abar hauteman ahal izateko. Baina,

aldaketa txikiak hautemateko ere, ahalmena izan behar dugu. Musikari batek

instrumentua tonuan jartzen duenean, tonuaren aldaketa txikiak detektatu behar

ditu. Enologoak bi ardoren arteko desberdintasunak hauteman behar ditu. Gurasoek

beren haurren ahotsen soinuak beste haurrenen artean hauteman behar dituzte.

Hori atalase diferentziala da.

Atalase diferentziala pertsona batek nabaritu dezakeen bi estimuluren

arteko desberdintasun txikiena da.

6. Irudia. Estimuluaren intentsitatearen eta hautematearen arteko balizko erlazioa “funtzio psikometrikoaz” irudikatuta adierazten da.

Weber-ek pisua magnitudea aztertzen, konturatu zen zenbat eta pisu

handiagoa izan, orduan eta gehiago gehitu behar zela diferentzia nabaritzeko.

Pisuen kasuan, honelakoa zen:

Estimuluaren intentsitatea

De

tek

zio

era

ntz

un

ak

PERTZEPTZIOA

28

Behaketa horretatik atera zuen legea.

Weberren legea: ∆I = K I K = ∆ I / I

I estimulua eta ∆ I nekez nabaritutako desberdintasuna izanda

Legeak esaten digu estimuluaren magnitudeak zenbatekoa izan behar duen

guk aldaketa horri antzemateko. Legeak ere esaten digu estimuluaren aldaketa

nabarmena estimuluaren intentsitatearen araberakoa dela.

Esperimentuen bidez, dimentsio sentsorial askoren “k” balioa aurkitu da;

hona adibide batzuk:

Entzumenezko frekuentzia 0.003

Ikusmen-argitasuna 0.016

Pisua 0.019

Gatzaren zaporea 0.200

Weberren legeak dimentsioaren muturreetan ez dauden estimuluekin ondo

funtzionatzen du eta bizitza arrunteko esperientzia batzuetan aplika daiteke.

Txokolate barra batek 2 euro balio badu eta prezioak 20 zentimoko gorakada izaten

badu, nabaritu egingo dugu, baina, 50.000 euroko Mercedes batean, prezioaren

gorakadak 5.000koa izan behar luke prezioaren aldaketa nabaritzeko, eta Fechner-

ek, kalkulu batzuen bidez, prozesu fisikoen eta gogamenekoen arteko erlazioa

irudikatzen zuen beste formula bat aurkeztu zuen, bere izenarekin:

S = k log I S sentsazioa, K konstantea eta I estimulua izanda

Sentsazioaren magnitudea, beti, aurreko estimulazio mailaren araberakoa da.

2.6. Atalaseak neurtzeko psikofisika-metodo klasiko batzuk

2.6.1. Mugen metodoa

Goranzko eta beheranzko saioak egiten dira pertsona zer baliabiderekin

hasiko den jakin gabe, ikusteko non aldatzen den pertsonaren erantzuna (zer balio

hautematen duen).

Atalase absolutua

bestekoa da.

Atalase diferentziala

duen energia-balio minimoa

Estimulu batzuk estimulu estandar batekin jartzen dira

aldamenean, pertsonak konpara

desberdintasunak eta balio

2.6.2. Estimulu iraunkorren metodoa

Estimuluaren intentsitate

dena; bestea, ia beti sentitzen

desberdinetako zenbait estimulu aurkezten dira.

Estimulu horiek ausazko eran aurkezten zaizkio pertsonari (adibidez, 50

aldiz bakoitza). Bakoitza

absolutua, aldien%50ean

probabilitatea)da.

7. Irudia. Esperimentu baten emaitzak eta atalase absolutuaren emaitza

PERTZEPTZIOA

29

Atalase absolutua saio guztietan hauteman den estimuluen bal

Atalase diferentziala estimulu batek beste batetik bereizteko

balio minimoa.

Estimulu batzuk estimulu estandar batekin jartzen dira

pertsonak konpara ditzan, sistematikoki sortzen diren

io horien heinak ikusteko.

Estimulu iraunkorren metodoa

Estimuluaren intentsitate-muturrak aurkezten dira: bat,

sentitzen ez dena. Hori egin eta gero, horien arteko aldagai

erdinetako zenbait estimulu aurkezten dira.

ausazko eran aurkezten zaizkio pertsonari (adibidez, 50

zein proportziotan nabaritu den kalkulatzen da.

an nabaritu den balioa (% 50 bai ala

Esperimentu baten emaitzak eta atalase absolutuaren emaitza

saio guztietan hauteman den estimuluen balioen batez

bereizteko izan behar

Estimulu batzuk estimulu estandar batekin jartzen dira elkarren

, sistematikoki sortzen diren balizko

beti sentitzen

ez dena. Hori egin eta gero, horien arteko aldagai

ausazko eran aurkezten zaizkio pertsonari (adibidez, 50

nabaritu den kalkulatzen da. Atalase

la ez esatearen

Esperimentu baten emaitzak eta atalase absolutuaren emaitza

PERTZEPTZIOA

30

2.7. Metodo klasikoek badituzte arazo batzuk, zergatik?

Subjektu berari metodo horiek aplikatuaz, atalaseen balio desberdinak

lortzen direlako. Zergatik? Atalaseak neurtzeko prozedura desberdinak

erabiltzeagatik.

Metodo klasikoek ez dute subjektuen aldagai kognitiboak kontuan hartzen:

nekeak, arreta-faltak, praktikaren eraginak, igurikitzeak, jarrerak eta motibazioak

aldatu egiten dute atalasearen balioa.

Arazo horiek konpontzeko, kognitibismo garaian, Seinaleen Detekzioaren

Teoria (SDT teoria) asmatu zen, non subjektuaren sentiberatasuna eta

erantzunaren irizpidea kontuan hartzen hasi baitira.

2.8. Seinaleen Detekzioaren Teoria (SDT)

2.8.1. Zer da sentiberatasuna?

Zentzumen-sistema batek intentsitate ahuleko estimulu baten aurrean

erreakzionatzeko duen ahalmen fisikoa da. Hortaz, estimuluaren intentsitatearen

arabera eta gure zentzumen-sistemen zorroztasunaren arabera, hobeto edo

okerrago hautematen ditugu estimuluak.

Subjektuaren sentiberatasuna zenbat eta eskasagoa izan, are gehiago

kostatuko zaio estimulu bat hautematea eta alderantziz.

2.8.2. Eta zer da erantzun-irizpidea?

Subjektuak erantzun bat edo beste bat emateko erabiltzen duen estrategia

kognitiboa.

Subjektuaren erabaki-hartzean, honako hauek dute eragina: haren

esperientziak eta igurikitzeak (subjektuak seinale hori agertzeko ustezko

probabilitatea; hortaz, zerbait agertzea espero badu, estimulu hori hauteman

duela esateko joera izango du, nahiz eta estimulua ez agertu); erantzunaren

ondorioak (kontuan izaten dira erantzun bat edo beste emateak izan ditzakeen

PERTZEPTZIOA

31

kostu ekonomikoak, pertsonalak. Horrek seinalea badagoela edo ez dagoelako

joera sortuko du), nekeak, motibazioak eta arretak.

Subjektuaren erantzunak ulertu nahi baditugu, sentiberatasuna eta alderdi

horiek izan behar dira kontuan.

SDT teoriak aurresaten du sentiberatasunaren eta erantzun-irizpidearen

arabera noiz detektatuko ditugun estimulu edo seinale ahulak.

Sentiberatasuna eta erantzunaren irizpidea elkarrekiko

independenteak dira: lehenengoa erreakzio fisiko bat da; bigarrena, berriz,

gogamenak sortua da. Beraz, nahiz eta subjektuaren erantzunaren irizpidea aldatu,

sentiberatasuna berdin mantenduko da.

Estimuluen intentsitatea Seinalearen probabilitatea Bai ala ez

Moldatze maila Irizpidea

2.8.3. Zertarako balio du SDTak?

Ziurgabetasun-baldintzetan estimuluak direla eta erabakiak nola hartzen

ditugun ikusteko. Teoriaren aburuz, guk ez dugu informazioa pasiboki jasotzen,

baizik eta aktiboki jasotzen dugu zalantzazko informazioa, eta, horren gainean,

erabakiak hartzen ditugu.

Teoriak estimulu baten detekzioaren posibilitatea kalkulatzeko erabil

daiteke. Ingurune-baldintza batzuetan estimuluak nola detektatzen ditugun

kalkula dezakegu. Akatsak eta alarma faltsuak egiteko probabilitatea

sentiberatasunaren eta irizpidearen arabera. Adibidez, autoa gidatzen ari gara

lainotuta dagoen gau batean eta erabaki behar dugu animaliarik dagoen

errepidean.

Teoriak berea egiten du ideia hau: estimulua edo seinalea bakarrik ez da

inoiz iristen; beti, inguruneko beste estimuluak daudenean azaltzen da. Estimulu

Prozesu

sentsoriala

Prozesu

kognitiboa

(erabakia)Erantzuna

PERTZEPTZIOA

32

horiek zarata dira. Zaratak gure arretagunea den estimuluaren pertzepzioa

oztopatzen du. Taberna batean telefonoz hitz egiten saiatzen bagara, oso zaila

suertatuko zaigu hitz egitea hondo-zaratagatik, horregatik, seinalea handitu

beharko dugu ahotsa altxatuz. Zarata zenbat eta handiagoa izan seinalea orduan

eta zailago detektatzen da.

Gure arreta erakartzen duen estimuluaren intentsitatea ahula bada,

inguruneko edo gure gorputz barneko zaratarekin nahas liteke. Horren ondorioz,

aurkezten zaigun estimulua hautematen dugun ala ez erantzutea zaila bihur

daiteke.

2.8.4. Nola egiten dira kalkuluak SDTarekin?

SDT esperimentuetan, honelakoak izan daitezke subjektuaren erantzunak:

Zarata dela eta, edo estimuluaren intentsitatea baxua delako, subjektuak ez

daki nola erantzun: “BAI, hautematen dut” edo “EZ, ez dut hautematen”, eta horren

ondorioz, zalantza egiten du eta Alarma Faltsuak agertzen dira batzuetan. Era

berean, batzuetan, ezetz esango dugu seinalea presente dagoenean.

Estimulua detektatzeko kontuan hartu behar den lehenengo alderdia

estimuluaren hautemangarritasuna da, hau da, estimuluaren eta zarataren

intentsitatea. Alderdi horrek badu zerikusirik seinalearen ezaugarri sentsorialekin.

Kontuan hartzeko bigarren alderdia guk izandako seinalearen gertaeraren

probabilitatearen ezagutza da. Hirugarren alderdia seinalearen detekzioaren

kostea da.

Azken bi alderdi horiek (probabilitateak eta kostearen kalkuluak)

erantzunaren irizpidearekin dute zerikusia.

PERTZEPTZIOA

33

Erantzun posible guztietatik, ERANTZUN EGOKIAK (EE) eta ALARMA

FALTSUAK (AF) izango dira garrantzitsuenak, lehenengoak subjektuaren

sentiberatasunari buruzko informazioa emango baitigu eta bigarrenak, haren

erantzunaren irizpideari buruz.

Sentiberatasuna

Erantzunaren irizpidea

Sentiberatasuna eta erantzunaren irizpidea kalkula daitezke, eta balio

horiengatik alarma faltsuen, erantzun egokien, akatsen eta errefusatze egokien

probabilitateak kalkula ditzakegu. Horregatik, erantzun hauek aurresan ditzakegu

jendearengan estimuluak hautemate-prozesuan dagoenean edo gizatiar ez den

edozein detekzio-sistematan.

8. Irudia. Zarataren eta zarata eta estimuluaren distribuzio-banaketak

PERTZEPTZIOA

34

Seinaleen detekzioak hil edo bizikoak izan daitezke: radar bateko

irregulartasunak detektatzea, aireportu batean armak detektatzea, ardura

intentsiboko unitatean pazienteak kontrolatzea …

Ikusi dugunez, zentzumenei esker ikusi, entzun, ferekak sentitu, gorputzaren

posizioa zehaztu, oreka mantendu, usainei antzeman eta zaporeak hautematen

ditugu.

Sentsazioaren hurbiltze psikofisiko hori egin ondoren, pertzepzioaren

prozesu fisiologikoak aztertuko ditugu.

Nola egiten dira kalkuluak SDT teoriarekin?

Demagun esperimentu bat egiten dugula.

* Lehenengoz, estimulu iraunkorren metodo klasikoa erabiltzen dugu bi pertsona

desberdinen atalase absolutuak aurkitzeko. Pertsona horiek Ander eta Maria dira.

Entzuteko zaila den intentsitate baxuko soinu bat erabiltzen dugu. Esperimentuak

eramaten gaitu ondorioztatzera Anderrek Mariak baino atalase txikiagoa duela,

intentsitate baxuagoekin detektatu egin dituela esan duelako. Horrenbestez,

sentiberatasun handiagoa duela esaten dugu.

* Ondoren SDT eredupean beste esperimentu bat egiten dugu, bakoitzaren

sentiberatasuna nolakoa den ikusteko. Soinu bera erabiltzen dugu. Orain,

esperimentu bakoitzean, saio batzuetan, soinua agertzen da eta beste batzuetan ez

da soinurik agertzen.

Soinua 100 saiotan agertzen da, eta beste 100 saiotan ez da ezer agertzen,

eta zoriz nahasten dira “soinua” eta “ez soinuzko” saioak.

Anderren eta Mariaren emaitzak honako hauek dira:

PERTZEPTZIOA

35

Emaitza horiek erakusten dute Mariak soinua entzun duen ala ez

zalantzatan badago “ez dagoela” erantzuteko joera duela, eta Anderrek, berriz,

“badagoela” erantzuteko joera du. Horregatik, Anderrek Mariak baino gehiagotan

esaten du “bai” soinua presente dagoenean (erantzun egokia), baino, askotan,

soinua ez dagoenean ere ,“bai” esaten du (alarma faltsua). Mariak, ordea, erantzun

egokien ehunekoa txikiagoa du, baina alarma faltsuen ehuneko txikiagoa ere bai.

Soinuaren intentsitatea aldatu gabe, Anderren eta Mariaren erantzun

egokien eta alarma faltsuen ehunekoak aldaraz ditzakegu. Hori egin dezakegu

bien motibazioa manipulatuz, adibidez, biei dirua ordainduz.

Maria oso kontserbadorea da, eta maizago “bai” esatera bultza dezakegu

dirua erabiliz. Esaten diogu sari bat irabaziko duela erantzun egoki bakoitzaren

truke eta zigor bat izango duela akatsak egiteagatik. Esperimentuak Mariarekin

eta Anderrekin egingo ditugu ikusteko emaitzak nola aldatzen diren. Honelakoak

izango dira ordainketak:

Erantzun egokia 100 euro irabazi

Errefusatze egokia 10 euro irabazi

Alarma faltsua 10 euro galdu

Akatsa 10 euro galdu

Irizpide erlaxatua

Irizpide kontserbadorea

PERTZEPTZIOA

36

Mariaren emaitzak, orain, honako hauek dira:

Ordainketa berriro aldatuz:

Erantzun egokia 10 euro irabazi

Errefusatze egokia 10 euro irabazi

Alarma faltsua 10 euro galdu

Akatsa 10 euro galdu

Mariaren emaitzak:

ROC kurbak erantzun egokien eta alarma faltsuen ehunekoak irudikatzen

du.

Anderren eta Mariaren esperimentuen emaitzen ehunekoak irudikatuz,

ikusten dugu bien balioak kurba berean kokatzen direla:

PERTZEPTZIOA

37

9. Irudia. ROC kurba, erantzun egokien eta alarma faltsuen ehunekoen erlazioa irudikatzen duen erlazioa

ROC kurbak, alde batetik, erakusten du, estimulua detektatzeko

sentiberatasunaz gainera, pertsonaren erantzuna eragiten dituzten beste

faktoreak ere badaudela.

Beste alde batetik ROC kurbak esaten digu, halaber, ea Anderrek eta

Mariak estimulua detektatzeko sentiberatasun bera dute. Kurbaren formak

pertsonaren sentiberatasuna adierazten du. Kasu honetan, Mariak eta Anderrek,

kurba berean kokatzen direnez, sentiberatasun bera daukate.

Orduan, nahiz eta metodo klasiko bat erabiliz ondorioztatu dugun Anderrek

Mariak baino sentiberatasun handiagoa duela, ikusten dugu SDT metodoak

erabiliz, eta Anderrek eta Mariak antzeko sentiberatasuna dutela. Metodo

klasikoarekin bien artean aurkitutako emaitza desberdina da irizpide desberdinak

direlako.

PERTZEPTZIOA

38

2.9. Zein da pertzepzioa eta prozesu fisiologikoaren arteko erlazioa?

2.9.1. Nola transformatzen dira kanpoko energiak edo sustantziak

burmuinak ulertzen duen “hizkuntza” batean?

Kanpoko energiaren bihurtze-prozesua “transdukzioa” da.

Transdukzioaren bitartez jasotako energia burmuineko neuronen kitzikatze edo

inhibizio bihurtzen da. Zentzumen-errezeptore espezializatuek estimulu

espezifikoen transdukzioa egiten dute. Adibidez, begian espezializatutako zelulek

argiaren transdukzioa egiten dute eta barne-belarrian dauden koklea-zelulek

soinuaren transdukzioa egiten dute.

2.9.2. Ikusmena

Gizakiontzat, ikusmena zentzumenik nagusia da. Mundutik jasotzen dugun

informazioaren %80 begien bidez hartzen dugu. Burmuinaren kortexaren %30ek

ikusmenezko estimuluak prozesatzen ditu .

Argia gure ikusmenaren lanabesa da: gizakiarentzat ikusgarria den

erradiazio elektromagnetikoa. Newtonek argia espektro batez osatuta dagoela

aurkitu zuen. Espektro hori energia elektromagnetikoko luzera desberdineko

uhinez osatuta dago.

11 Irudia. Energia elektromagnetikoaren espektroa

Estimuluaren intentsitatea “Bai” erantzunen ehunekoa

PERTZEPTZIOA

39

10. Irudia. Ikusgai diren koloreen espektroa

Mintz esklerotikoa: begiaren kanpoaldean dugun estalki zuria. Begiaren forma

ematen du eta begia babesten du.

Kornea: begi aurrean dugun alde gardena. Argia bildu eta errefraktatu egiten du.

Kornearen deformazioek astigmatismoa eragiten dute

Irisa: kolorezko eraztuna. Irisaren barnean, begi-ninia dago. Korneatik begira

sartzen den argi kantitatea kontrolatu egiten du. Horretarako, uzkurtu edo zabaldu

egiten da.

Begi-ninia: begi barrurako bidea.

Kristalinoa: begi-niniaren atzean kokatzen den leiarra. Objektuak enfokatu egiten

ditu muskulu ziliarren bidez.

11. Irudia. Begiaren egitura

Argia korneatik sartzen da eta iriseko erdiko begi-niniaren zehar bidaiatzen

du, kristalinoa zeharkatuz, erretinaraino.

PERTZEPTZIOA

40

Kristalinoa lentilla malgua bezalakoa da. Bere forma aldatzen du objektuak

distantziaren arabera ondo fokatzeko. Objektua hurbil badago, borobildu egiten

da, eta urruti badago, lautu.

Erretinako fokatze-puntua, ikus-eremu erdia, fobea da. Kristalinotik

pasatzen diren irudiak hemen fokatzen dira. Irudiaren erdia hor kokatzen da,

irudiaren beste aldeak erretinako beste lekuetan kokatzen dira.

Froga bat: x-ri zuzen begiratzen diozun bitartean saiatu aldamenean

dauden hitzei begiratzen.

Esaldi hau erretinan zehar x zorroztasunaren aldaketak direla demostrazio bat

Fobeak x eta beste hizki batzuk inguruan antzematen ditu

Erretinan zehar, bi zelula jasotzaile mota daude: konoak eta makilak. Biek

fototransdukziorako pigmentuak dituzte. Makilak argiaren intentsitate maila

baxuarekin bakarrik aktibatzen dira. Gaueko ikusmena kontrolatzen dute. Konoak

argiaren intentsitate handiarekin aktibatzen dira eta koloreak harrapatzeko gai

dira. Konoak fobean daude bereziki; makilak, fobeatik kanpo (horregatik, gauean

objektuak hobeto ikusten dira pixka bat alderatuta begiratzen badiegu eta ez

zuzen).

Aurreko frogan, fobean kokatzen diren hizkiak ondo eta zehazki ikusten

ditugu kono asko daudelako hor. Beste hitzak makilek jasotakoak dira, batez ere, eta

ez dugu hain ondo ikusten.

Konoetan eta makiletan, egokitze sentsoriala gertatzen da: argi gutxi

dagoenean, konoen eta makilen sentiberatasuna handitzen da, eta, argi asko

dagoenean, konoen eta makilen sentiberatasuna gutxitu egiten da.

Batzuetan, irudi ondoko pertzepzioak ere baditugu.. Argitara egokitu diren

erretinako aldeek sentiberatasuna galdu dutenez, argia ilunago “ikusten dute”, eta

iluntasunera egokitu direnek, sentiberatasuna handitu dutenez, argia argiago

“ikusten dute”.

PERTZEPTZIOA

41

12. Irudia. Egokitzean oinarritutako irudi ondoko efektua

Beste froga bat: erdian dauden hiru puntuei begiratu 30 segundoz eta gero…

Ikusmenaren eta beste zentzumen guztien aktibazioa, estimulua

hautematen den lehengo aldian, handiagoa da, eta, denbora pasa ondoren,

aktibazioa gutxitu egiten da. Prozesu hori zentzumenen egokitzea da.

Zure bizilagunaren etxera zoaz eta usain txarra nabaritzen duzu. Zure

buruari galdetzen diozu pertsona horiek nola jasan dezaketen horrelako kiratsa.

Hala ere, minutu batzuetan, zuk ere ez duzu nabaritzen.

Igerilekuan murgiltzen zarenean, dardara egiten duzu hotzagatik, baina, denboratxo

bat pasa ondoren, ura ederra dagoela iruditzen zaizu. Hori dena, estimulu konstante

batengatiko sentiberatasunaren txikitze-prozesu batengatik gertatzen da.

2.10. Zer da egokitzea?

Egokitzea zentzumen errezeptorean gertatzen da. Errezeptoreek

estimulazioaren hasieran gogor erreakzionatzen dute, eta, pixkanaka, gero eta

gutxiago.

Nerbio-sistemaren antolaketa horrek, ziur aski, energia eta arreta

aurrezteko balio du. Zentzumen egokitzea izango ez balitz, inguruneko estimulu

guztiak direla eta etengabeko arreta handia jarriko genuke eta ezinezkoa litzateke

garrantzizko gauzetan kontzentratzea.

Prozesu berezi horrek laguntzen digu aldakorra den estimulazioak arreta

erakartzeko botere itzela ulertzen. Horregatik telebistan, mozketek, plano

PERTZEPTZIOA

42

azkarrek, bat-bateko soinuek, irudi aldakorrek eta abarrek gure arreta erakartzen

dute.

Orduan, objektuak zergatik ez dira desagertzen denbora batez begiratzen

diegunean?

Nahiz eta ez konturatu, gure begiak etengabe mugitzen ari direlako.

Horrela, erretinako estimulazioa etengabe aldatzen da.

2.10.1 Zer gertatuko litzateke gure begien mugimenduak geldituko

bagenitu?

Hori aztertzeko, psikologoek tresna batzuk sortu dituzte. Horrelako bat

proiektagailu bat duen da lentilla bat. Adibidez, hitz bat lentillan proiektatzen

bada, lehenengoz, pertsonak ikusiko du; gero, desagertu egingo da; gero hitz

horren zatiez osatutako beste hitzak agertuko dira, eta, gero, deuseztatu.

Fenomeno horrek oso gauza garrantzitsua erakusten digu: gure

pertzepzioak gure gogamenak emandako esanahien arabera antolatuta daude.

Kanpoko energiaren bihurtze-prozesua “transdukzioa” da. Transdukzioaren bidez

jasotako energia burmuineko neuronen kitzikatze edo inhibizio bihurtzen da.

Zentzumen-errezeptore espezializatuek estimulu espezifikoen transdukzioa egiten

dute

Ikusmenean, erretinako zelula jasotzaileen pigmentuetan energia

elektromagnetikotik energia elektrokimikorako transdukzioa egin eta gero,

aktibazioa zelula ganglionaren axonetatik (nerbio optikoa delakoa) joaten da

garunaren barrura.

PERTZEPTZIOA

43

13. irudia. Ikusmenezko seinaleen norabidea garunean eta hemisferioen prozesamendu motak

Puntu itsuaren esperientzia bizi:

Aurreko irudiari (begiari) begiratzen badiogu, ikusiko dugu zelula jasotzailerik ez

duen erretinako puntu bat: puntu itsua. Puntu horretatik, nerbio-zuntzak begitik

kanpo joaten dira, eta, nerbio optikoa sortuz, burmuin barrura joaten dira. Nahiz

eta puntu hori “itsua” izan, ez gara hortaz konturatzen, burmuinak betetzen

dituelako inguruan daudenaren arabera.

Itxi eskuineko begia eta gurutzea ezkerreko begiaren aurrean ipini. Zuregana ekarri

gurpila eta puntu itsua erdian duzunean burmuinak nola betetzen duen ikusiko

duzu.

Nerbio optikoa

Kiasma optikoa

Goiko kolikulua

Talamoaren nukleo genikulatua

Ikusmen kortexa

PERTZEPTZIOA

44

Seinaleak ikusmen-kortexera iristen direnean, zuloak detektatzen dira. Orduan,

burmuinak ingurua aztertzen du eta zuloan izateko duen posibilitate handiena

kalkulatu egiten du Hori kalkulatua, burmuinak zuloa betetzen du.

Burmuinak ez du argazki-kamara bat bezala funtzionatzen; bere ustez ikusten

duena aktiboki biltzen du.

Begietatik datozen nerbio-bulkadak talamotik pasatu ondoren (nukleo

genikulado eta kolikulu laterala), lobulu parietalean dagoen kortex primariora

(kortex ildaskatua) joaten dira.

Kortex horretan, arazo batzuk konpondu behar dira:

-ditugun bi begiek irudi desberdinak ematen dizkiote burmuinari, baina horrek ez

gaitu objektu dobleak ikustera eramaten. Burmuinak bi begietatik etorritako

informazioa interpolatu egiten du.

-bi begiek harrapatutako irudiak alderantziz daude erretinan

-gure mundua hiru dimentsiokoa da, baina argia erretinan bi dimentsiotan

proiektatzen da.

Interpolazio lan hori guztia ikusmen kortexean egiten da.

Agnosia: objektuak ikusteko eta errekonozitzeko ezintasuna, ikusmen zuzena,

baina gaitza ikusmen kortexean.

Kortex primarioan, estimulu baten errepresentazioa neurona-zutabe

batzuetan dago. Hor prozesatu eta gero, beste gune batzuetara joaten da, gune

horiei kortex estraildaskatua deitzen zaie.

PERTZEPTZIOA

45

2.11. Zentzumen-sistemak elkarren artean independenteak dira?

Burmuinean, nerbio-energia espezifikoek bide espezifikoei jarraitzen diete.

Hala ere, zientifikoek gurutzatutako prozesamenduen adibide asko aurkitu dituzte.

McGurk efektua horrelako bat da. Efektu horrek ahozko hizkuntza

prozesatzean entzumen-informazio eta ikusmen-informazioaren integrazioa

dagoela adierazten du.

Grabaketa batean askotan “ba” silaba entzuten badugu eta bitartean

irudietan pertsona batek “ga” silaba esaten ikusten badugu, hirugarren silaba bat

izango dugu gure esperientzia pertzeptiboan, “da” silaba adibidez. Hirugarren soinu

hori aukera hoberena da, burmuinak bi informazio-iturri gatazkatsuak integratzeko.

Zineman gaudenean ikusten eta entzuten dugu aktore batek besteari hitz

egiten diola, baina hori ez da batere egia, ahotsak zinema-aretoan dauden

bozgorailu batzuetatik ateratzen dira. Bozgorailuak kokatuta daude zuk berek

elkarri hitz egiten diotelako pertzepzioa izan dezazun.

Intermodaltasunaren beste adibide bat sinestesia da. Sinestesia dutenek

sentsazio intermodalak hautematen dituzte: koloreak ikusten dituenean, soinuak

entzun edo zaporeak nabaritzen dituzte (Jean Sibelius musikagileak notak

koloretakoak ikusten zituen eta usaintzen zituela esaten zuen).

(Ikusi: http://www.youtube.com/watch?v=DTP2_1ohtVU Redes )

Sinestesiak frogatzen du zentzumenen prozesuarekin lotuta daudela

elkarrekin lan egiteko.

Esperimentu batean “Erresonantzia magnetikoa” erabiliz, ikertzaileek

pertsona batek hitz egiten baina ahotsik gabe erakusten zuten bideo batean. Hori

gertatzen zen bitartean burmuinak zer egiten zuen begiratu zutenean, soinua

prozesatzeko ardura duen area, entzumen-kortexa, estimulatua zegoen, pertsonek

egiatan soinua entzungo balute bezala.

Bideoan pertsona bat aurpegiera aldatuz erakusten bazen, entzumen-kortexa

isilik zegoen. Baina, “inputak” (informazio-iturri fisikoa) soinuarekin erlazioa baldin

bazuen, kortexa aktibatu egiten

entzute-inputetan.

Gure zentzumen guzti

galdetuz eta eraginez.

antzematen diete; bi inpresioek elkarri kontsultatzen diote.

leherketako irudia sortzen da burmuin

Oliver Sacks-ek bere paziente bati ge

Doktoreak ondo ikusten zuen

eman. Bere lagun bat bera zegoen gelara sartu eta eseriz gero

hautematen gorputzaren alde

altxatzen zenean bakarrik konturatzen zen

Richard Doktoreak ezin zuen hauteman

esperientzia bakarrekoak

mugimenduak eta ahotsa ezin zituen konektatu. Berak zioenez,

zineman gaizki bikoiztutako

Zientifikoak asko arduratzen dira konektatze

Kortex extraildaskatuan, estimuluak bi bide hartzen ditu:

14

PERTZEPTZIOA

46

u egiten zen. Argi dago, ikusmen-inputek eragina dutela

Gure zentzumen guztiek elkarrekin lan egiten dute hasierati

galdetuz eta eraginez. Begiek eta belarriek, aldi berean, keari

bi inpresioek elkarri kontsultatzen diote. Lehergailu

leherketako irudia sortzen da burmuinean.

ek bere paziente bati gertatzen zitzaiona kontatzen du. Richard

ondo ikusten zuen, baina, batzuetan, ikusten zuenari ezin

eman. Bere lagun bat bera zegoen gelara sartu eta eseriz gero,

gorputzaren aldeak gorputzari berari zegozkienik. L

akarrik konturatzen zen, bat-batean, pertsona batenak zirela.

Doktoreak ezin zuen hauteman multisentsorialak ziren estimuluak

bakarrekoak zirela. Batzuetan, adibidez, hiztunen ezpain

k eta ahotsa ezin zituen konektatu. Berak zioenez, bere

zineman gaizki bikoiztutako filma ikusiko balu bezalakoak ziren.

k asko arduratzen dira konektatze-arazo horretaz.

estimuluak bi bide hartzen ditu:

Bide dortsala

bide bentrala

14. Irudia. Kortex estraildaskatuaren bideak

inputek eragina dutela

hasieratik, elkarri

ri eta soinuari

Lehergailu baten

rtatzen zitzaiona kontatzen du. Richard

ezin zion esanahirik

berak ez zuen

Laguna aulkitik

pertsona batenak zirela.

multisentsorialak ziren estimuluak

. Batzuetan, adibidez, hiztunen ezpain-

bere esperientziak

etaz.

sala

PERTZEPTZIOA

47

1. Bide bentralak ( “zer” bidea) objektuaren identifikazioarekin du zerikusia.

2. Bide dortsalak (“non” bidea) identifikazio espazialarekin du zerikusia.

Badirudi bide horrek ekintzarako prestakuntzarekin zerikusia ere baduela.

2.12 Talamoak informazioa banatu eta antolatu eta gero, zer gertatzen da?

Prozesamendua han egin eta beste datu batzuk iritsi eta gero, koordinatuak

izaten dira eta ikusmen-kortexaren beste lekuetara joaten dira ikusmen-irudi

bateratutako pertzepzio bat sortzeko.

15. Irudia. Elkartze-kortexa

Zientifikoek diote kortex horrek goranzko eta beheranzko

prozesamendua erabiltzen duela pertzepzioa lortzeko.

Goranzko prozesamendua datu sentsorialek gidatua da. Beheranzkoa gure

ezagutzak, igurikitzeek, helburuek eta sinesmenek gidatua da.

Adibide honetan ikusiko dugu nola gerta daitekeen:

Esaldi bat irakurtzen duzunean, talamoak esaldi horren alderdi txiki batzuk

burmuineko leku askotara bidaltzen ditu. Goranzko prozesuak daude martxan.

Ezaugarri detektatzaileek egituraren elementu bakoitza aztertzen dute.

Detektatzaile horiek txosten bat egiten dute, ikusmenezko kontzeptualizazio bat.

Alderantzizko arku bat “U” hizkia da; lerro zuzen eta makotuen konbinazio bat

“Ermua” hitza bihurtzen da, eta abar. Idatzizko informazioak ikusmenezko

ezaugarri asko ditu, eta txostena egiteak denbora asko ematen du.

PERTZEPTZIOA

48

Hurrengo prozesatze modua beheranzkoa da. “Neuronen batzorde batek”

txostena irakurtzen du eta erreakzionatu egiten du. Alderdi bakoitza lehengo

esperientziek ekoitzitako ezagutzaren argitan analizatzen dira. Neurona batzuek

“Ermuatik” pasatu zarenean zuk buruan egindako irudia ekartzen dute; beste

batzuek, hango ezagun bat; beste batzuek kontzientziara ekartzen dizute Ermua zuk

ikusitako film batean agertzen zela. Horrela, informazioa gehitu edo kendu egiten

da. Burmuinak datuak aldatzea erabaki dezake. Askotan, hala egiten du.

Jendearen esperientziak bakarrak eta berdingabeak direla eta, beren goi-

beheko azterketa-prozesura interpretazio desberdinak eramaten dituzte.

Horregatik, bi pertsonak estimulu beren oso pertzepzio desberdina izan dezakete.

Mundua zehatz-mehatz hautemango dugulako bermerik ez dago, zure

begietarako posiblea balitz ere.

Guk ez dugu begiez ikusten, burmuinaz baizik.

Ikusi dugunez, efektu intermodalek burmuineko alde desberdinen arteko

erlazioak adierazten dituzte. Dena den, badago adierazpen aukerako bat:

batzuetan, burmuineko alde batek funtzio bat baino gehiago izan dezake, eta,

horrela, zentzumen batzuk prozesatzen laguntzen du. Adibidez, entzumen-

kortexaren neuronek ukimenarekiko erantzun ahulak ere ematen dituzte.

Modalitate sentsorial batetik baino gehiagotik etorritako informazioa prozesa

daiteke. Horri prozesamendu paraleloa deitzen zaio.

2.13. Gauzak nola daude irudikatuta kortexean?

Hitzek ez duten sinbolikoki irudikatzen dituzten gauzen antzik. Burmuinean

neuronen pizte-ereduek objektuak eta gertaerak irudikatzen dituzte modu berean.

Ereduak gauzen errepresentazio kodifikatuak dira, eta ez irudiak.

Irudi mentalak ez dira argazkiak bezalako irudiak; burmuineko alde bat edo

batzuetan kokatzen dira. Burmuinak irudiaren osagaiak banatuta prozesatzen ditu

(forma, kolorea, mugimendua, egitura, lekua …), gero interpolazioa egiteko eta

pertzepzioa sortzeko.

Dena den, hurbiltze neuronal batek pertzepziozko esperientziari buruz ez

digu askorik esaten.

PERTZEPTZIOA

49

“Pertzepzioa ulertzeko neuronak aztertzea hegaztiek hegan egiten ulertzeko lumak

aztertzea bezalakoa da” (Morton Hunt).

2.14. Pertzepzioa, prozesu fisiologiko bat baino gehiago da

Gizakien pertzepzioa ez da kanpoko munduko errepresentazioak nerbio-

sistema zentralera transmititzen duen prozesu fisiologikoa bakarrik. Beste goiko

prozesuek ere parte hartzen dute, nerbio-bultzadei esanahia emateko.

Pertzepzioa ulertzeko hurbiltze kognitiboa izan behar dugu. Hurbiltze

kognitibo horren barnean, Helmotz-en tradizioa oso garrantzitsua da. Irvin Rock

(1922-1995) tradizio horren ikertzailea zen, eta, gaur egun, ezagunetariko bat.

Irvin Rockek (1983) dio pertzepzioa askotan, nolabait, arazoak ebazte sortzaile

baten emaitza dela. Informazio osatugabetatik ondorioztatzen den inferentzia.

Horregatik, kamioi bat zure bidetik datorrela ikusten duzunean, erabat argi

ikusten ez baduzu ere, ziur bere sakontasuna, neurria eta forma egokienean ikusten

duzula, ihes egin ahal izateko. Kalkulu guztiek ez dute begi-keinu bat baino denbora

gehiago ematen.

2.15. Burmuinak zein datu jaso erabaki eta gero, datuak nola antolatzen

ditu inferentzia hori egiteko? Banakako sentsazioak nola integratzen dira

gure munduaren osotasunezko kontzepzioa sortzeko?

Informazioa antolatu behar da hautematen duenarentzat zentzua izan

dezan.

Pertzepzioa datu sentsorialak informazio esangarri bihurtzearen prozesu

kognitiboa da.

Pertzepzio-antolaketa beharrezkoa da munduan antzemandako

elementuetatik erregulartasunak aurkitzeko, gero horiek burmuinean

irudikatzeko, geroago ezagutzeko, eta abarreko prozesuak egiteko.

Liluragarria dena da objektuaren pertzepzioa gure gogamenean bakarrik

existitzen dela, baina, horrela izanda ere, fisikak esaten duena oso antzekoa da.

Ikusi dugunez, gogamenak ez du eremu sentsorialean dagoena bakarrik erabiltzen

(goranzko prozesamendua), baizik eta aurreko estimuluak eta oroimenak ere

elkartzen ditu (beheranzko prozesamendu) pertzepzio bat sortzeko. Datu

horiekin guztiekin, informazio sentsorial horri buruzko

suposizioak egiten ditu.

Goranzko prozesamenduari esker

estimuluaren pertzepzioa biltzen da. Adibidez, objektu bat

dugun pertzepzioa. Prozesu

lehengoaren eta asoziazio

Beheranzko prozesuak ezagutzak (eskema kontzeptual

igurikitzeek) emanda datoz.

2.16 Inguruneko hainbeste estimulutatik, garunak zer informazio

aukeratzen du ezagutza sortzeko?

Garunak erabilgarri zaion informazioa bakarrik hartzen du, eta ingurunean

egonkor modu batean gertatzen dena d

onarpen egitera eramaten dute

erabiltzera: heuristikoak.

2.17. Zer dira heuristikoak?

Heuristikoak informaziotik inferentziak egiteko bidexkak dira, munduari

zentzua eman ahal izateko.

Bidexka bat da informazioa dagoen

interpretatzea.

Testuinguru fisikoa

ezaugarriei buruzko onarpen batzuk egitera eramaten gaitu, adibidez:

-azalean argiztapen-aldaketarik egonda ere,

-distantziaren aldaketarik egonda ere, gauz

-argia goitik dator

16. Irudia. Forma konkaboak eta konbexuak ikusten ditugu argiaren arabera

PERTZEPTZIOA

50

informazio sentsorial horri buruzko ondo oinarritako

Goranzko prozesamenduari esker, estimulu baten

pertzepzioa biltzen da. Adibidez, objektu bat dituen

pertzepzioa. Prozesu hori estimuluaren araberakoa da, eta ikusmen

eta asoziazio-kortexen aktibazioaren emaitza da.

Beheranzko prozesuak ezagutzak (eskema kontzeptualek, s

ek) emanda datoz.

Inguruneko hainbeste estimulutatik, garunak zer informazio

aukeratzen du ezagutza sortzeko?

Garunak erabilgarri zaion informazioa bakarrik hartzen du, eta ingurunean

egonkor modu batean gertatzen dena da erabilgarria. Gertaera horiek zenbait

onarpen egitera eramaten dute garuna eta, horrenbestez, estrategia batzuk

Zer dira heuristikoak?

Heuristikoak informaziotik inferentziak egiteko bidexkak dira, munduari

n ahal izateko.

Bidexka bat da informazioa dagoen testuingurua

Testuinguru fisikoak baita fisikoa ez denak (ezagutza) ere

buruzko onarpen batzuk egitera eramaten gaitu, adibidez:

ketarik egonda ere, gauzek kolore bera dute

distantziaren aldaketarik egonda ere, gauzek neurri bera dute

Forma konkaboak eta konbexuak ikusten ditugu argiaren arabera

ondo oinarritako

estimulu baten osagaietatik,

dituen ertzengatik

eta ikusmen-kortexa

sinesmenek eta

Inguruneko hainbeste estimulutatik, garunak zer informazio

Garunak erabilgarri zaion informazioa bakarrik hartzen du, eta ingurunean

. Gertaera horiek zenbait

estrategia batzuk

Heuristikoak informaziotik inferentziak egiteko bidexkak dira, munduari

testuinguruaren arabera

ere ikusmenezko

buruzko onarpen batzuk egitera eramaten gaitu, adibidez:

dute

-antzeko gauzak elkarrekin ikusten ditugu eta de

ikusten dugu testuinguruaren kontrasteagatik.

ilusioak honela erakusten du:

Prozesamendu ho

informazioa argitzen du,

kontzepzio bat ateratzen du, ondo edo gaizki:

Goranzko prozesuak bakarrik ez digu zer ikusten ari garen oso argi esaten

H ala A. Beheranzko prozesamenduak lehengo Hz eta bigarrena Az ikuste

eramaten gaitu, berdinak izan arren. Kasu honetan

burmuinak anbiguotasuna ebazten du.

Demagun soinu bat entzuten duzula eta

litekeena da “hartu” hitza

hitza hautemango duzu.

Richard Warren-

burmuinak geroko estimuluak aurreko estimulua nola

denboran atzera joan daitekeela

Wallbott-ek, esperimentu bat

zizkien. Film bakoitzaren ondoren, bideoklip bat ikusten zuten, non pertsona bat

espresio neutroa batekin agertzen

ikusi ondoren, bideoklipeko

PERTZEPTZIOA

51

antzeko gauzak elkarrekin ikusten ditugu eta desberdina dena are desberdinago

ikusten dugu testuinguruaren kontrasteagatik. Ebbinghaus-en

erakusten du:

17. Irudia. Ebbinghausen ilusioa

Prozesamendu horrengatik, batzuetan, burmuinak anbiguoa den

, eta, besteetan, zentzumenetik datorren informaziotik

kontzepzio bat ateratzen du, ondo edo gaizki:

Goranzko prozesuak bakarrik ez digu zer ikusten ari garen oso argi esaten

A. Beheranzko prozesamenduak lehengo Hz eta bigarrena Az ikuste

eramaten gaitu, berdinak izan arren. Kasu honetan, testuinguruari esker

burmuinak anbiguotasuna ebazten du.

Demagun soinu bat entzuten duzula eta bat-batean hitz hauek

litekeena da “hartu” hitza hautematea. “Hartu autoa” entzutean, orde

-ek (1970) aurkitutako fenomeno hori

burmuinak geroko estimuluak aurreko estimulua nola hauteman

daitekeela iradokitzen duelako.

rimentu batean, pertsona batzuei hiru film motz jarri

bakoitzaren ondoren, bideoklip bat ikusten zuten, non pertsona bat

espresio neutroa batekin agertzen baitzen. Hildako emakume bati buruzko film

ko pertsonak tristura adierazten zuela esan zuten. Zopa

sberdina dena are desberdinago

en tamainaren

burmuinak anbiguoa den

zentzumenetik datorren informaziotik,

Goranzko prozesuak bakarrik ez digu zer ikusten ari garen oso argi esaten,

A. Beheranzko prozesamenduak lehengo Hz eta bigarrena Az ikustera

testuinguruari esker, gure

hitz hauek: “hartu kafea”;

, ordea, ziur, “sartu”

oso bitxia da,

hauteman xedatzeko

ean, pertsona batzuei hiru film motz jarri

bakoitzaren ondoren, bideoklip bat ikusten zuten, non pertsona bat

dako emakume bati buruzko filma

ura adierazten zuela esan zuten. Zopa-

PERTZEPTZIOA

52

plater bat ikusi ondoren, pertsonak pentsakorra zirudiela esan zuten. Ume bat

jolasten ikusi eta gero, pertsonak zoriontsua zirudiela esan zuten.

Gure pertzepzioak izateko, kasu gehienetan, ikusi ditugun bi prozesu motak

nahasten dira. Sentsazioek eta kognizioek pertzepzioa sortzen dute.

Saxofoi-jotzailea

18. Irudia. Irudi anbiguoa

Horrek erakusten du igurikitzeek nola aldatzen duten gure pertzepzioa.

Saxofoi-jotzailea hitza irakurri eta gero, saxofoi-jotzailea ikusteko probabilitatea

handiagoa izango da. Saxofoi-jotzaile batengan pentsatzen dugunean, beheranzko

eraginak formaren goranzko prozesamenduan du eragina.

Igurikitzeek pertzepzioan duten eraginari “pertzepzio-esparrua” esaten

zaio (“sinestea da ikustea”). Batzuetan, errealitatearen alderdi bati buruz ideia

faltsu bat dugunean, egia ikusteko zailtasun handiagoa dugu.

Zer ikusten duzu hemen?

“Ness Aintzira”

19. Irudia. Irudi anbiguoa

Honako hau ozen irakurri:

Mariak axuri bat

bat dauka

PERTZEPTZIOA

53

Hautematen dugunetik, alde handia ez dago gure begien aurrean, gure

begien atzean baizik.

Esperientziaren bidez, informazio ezezaguna interpretatzen duten

kontzeptuak edo eskemak sortzen ditugu. Eskema horiek sentsazio anbiguoetako

interpretazioan dute eragina.

Adibidez, zeruan mugitzen den objektu bat ikustean, eskema batzuk

aplikatzen ditugu: “hori txori bat da”, “hori hegazkin bat da”, “Superman da” …

Aurpegiak ezagutzeko, eskemek aurpegiko ezaugarriak ikustera prestatzen

gaituzte aurrez.

Argazkiak erabiliz, ikusi da karikaturan margotu den aurpegi bat egiazko

argazkiak baino ezagutza hobea ekoizten duela. Horrela, esperimentu batean ikusi

da Arnold Schwarzenegger-i dagokion karikatura-irudiak bere argazkiak baino

zehatzago ezagutzen dela.

Peter Thompson-en (1980) aburuz, aurpegien ezagutza begiekin eta

ahoarekin du zerikusia.

Psikologoak pertzepzioaren alderdi kognitibo horiek 40ko hamarkadan hasi

ziren ikasten.

Bruner-ek and Postman-ek (1980) ume talde bati neurri bereko jostailu eta

bloke batzuk erakutsi eta beren neurriari buruz galdetu zieten. Umeek jostailuak

handiagoak zirela esan zuten. Beste ume talde bati, jostailuak emango zitzaiela esan

zieten, baina une horretan hori ezinezkoa zela, itxaron beharko zutela. Horiek

jostailuak are handiagoak zirela esan zuten.

Beste ikerlari batzuek gose eta ez gose ziren pertsona batzuei janari batzuen

neurriei buruz galdetu zieten. Goseak zeudenek besteek baino handiagoak ikusten

zituzten.

Horrelako esperimentuek erakusten dute beharrak, desioak eta beste

faktore kognitiboek gure pertzepzioan hartzen dutela parte.

Beste zenbait esperimentuk erakutsi dute nortasuneko alderdi batzuek

ere parte har dezaketela pertzepzioan:

Frenkel-Brunswik-ek ume talde batzuei “aurreiritzietarako joeran”

puntuazioak eman zizkien. Berak uste du joera horrek “nortasun autoritarioarekin”

lotura daukala. Umeei txakur baten argazkia erakutsi zien. Gero, txakurra pausoka

PERTZEPTZIOA

54

katu bihurtzen zela agertzen zuen argazki talde bat erakutsi zieten. Berek zer

ikusten zuten, txakurra ala katua esateko, atazaz. “Aurreiritzirako joeran” puntuazio

altuena izan zutenek txakurra ikusten zuten besteek baino denbora luzeagoz. Gauza

bera gertatu zen, kolore batetik bestera aldatzen zen karta bat ikusteko esan

zietenean.

Gure beharrek, motibazioek eta oroimenek ere eragina dute

pertzepzioan.

Kuboaren forma gure begiek egindako prozesutik soilik ikusiko bagenu,

alde arrosa posizio batean besterik ez genuke ikusiko. Bi posizioak ikus ditzakegu

elementu guztiak antolatzeko eta elementu horiei esanahia emateko dugun

ahalmenagatik.

Datuen antolaketan, burmuinak zuloak ere betetzen ditu. Burmuinak

estimuluak zentzua izateko falta den informazioa betetzen du, ikusi dugunez.

2.18. Nola hautematen ditugu formak?

Gestalt psikologiak pertzepzioaren antolaketaren alderdi kognitiboak

azpimarratu nahi izan zuen. Gestalteko psikologoek pertzepzioari buruzko

ikerketa asko egin zituzten gure hautematea ez dela kaotikoa frogatzeko.

Gestalteko psikologoek burmuinak antzemandako elementuak forma

koherentetan nola antolatzen dituen eta horrelako fenomenoak aztertu zituzten.

PERTZEPTZIOA

55

20. Irudia. Kolorez antolatutako irudia

Ikus-eredu baten elementuek ez dute independenteki funtzionatzen, gure

burmuinak hainbat elementu elkartzen baditu. Elkartze hori ez da edozein

modutan gertatzen. Gestalteko psikologoek antolaketa pertzeptiborako zenbait

lege edo erregulartasun aurkitu zituzten, eta, horiei esker, elkarrengandik ongi

bereiz daitezkeen osotasunak hautematen ditugu, hots, formak eta objektuak.

Gestalteko psikologiak antolaketa pertzeptiboaren zenbait lege eman ditu

ezagutzera:

-Irudia eta hondoa

-Sinpletasuna

-Antzekotasuna

-Hurbiltasuna

-Jarraitutasuna

-Lotura

-Itxiera

-Norabidea

-Familiartasuna

Irudia eta hondoa: Ikusmenak irudia eta hondoa bereizteko gaitasuna du

(irudia kamuflatua ez badago, behintzat: kameleoiak, sugeak...).

Prozesu hori lehentasunezkoa eta oinarrizkoa da pertzepziora iristeko.

Irudia-hondoaren legeak aztertzeko, hau da, bata eta bestea nola bereiz

ditzakegun azaltzeko, irudi anbiguoak sortu izan dira.

PERTZEPTZIOA

56

21. Irudia. Rubin-en irudia

Adibide klasiko horretan, bi elementu-antolaketa desberdin kontzientzian

aurkezten dira. Horrek erakusten duelako antolaketa gogamenean dagoela eta ez

estimuluan. Hala ere, inoiz ez dira elkarrekin batera aurkezten. Ezinezkoa da aldi

berean ikusmen-eredu bat irudi eta hondo gisa ikustea.

22. Irudia. Boring-en irudia

Rubin-ek (1921) irudia-hondoaren legeak proposatu zituen, adierazteko

zein kasutan ikusiko dugun bat eta bestea irudi edo hondo gisa:

-Irudiak ezaguna zaigun objektu baten itxura du eta hondoa formarik gabeko

materia gisa hautematen dugu.

-Irudia hondoa baino hobeto gogoratzen da eta xehetasun handiz.

-Irudia hondoaren gainean dagoela iruditzen zaigu, hau da, gugandik gertuago.

- Badirudi irudia eta hondoa bereizten dituzten ertzak irudiarenak direla. Hondoak

amorfoagoa dirudi.

-Forma bat zenbat eta txikiagoa, irudia hautemateko probabilitate orduan eta

handiagoa izango da.

-Irudiak, hondoarekin, beste edozein orbanak baino kontraste handiago du.

-Oroimenak nagusiki gordetzen duena irudia da.

PERTZEPTZIOA

57

-Eredu bateko alde simetrikoek, normalean, irudiak dirudite. Area konbexuak ere

bai.

-Eremu itxiak normalean irudi gisa ikusten dira, eta, erabateko itxiera ez badago,

itxi egiten ditugu ertz irudipenezkoak sortuz.

Sinpletasuna: estimuluak ahalik eta modurik sinpleenean hautemateko

joera

a) figura zerk osatzen du, b)-k, c)-k edo d)-k?

Antzekotasunaren legea: antzekoak diren estimuluak taldekatzeko joera.

Objektuak ezaugarri anitzetan izan daitezke antzeko: forma, kolorea, argitasuna…

Hurbiltasunaren legea: elkarrengandik hurbil dauden elementuak

taldekatzeko joera.

Jarraitutasunaren legea

zuzen bat edo kurba bat osatzen baldin badute, elementu

hautemateko joera dugu.

Loturaren legea: fisikoki

hautematen dira.

Itxieraren legea: aurkitzen dugun informazioa partziala denean betetzen

dugu osotasuna sortzeko joera.

Norabide beraren leg

taldekatzeko joera.

PERTZEPTZIOA

58

asunaren legea: elementu desberdinak elkartzerakoan,

zuzen bat edo kurba bat osatzen baldin badute, elementuak osotasun

: fisikoki lotuta dauden elementuak osotasun gisa

aurkitzen dugun informazioa partziala denean betetzen

dugu osotasuna sortzeko joera.

Norabide beraren legea: norabide berean mugitzen diren elementuak

: elementu desberdinak elkartzerakoan, horiek

ak osotasun gisa

dauden elementuak osotasun gisa

aurkitzen dugun informazioa partziala denean betetzen

orabide berean mugitzen diren elementuak

PERTZEPTZIOA

59

Familiartasunaren legea: elementu isolatuak elkartuz gero ezagunak edo

zentzuzkoak zaizkigun irudiak hautematen baditugu, elementu isolatu horiek

elkartzeko joera izango dugu.

Beste erregulartasunik ere badago gure pertzepzioan; adibidez, batzuetan

nahiz eta objektu osoak ez ikusi beste objektuek estaltzen dituztelako, guk osoak

hautematen ditugu.

Ikerlanek erakusten dute guk suposatutako silueta, neurri batean,

asoziazioaren bidez (hiru angeluek hiru triangelu ekartzen dituzte gure

oroimenera) eta, beste neurri batean, esperientziak erakutsitako “interposizio”

esanahia duten gakoen bidez sortzen dugula. Tarte zuriak iradokitzen digu

triangeluen eta zirkuluen aurrean zerbait estaltzen ari dela. Horregatik, gure

gogamenak suposatutako triangelua ikusten dugu.

Printzipio horiek munduaren pertzepzio koherente bat adierazten

laguntzen dute, osotasuneko irudi eta formez eraikia, loturarik gabeko kurba eta

marren multzoen ordez. Ikerlan askok erakutsi dute objektuak igartzeko gako

garrantzitsuena forma dela.

PERTZEPTZIOA

60

Animalia sinpleenengan, erantzun neuronalak nahikoak izan daitezke

ekintzarako; pertsonengan, berriz, mezu neuronalak, askotan, esanahi gabekoak

dira prozesu kognitiboek interpretatu arte.

2.19. Zer gertatzen da aurpegien pertzepzioarekin? Beste estimuluak

bezalakoa da?

Gizakientzat, lehentasuna da beste gizakien aurpegiak ezagutzea.

Aurpegiaren zein ezaugarri erabiltzen ditugu aurpegia ezagutzeko? Aurpegi bat

ezagutzeko ez dugu erreplika zehatz bat ikusten. Karikaturek oso ondo erakusten

dute hori. Zergatik ezagutzen ditugu hain aurpegi deformatuak?

Ikusi dugunez, burmuinak informazio partzialekin funtzionatzen du, bestea

testuingurutik eta igurikitzeetatik inferituz eta ondorioztatuz.

Aurpegiak direla eta erantzuten dituzten neurona espezifikoak daude

horretarako.

2.20. Eta mugimendua, nola hautematen dugu?

Mugimendua objektuetatik bakarrik ez da etortzen, gugandik ere etortzen

da, etengabe burua eta begiak mugitzen ditugulako. Burmuinak une batean egin

behar ditu izugarrizko kalkuluak.

Adibidez, saskibaloian jokatu baduzu, norbaitek pilota jaurti bezain laster,

zure burmuinak honako hauek kalkulatu behar ditu begiko keinu batekin:

pilotaren abiadura, norabidea, efektua eta 0.4 segundoan non egongo den. Fisikari

batek potentzia handiko ordenagailuekin ezin izango lituzke kalkuluak hain azkar

egin.

Mugimenduaren pertzepzioaren kontua zaila da, begien erretinan

zeharreko mugimendua ez delako mugimendu-pertzepzioaren kausa. Zergatik?

Burmuinak txikitzen diren objektuak urruntzen direla eta handitzen

direnak hurbiltzen direlako oinarrian kalkuluak egiten ditu. Aldaketa hori baldin

badago, begien erretinan mugimendua izango da, baina:

PERTZEPTZIOA

61

-hegazkin bati begiekin jarraitzen badiogu, erretinan ez dago mugimendurik, baina

mugimenduaren pertzepzioa badugu.

-beste batzuetan, erretinan mugimendua badago, baina ez dugu gauzak mugitzen

direla hautematen, apal bateko liburuei begiratzen diegunean bezala.

Burmuinak bi informazio mota erabiltzen ditu mugimenduaren pertzepzioa

sortzeko edo ez. Alde batetik, erretinako objektuaren puntu batetik besterako

mugimendua. Beste alde batetik, begien eta buruaren mugimendua. Biak

konbinaturik:

1. Erretinan mugimendua + begien mugimendua = ez dago mugimendurik (gu

mugitzen gara).

2. Erretinan mugimendua + begien mugimendurik ez = mugimendua pertzibitzen

dugu (objektua mugitzen da).

3. Erretinan mugimendurik ez + begien mugimendua = mugimendua hautematen

dugu (objektua mugitzen da eta begiekin jarraitzen diogu).

Burmuinak etengabeko aldaketak ebaluatzen ditu irudietan, film baten

fotogramak izango balira bezala.

Baina, mugimenduan, edozein pertzepzio motatan bezala, beste zenbait

alderdik ere parte hartzen dute; adibidez, objektuaren ezagutzak mugimenduaren

pertzepzioa aldatzen du.

Dena den, gure pertzepzioa ez da beti zuzena.

Mugimendurik ez dagoenean ere, mugimendu-pertzepzioa izan dezakegu:

-Erretinaren alde batzuk estimulatzen badira, mugimendua hautematen dugu

azkar. Wertheimer-ek 1912an ikusi zuen hurbil zeuden bi argi txandaka eta

denbora epe batean piztuz mugimenduaren pertzepzioa sortzen zela.

Mugimendu hori estimuluen distantziaren eta estimuluen agertzearen

arteko denboraren araberakoa da. 60 msg eta 200 msg arteko distantzia egokia da

mugimendua ikusteko.

PERTZEPTZIOA

62

Mekanismo horrek, ziur aski, film bat ikusten uzten gaituena da. Film

batean, segundoko 24 irudi agertzen dira, eta gure sistema pertzeptiboak

mugimendua hautematen du.

-Batzuetan, hondo uniforme batean mugikorra ez den estimulu baten pertzepzioa

izaten dugu. Adibidez, argi txiki bati begiratzen diogunean gela ilun batean 2

minutuz. Argia ikusiko dugu mugitzen eta norabidea aldatzen 10 segundoan behin.

Efektua desagertzen da hurbil estimulu bat jartzen badugu.

-Objektu estatiko bat mugitzen ikusten dugu objektu mugikor bat inguratzen

duenean. Adibidez, hodeiek ilargia inguratzen dutenean, badirudi ilargia beste

norabidean mugitzen dela. Objektu txikiago bat inguratzen duen objektu handiago

bat normalean estatiko hautematen dugu (hondoak bezala).

- Badirudi objektu estatiko bat mugitzen dela beste batez inguraturik dagoenean,

azken hori mugitzen bada. Hodeiak ilargiaren aurrean pasatzen direnean, badirudi

ilargia kontrako norabidean mugitzen dela.

-Gure mugimenduari buruzko informazio argirik ez badugu, orduan, hurbil dagoen

objektu baten mugimenduaren norabidea aldatzen bada, zaila egiten zaigu jakitea

gu mugitzen garen ala objektuak mugitzen diren, horregatik, batzuetan bat edo

bestea hautematen dugu. Adibidez, autobus batean gaudenean, geldirik edo oso

poliki mugituz eta kanpoko beste autobusa beste norabidean mugitzen hasten

bada, hautematen dugu gu azkarrago hasi garela mugitzen eta beste autobusa

geldirik dagoela.

2.21. Koloreak nola hautematen ditugu?

Kolorearen hautemateak objektu bat beste batetik bereiztea errazten du.

Zuri beltzean ikusiko bagenu, zaila egingo litzaiguke masustak edo marrubiak

biltzea, sagarrak eta hostoak bereiztea, mendian loreak biltzea edota semaforoen

kolore-aldaketa bereiztea.

Badaude kolore akromatikoak: zuria, beltza eta grisa, eta kolore

kromatikoak: urdina, gorria, berdea, horia, laranja, morea...

PERTZEPTZIOA

63

Argiak egiten du posible koloreak existitzea. Objektuek, berez, ez dute

kolorerik, kolorea gure hautematearen emaitza da. Kolorearen pertzepzioa

esperientzia psikologikoa da.

Newtonek argia espektro batez osatuta dagoela aurkitu zuen. Espektro hori

energia elektromagnetikoko uhin-luzera desberdinez osatuta dago.

Guretzat, koloreak hiru ezaugarri ditu:

-Ñabardura: kolorearen esperientzia subjektiboa. Uhinen luzeraren araberakoa da.

-Distira: argiaren intentsitatea. Argiaren zabaltasunaren araberakoa da.

-Asetasuna: ñabardura baten garbitasuna. Uhin luze bat edo uhin luzeen

konbinazio baten araberakoa da.

2.21.1. Argia

Argia objektu batean islatzen denean, objektuak argiaren alde bat xurgatzen

du (uhinen luzera batzuk), eta beste batzuk islatu eta sakabanatzen ditu. Argi hori

gure begietara iristen da eta guk kolorea hautematen dugu.

Uhinen luzeraren arabera, kolore bat edo beste hautematen dugu. Kolorea

ez da argiaren ezaugarri bat, gure esperientzia kontzientea bazik, gure

zentzumenek argiarekin duten elkarrekintzaren ondorioa.

2.21.2. Eta koloreak nahasten ditugunean, zer hautematen dugu?

Bi nahasketa mota daude, nahasketa kengarria eta nahasketa gehigarria.

23. Irudia. Argien eta pigmentuen nahasketak

PERTZEPTZIOA

64

Nahasketa kengarria (margoak edo pigmentuak). Koloreak nahasten

ditugun heinean, horiek islatzen duten argi kantitatea gutxituz joaten delako. Beste

hitzetan esanda, koloreak batzen diren heinean, emaitza gero eta ilunagoa da.

Oinarrizko kolorea beste batzuen nahasketaren bidez lortu ezin dena da.

Nahaste mota honetan, oinarrizko koloreak gorria, urdina eta horia dira.

Berdea, hemen, ez da oinarrizko kolorea. Urdina eta horia nahasiz gero, kenketa

bikoitza gertatuko da, alde batetik, urdinak argi-uhin luzeak xurgatuko ditu (gorri-

horia; ez dira islatuko) eta, beste alde batetik, horiak gauza bera egingo du argi-uhin

motzekin (bioleta-urdina; ez dira islatuko). Horrela, nahasketa horretan, argi zuria

islatzen bada, berdea ikusiko dugu.

Nahasketa gehigarria (argiak). Koloreak nahasteko modu horri nahasketa

gehigarria deitzen zaio koloreak nahasiz goazen heinean horiek islatzen duten argi

kantitatea handituz joaten delako. Beste hitzetan esanda, koloreak batuz goazen

heinean emaitza gero eta argiagoa delako. Argiak nahastearen emaitza izango da

beste argi kolore bat edo argi zuria.

Adibidez, argi horia eta urdina batzearen emaitza argi zuria da.

Nahasketa mota honetan, oinarrizko koloreak gorria, berdea eta urdina dira.

Hemen, berdea oinarrizko kolorea da. Argi urdina eta horia nahasten baditugu,

osagarriak direla eta, batek bestea deuseztatuko du eta nahasketaren emaitza grisa

izango da.

PERTZEPTZIOA

65

2.21.3. Kolorearen hautematea azaltzen dituzten teoria nagusienak

Bi teoria nagusi daude hau azaltzen dutenak:

Teoria hirukromatikoa

Young-Helmotzen teoria horrek defendatzen du koloreen ikusmena hiru

kolore primariotan oinarrituta dagoela. Teoria horren arabera, begietako

erretinako kono bakoitzak uhin-luzera bat, eta, beraz, kolore bat hautemateko

espezializazioa du:

Kono mota batek argi-uhin luzeak hauteman ditu bereziki (gorria).

Bigarren kono motak argi-uhin ertainak hauteman ditu (berdea).

Hirugarren kono motak argi-uhin motzak hauteman ditu (urdina).

Argiak konoetan jotzen duenean, hiru konoen aktibazio konbinaketa sortzen du.

Konbinazio honen arabera kolore bat ikusten dugu.

Giza ikusmenean, hiru kono mota daude, eta teoria hori koherentea da

aurkikuntza horrekin.

PERTZEPTZIOA

66

24. Irudia. Konoen aktibazio mailaren arabera agertzen da gezien neurria

Teoria horrek arazo bat zuen, adibidez, beltza nola hautematen den ez du

azaltzen. Gainera, badakigu koloreei antzemateko ahalmena galtzen denean ez dela

kolore bakarra ikusteko ahalmena galtzen, baizik eta bikoteetan gertatzen dela.

Gorria ez bada ikusten, berdea ere ez. Urdina ez bada ikusten, horia ere ez.

Bestalde, iradokitzen du kolorearen ondorengo efektuak horrelako kolore bikoteen

arteko lotura dagoela.

Hori dena kontuan izanda, Edward Hering-ek ikusmena lau kolore

oinarrizkoak zeudela proposatu zuen aurkako prozesuen teorian.

Aurkako prozesuen teoria

Teoria hirukromatikoaren ekarpena osatu zuen. Teoria berri horren

arabera, 3 errezeptore mota ditugu, bakoitza bi erantzun aurkako emateko gai:

-zuria eta beltza

-gorria eta berdea

-horia eta urdina

zuria

urdina

berdea

gorria

horia

laranja

morea

PERTZEPTZIOA

67

Errezeptoreen alde bat aktibatzen denean, beste aldea ezin da aktibatu

(horia transmititzen badu ezin du urdina transmititu).

Teoria horren arabera, erretinara iritsitako argi-uhinaren luzeraren

arabera, konoek kolore baten hautematea inhibitu eta bestearena aktibatzen dute.

Zelula batek batera aktibatu eta desaktibatu ezin duenez, ezinezkoa da berde-

gorrixka edo urdin-horixka koloreak hautematea. Zelulen aktibazioak edo

inhibizioarekin kolore baten pertzepzioa izango du emaitzatzat.

25. Irudia. Aurkako zelulen aktibazioaren emaitza psikologikoak

Baina bi teoriak egokiak dira koloreen pertzepzioa adierazteko:

hirukromatikoa, erretinako konoen mailan, eta aurkako prozesuen teoria,

neuronen mailan. Badirudi koloreen prozesamendua bi garaitan gertatzen dela.

Lehengo garaia. Young-Helmotzen teoriak dioen bezala, kolore desberdinen

arabera, konoek erantzun desberdinak ematen dituzte.

Bigarren garaia. Hering-ek (1964) dioen bezala, ikusmen-kortexaren

bidean dauden aurkako prozesuaren zelulek konoek bidalitako seinaleak

prozesatzen dituzte.

2.21.3.1. Teoria sustatzen dituzten irudi-ondoko adibideak

PERTZEPTZIOA

68

26. Irudia. Irudi-hondoko bi adibide

2.21.4. Zein dira koloreak hautemateko urritasunak?

Urritasun horiek jaiotzetikoak izan ohi dira, baina, adibidez, istripuen edo

drogen kontsumoaren eraginez ere ager daitezke.

Europarren artean, gizonezkoen %8k eta emakumezkoen %1ek koloreak

hautematean urritasunen bat dute (urritasun horiek X kromosomarekin lotuak).

Koloreak hautematerakoan, 3 ikusmen mota topa ditzakegu:

1. Hirukromatak

2. Bikromatak

3. Monokromatak

26 Irudia. Ezkerretik urdinera, monokromaten, bikromaten eta hirukromaten ikusmena

Hirukromatak: ikusmen kromatiko arrunta. Oinarrizko kolore guztiak

hauteman.

PERTZEPTZIOA

69

Bikromatak: Daltoniko deitzen zaie. Oinarrizko bi kolore bakarrik hauteman

ditzakete, kono mota baten edo gehiagoren eza daukatelako. Daltonismo mota

guztietan, kono mota bat falta da.

Hauteman dezaketen kolorearen arabera, 3 multzotan sailkatzen dira:

-Protanopeak. Gorria ez hauteman.

-Deutanopeak. Berdea ez hauteman.

-Tritanopeak. Urdina edo horia ez hauteman.

27. Irudia. Ikusmen normalerako eta ikusmen murrizturako argi ikusgarriaren uhin-luzerak eta horien

emaitza argazki bat ikustean

2.21.5. Kolorearen fenomeno batzuk

Kolorearen aldi bereko kontrasteak esaten du kolore baten itxura aldatu

egin daitekeela kolore horrekin batera aldi berean beste kolore bat

28. Irudia. Arrosa kolorea

Kolorearen ondorengo kontrasteak esaten du kolore baten itxura alda

daitekeela kolore horren aurretik beste kolore bat

Irudi-hondokoak kolore osagarriekin agertzen dira soilik: beltza

berdea-gorria, horia-urdina.

2.22. Sakontasunaren pertzepzioa nola lortzen dugu?

Objektuen sakontasuna eta distantzia kalkulatzea ezinbestekoa

egiteko, pilota bati ostiko bat jotzeko, gid

Nola kalkulatzen dugu guregandik

objektuen arteko distantzia?

PERTZEPTZIOA

70

Kolorearen fenomeno batzuk

Kolorearen aldi bereko kontrasteak esaten du kolore baten itxura aldatu

egin daitekeela kolore horrekin batera aldi berean beste kolore bat agertzen

Arrosa kolorea berdina izan arren, desberdina ikusten da kontrasteagatik

Kolorearen ondorengo kontrasteak esaten du kolore baten itxura alda

daitekeela kolore horren aurretik beste kolore bat agertu bada.

ondokoak kolore osagarriekin agertzen dira soilik: beltza

urdina.

29 Irudia. Aldibereko distira-kontrastea

Sakontasunaren pertzepzioa nola lortzen dugu?

Objektuen sakontasuna eta distantzia kalkulatzea ezinbestekoa

egiteko, pilota bati ostiko bat jotzeko, gidatzeko...

Nola kalkulatzen dugu guregandik zer distantziatara dauden objektuak

objektuen arteko distantzia?

Kolorearen aldi bereko kontrasteak esaten du kolore baten itxura aldatu

agertzen bada.

desberdina ikusten da kontrasteagatik

Kolorearen ondorengo kontrasteak esaten du kolore baten itxura alda

ondokoak kolore osagarriekin agertzen dira soilik: beltza-zuria,

Objektuen sakontasuna eta distantzia kalkulatzea ezinbestekoa da: jauzi bat

zer distantziatara dauden objektuak? Eta

PERTZEPTZIOA

71

Inguratzen gaituen errealitatea hiru dimentsiokoa da, baina guk errealitate

horri buruz erretinan eraikitzen dugun irudia bi dimentsiokoa da. Hortaz, zer dela

eta hautematen dugu sakontasuna? Hiru dimentsiotan ikusteak objektuen arteko

distantzia kalkulatzen uzten digu.

Erabat liluragarria da sakontasuna ikusteko ahalmena izatea, nerbio-

sistemak duen oinarrizko informazioa erretinan islatutako irudi laua izanda.

2.22.1. Burmuinak nola daki distantziak eta sakontasuna kalkulatzen?

Aldagai-teoriaren arabera, aldagaien eta sakontasunaren erlazioa gure

ingurunearekiko esperientziagatik ikasten dugu. Hori ikasi eta gero, automatikoki

hautematen dugu, eta mundua hiru dimentsiotan ikusten dugu.

Burmuinak aldagai batzuen bidez kalkulatzen ditu, eta sakontasunaren

hautematearekin zerikusia duten aldagai mota desberdinak dira.

Begi batekin, posible da hiru dimentsiotan ikustea. Begi bakoitzarekin

hartzen ditugun aldagaiak hauek dira:

Aldagai piktorikoak

Estaltzea: objektu batek beste bat partzialki edo guztiz estaltzen duenean,

erdi-estalia dagoela, bestea baino urrunago hautematen da. Oso aldagai ahaltsua

da distantzia erlatiboa kalkulatzeko (objektuenen artekoa).

30. Irudia. “Jaitsiera”. Roger van der Weyden

PERTZEPTZIOA

72

Oso aurkikuntza interesgarria da honako hau: badirudi ikusten ez diren

aldeak gure ikusmen-sistemak automatikoki betetzen dituela. Horregatik,

gehienetan, zatirik ez dagoelako kontzientziarik ez dugu.

Itzala: argia lerro zuzenean bidaltzen denez, zenbait aldagai ematen

dizkigu. Argitik hurbil dauden objektuak urruti daudenak baino distiratsuago

agertuko dira.

Baina itzalek objektuen forma, distantzia eta sakontasunari buruzko

informazioa ere ematen digute.

Argia goitik etortzen bada (guk espero dugun moduan), hutsuneko beheko

aldea argitan egongo da, eta goikoa, itzalean. Alderantziz, irtengune batean, beheko

aldea itzalean egongo da, eta goikoa, argitan (ikusi heuristikoak),

Bi itzal mota daude: itzal itsatsia eta itzal proiektatua. Itzal itsatsiak

objektuaren forma adierazten digu. Itzal proiektatuak, batez ere, distantziaz eta

sakontasunaz ematen digute informazioa.

31. Irudia. Itzalek formari eta distantziari buruzko informazioa ematen dute

Itzal proiektatuak adieraziko digu ezen, objektu bat bere itzaletik zenbat eta

bananduago egon, orduan eta distantzia handiagoa hautematen dugu objektua eta

itzala proiektatzen den gainazalaren artean.

PERTZEPTZIOA

73

32. Irudia. Itzalaren efektua

Perspektiba atmosferikoa: airean, argia sakabanatu edo xurgatzen duten

partikula asko daude. Horregatik, urrutitik isolatuta etortzen den argiak irudiak

lausotzen ditu.

Uhinaren luzera motzak (urdinak) luzeak baino gehiago sakabanatzen dira.

Hori dela eta, urrutiko objektuek urdin nabarmena dute.

Orduan, alde batetik, urrutiko objektua hurbil dagoen bat baino lausotuta

eta distira gutxiagoarekin ikusten dugu, eta, beste alde batetik, zenbat eta

urrutiago urdinago ikusiko dugu.

33. Irudia. Perspektiba atmosferikoa

Tamaina erlatiboa

Objektu bat urrutira joan ahala, erretinan, irudi hori txikitu egingo da.

Desberdintasun horiek ere erabiltzen ditugu distantzia kalkulatzeko. Objektuen

konparaketak ere egiten ditugu.

PERTZEPTZIOA

74

34. Irudia. Urrun edo hurbil dauden objektuen erretinako irudiak

Objektuaren neurria ezagutzen badugu, objektuak ezagunak direlako, irudia

pentsatzen duguna baino txikiagoa egiten baldin badu, urruti dagoelako

hautematen dugu.

35. Irudia. Objektuen tamainaren ezagutzak distantziari buruz informazioa ematen digu.

Perspektiba lineala

Lerro paraleloak distantzia handitu ahala elkartuz joaten dira eta ihes-

puntu batera iristen dira, non lerro guztiak elkartzen baitira. Puntu hori ia beti

zeruertzean dago.

PERTZEPTZIOA

75

36. Irudia. Perspektiba lineala

Egitura gradientea

Egitura bat elementuz osatutako azalera da, eta gradientea, elementuen

neurri eta trinkotasunaren aldaketa da.

Egitura batean, hurbil dagoen aldean, elementuak handiago eta

banatuagoak ikusten ditugu; urruti dagoen aldean, berriz, elementuak txikiago eta

trinkoagoak ikusten ditugu.

Lurra oso aldagai garrantzitsua da distantziak kalkulatzeko. Lurra ikusten

ez dugunean, zaila egiten zaigu distantziak hautematea.

37. Irudia. Egitura gradientea

PERTZEPTZIOA

76

Altura erlatiboa

Objektu bat zeruertzetik beste bat baino gertuago baldin badago, urrutiago

dagoela antzematen dugu.

38. Irudia. Altura erlatiboa. Zeruertzetik hurbil ikusteak oso urruti dagoela esaten digu.

Aldagai zinetikoak

Mugimenduaren paralajea: mugitzen diren objektuen artean (edo gu mugitzen

bagara, adibidez, tren batean), hurbil daudenak urruti daudenak baino azkarrago

mugitzen dira erretinan.

Gainera, puntu batean jartzen badugu, badirudi puntu horretatik gure punturaino

dauden objektuak gure norabidearen kontran mugitzen direla; puntu horretatik

zeruertzeraino dauden objektuak, berriz, gure norabide berean mugitzen dira.

Aldagai horrek sakontasunaren informazio garrantzitsua ematen digu.

Aldagai fisiologikoak

Kristalinoaren egokitzea: erretinan irudia ondo fokatuta izateko,

kristalinoak (gizakien leiarra) kurbadura aldatzen du. Urrutiko objektuak

fokatzeko kristalinoa zapaldu egiten da. Hurbileko objektuak fokatzeko, kurbatu

egiten da.

Aldagai horrekin posible da zehaztea bi objektu distantzia desberdinean

daudela. Ziur aski, kristalinoa bi distantzia desberdinetarako ezin delako egokitu

une berean. Horregatik, bat fokuz kanpo eta lausotuta egongo da; horrek

distantzia desberdinean daudela esaten digu.

PERTZEPTZIOA

77

39 .Irudia. Kristalinoaren egokitzea: a) urrun dagoen objektu bat fokatzen, b) hurbil dagoen

objektu bat fokatzen

Bi begien bidezko honako aldagaiak hauek ditugu:

Konbergentzia eta dibergentzia: objektua hobekien ikusten dugu bi begiez

fokatuta badago. Hori lortzeko, begiak mugitzen ditugu. Objektua hurbil

dagoenean, barrurantz mugitu behar ditugu; mugimendu hori konbergentea da.

Urruti badago, begiak kanporantz mugitu behar ditugu mugimendu dibergentean.

Begien angelua ez da aldatzen gehiago objektuak 3 metro baino urrutiago

badaude. Horregatik, objektuen distantzia kalkulatzeko, aldagai horrek,

guregandik 3 metrora bakarrik balio du.

Badirudi aldagai hori begien muskulu-kontrakzioaren araberakoa dela.

40. Irudia. Begien angelu desberdinak hurbilago edo urritiko objektu bati begiratzen

Erretina-desberdintasuna edo estereopsia: begietako ninien artean, 6.5 bat

cm daude. Horregatik, objektu bati begiratzen diogunean, bi irudi desberdin

lortzen ditugu, nahiz eta erdian gainjarriak egon. Desberdintasunaren mailak

objektuen urruntasuna adierazten du. Sistema pertzeptiboak bi irudi horiek

konparatu eta elkartzen ditu hirugarren dimentsioa lortzeko.

B A

B > A

PERTZEPTZIOA

78

Nekeagatik, intoxikazio batengatik edo estrabismoagatik bi irudien

elkartzea lortzen ez bada, bikoiztuta ikusten ditugu irudiak (begi bakoitzaren

ikusmena daukagu).

41. Irudia. Argazki baten irudia begi batekin eta bestearekin

Begiratu hau: Amatxok Rafari begiratzen dio

Rafari begiratzen dionean, Rafarengandik pasatzen den semizirkuluari

horopteroa esaten zaio. Horopteroan dauden ume edo objektu guztiek puntu

urgazleak dituzte bi begietan. Horrek esan nahi du irudi horien puntuak bi

begietako erretinan ikusmen-kortexeko leku berean konektatzen direla.

Horopterotik kanpo dauden umeak edo objektuak bi begietako puntu

ezberdinetan kokatzen dira.

PERTZEPTZIOA

79

42 Irudia. Horopteroan dauden umeen irudia bi begietako puntu beretan kokatzen dira.

Kanpoan daudenak bi begietako puntu ezberdinetan kokatzen dira.

Objektuak horopterotik zenbat eta urrutiago, guregandik hainbat eta

hurbilago daude. Ikusmen-sistemak hori ondorioztatzeko, konparatu behar ditu

irudiaren puntuak bi begietako erretinetan. Ezberdintasun-angeluen ebaluazioak

objektuen distantziari buruzko informazio emango dio garunari.

Estereogramek prozesatze-modu hori aprobetxatzen dute modu artifizial

batean. Ordenagailuez edo bi argazki kamara erabiliz, eszena baten bi irudi sortzen

dira. Bi irudi horiek begien distantzia mantentzen dute; beraz, erretina-

desberdintasuna sortzen dute. Garunak puntu berdinak aurkitzen dituenean,

sakontasuna sortzen du irudian.

43 Irudia. Estereograma

-

PERTZEPTZIOA

80

Badirudi sakontasuna hautemateko ahalmena neurri batean jatorrizkoa

dela. Gibson-ek eta Walk-ek (1960) mahai batean ikusmen-amildegi bat eraiki

zuten, eta 6 hilabeteko umeak jarri zituzten ikusteko ea sakontasuna hautemango

zuten. Ikertzaileek ikusi zuten, umeek amildegia ikusterakoan ez zutela kristalea

jarraitu beren amatxoengana iristeko.

Heltze biologikoa garrantzitsua da Gestalteko arauak erabiltzeko (badirudi

3 hilabeteetan horrela hautematen dugula) baina, hala badirudi ere, horrela

egiteko prestatuta jaiotzen garela nolabait.

2.23. Orduan, objektuak hautematen baditugu forma, distantzia, neurri eta

mugimendua batekin, nola dakigu objektu bera ikusten ari garela nahiz eta

objektua ikuspuntu desberdinetatik ikusi ?

Angelu batetik edo bestetik mahai bat ikusiz gero, erretinako irudia oso

desberdina da, baina mahai bera hautematen dugu eta ez mahaia desberdin bat une

bakoitzean. Hori nola gertatzen da?

Zergatik hautematen ditugu estimuluak egoera egonkorra batean baldintza

desberdinetan?

Hori gertatzen da pertzepzioaren egonkortasunagatik. Gure

esperientziak (aurrez ezagutu) eta igurikitzeek eragina dute horretan.

Adibidez, gela batean oso argi ez dagoenean, sagarra gorri bat gorria ikusten

dugu nahiz eta koloreari ondo ez antzeman. Gauza bera gertatzen da formarekin eta

objektuen neurriarekin. Gure lagunaren profila ikusten badugu, ezagutzen dugu eta

ez dugu pertsona ezezagun bat denik pentsatzen. Pertsona bat urruti ikusten

badugu, ez dugu hautematen txikitzen ariko balitz bezala, baizik eta neurri

normalaz ikusten dugu.

Tamainaren egonkortasunak erakusten digu ikusten dugun objektu baten

distantziaren eta objektu horren neurriaren arteko erlazio handia dela. Ikusten

dugun distantziak neurria kalkulatzen laguntzen digu. Modu berean, objektuaren

neurriak ezagutzeak distantzia kalkulatzen laguntzen digu.

Interakzio horrek lagunduko digu ulertzen batzuetan ditugun pertzepzio

faltsuak.

PERTZEPTZIOA

81

Objektuaren neurria jakiteko distantziaren informazioa izan behar dugu.

Eta, askotan, distantzia kalkulatzeko, neurria ere jakin behar dugu.

Pertzibitutako tamaina (konstantea) = Erretinako irudiaren neurria x Pertzibitutako distantzia

Erretinako irudia Objektu txikia hurbil Objektu handia urrun

44. Irudia. Distantziaren eta neurriaren eskalatze-prozesua

2.24. Zer dira pertzepzio-ilusioak?

Nahiz eta sentsazioak ondo iritsi, pertzepzioak batzuetan engainatzen gaitu,

ilusioak sortuz. Ilusioak direla badakigu ere, ezin ditugu zuzendu. Ilusioak oso

garrantzitsuak dira sentsazioak nola antolatu eta interpretatzen ditugun esaten

digutelako. Kasu batzuetan, adibidez, tamainaren egonkortasunak mantentzen

duen mekanismoak berak ilusioa sortzen du.

45 Irudia. Bi gorilak berdinak dira. Perspektiba linealak emandako informazioak ilusio hori sortzen du

PERTZEPTZIOA

82

Nahiz eta erretinako irudia bera izan, perspektiba linealak munstroa

handiago dela esaten dio gure burmuinari. Horregatik, handiago hautematen dugu

(ikusiko ditugun ilargiarena eta Ponzo-rena printzipio beraz adieraz daiteke).

Tamainaren beste ilusio batzuk:

Ponzo-ren ilusioa

46. Irudia. Ponzo-ren ilusioa: perspektiba linealaren eragina bi dimentsioko irudian

Lerro zeiharrak sakonean elkartzen direlako, lerro horizontalak neurri

desberdinekoak izango balira hautematen ditugu. Lerro zeiharrak sakontasuneko

pertzepzioa sortuz, badirudi goiko lerro horizontala urrutiago dagoela, hori, gehi

neurri konstantziaren efektua, bestea baino luzeagoa izatearen pertzepzioa

sortzen du.

Neurriaren egonkortasunak hiru dimentsioko munduaren neurria

hautematen laguntzen du, baina, batzuetan, bi dimentsiokoan engainatzen gaitu.

Pertzepzioaren egonkortasuna ilusio askoren oinarrietan dago.

Muller-Lyer ilusioa

PERTZEPTZIOA

83

47. Irudia. Muller-Lyer ilusioa. Bi lerro bertikalak berdinak izan arren, ezberdinak ikusten ditugu

Badirudi lerro horiek guretzat hiru dimentsioko egitura irudikatu

ditzaketela. Gure sistema pertzeptiboak, orduan, neurriaren eta distantziaren

egonkortasunaren mekanismoak egokitzen ditu.

Baina bi dimentsioko beste bertsioekin ere agertzen da; horregatik, beste

teoria batek esaten du gure sistemak lerro baten luzera kalkulatzeko lerroaren

luzera erreala gehi forma osoaren luzera kontuan hartzen dituela.

Ilargiaren ilusioa

Antzinarotik, ilusio hori zientzialari askoren ardura izan da. Ilargiak askoz

handiagoa dirudi zeruertzean dagoenean zeniten dagoenean baino.

Eman zaion azalpen batek dio zenitean dagoenean ez dagoela ezer inguruan

konparatzeko; hala ere, zeruertzean dagoenean, zuhaitzak, eraikuntzak eta abar

erreferentzia izanik konparatzeko erabiltzen ditugu. Gauza horiek handiak direla

dakigunez ilargia handiago hautematen dugu, nahiz eta ikusmen-angeluak

berdinak izan bientzat. Esperimentuetan ikusi da jendeak zeruertza zeruaren

puntu urrutientzat hautematen duela, zerua laututa egongo balitz bezala.

Formaren ilusioak

Wundt-en ilusioa

Bi lerroak paraleloak dira

angeluengatik.

Erhenstein-en ilusioa

Badirudi laukiaren aldeek borobilaren

Zollner-en ilusioa

PERTZEPTZIOA

84

48. Irudia. Wundt-en ilusioa

Bi lerroak paraleloak dira, baina, erdian, konbergenteak dirudite

49. Irudia. Erhenstein-en ilusioa

aukiaren aldeek borobilaren erdian bat egiten dutela

konbergenteak dirudite

dutela.

PERTZEPTZIOA

85

50. Irudia. Zollner-en ilusioa

Marra luzeak paraleloak dira, baina ez dirudite hala, horien gainean mozten

duten marra txikiagoek norabide asimetrikoa sortzen dutelako.

a

b

C

51. a, b eta c irudiak. Formaren beste ilusio batzuk

Fraser-en ilusioa

Espiral bat bezala ikusten dena ez da espirala, borobil

Angeluen hautemate okerrak sortzen du.

Formaren ilusio optikoen inguruan egin diren ikerketek ez dute oraindik

ilusio horiek azaltzeko eredu bakar bat azaldu. Ilusioak normalean ez dira faktore

bakar batengatik gertatzen, hainbat faktorek eragin behar dute batera.

Kolorearen ilusioak

R. Beau Lotto-ren ilusioa

PERTZEPTZIOA

86

52. Irudia. Fraser-en ilusioa

Espiral bat bezala ikusten dena ez da espirala, borobil zentrokideak

hautemate okerrak sortzen du.

lusio optikoen inguruan egin diren ikerketek ez dute oraindik

azaltzeko eredu bakar bat azaldu. Ilusioak normalean ez dira faktore

bakar batengatik gertatzen, hainbat faktorek eragin behar dute batera.

ren ilusioa

53. Irudia. R. Beau Lotto-ren ilusioa

zentrokideak baizik.

lusio optikoen inguruan egin diren ikerketek ez dute oraindik

azaltzeko eredu bakar bat azaldu. Ilusioak normalean ez dira faktore

bakar batengatik gertatzen, hainbat faktorek eragin behar dute batera.

PERTZEPTZIOA

87

Edward H. Adelson-en ilusioa

Zirraragarrienetariko bat!

54. Irudia. Ebbinghaus-en ilusioa

Ilusio horretan, 3 efektu psikologiko elkartzen dira:

-Kontraste-efektua. B-k argiago dirudi lauki ilunez inguratuta dagoelako.

-B itzalean dago. Horregatik interpretatzen dugu hau: iluna baldin badago

itzalagatik da; beraz ,B-k dirudien baino argiagoa izan behar du.

-Gure lehengo esperientzia. Xake-taulak ezagutzen ditugu eta B-k zuria izan

behar duela pentsatzen dugu.

Ba al zenekien Atenaseko “Partenon” eraikuntza ez dela lauki bat?

PERTZEPTZIOA

88

55. Irudia. Atenaseko “Partenon” eraikuntza

a) horrela ikusten dugu b) horrela dago eraikita c) horrela ikusiko genuke

Kurbatua eraiki zen zenbait ikusmen-distortsio konpentsatzeko:

-angelu batek, lerro baten gainean, lerroa kurbatua irudiarazten du.

- Zutabeak barrurantz tolestu zituzten pixka bat, altxatzen diren objektuek goiko

aldetik kanporantz erortzen ari direla diruditelako.

-Azkenik, ertzetako zutabeak lodiagoak dira, beren hondoa zerua delako eta,

horrela izanik, beste zutabeek baino argalagoak dirudite. Besteen hondoa barruko

horma da.

Mugimenduaren ilusioak

a

PERTZEPTZIOA

89

b

56. Irudia. Mugimenduaren ilusioak

Ikusmen periferikoan, asimetriaren gradu desberdinetako argiaren

intentsitateek ilusioa sortzen dute.

Ilusioek gauzek diruditen bezalakoak ez direla ezagutzera behartzen

gaituzte. Bestalde, gure munduarekiko esperientziek gure munduaren ulermena

modelatzen dutela erakusten digute.

Oso garrantzitsua da jakitea zergatik batzuetan gauzak oker ikusi ditugun.

Ilusioak gogamenaren leihoak dira.

Gogamenak ilusioak sortzen ditu ikusten dituen gauzen esanahia bilatzen

duenean. Ilusioek burmuinak nola funtzionatzen duen erakusten dute.

Burmuinaren eboluzioa ez da joan ikustera mundua den bezalakoa, baizik

eta, lehen erabilgarria izan den munduaren modu bat ikustera.

Burmuinak erabilgarriak diren ereduak informazio sentsorialean bilatuz eta

eredu horiek jokabiderako izandako garrantziarekiko informazioa gordez

eraikitzen du ezagutza. Orduan, burmuinak informazioa jokabidea gidatzera

erabiltzen ditu.

Pertzepzioa munduaren irudikapenak nerbio-sistemara transmititzen duen

prozesu fisiologikoa besterik ez da. Pertzepzioak zerikusia du nerbio-bultzadetatik

esanahia egiten duen goiko prozesuarekin.

PERTZEPTZIOA

90

Ikusmenari buruz irakurri duzu, eta beste zentzumenetan ere hori

gertatzen da?

Ikusmenak burmuinaren baliabide asko hartzen ditu. Gutxi gorabehera,

kortexeko %30ek dihardu ikusmena prozesatzean. Ikusmena, gure munduko

pertzepzioan, zentzumenik nagusiena da. Ikusmenaren nagusitasunaren adibide

bat gorputz-adar fantasma da.

Adibidez, beso bat moztuta daukaten pertsonek, batzuetan, beso hori

sentitzen dute, baita mina sentitu ere maiz. Esperimentuetan, horrelako pertsonekin,

ispilu bat jartzen da beste besoaren isla falta den adarraren lekuan izateko.

Besoaren isla leku horretan ikustean, bat-batean falta den besoa esnatzen dela

sentitzen dute, eta, besoa mugituz, falta den besoa mugitzen dela ere sentitzen dute.

Ikusmenezko informazioa adituz, burmuinak “pentsatzen du” besoa miragarriki

birjaiotzen ari dela. Ikusmenezko efektu hori hain boteretsua da ezen adar fantasma

horren mina arintzeko erabilgarria baita.

Ikusmenean ikusi duguna beste zentzumenetara ere aplika daiteke. Beste

zentzumenetan ere, bi prozesamendu motak gertatzen dira, datuak jaso, antolatu

eta interpretatu.

91

ARRETA

92

ARRETA

93

3.1. Sarrera

Hurrengo adibidea kontuan har dezagun:

Kaletik, lagun batekin oinez zoaz, hura bere arazo bat kontatzen ari zaizularik.

Hasiera batean, kasu handia egiten diozu, baina zuen albotik zurea bezalako jertse

batekin doan pertsona bat pasatzen da. Horrek, une batean, zure lagunarekin duzun

elkarrizketatik aldentzen zaitu… Zure laguna konturatzen denean, zure izenez

deitzen dizu serio, eta, berriro, kasu egiten diozu.

Adibide horretan, zure lagunak kontatzen ari zaizunari arreta jartzeko

eskatzen dizu. Bere arazoaz kontatzen ari zaizunari tratu berezi eta

lehentasunezkoa emateko eskatuz. Inguruan dugun informazioa ez kontuan hartuz

(adibidez, kaleko soinuak, hotza ala beroa egiten duen, bankuen eta errepideen

koloreak, okindegi batetik pasatzean ogi egin berriaren usaina, etab.) eta bera

kontatzen ari zaizunean arreta jarriz. Kasu egiten ari ginenean, bazirudien

inguruan genuen guztia ez genuela kontuan hartzen, baina gure ondotik pasatzen

zen pertsona batek gurea bezalako jertse bat zeramala konturatu ahal izan ginen.

Adibide horrek adierazten du gure garunera iristen den informazio guztitik

garunak zati bat hautatzen duela modu eraginkor batean prozesatu ahal izateko.

Arreta, beraz, hautaketa hori ahalbidetzen duen mekanismo multzoa da.

Batzuetan, informazioaren hautaketa automatikoki egiten da, eta ez gara ohartzen

gertatzen ari denik ez eta zergatik gertatzen ari den ere. Adibidez, nirea bezalako

jertsea zeraman pertsonari erreparatu diodanean, nahi gabe, nire lagunaren

elkarrizketatik kendu dugu arreta. Beste kasu batzuetan, aldiz, gure arreta-

baliabideak helburu zehatz kontziente baterako erabiliko ditugu. Adibidez, berriro

gure lagunaren elkarrizketan jarriko dugu arreta, kontatzen ari zaiguna

interesatzen zaigulako, edo ez dugulako gurekin haserretzea nahi.

Arreta hautakorra den prozesu bat dela ulertzeak psikologoak bi galdera

nagusi argitzera eraman ditu: zergatik gure garunak hautatzen duen informazioa

eta zer motatako informazioa hautatzen duen. Lehenari dagokionez, teorialari

ARRETA

94

gehienek diote gure garunak informazioa hautatzeko diseinatuta dagoela,

prozesatzeko baliabide mugatuak dituelako. Gure garunak prozesa dezakeen baino

askoz ere informazio gehiago jasotzen du. Bere funtzioak modu egokian bete ahal

izateko (hautatzeko, erantzuteko, ikasteko… eta, azken batean, gure biziraupena

ahalik eta modu egokienean bermatzeko eta inguruari egokitzeko), mekanismo

neuronalak behar ditu, funtzio horiek informazio garrantzitsua hautatuko duela

ahalbidetzeko. Horrek ere bigarren galderari erantzuten dio, zein informaziori

jartzen zaio arreta edo zein informazio hautatzen da? Hautatzen den informazioa,

gure garunak duen ezagutzaren arabera (ezagutzaren jatorria ezagutza

ontogenetikoan dago, hau da, norbanakoaren ezagutzetan edo jatorri

filogenetikoan), garrantzitsutzat joko da gure funtzio kognitiboak ahalik eta modu

eraginkorrean erabiltzeko (hauteman, ikasi, oroitu, erantzun, …). Funtzio horien

izaera hain ezberdina izanik, onartu da funtzio kognitibo bakoitzerako

garrantzitsua den informazioa hautatzeko, horren ardura duten arreta-mekanismo

ezberdinak daudela. Buelta gaitezen aurreko adibidera ideia hori hobeto ulertzeko.

57. Irudia. Eguneroko eszena

Pentsa dezagun gure lagunak arazoa kontatzen ari zaigun bitartean,

semaforoa duen bidegurutze bat pasatu beharrean gaudela. Gure aurrezagutzak

direla medio, gure garunak ikasi du semaforoen argien estimuluak arreta jartzeko

modukoak direla modu egokian erantzun ahal izateko, hau da, kalea ziurtasunez

gurutzatzeko. Gai izango gara, beraz, argi gorria dagoenean gelditzeko eta berdea

dagoenean gurutzatzeko. Hori dena, gainera, gure laguna kontatzen ari zaigunetik

haria galdu gabe. Hau da, alde batetik, gai izango gara argien kolorean arreta

jartzeko, horiei erantzuteko. Eta, beste alde batetik, gure lagunaren elkarrizketan

jarriko dugu arreta ikasteko zer kontatzen ari zaigun. Bi arreta mota horiek

hautaketa-prozesuak dira: garunak presente dagoen beste hainbat eta hainbat

ARRETA

95

informaziotatik (adibidez, pasatzen ari diren autoen kolore, modeloak,

aldameneko dendako musika, etab.) informazio hori hautatuko du. Baina garunak

informazio bat edo beste bat hautatzera eraman gaituzten irizpideak (eta

mekanismoak), bi kasuetan, oso desberdinak izan dira. Semaforoaren argiak

hautatu ditut niretzat biologikoki gertaera garrantzitsuak diren estimuluak direla

ikasi dudalako (autoak noiz pasatzen diren eta noiz ez) eta zeinen aurrean den

egokiena modu azkar eta eraginkorrean erantzutea.

Beste alde batetik, nire lagunaren elkarrizketa aukeratuko dut ezagutzen ez

dudan informazioa duelako eta potentzialki garrantzitsua delako, zeren oraindik

ikasi egin beharra baitaukat haren inguruan.

Azken batean, abiapuntu moduan, honela defini dezakegu arreta. Arreta

informazioaren hautaketarako mekanismo multzo bat da; haren lana gure funtzio

ezberdinen eraginkortasuna ahalbidetzea da, eta, horri esker, gure inguruan ongi

egon gaitezke.

3.2. Sarrera historikoa

Historikoki, arretaren ikaskuntza eta ikerkuntzaren garai gorena William

James-ekin hasi zen, eta, gutxi gorabehera, hiru hamarkada iraun zuen.

Konduktismoa eta Gestalt Psikologiaren garaian (1920-1950), arretari buruz

ikertzeari ia erabat utzi zitzaion. Psikologia Kognitiboaren garaian, arretarekiko

interesa indar handiz berretorri zen. Garai horretan, arretaren eremu asko

proposatu ziren.

William James-en ideiak erreferentziazkoak dira arretaren ikerkuntzan.

Jamesek pentsatzen zuen arretaren kontzeptua kontzientziarekin lotuta zegoela.

Arretak kontzientziaren edukia ezartzen zuen, eta kontzientziak, interesaren eta

asmoaren bidez, arreta gidatzen zuen. Ideia horiek gaur egun ere mantentzen dira.

Nahiz eta gure arreta nahi gabe inguruneko estimuluek harrapatuta eduki ahal

izan, asmo kontzienteek zuzenduta dago nagusiki. Arreta beti hautatzen ari da

estimuluen artean.

ARRETA

96

3.3. Sistema sentsorialera iristen diren estimulu multzo guztietan arreta

jartzea posiblea da?

Kanpoan dauden estimuluei kasu egin une batez.

Orain, gure gorputza barrutik datozen estimuluei.

Estimulu horiek guztiak nabaritu dituzu irakurtzen zenuen bitartean?

Pertzepzioak bata bestearen atzetik etortzen dira; pertzepzio berriari

antzematen diogunean, aurrekoa desagertu egiten da. Necker kuboarekin

gertatzen den bezala, kontzienteki bat bakarrik esperimentatzen dugu une batean.

Gure arreta hautakorra delako.

Une bakoitzean, mundu guztiko elementuetatik, alderdi bakar batean biltzen

dugu arreta

Bitetan neurtutako informazioan, gure 5 zentzumenek 11.000.000 bit

informazio sartzen dituzte segundoko, eta, horien artean, bakarrik 40-edo

prozesatzen ditugu. Hala ere, intuizioz, besteak ere erabiltzen ditugu.

Esaldi hau irakurri arte, zure sudurra ikusmenaren eremu erdian dagoenik ez

duzu nabaritu. Orain, bat-batean zure arreta-fokua aldatu da. Irakurtzen duzunean,

zure ikusmen periferikotik datorren informazioa blokeatuta daukazu. Arreta

alderdi batean fokuratuta dagoenean, gainontzeko milakako informazio motei ez

diezu jaramonik egiten.

Egoera batean gaudenean eszenaren alderdi asko ez ditugu hautematen.

Egoeraren zentzu orokorra hartzen dugu, eta arreta jartzen ez badugu alderdi

espezifiko batzuetan, gure arretaz kanpoko alderdiak ez ditugu nabaritzen ere.

Arretaren itsutasuna

Adibide bat: “Gorilaren esperimentua”

Zerbait ikusmen-eremuaren erdian dagoela ere, batzuetan ez da hautematen.

Kontzienteki beste gauza bati arreta jartzen diogunean gertatzen da. Ikusiko dugun

bezala, estimulu batzuek nahiz eta batzuetan oharkabean arreta jaso, asmo

ARRETA

97

kontzienteek zuzentzen dute nagusiki arreta. Kontzientziak inguruko estimuluen

artean, hautaketa bat egiten du, arreta estimuluen alde batean bakarrik jartzeko.

Aldaketen aurreko itsutasuna

Aldaketa handiak gertatzen dira ikusmen-eremuan eta ez dira nabaritzen.

Egoera edo eszena batean eten labur batekin batera oso aldaketa handiak

gertatzen dira eta ez gara konturatzen. Etenak film-mozketa txiki bat bezalako

etenaldiak edo irudian agertzen eta desagertzen diren orbanak izan daitezke.

Aldaketarako itsutasuna bakarrik gertatzen da ikus-eremuan distraitu egiten

gaituen estimulu edo gertaera labur bat gertatzen bada. Aldaketak nabaritzeko

ikusmen-mekanismo bat dugula esaten du hipotesi batek. Horrek aldaketa bat eta

non gertatu den bakarrik antzemango du. Gainera, jakiteko zein izan den aldaketa

aurreko oroimenean gordeta egon behar du, irudi berriarekin konparatzeko.

Bi mekanismo horiek oker funtziona dezakete aldaketak ez nabaritzeko.

Interferentziak egon daitezke ikusmen-mekanismoan edota kodifikazioa eta

konparaketa egitekoan.

3.4 Arretak hautematen ez dituen munduko elementuak prozesatzen ditugu?

Badirudi baietz. Esperimentu batean, ikasle batzuek narrazio bat entzuten

zuten bitartean entzundako hitzak errepikatu behar zituzten, paper batean

transkripzioarekin konparatu ahala. Beste belarrian, melodia batzuk entzuten

zituzten. Melodiak ez ziren subliminalak, baina ikasleek ez zituzten entzuten (zuk

zure zapatak nabaritzen dituzun neurrian) arreta beste belarrian jarririk zutelako.

Horregatik, melodiak berriro entzutean beste berri batzuekin nahasita, ezin zituzten

bereizi, baina, balorazio bat egiteko esan zietenean, ikasleek entzundakoak nahiago

izan zituzten.

Prozesatzeak ez du kontzientea izatea esan nahi.

Dena den, arreta jartzea oso garrantzitsua da informazioa elaboratzeko.

Informazioa zenbat eta elaboratuagoa izan, hainbat eta elaboratuago da

kodifikaziorako eta gogoan irauteko modua.

ARRETA

98

Ikasteko, arreta jartzea oso inportantea da. Gure burmuina erabat kitzikatuta

dagoenean, emozioz beteko esperientziaren bat bizi duzunean bezala, litekeena da

esperientzia hori inoiz ez ahaztea. Arreta handiagoak ikaskuntza handiagoa dakar.

Baina arreta ez da baliabide agorrezina.

3.5. Arretak zergatik hautatu behar du?

Gure prozesamendurako baliabideak mugatuak direlako. Ingurunetik

jasotzen dugun estimulazioa prozesa dezakeguna baino askoz handiagoa da. Esaldi

hau irakurtzen duzunean, burmuinean, milioika neurona sentsorial aktibatzen ari

dira aldi berean; guztiak saiatzen dira zure arreta hartzen. Baina batzuek bakarrik

lortuko dute zure kontzientziara iristea.

Dena den, izugarrizko erraztasunarekin alda dezakezu arretaren norabidea

une batean kontuan hartu ez dituzun beste estimuluetan arreta jarriz (esaldi hau

irakurtzen duzun bitartean, zure ukondoak non dauden nabaritu dezakezu?). Arreta-

mekanismoak hori egiten du. Estimulu guztien artetik, une bakoitzean

garrantzitsuak direnak hautatuko ditu.

3.6. Eta zer informazio mota jasotzen du gure arretak?

Badakigu, oroimenarekin, interesekin eta kontzientziarekin lotura dituzten

estimuluek jasoko dutela arreta.

3.7. Nola dago lotuta oroimenarekin?

Lehengo esperientziak erabiltzen ditugu arreta non jarri aurreikusteko.

Ingurune desberdinek igurikitze desberdinak sortzen dituzte. Pasatutako

esperientziek ingurune batean esango digute zein estimulu hartu behar ditugun

aintzat eta zein ez. Guretzat, egoera batzuk beste batzuk baino esanahitsuagoak

izango dira, askotan kulturalki xedatuta.

Adibidez: Asiako hirietako jendeak, estimuluen testuinguruan, arreta handia

jartzen dute, baita objektuen eta hondoen erlazioetan ere. Estatubatuarrek,

ARRETA

99

aldiz, ez. Berek, batez ere, objektuetan jartzen dute arreta, eta hondoaren

pertzepzioa oso azalekoa da.

3.8. Nola dago lotuta interesekin?

Burmuinak etengabe eskaneatzen du horizontea, estimuluen interesa eta

garrantzia ebaluatuz. Estimuluak zenbat eta garrantzi handiagoa izan, arreta

handiagoa izango dute. Gainera, batzuek uste dute prozesua alderantziz gerta

daitekeela, hau da, arretak interesa sortzea. Marketineko profesionalek hala uste

dute. Berek badakite estimulu berriak – arraroak, bereizgarriak, aurresatekoak ez

direnak – arreta harrapatzeko eta interesa sortzeko oso boteretsuak direla.

3.9. Eta kontzientziarekin ba al du zerikusirik?

Dudarik gabe, guk kontzienteki antzeman behar diegu estimuluei, haien

arreta jasotzeko. Kontzientzia atalean ikusi dugunez, ziur aski, kontzientzian

burmuinean banatutako sistema anitzek hartzen dute parte. Oraindik, bide luzea

dugu arretaren biologia ulertzeko.

Oliver Sacks neurologo britainiarrak “Emaztea kapelarekin nahasi zuen

gizona” liburua idatzi zuen. Liburuan, emakume baten kasua kontatzen du.

Emakumea adimen eta umore-sena handikoa zen. Emakumeak burmuineko atzeko

aldean hemorragia handi bat izan zuen eta gabezi handia utzi zion: bere ezkerrean

zegoen ezertan ezin zuen arreta jarri. Adibidez, bere eskuinean zeuden objektuak

bakarrik jaso zitzakeen. Plateraren eskuin aldeko janaria jaten zuen; platera

biratuta zegoenean eta janaria eskuin aldeko ikus-eremuan agertzen zenean soilik

ikusten zuen.

Badakizuenez, burmuinak informazioa ikusmenaz gain, beste zentzuen bidez

ere hartzen du, eta,bestalde, gure barne-psikologian, barneko gertaeretan eta

sentimenduetan ere gertuko arreta jartzen dugu.

ARRETA

100

3.10. Arreta gabe, ezer egin dezakegu ?

Bai; pertsonaren arreta eskatzen ez duten prozesuak edo ekintzak

automatikoak (inkontzienteak) dira; pertsonaren arreta eskatzen dutenak

kontrolatuak (kontzienteak) dira.

Zenbait ekintza, egiten ditugun lehenengo aldietan, kontrolatuta eta arreta

handiz egingo ditugu, adibidez problema matematikoak ebatzi, eskutitz bat idatzi,

itzulpenak egin, testu bat ulertu, baina, praktikaren bidez, automatikoak izatera

iristen dira, eta ez dute arreta gehiagorik kontsumituko. Adibidez, autoa gidatzea,

oinez ibiltzea, irakurtzea…

Prozesu automatikoetan:

1) Arreta gutxi behar da.

2) Ikaskuntza bidez geureganatu.

3) Aldatzeko zailak.

4) Inkontzienteak.

5) Eguneroko ekintzetan ekonomia kognitiboa dakarte.

Prozesu kontrolatuetan:

1) Arreta asko behar da.

2) Ikasi gabekoak, konplexuak edo egunero egiten ez ditugunak.

3) Malguak, egoera berrietara erraz egokitu.

4) Kontzienteak, esfortzua eskatzen dute.

ARRETA mekanismo kognitibo konplexua da, eta, hari esker, gure

pertzepzioak, kognizioak eta jokabideak kontzienteki kontrola ditzakegu baita

helburu zehatz batera bideratu ere. Arretak ematen dio gure pertzepzioari

hautagarria eta zuzendua izateko bidea.

ARRETA

101

58. Irudia. Irudi anbiguoetan, arretak zer ikusiko dugun xedatzen du

Gure antolaketa pertzeptiboan ere, arretak parte handia hartzen du. Adibide

horretan, une bakoitzean hartzen dugun aldea irudia da, eta bestea, hondoa.

3.11. Orduan, zein dira adi egotearen funtzioak?

Posner-en teoriaren arabera, gure burmuinak baditu arretarako sistema

batzuk. Ohartarazteko sistemak ingurune sentsoriala eskaneatzen du kanpoko

ekimenak bilatuz. Hau da, gure munduari jarritako arretaren maila orokorra.

Sistema horrek ezohiko zerbait detektatuz gero, alarma piztuko du burmuinean

zehar. Une horretan, beste sistema aktibatzen da eta adi egoteko egoera arreta

espezifiko bihurtzen da.

Hori gertatu eta gero, gu estimulurantz orientatzen gara. Portaera horren

helburua informazio gehiago jasotzea da; hala, burmuinari zer egin erabakitzen

uzten diogu. Hurrengo sistemak ekintzarako sistema da. Horregatik, “zer egin

beharko nukeen orain” moduko portaerak kontrolatzen ditu, hala nola

lehentasunak xedatu, bultzadak kontrolatu, gure ekimenen ondorioak neurtu edo

arreta aldatu. Hori dela eta, arretari esker, baditugu ahalmenak estimulu berriak

detektatzeko, estimulura zuzentzeko eta zer egin erabakitzeko.

Posner-en teoriak iragarpen frogagarri asko ematen ditu, aurkikuntza

neurologiko eta portaerazko anitz ekarri dituztenak. Arretarekin zerikusia duten

garrantzi bereziko ezaugarri portaerazkoak hauek dira: emozioak, esanahiak,

multiatazak eta denbora.

ARRETA

102

3.12. Emozioek ba al dute erlaziorik arretarekin ?

Emozio-kitzikapena sortzen dituzten gertaerak neutroak baino hobeto

gogoratzen dira. Gertaera horiek oroimenean gehiago irauten dute eta zehaztasun

gehiagoz gogoratzen dira. Marketinerako, emoziozko zama handiko estimulu asko

erabiltzen dira.

Zer gertatzen da burmuinean horrelako estimuluekin?

Kortex prefrontal edo kortex exekutiboa delako (arazoak konpontzea, arreta

mantentzea, bultzada emozionalak inhibitzea… gobernatzen ditu) burmuinaren

aldeak hartzen du parte. Gyrus zingulatua haren laguntzailea da, eta beste aldeekin

konektatze-funtzioak ditu. Alde horien artean, amigdala emozioak sortzen eta

mantentzen laguntzen du. Amigdala dopaminaz beteta dago. Burmuinak

emoziozko zama handiko estimulua detektatzen duenean, amigdalak dopamina

askatzen du sisteman. Dopaminak oroimena eta informazioa prozesatzen asko

laguntzen du. Horregatik, estimulu horiek prozesamendu tinkoa izango dute.

Estimulu horien arteko batzuk esperientzia pertsonaletik datoz: gure amak

betidanik egin du burrunba lapikoekin haserretzen denean. Soinu hori entzuten

dudan aldiro, kinka baten erdian nagoelako sentsazioa datorkit, eta beste batzuk

unibertsalak dira, batez ere, honako galdera hauekin zerikusia duten estimuluak:

-Jan dezaket hori? Jango nau horrek?

-Ñaka-ñaka egin dezaket horrekin? Nirekin ñaka-ñaka dezake horrek?

-Hori inoiz ikusi al dut?

Zergatik da hori?

Egoera arriskutsuak gogoratu ezin zituen gure edozein arbasok bere geneak

pasatzeko denbora nahiko ez zatekeen biziko. Gizakiaren burmuinak ugaltze-

aukeretan fokaturako sistema asko ditu, baita arriskuen detekziorako ere.

Horregatik, gu ere ereduak konparatzen oso onak gara, gure ingurunean beti

berdintasunak bilatzen ditugulako. Gauzak lehen ikusi ditugula pentsatzen badugu,

gogoratzeko joera dugu.

ARRETA

103

3.13. Eta arretak zer-nolako harremana du estimuluen esanahiarekin?

Burmuinak gogoratzen duen gauzarik hoberena osagarri emozionalak dira.

Ikerlanek erakusten dute kitzikatze emozionalak arreta funtsezko ardaztera

eramaten duela alderdietan eta ez xehetasunetan. Ikertzaile askok uste dute

oroimenak horrela lan egiten duela: esperientzia baten funtsa grabatuz bakarrik

eta ez esperientziaren grabaketa literal bat eginez.

3.14. Eta multiatazek zer-nolako harremana dute arretarekin?

Burmuinak kontzeptuetan sekuentzialki ardazten dira, banaka. Arreta behar

duten atazak ezin dira batera egin.

Demagun gai bati buruzko idatzizko lan bat hasi behar duzula prestatzen.

Zure arreta exekutiboaren aldeak gainerako burmuinari ohartarazten dio arreta

aldatu behar dela. Alerta horrek esan nahi du lehenbizi lan horretan parte hartu

behar duten neuronak aurkitu eta gero neurona horiek aktibatzea. Orain, lanean ari

zara. Idazten duzun bitartean, zure lagunak mezu bat bidali dizu mugikorrera eta

horren seinalea entzuten duzu. Lana egiteko eta zure lagunari idazteko arauak

desberdinak direnez, zure burmuinak deskonektatu behar du zure lagunari erantzun

baino lehen. Arreta exekutiboari galdetzen zaio, eta horrek gainerako burmuinari

jakinarazten dio berriro arreta-aldaketa bat izango dela. Berriz, alerta bat bidaltzen

da, bi partekoa, lehengoa bezalakoa. Orain erantzun diezaiokezu zure lagunari.

Prozesu horrek, lehenago gertatu den bezala segundo baten hamarren batzuk

hartuko ditu.

Ataza aldatzen duzun aldiro, zure burmuinak pauso horiek egin beharko

ditu.

Horrek esan nahi du ataza bat baino gehiago aldi berean egitea ezinezkoa

dela?

Automatikoak egin ditzakegu, hau da, ibili eta telefonoz hitz egin, autoa

gidatu eta musika entzun, arnastu, bihotz-taupadak izan eta liburu bat irakurri, eta

abar. Arreta kontrolatua eskatzen diguten atazak ezin dira batera egin. Egia da

badirudiela jendea multiatazak egiteko gai dela. Hala ere, esan daiteke arreta ataza

ARRETA

104

bat baino gehiagotan batera jartzeko gai izan ordez, eragile-oroimena ona

daukatela, ataza askotan arreta banatzeko gai direlako.

Dena den, batzuetan, prozesu automatikoek erantzunak oztopatzen

dituzte. Interferentzia hau Stroop fenomenoak adierazten du

-Stroop zeregina

Koloretako izenak aurkezten dira subjektuek irakurtzeko. Izenak

koloreekin egokitzen dira edo ez. Irakurtzearen azkartasuna neurtzen da.

Estimuluetan, bi dimentsio nahasten dira: kolorea eta hitzaren esanahia.

Inkongruenteak direnean, arreta batean fokuratu behar da. Irakurmena

automatikoa da, baina koloreen izen inkongruenteak irakurtzea ez da ohikoa;

beraz, irakurmenaren automatismoak erantzun berria oztopatzen du. Gure

ezagutzean ondo oinarritutako alderdiek prozesamendua oztopatzen dute.

Hori oso garrantzitsua da, batzuetan zenbait estimuluri adi ez egotearren

prozesamendu semantikoa dagoelako. Estimulu horiek interferentziak sor ditzakete.

Stroop emozionala ere askotan erabiltzen da. Ikerlan askok erakutsi dute

eduki emozionalekiko hitzen kolorea esatea zailago egiten zaiela desoreka

psikologikoa duten pertsonei (fobiak, anorexia...)

3.15. Orduan, oro har arretan zer faktorek dute eragina?

Kanpokoak:

-Estimuluen berritasuna

-Estimuluen luzera

-Estimuluen intentsitatea

-Biologikoki garrantzitsuak diren estimuluak (zapore mingotsak...)

-Ezagunak diren estimuluen artean garrantzizkoak (semaforoen argiak eta ez aire

girotua)

ARRETA

105

-Estimuluen balio afektiboa

-Estimulu handiak

-Koloretako estimuluak

-Estimulu mugikorrak

-Oso sinpleak ez diren estimuluak

Barnekoak:

-Arousal edo aktibazio fisiologikoa sortzen dituztenak

-Igurikitzeak

3.16. Zenbat arreta mota daude?

Nahiz eta Posner-en teoriak arreta jarraitua proposatu, hautazko arreta eta

arreta exekutiboaren existentzia, normalean, arreta zatitua ere ikerlanen objektua

da.

3.16.1. Hautazko arreta.

Gure organismoak informazio-iturri bakar batean edo zeregin bakar batean

kontzentratzeko duen gaitasuna, interferentziak eragin ditzaketen gainontzeko

informazio iturriak edo zereginak alde batera baztertuaz. Adibidez: telefonoaren

beste aldean dagoenari entzutea, edo aldamenean dugun pertsonak esaten duena

entzutea.

Zenbait ikerketaren emaitzek ezagutzera eman dute, oro har, gizakioi erraza

zaigula zeregin bakar bat egitea. Hala ere, zereginak ez bagaitu nahikoa aktibatzen,

10 minutu gutxi gorabehera pasatu ondoren arreta galtzen hasten garela.

ARRETA

106

3.16.1.1. Zer ikerketa mota egiten da arreta mota hori aztertzeko?

3.16.1.1.1. Entzunezko materialarekin:

-“ Cocktel party-ren egoera. Gure taldekoekin elkarrizketa bat izatea eta

besteena entzutea posiblea al da?

59. Irudia. “Cocktail Party” paradigma irudikatzen duen irudi bat

Arretak jartzen dituen mugak zein diren jakiteko eta informazioaren

prozesatzeaz gehiago jakiteko, Cherryk esperimentu batzuk egin zituen.

Cherry-k (1953) subjektuei entzungailuak jartzen zizkien aldi berean bi

mezu entzuteko (entzumen bikoitza edo dikotikoa). Mezu bat bakarrik entzuteko

eskatzen zien. Hautazko arreta behartzeko, subjektuei mezu hori errepikatzeko

esaten zitzaien (jarraipen-teknika).

60. Irudia. Entzumen bikoitza

ARRETA

107

Entzun behar ez zuten mezuari buruzko emaitzak:

-Subjektuek jarraitzen ez zuten mezuaz ez zuten ezer gogoratzen.

-Hizkuntzaren aldaketak ere ez zituzten nabaritzen.

-Mezua atzetik aurrera joaten zela ez ziren konturatzen.

-Emakumezko ahotsa batetik gizonezko ahotsa baterako aldaketa nabaritzen

zuten.

-Ahotsaren tonuaren intentsitatea aldatzen bazen, nabaritu egiten zuten.

-Ahotsa edo soinu bat bereizten zuten.

Beste esperimentu batean, Moray-k (1959) ikusi zuen subjektuaren izena

sartzen bazuen mezuan subjektuek nabaritzen zutela.

Mezuaren ezaugarri fisikoak besterik ez zituzten nabaritzen. Mezuari

buruzko esanahiak ez zituzten gogoratzen. Bazirudien arreta mugatua zela eta

kontzientziara arretak hartzen duen informazioa ia bakarrik pasatzen dela.

Horiek eta beste esperimentuen emaitzak adierazteko, Broadbent-ek

arreta-eredu bat proposatu zuen.

Ereduak dio hautematen ditugun estimuluak erregistro sentsorial batean

daudela denbora txiki batez. Hor dauden bitartean, arretazko aurreanalisi batean,

ezaugarri fisikoak (tonua, kolorea, eta abar) zehazten direla. Iragazki bati esker,

analisi horren ondorioz zein estimulu prozesatuko diren gehien eta zein ez

aukeratzen da. Aukeratzen ez direnak baztertu egiten dira.

Hala ere, bere esperimentuetan, Treisman-ek zerbait desberdina aurkitu

zuen. Berak, subjektuei, belarri batetik, istorio bat jarri zien entzungailuetan eta

zorizko hitzen zerrenda bat, beste belarritik. Subjektuei arreta bakar batean

jartzeko esaten zien. Istorioaren erdian, aditzen ari ziren istorioa beste belarrira

pasatu zen eta, lehengo belarrian, bigarrengo edukiarekin jarraitu zen. Subjektu

gehienek beste belarrira pasatu ziren eta istorioari jarraitu zioten.

ARRETA

108

61. Irudia. Jarraipen-teknika (Treisman, 1960)

Hori esanahiaren nolabaiteko ezagutzaren seinalea zen. Orduan, bazegoen

esanahiaren prozesamenduren bat. Broadbent-en ereduak ez zuen hori

adierazten. Beraz, nola egiten zen? Datu horiek jasotzeko, Broadbent-en eredua

aldatu zuen Treisman-ek.

Treisman-en eredua malguagoa da, eta ez du informazioa blokeatzen, baizik

eta arindu egiten du (bolumena jaitsi), hautemangarriago edo ez eginez.

Estimuluak jasotzen dituen analisia hiru probaz osatuta dago. Lehengoa

estimuluen ezaugarri fisikoak aztertzeko da. Bigarrena, estimuluak linguistikoak

diren ala ez jakiteko. Hirugarrenean, hitzak hartzen dira eta esanahiak ematen

zaizkie. Lehian dauden estimuluak ezagutzeko, prozesuak aurrera jarraitzen du.

Adibidea: bilera batean zaude eta jende pila bat solasean ari da. Zu gizon

batekin hitz egiten ari zara eta zure aldameneko pertsona guztiak emakumeak dira.

Ahotsa horiek lehengo proban sailkatu daitezke. Ez duzu gehiago prozesatuko.

Egun batean, lagun batek deitzen dizu bere senargaiarengandik banatu dela

esateko. Aldi berean, oso interesgarria den film bat ikusten ari zara eta une

hoberenean dago. Lehenengo proban, zaila egiten da estimuluak bereiztea, soinu

desberdintasunak oso txikiak direlako. Horregatik, bigarren proba egiten da, silaba

ARRETA

109

eta hitzetan oinarritua. Horrela, ziur aski, hitz batzuez ohartuko zara, eta honelako

informazio-sarrera posiblea izango litzateke:

“Nirekin maitemindurik ez dagoela tsunamia hurbiltzen ari da!!

62. Irudia. Arreta eta prozesamendu sentsorialaren hiru eredu

Nahiz eta Treisman-en ereduak fenomeno batzuk ondo adierazi, badu arazo

bat, arretaren aurreanalisia oso konplexua dela, arretaren analisia bezainbestekoa.

Hori konpontzeko, Deutsch-ek eta Deutsch-ek (1963) beste bat proposatu

zuten. Haien iritziz, estimulu guztiak prozesatzen dira eta epe motzeko oroimenera

iristen direnean bakarrik egiten da hautaketa. Hala, subjektuek ia edozein

egoeratan ezagutu behar lukete informazioa.

Lewis-ek (1970) honako hau probatu zuen. Subjektuei hitzak aurkezten

zitzaizkien, belarri batetik. Beste belarritik ere, hitzak ematen ziren. Belarri

horretako hitzek batzuetan aintzat hartu behar zuten belarrietakoekin ez zuten

erlazio semantikorik, eta beste batzuetan, horien sinonimoak ziren. Lewisek

ARRETA

110

subjektuen erantzuna eta hitzen aurkezpenaren arteko sortasuna neurtu zuen eta

ikusi zuen sinonimo bat aurkezten zuenean subjektuen erantzunaren atzerapen

bat sortzen zuela. Atzerapen hori erlazionatuta ez zeuden hitzekin ez zen

gertatzen.

Emaitza hori iragazki goiztiar batekin ez da ondo egokitzen. Iragazki

berantiar bat proposatzen duen eremu batekin, hobeto egokitzen da. Horrela,

informazio guztia epe motzeko oroimenera iristen da, eta, han, informazioaren

garrantziaren arabera gehiago prozesatzen da edo ez. Garrantzitsua ez denez, ez

da gehiago elaboratzen eta ahaztu egiten da. Garrantzitsua dena gehiago elaboratu

eta biltegian gorde daiteke. Hori dela eta, alde bati entzuteak eta jarraitzeak ez du,

berez, eduki bat kontzientea edo ez izatea xedatzen, baizik eta gure epe motzeko

oroimenean sortuak eta ezagunak diren eremuak.

Stroop zeregina aditu gabeko estimuluak semantikoki prozesa daitezkeelako

froga bat da. Horregatik, interferentzia egiten dute.

3.16.1.1.2. Ikusmenezko materialekin:

- Ikusmenezko ikerketako atazak

Non dago Wally?

63. Irudia. “Non dago Wally?” liburuaren irudia. Antzekoak diren pertsonen multzo batean aurkitu behar da

Wally pertsonaia.

Azken denboraldian

ikerlanak. Hautazko arreta

denean, argiegia dagoen eremuaren barru

eremuaren kanpokoak zailak dira ikusten.

Anne M. Treisman

teoriak objektuak eta objektuen ezaugarrien arteko desberdintasuna hartzen du

kontuan. Teoriak honela

-objektuen ezaugarriak oso azkar eta paraleloan prozesatzen dira, arreta jarri

gabe.

-ezaugarriak objektuak sortzeko konbinatzen dira. Prozesu

egiten da. Hori da bigarren pausoa

G urdina bila ezazu

ARRETA

111

Azken denboraldian, ikusmenaren inguruan egin dira arretari buruzko

Hautazko arreta-proiektore batekin konparatzen da. Argia proiektatzen

denean, argiegia dagoen eremuaren barruko estimuluak argi ikusten dira, baina

eremuaren kanpokoak zailak dira ikusten.

Treisman-ek teoria bat proposatu du. Ezaugarri

teoriak objektuak eta objektuen ezaugarrien arteko desberdintasuna hartzen du

dio:

objektuen ezaugarriak oso azkar eta paraleloan prozesatzen dira, arreta jarri

ezaugarriak objektuak sortzeko konbinatzen dira. Prozesu hori poliki eta seriean

da bigarren pausoa.

arretari buruzko

proiektore batekin konparatzen da. Argia proiektatzen

estimuluak argi ikusten dira, baina

teoria bat proposatu du. Ezaugarri-integrazioaren

teoriak objektuak eta objektuen ezaugarrien arteko desberdintasuna hartzen du

objektuen ezaugarriak oso azkar eta paraleloan prozesatzen dira, arreta jarri

poliki eta seriean

G urdina bila ezazu

Lehengo atazan, ezaugarri bat bakarrik bilatu behar dugu. Beste hizkiak

bilatzen duguna kolorearengatik

ezaugarri mota konbinatzen dira, kolorea eta forma

oinarrietan bilatu behar dugu.

3.16.2. Arreta zatitua:

Gure organismoak

gaitasuna da, ekintza batek bestea egitea eragozten ez duelarik.

eta kakorratz-lana egin; autoa gidatu eta irratia entzun...

Zeregin desberdinen arteko bateragarritasuna aurkitu nahi da:

errendimendu maila jaitsi gabe

dira.

Zeregin batek beste zereginean interferentziak sortu, biak antzerakoak

badira edo baliabide kognitibo berdinak behar badituzte.

entzun eta adiskide bat esaten ari zaiguna entzun.

ARRETA

112

ezaugarri bat bakarrik bilatu behar dugu. Beste hizkiak

arengatik bereizten dira. Hala ere, bigarren ata

ezaugarri mota konbinatzen dira, kolorea eta forma; bi ezaugarri horien

tan bilatu behar dugu. Horrek asko zailtzen du ataza.

ure organismoak aldi berean bi ekintza edo gehiago egiteko duen

a batek bestea egitea eragozten ez duelarik. Adb: telebista ikusi

autoa gidatu eta irratia entzun...

Zeregin desberdinen arteko bateragarritasuna aurkitu nahi da:

errendimendu maila jaitsi gabe; elkarrekin egin daitezkeen ekintzak

Zeregin batek beste zereginean interferentziak sortu, biak antzerakoak

kognitibo berdinak behar badituzte. Adb: telebistako albisteak

entzun eta adiskide bat esaten ari zaiguna entzun.

ezaugarri bat bakarrik bilatu behar dugu. Beste hizkiak, eta

dira. Hala ere, bigarren atazan, bi

bi ezaugarri horien

edo gehiago egiteko duen

Adb: telebista ikusi

Zeregin desberdinen arteko bateragarritasuna aurkitu nahi da:

elkarrekin egin daitezkeen ekintzak topatu nahi

Zeregin batek beste zereginean interferentziak sortu, biak antzerakoak

Adb: telebistako albisteak

ARRETA

113

Dena den, praktikarekin, arreta zatituta behar duten atazak hobetzen dira.

3.16.2.1. Zer ikerketa mota egiten da arreta mota hori aztertzeko?

3.16.2.1.1. Zeregin bikoitzaren paradigma erabiltzen da. Bi ataza batera egin

behar dira (adibidez, irudi batzuen izenak esan eta soinu bat altutzat, baxutzat edo

ertaintzat jo; errendimendua ekintza bat bakarrik egin behar duen talde

batenarekin konparatzen da. Eginkizunak egiteko xehetasuna eta abiadura neurtzen

da).

64. Irudia. Multiatazak

Egiten ditugun zereginek sistema sentsorial desberdinak erabiltzen

badituzte ez dago interferentziarik, oro har.

Shaffer-ek (1975) oso azkar mekanografiatzen zuten subjektu batzuei bi

zeregin eman zizkien: batetik, ezezaguna zen hizkuntza batean testu edo mezu bat

mekanografiatu, eta, bestetik, entzungailu batetik entzuten zen mezu bat

errepikatu.

Shaffer-ek ikusi zuen informazioa kanal beratik prozesatu behar bazen

interferentzia sortzen zela.

Adibidez, ezkerreko belarritik mekanografiatzeko mezua entzun eta

eskuineko belarritakoa errepikatu egin behar bazuten, orduan, bazegoen

interferentzia. Mekanografiatzeko testua idatzita bazegoen eta bestea entzutekoa

bazen, orduan interferentziarik ez.

ARRETA

114

Bi zeregin aldi berean egitea hiru faktorek xedatuta dago: zereginen

zailtasuna, zereginen antzekotasuna eta zereginekiko praktika.

Kahnemman-ek (1973) eredu bat proposatu zuen arretaren prozesuek

baliabide kognitiboak kontsumitzen dituztela adierazteko. Estimulu bat

ezagutzeko, baliabideak behar dira, eta, estimulua konplexua izanez gero, baliabide

asko erabiliko dira. Baliabideak agor daitezke eta posible litzateke iristen diren

beste estimuluak horregatik ez prozesatzea.

Hala ere, baliabideen aukera guk egina da; gu ez gara estimuluen esklaboak,

baizik eta guk estimulu garrantzitsuei mugatuak dauden baliabideak esleitzen

dizkiegu.

Baliabideak gizakiaren aktibazio mailaren araberakoak dira. Aktibazio

gehiagok baliabide gehiago dakar.

Ereduak dio bi edo gauza gehiago aldi berean egiten saiatzen garenean

ditugun arazoak ez datozela interferentziengatik, zereginek ditugun baliabideak

baino gehiago behar dituztelako baizik.

3.16.3. Arreta jarraitua

Gizakiok denboran zehar zeregin batean arreta mantentzeko dugun

gaitasuna da, arreta maila hori gutxitu gabe eta akatsik egin gabe. Adb: mikroskopio

baten bidez bakteriak bereizten aritzen den biologo bat, aireportu bateko kontrol-

dorreko kontrolatzaile bat...

ARRETA

115

Denboran zehar arreta mantentzeko dugun gaitasuna mugatua da. 30

minutu pasa ondoren nekea agertzen hasten dela ikusi da: akatsak egin eta

erantzuna eman bitarteko denbora luzatu.

Ikertzaileek arreta mota hori “arousal”ekin erlazionatzen dute. Oso arreta

mota oinarrizkoa da bizidunengan.

Arousal maila egoki batean, gure eraginkortasun fisiologikoa onena da:

prozesu fisiologikoak intentsiboki egiten dira eta gure arreta hobeto manten

dezakegu.

Arreta mota hori aztertzeko, adibidez, detekzio-zereginak erabiltzen dira.

Subjektuek, denbora-epe luze batez, ustekabeko estimulu bat agertu dela detektatu

behar dute. Beste zereginetan, egoeraren aldaketa bat detektatu behar da.

Subjektuek baldin badakite atazan zer moduzko jarduera duten, arreta

hobeto mantentzen dute. Atsedenaldiak tartekatzen badira, subjektuen

errendimendua hobetu ere egiten da.

Arreta entzumen-estimuluekin ikusmen-estimuluekin baino errazago

mantentzen da.

Beste arreta motekin gertatzen den moduan, praktikarekin hobetuz doa.

65. Irudia. Arreta jarraitua erabili behar dute kontrolatzaileek seinaleak detektatu eta interpretatzeko

ARRETA

116

3.16.4. Arreta exekutiboa

Borondatezko kontrolaren ardura du. Plangintza, estrategia behar duten

egoeretako prozesamendurako kontrola.

Posner-en aburuz, arreta mota horri esker, gure prozesuak eta ekintzak

kontrola daitezke. Arreta mota horrek gure portaeraren barneko ebaluazioan,

zereginen kontrolean eta zereginez aldatzeko prozesuan hartzen du parte:

-Zeregin bat egiten dugun bitartean, egiten ditugun akatsak detekta

ditzakegu; zereginaren zailtasunari eta egiteko ahalmenari buruzko informazio

ematen digu (hori zailegia da edo nik ez daukat horrelakorik egiteko ahalmena).

Ikerketa batzuetan ikusi da guk akats bat detektatzen dugunean nahi dugun

zehaztasun maila lortzeko zeregina egiteko abiadura egokitzen dugula.

-Gure emozioak ekintzetako kontrolean izan dezakete eragina. Zeregin bat

egitean emoziozko balioa duen argazki bat aurkezten badigute, erantzunak

atzeratu daitezke, nahiz eta zereginarekin zerikusirik ez izan.

- Zereginez aldatzen dugunean, arreta horrek aldaketaren prozesuak

antolatzen ditu. Hori egiteko, lehenengoz, egiten den atazaren prozesua inhibitu

behar da; gero, epe luzeko oroimenetik zeregin berria egiteko estrategiak

ARRETA

117

berreskuratu behar dira. Horrek denbora hartzen du. Horregatik, zereginez

aldatuta, erantzunak atzerarazten dira zeregin bererekin jarraitzearen aldean.

-Arreta horrek epe motzeko oroimenaren edukiak aktiboki manipulatzen

ditu.

Praktika txiki bat. Gogoratu zerrendaren azken hiru zenbakiak (aurretik

zerrenda noiz bukatuko den jakin gabe).

Hori egiteko, zenbakien kontua eraman behar duzu soberan dauden unean

uzteko. Badirudi arreta mota horren ekarpena dela.

118

119

MOTIBAZIOA

120

MOTIBAZIOA

4.1 Sarrera

“Zerk eragiten du portaerak?” galderari erantzuten saiatuko dira

motibazioa aztertzen duten zenbait teoria. Adibidez, zergatik ikasten dugun

Psikologia moduko gradu bat azaltzen saiatzen garenean. Motibazioaren teoria

erabilgarria izango da jokabideari, kasu honetan ikasteari, indarra eta norabidea

zerk ematen dion azaltzeko gai den neurrian. Ikaslea motibatzen duena arrazoi edo

motibo bat da, baita bere ekintzen asmoak zuzentzen duena ere. Galdera bera

planteatuko dugu beste era batera: aurretiko zer baldintzak suspertzen eta

zuzentzen dute jarrera? Motibazioan adituak direnek ikertzen dihardute jarrera

nola indartzen eta zuzentzen den zenbait helburutara. Horrenbestez, jokabidearen

ikerketa jokabidea indartzailearen eta zuzenduaren “aurrebaldintzak” bilatzean

datza. Jokaera indartzailea eta zuzendua azaltzeko aurretiko baldintza bat

proposatzen dugun bakoitzean, motibazioaren esparrura egiten dugu salto.

Ikasleak ikastearen zergatia esplikatu nahi dugunean, bereraren

esfortzuaren aurrebaldintzak zehazten saiatzen gara. Alegia, “zein da jarreraren

kausa?” galderarako erantzuna da gakoa aurretiko baldintzak adierazteko.

Jarreraren kausa esplikatzeko, saiakerak beste galdera zehatz batzuetara

garamatza; era honetako galderak: “zerk sortzen du jarrera?”, “nola mantentzen da

jarrera?”, “zergatik zuzentzen da helburu batzuetara eta ez besteetara?”, “nola

gelditzen da?”. Ez da nahikoa ikaslea Psikologia gradua ateratzeko ikastearen

kausaz galdetzea; galdera hauek ere egin behar genituzke: zergatik hasi zen hori

ikasten hasiera batean? Zerk indartzen du bere esfortzua orduz ordu, egunez

egun? Zergatik aukeratu zuen gradu hau eta ez beste bat? Eta zergatik eten du

ikasketa? Hortaz, portaeraren motibazio-azterketa hasieran, irauten duen

bitartean eta haren bukaeran ulertu behar da.

Motibazioaren barnean, beste arazo bat jokabidearen intentsitatearen

aldakortasunaren zergatia da. Langilea, egun batzuetan, azkar eta diziplinaz lan

MOTIBAZIOA

egiten du, eta beste batzuetan, berriz, ganorarik gabe ibiltzen da. Zapuztuta dagoen

aitak bere semeari garrasi eta oihu egiten dio, eta, besteetan, egoera berdintsuan,

arinki ohartarazten dio. Atleta baten kasuan, entrenamendua egun batzuetan ekina

eta gogorra izan daiteke eta ahula eta ganorarik gabea beste egunetan. Gure

psikologiako ikaslearen kasuan, irakasgai bera ikasteko, batzuetan, gogo handia

eta interesa izango du, eta bestetan, aldiz, interesa piztea eta arreta mantentzea

kostatuko zaio.

Pertsona batek zergatik hartzen du parte ekintza batean eta beste une

batean ez du ekintza horretan parte hartzen? Motibazioa ikertzen dutenei zergati

hori ere interesatzen zaie. Gakoa honako honetan datza: pertsona batek aukera

ezberdinen artean zergatik erabakitzen du bide bat eta beste une batean

aukeraturiko bidea ez luke hartuko? Ikasleak zergatik ikasten du astelehenean eta

ez asteartean edo asteazkenean? Pertsona batek zergatik jaten du asko

arratsaldeko ordu bietan eta ez hiruretan? Pertsona bat zergatik haserretzen da

auto-ilara batean dagoenean eta, egoera berean, lasai egoten da beste egun batean?

Jendearen portaera oso aldakorra da intentsitateari dagokionez. Hori dela eta,

bigarren galdera horrek jokaeraren intentsitatea denboran zehar zehazten duten

indarrak ikertzen ditu.

Badago hirugarren galdera bat honako hau planteatzen duena: zergatik

dago hainbeste ezberdintasun indibidual? Nola sortzen dira motibazio-

desberdintasun horiek eta zer-nolako inplikazioak dituzte? Pertsona batek

zergatik bilatzen ditu estimulu-iturriak (adibidez, motozikletan joatea) etengabe

eta beste batek baztertzen ditu aktiboki? Lehiaketa batean, pertsona batzuek

zergatik bilatzen dute biziki irabaztea eta beste batzuk ez dira irabaztera mugatzen

eta adiskideak egitea nahiago dute? Zergatik daude pertsona batzuk berehala

erasokor jartzen direnak eta beste batzuk oso bakezaleak? Hirugarren galdera

horrek honako hau dakar berarekin: pertsonek ez dituzte motibazio berak;

aktibatu eta gero, indar eta arrazoi desberdinak ditugu.

MOTIBAZIOA

4.2. Zer da motibazioa?

Portaeraren hasiera, mantentze, norabide eta amaieraren ardura duen

prozesua da. Motibazioak ekintzarako organismoa energia eman eta helmuga

batera zuzentzen du.

4.3. Nolakoa da motibazioaren prozesua?

Motibazioa prozesu dinamikoa da. Motibazio-egoera, etengabeko fluxu

batean, hazten eta gainbeheran ari da etengabe.

Oro har, prozesua motibo bat agertuta hasten da. Motiboa beharra edo

desio espezifikoa da, organismoa helburu bat lortzeko bidean jartzen duena.

Motibo horrek zerbait egiteko intentzioa sortzen du. Zerbait lortzeko poztasuna

aurreratzen dugu. Estimulu edo egoera batzuek organismoa aktibatzen dute. Gure

portaerak helburura hurbiltzen gaitu. Lortu eta gero, ondo edo gaizki sentituko

gara eta ondorio batzuk izango dira.

Adibidea:

Beharra: gose naiz

Aktibazioa: erlojuak esaten du 2:00ak direla

Portaera: banoa tabernara

Helburua: bazkaltzen dut

Ondorioa: nahiko pozik nago, ez nago goseak

MOTIBAZIOA

66. Irudia. Motibazioaren prozesu orokorra

Lehen mailako edo bigarren mailako motiboak edo beharrak daude.

Lehenengoak jatorrizkoak dira, eta bizirautearekin zuzen erlazionatuta daude

(gosea, sexua, egarria …); eta bigarrengoak ikasiak dira, eta eragiten duten

portaera ez da beharrezkoa bizirauteko (boterearen beharra …).

Historian zehar, psikologoak saiatu dira gure bizitzak zer helburu duen

galderari erantzuten. Galdera horrekin ere, zerk asetzen gaituen galderari

erantzun nahi izan zaio. Psikoanalistek, jatorrizko behar biologikoak betetzeak

zoriontasunera eramango gaituela sinesten dute. Konduktistek ere azpimarratzen

dute, besteak beste, janariaren eta sexuaren beharra betetzea funtsezkoa dela. Hala

ere, XX. mendearen erdian, psikologo batzuek ondorioztatu zuten zoriontasuna

izateko bidea askoz konplexuagoa zela.

BEHARRA PORTAERA

HELBURUA

ONDORIOA

MOTIBAZIOA

Horietako bat, Abraham Maslow (1908-1970) izan zen. Maslow,

psikoterapeuta zen eta humanismo eskolaren sortzailetariko bat. Maslowen ustez,

kontzientziaren maila gorenera iristeko eta gizabanakoaren potentzialik handiena

aurkitzeko, gure bizitzako xedeak aurkitu eta haiei jarraitu behar diegu.

Maslow-en aburuz, gizakiek pauso batzuei jarraitu behar diete

autorrealizazioaren bidean. Pauso horiek, gure motibazioaren bidea, piramide

batean irudikatzen dira askotan.

67. Irudia. Beharren hierarkia. Maslow

Motiboak hierarkikoki antolatzen dira. Hala, motibo batzuek oinarrizko

funtzioak eta biziraupenerakoak betetzen dituzte, eta beste batzuek, berriz, goi-

mailako funtzioak dituzte, eta hazkuntza dute helburu.

Maslow-ek dio gutako bakoitzak bizitzan xede bat dugula eta xede hori lortzeko

motibatuta gaudela. Hori dela eta, gure bizitzan zehar, zorionerako bidea xede hori

MOTIBAZIOA

aurkitzea da. Bizitan jendeak ondoen egiten duena egiteko aukerarik ez badu,

beste behar guztiak beteta izan arren, egonezin eta kontentagaitz egongo da

betirako. Gure potentziala aurkitu behar dugu, eta, aurkitu ondoren, betetzen

utziko diguten esperientziak bilatu behar ditugu. “Gizakiak izan daitekeena izan

behar du”.

Maslow-en hierarkia motibazioa ikertzeko hasierako puntu ona izan arren,

kontuz hartu behar dugu. Badirudi behar batzuk besteak baino oinarrizkoak direla,

baina badakigu, batzuetan, nahiz eta beharra horiek beteak ez izan, beste goiko

batzuetara irits daitekeela. Adibidez, artista batzuek, nahiz eta gose izan,

margotzen jarraitzen dute.

4.4. Motibazio fisiologikoak

Bultzaden urritzearen teoriak dio beharra fisiologikoek kitzikatze-egoera

bat sortzen dutela organismoan, eta horrek beharra urritzeko bultzada sentitzen

du. Bultzadak organismoaren elikagaia, oxigenoa, ura, azukre eta bestelako

osagarriak bizitzeko beharrezkoak diren muga batzuen arteko balioetan

mantentzen saiatzen dira.

Organismoaren helburua homeostasi bat lortzea da. Biziraupenarekin

erlazionatuta dauden zenbait balio konstante mantentzeko joera da homeostasia.

Organismoak oreka bilatzen du.

4.4.1. Gosea

Goseak eta egarriak egoteak janaria eta edaria bilatzera eramaten gaitu.

Hala, energia eta elikagaiak lortzen ditugu aktibo eta erne egoteko, baita

immunitate-sistema ondo funtzionatzeko ere.

MOTIBAZIOA

4.4.1.1. Zerk erregulatzen du gosea?

Hipotalamoak erregulatzen du, eta beste beharren eta emozioen

erregulazioan ere parte hartzen du. Hipotalamoko hiru aldek gosea kontrolatzen

dute garuneko beste alde batzuekin batera:

-jateko sistema

-asebetetzeko sistema

-gosearen erregulazio-sistema

Lehengo biak lesionatzen badira, ez da ezer jaten edo kontrolik gabe jaten

da. Gure sabelak, dilatatuta edo beteta dagoenean, hipotalamoaren neuronak

aktibatzen ditu eta janari gehiago izateko bultzada desagertzen da.

68. Irudia. Gosearen kontrolguneak

Gosea kontrolatzeko, hipotalamoak zenbait informazio erabiltzen ditu:

-Sabelaren kontrakzioak. Horiek seinaleak bidaltzen dizkiote jateko sistemari.

MOTIBAZIOA

-Odoleko azukrea. Gibela eta duodenoak hartu dugun azukrearen maila

detektatzen dute. Mezu kimikoak bidaltzen dituzte.

Jaten dugunean, janariak minutu batzuk ematen du digeritzeko. Poliki jaten

badugu, garunak denbora izango du glukosaren gehitzea nabaritzeko eta asebete-

seinaleak bidaltzeko. Hala izanez, ez dugu behar dugun baino gehiago jango.

-Gorputzaren koipe-tasa. Epe-luzerako gorputzaren pisua mantentzea

hipotalamoak kontrolatzen du. Hipotalamoak gorputzaren koipe-tasa orokorra

detektatzen du. Zelula adiposoak leptina proteina askatzen dute odolaren

korrontean. Zenbat eta koipe gehiago hainbat eta leptina gehiago askatzen dute.

Hipotalamoak informazioa hartzen du gorputzaren pisua kontrolatzeko:

-Asebetetze-seinaleak bidaltzen ditu.

-Azukrearen bidez gosea kontrolatzeko seinaleak bidaltzen ditu.

-Nerbio-sistema sinpatikoa aktibatzen du, zelula adiposoetan bukatzen diren

neurona sinpatikoen metabolismoa bizkortzeko. Horren ondorioz, koipea erre

egiten da.

Zientifikoek uste dute denok genetikoki programatutako doikuntza-puntu

bat dugula. Puntu horrek gorputzaren koipe- eta muskulu-masarako tarte bat

determinatzen du, zeina mantentzen saiatzen baikara. Tarte horretatik kanpo,

hipotalamoak zenbat janari hartu eta nola metabolizatu kontrolatuko du.

Beste alde batetik, bi neurotransmisorek janariaren balio hedonikoan

hartzen dute parte: serotonina eta dopamina. Serotoninak gosea inhibitzen duten

neuronetan du eragina. Dopaminak esperientzia atsegingarriekin du lotura.

Gustukoa dugun janari bat hartuz gero, garunak dopamina askatzen du.

MOTIBAZIOA

4.4.1.2. Orduan, obesitatea zergatik gertatzen da?

Doikuntza-puntu bat baldin badugu, jendearen obesitatearen zergatia

adierazi behar da. Badirudi bi arrazoi izan daitezkeela:

-Alde batetik, ikerlanek erakutsi dute, obesoak leptinaren eraginarekiko

erresistenteak direla.

-Beste alde batetik, janariak, behar bat betetzeaz gain, zaporea du, eta zapore

askok ezaugarri atsegingarriak dituzte. Janari on bat ikusi edo usaintzen dugunean,

garunaren neurotransmisore batzuk askatzen dira, besteak beste, serotonina, eta

serotoninak garunaren plazeraren bideak aktibatzen ditu. Janariak, sustapen-

balioa hartuz gero, behar genukeen baino gehiago jatera eramango gaitu.

Gainera, usainak intsulina hormona askatzea aktibatzen du. Intsulinak gosea

sortzen du odolaren glukosa maila jaitsiz.

Obesoek, askotan, gehiegi jaten dute hobeto sentitzeko.

-Ikaskuntzak ere oso eragin handia du gure jateko portaeran. Zer, noiz eta zenbat

jaten dugun neurri batean determinatzen du.

-Gainera, badirudi, obesoek, biologikoki, doikuntza-puntu hori obeso egoteko

puntu batean dutela. Doikuntza-puntu hori zerk determinatzen duen ez jakin

arren, badakigu gure jatorrizko adipozitoen kopuruak, erritmo metabolikoak eta

leptinarekiko sentiberatasunak zeregin garrantzitsua dutela.

Ziur aski, geneak oso inportanteak dira puntua determinatzen. Adoptatu direnen

gorputzaren masak beren guraso biologikoaren masarekin du korrelazioa, ez

adopzio-gurasoekikoarekin.

4.4.2. Behar sexuala

Sexu-desira edo libidoa, aktibitate eta plazer sexualerako bultzada da.

Biologikoa izan arren, faktore kulturalek eta gizartekoek ere eragin handia dute

behar sexualean.

MOTIBAZIOA

4.4.2.1. Zerk baldintzatzen du sexu-desira?

Testosteronak zeregin handia du desira mailan. Bestalde, dopaminaren

transmisioarekin erlazionatuta dagoen gene-mutazio batek desira handiagotzen

du. Badirudi populazioaren % 20k mutazio hori duela eta %70ek, genearen

aldaera bat, zeinak desira gutxitzen baitu.

Badirudi, halaber, egia litekeela gizonezkoek emakumezkoek baino

gehiagotan izan nahi izaten dituztela sexu-harremanak, sexua eta kitzikatze

sexuala handiago izaten dutela, fantasia gehiago, gehiagotan masturbatu, eta

bikotekide sexual gehiago nahi izaten dutela.

Dena den, nahiz eta testosterona-maila horren erantzule izan litekeen,

arrazoiak kulturalak ere izan daitezke. Emakumeen hazkuntzan ez da desira

sexuala handia izatea bultzatzen , ezta haren espresioa ere. Beraz, dagoen

ebidentzia ez da argia.

Eta desira homosexuala, nola gertatzen da?

Ia kultura guztietan eta historiaren hasieratik, presente daude sexu bereko

pertsonen arteko sexu-harremanak. Biologoek portaera homosexualak aurkitu

dituzte 450 espezie ingurutan. Hormonetan oinarritutako teoria batek dio

androgenoek jaio aurreko ingurunean determinatzen dutela umekiaren garunak

emakumezkoaren edo gizonezkoaren ezaugarrietarantz joko duen. Hala, neskatoek

testosterona gehiegiko ingurune batean egonez gero, garun maskulinotua izango

dute, eta mutilek testosterona gutxiegiko batean garun femeninotua izango dute.

Teoriak dio eragin horien geroko izaeran eta orientazio homosexualean ikusten

direla.

Ikerlan askotan ikusi da homosexualak direnen eta ez direnen artean

badirela jatorrizkoak diruditen desberdintasunak. Horrek joera biologiko bat

eman dezake aditzera. Batzuek bikien orientazio sexualari begiratu diote, eta

ondorioztatu dute, berdinak diren bikien arteko komunztadura-indizea berdinak

ez direnena baino altuagoa dela (%52-%22).

MOTIBAZIOA

4.4.3. Arousala

Gure organismoak estimulazio eta aktibitate maila bat behar du ondo

sentitzeko. Estimulazioa oso txikia edo handiegia baldin bada, gaizki sentitzen

gara. Egoera horretan, gure portaera arousal edo aktibazio orokorraren maila

egokia lortu ahal izatera abiatzen da.

Depribazio sentsorialaren esperimentuek erakusten dute denbora luzeko

estimulazio eza oso mingarria izan daitekeela. Adibidez, Harlow-ek tximinoekin

egindako esperimentuetan, tximino txikiek estimulazio eza dela eta garapenaren

atzerapena erakusten zuten. Egoeran horretan, tximinoek peluxeak nahiago

zituzten esnea ematen zuten beste ile gabeko panpinak baino.

Yerkes-Dodson legeak dio edozein gauza egitean arousal maila bat izan

behar dugula errendimendu ona izateko. Arousal maila hori eta errendimenduaren

erlazioaren funtzioak alderantzikatuko U baten forma du. Hala ere, errendimendua

atazaren zailtasunaren araberakoa ere bada.

Arousal egokiena desberdina izan daiteke egin behar den atazaren arabera.

Neurri batean, atazaren konplexutasuna handitu ahala, arousalak handiagotu

behar du. Zailak edo berriak diren atazetan, arousal maila baxua egokiena da.

Berriak eta ondo ikasi behar diren atazak egiteko, arousal maila altua da

komenigarriena.

69. Irudia. Arousalaren eragina errendimenduan

MOTIBAZIOA

Arousalen teoria batzuetan ez da betetzen. Pertsona batzuentzat, oso

erakargarria da aldaera guztietako estimulu berriak esperimentatzea eta haiekin

doazen sentsazio biziak esperimentatzea. Pertsona horiek, oro har, arriskuak

hartzeko esperientziak izan nahi izaten dituzte.

4.5. Motibazio intrintsekoa eta estrintsekoa

Motibazioa intrintsekoa (autoerregulatua) edo estrintsekoa (inguruneak

erregulatua) izan daiteke.

4.5.1. Intrintsekoa

Barne-eraginek sortzen dute motibazioa. Interesetatik, jakin-minetik eta

beharretatik sortzen da. Aktibitatea bera interesgarria egiten zaigu.

70. Irudia. Motibazio intrintsekoak dituztenek atazan bertan aurkitzen dute ekintzarako bultzada

Ikertzaile askoren ustez, motibazio horren oinarria gizakien

autodeterminazio eta gaitasunaren beharretan datza. Gizakiak ingurunea miatzeko

joera dugu; inguruneak eta gizakiok modu eraginkor batean eragiten diogu elkarri.

Gure trebetasunekin bat datozen erronkek interesa sortzen digute, baita

gureganako konfiantzak eta autodeterminazioaren sentimenduak ere.

Beste autore batzuek diote motibazio intrintsekoa gure jakin-mina

intelektualean oinarritzen dela. Horien aburuz, estimulazioa behar dugu, gure

garunak informazioa bilatzera eramaten baikaitu.

Motibazio intrintsekoa bultzatzeko:

-Atazari dagokionez

Berria, konplexutasun ertainekoa eta ezustekoa izan behar du. Atazaren

zailtasunak trebetasunarekin kongruentea

Erronkaren maila egokienaren jarioaren ereduaren

arabera, honako hau da:

71 Irudia. Csikszentmihalyi-ren ereduko aktibitatearen z

-Gure autopertzepzioak

Gure errendimendua, gaitasun

ere determinatzen du gure motibazio intrin

motibazio intrintsekoa ere handia

-Emozioari dagokionez

Autogaitasun- eta autodeterminazio

sentitu behar dugu portaera hori egitea eta

aukeratzen dugula. Horrek sentimendu positiboak sortzen ditu.

-Portaera bera

Loren-en (1981) aburuz, portaera batzuetan, beharrak

estimulu batzuk agertzen

garrantzitsu bilakatzen dira.

dugulako.

MOTIBAZIOA

Berria, konplexutasun ertainekoa eta ezustekoa izan behar du. Atazaren

trebetasunarekin kongruentea izan behar du.

Erronkaren maila egokienaren jarioaren ereduaren (Csikszentmihalyi)

ren ereduko aktibitatearen zailtasunaren eta asperkizunaren arteko erlazioa

Gure autopertzepzioak

rrendimendua, gaitasuna eta autodeterminazioa ebaluatze

determinatzen du gure motibazio intrintsekoa. Denak handiak

ere handia izango da.

eta autodeterminazio-sentimenduak sortu behar dira. Guk

portaera hori egitea eta hori egitearen hasiera eta amaiera

aukeratzen dugula. Horrek sentimendu positiboak sortzen ditu.

en (1981) aburuz, portaera batzuetan, beharrak bultzat

k agertzen direnean. Portaera horiek egitea beharra asetzea bezain

garrantzitsu bilakatzen dira. Adibidez, jaten dugu jateko motibazio intrin

Berria, konplexutasun ertainekoa eta ezustekoa izan behar du. Atazaren

(Csikszentmihalyi)

unaren arteko erlazioa

ebaluatzeko moduak

handiak badira,

sentimenduak sortu behar dira. Guk

egitearen hasiera eta amaiera

bultzatu egiten gaitu

. Portaera horiek egitea beharra asetzea bezain

Adibidez, jaten dugu jateko motibazio intrintsekoa

MOTIBAZIOA

Beraz, edozein atazak edo jarduerak, motibazio intrintsekozko portaera bat

sortzeko, kuriositatea eta interesa sortu behar du hasieran, eta, gero, banakako

gaitasunetarako, erronka sortzeko modukoa izan behar du. Gainera,

errendimenduaren feedbacka jaso behar da.

4.5.2. Estrintsekoa

Estrintsekoa: kanpo-eraginek sortzen duten motibazioa. Estimuluek

zuzentzen dute motibazio mota hori eta ikaskuntzatik dator.

Portaera egiten da baldintzapen klasikoa edo eragilearen bidez ikasi delako.

Baldintzapen klasikoaren bidez, esanahi gabeko estimuluek ezaugarri

hedonikoak hartzen dituzte.

Baldintzapen eragilearen bidez, estimulu batzuk lortzeko edo saihesteko

egiten dira portaerak. Baldintzapen horri esker, errefortzuak eta zigorrak zein

estimulu diren ikasten dugu, baita horietara hurbiltzen edo urruntzen gaituzten

portaerak ere.

Estimuluek motibazio-balio bat hartzen dutenean, edozein portaera egitera

eraman gaitzakete.

Hona hemen motibazio estrintsekoaren adibide bat: AEBn gidarien %15ek

bakarrik erabiltzen du segurtasun-uhala gobernuak iragarki-kanpainak egin arren.

Datu horri aurre egiteko, Virginiako Unibertsitatean, “segurtasun-uhalaren loteria”

izeneko programa bat eraman zuten aurrera. Campuseko poliziek segurtasun-uhala

jarrita zeramaten gidarien matrikulak apuntatzen zituzten. Ondoren, matrikulak

zozketa batean sartzen ziren. Loteriak iraun zuen bitartean, segurtasun-uhalaren

erabilerak gora egin zuen.

4.5.2.1. Pizgarria pertsonek portaera bat egitera edo saihestera eramaten duen

kanpoko estimulua da.

MOTIBAZIOA

72. Irudia. Pizgarria: zerbait ona lortzeko igurikitzea

4.5.2.2. Orduan, zein da errefortzuen eta pizgarrien arteko desberdintasuna?

Eragina duten unea. Errefortzuak eta zigorrak portaeraren ondoren

agertzen dira. Pizgarriak portaera baino lehen. Pizgarriek portaera egin eta gero

zerbait lortzeko igurikitzea sortzen dute. Pizgarrien balioa pertsonaren motibazio-

egoeraren araberakoa da. Diru asko baldin badut, diruak, pizgarri gisa, ez du balio

handirik izango.

Beste desberdintasun bat bada. Pizgarriak portaeraren hasierako

intentsitatea modulatu egiten du, eta errefortzuak portaera errepikatzea

(errepikatuko den ala ez) determinatuko duela.

Ikerlan asko egin dira, egiaztatzeko ea pizgarriek eragin txarra duten:

pizgarriaren kostea ezkutua.

4.5.2.3. Pizgarriaren koste ezkutua

Ezkutua, pizgarriak oro har positiboak eta erakargarriak direla pentsatzen

dugulako. Kostea honako arrazoi hauengatik:

-Sariek motibazio estrintsekoa handitzen dute eta motibazio intrintsekoa

txikiagotzen dute.

-Sariek ikaskuntzarekin interferentziak sortzen dituztelako.

• Helburuak aldatzen dituzte, ikasi eta aditua izatetik saria lortzeko egin

behar dudana egitera.

MOTIBAZIOA

• Lehentasunak aldatzen dituzte, erronka egokien bidez, ataza errazak

arrakasta errazak lortzeko.

• Ataza noiz bukatzen duen ezartzen duen irizpidea aldatzen dute. Saririk ez

badago, ataza bukatzen da kuriositatea edo aditu izatearen maila lortu dugunean.

Saria badago, ataza bukatzen da saria lortzeko irizpidea bete denean.

-Emozioak negatibo bihur daitezke. Saririk ez badago, kuriositatea, gozamena eta

interesa daude. Saririk badago, estresa, antsietatea eta frustrazioa agertzen dira

askotan.

-Ikaskuntza aldatzen da, sortzailea izatetik zurruna izatera.

-Sariek ikasmaterialak buruz ikastera bideratzen dute arreta, eta ez esanahiak

ulertzera.

4.5.2.4. Beraz, sariak beti mintzen du portaera?

Ez, batzuetan, oso eraginkorra da portaera bat hasteko motibazio

intrintsekorik ez dagoenean.

4.5.2.5. Sariak ematekotan, beti hobe da honako hau kontuan hartzea:

-Ez erabiltzea motibazio intrintsekoa badago, pizgarriak motibaziorako iturri

gehigarria ematen duelako, eta motibazio gehiegi ez da ona ezer egiteko.

-Ez erabiltzea atazarako pentsamendu sortzailea edo estrategikoa behar bada

(zurruntasun kognitiboa sortzen duelako).

-Motibazio intrintsekoa baldin badago, saria oso nabarmena eta ukigaia ez izatea.

-Sari ukigaiak baino hobe da Premack-en printzipioa erabiltzea: motibatutako

portaerak ez desiratutako portaerekin kontingenteak eginez, portaera horien

maiztasuna handituko da. Adibidea, zure logela garbitzen baduzu, gero telebista

ikus ahal izango duzu.

MOTIBAZIOA

-Eraginkorra izateko, saria beti portaerarekin kontingentea eman behar da, hau da,

portaera egiten den bakoitzean, eta ez portaera gertatzen ez denean.

4.6. Motibazio kognitiboa

Motibazioaren alderdi psikologikoak dira.

4.6.1. Helburuak

Alderdi horiek zerbait lortzeko pertsonek dituzten plan, egitasmo,

helburuekin dute zerikusia.

Helburua lortu nahi duguna da, eta asmoa portaera bat egiteko

probabilitateari buruzko gure estimazioa da.

Kontzepzio klasiko baten ustez, helburuek inkongruentzia bat eragiten dute gure

egoeran, eta hori konpontzeko mugiarazten gaituzte.

Oso argi dago helburuek motibazio-boterea dutela.

Esperimentu batean, ikasle talde bati galdetu zioten zenbat flexio egin

zitzaketen 2 minutuan. Horietako batzuei helburu bat ezarri zitzaien, flexio kopuru

bat. Helburua zutenek hobeto egin zuten.

Baina ez beti: “egin ezazu ahal duzuna” esateak (nora edo zer egin zehazten ez

denean) ez du laguntzen.

4.6.1.1. Helburu batek zer ezaugarri izan behar ditu motibazio-ahalmena

izateko?

-Zehatzak izan behar dute (operazionalak).

-Zailtasun maila bat izan behar dute.

-Feedback barnean sartu behar da, horrela, inkongruentzia gutxituko da joan

ahala.

-Nork bere buruari ezarrita izan behar du, edo bestela, oso ondo barneratuta.

MOTIBAZIOA

Baldintza horiek betetzen badira, errendimendua hobetuko da honako

arrazoi hauengatik:

-Helburuak arretaren norabidea bideratuko du.

-Portaera iraunkorra izango da eta helburua lortu arte mantenduko da.

-Helburuak estrategia berrien garapena bultzatuko du.

-Esfortzuaren maila handiagoa izango da.

Oro har, epe laburreko helburuak onenak dira gure errendimenduari buruz

informazio eman eta autozuzenketak egiten uzten digutelako. Gainera,

gaitasunaren sentimendua handitzen dute.

Dena den, motibazio intrintsekoa handia denean, epe luzerako helburuak

nahikoa dira askotan.

4.6.2. Autokontzeptua

Egunero prozesatzen dugun informazioaren parte handi bat niarekin

erlazionatzen da. Esperientzia horietatik lortutako informazio horretatik

subjektuak niaren errepresentazio orokor bat sortzen du. Errepresentazio

horretan, gure trebetasun, balio-portaeraren eredu eta abarri buruzko eskemak

barnean sortzen dira.

Gure eginkizuna gizarteari buruzko pertzepziotik gizarte-identitate bat

sortzea da. Talde batzuekin, elkarri egin ahala, identitate asko sortzen dira

askotan: alaba, semea, ama, aita, emaztea, senarra, ikasle, kirol bateko jokalari…

Autokontzeptua multidimetsionala eta egonkorra da.

Niaren barruan, honako hauek bereizten dira:

• Autokontzeptua: gure irudiarekin zerikusia du eta banako gisa definitzeko

erabiltzen ditugun ezaugarri eta atributu multzoek osatzen dute.

• Autoestimua: autodeskribapen horiei ematen zaion balioa edota garrantzia.

Dimentsio ebaluatiboa.

MOTIBAZIOA

73. Irudia. Autokontzeptuaren antolaketa hierarkiko eta dimentsio askotarikoa (Shavelson, Hubner eta Stanton,

1976)

4.6.2.1. Zein da autokontzeptuaren eta motibazioaren arteko erlazioa?

-Alde batetik, autore batzuek diote ni posible bat dugula. Ni posiblea zera da:

subjektuak etorkizunari begira bere irudiari buruz egiten duen errepresentazio

ideala.

Gure gaur egungo niaren eta nia posiblearen artean desberdintasunak bultzatuta

jokatzen dugu, desberdintasuna hori ezabatzeko bidean. Ni posibleak pizgarri gisa

jokatzen du.

-Beste alde batetik, ni koherente bat bilatzen dugu. Sortu eta gero, ni horrekin

sortzen diren desadostasunak zuzentzen saiatzen gara. Gure portaerak sor

daitezkeen desadostasunak ezabatzeko jokabidea hartzen du, gure eskemak

salbatzeko nahian.

MOTIBAZIOA

Hori dela eta, gure gaitasunak, trebetasunak, ohiturak eta balioak mehatxatzen

dituen informazioa jasotzen dugunean, hori konpontzeko jokatzen dugu.

4.6.2.2. Zer egiten dugu?

Gizartea edo fisikoa den ingurunea aldatzen saiatzen gara, eta besteek gure

burua nahi dugun bezala ikusteko egin behar duguna ere egiten dugu.

Ildo horretatik, ikertzaile batzuek aurkitu dute autoestimu handia dutenek

beren ebaluazio positiboa egiten dutenen laguntasuna aukeratzen dutela eta

autoestimu txikia dutenek beren ebaluazio negatiboa egiten dutenen laguntasuna

aukeratzen dutela.

4.6.3. Igurikitzeak

Gertaera bat gertatzeko probabilitate subjektiboari buruzko pertsona baten

ebaluazioa da. Gure motibazioan, igurikitzeen eraginak ikerlan asko bultzatu du,

batez ere, igurikitzea mota batzuen eraginak. Besteak beste, autoeraginkortasuna,

ondorioak eta besteen igurikitzeak asko aztertu dira. Kontrol-igurikitzea ere oso

inportantea da.

4.6.3.1. Autoeraginkortasuna

Bandura-ren ustez (1977), gure ustean dauzkagun helburuak lortzeko

ekintzak egiteko eta antolatzeko gaitasuna da. Pertzepzio horretatik datozen

igurikitzeek honako hau determinatzen dute: zenbat esfortzu jarriko dugun, zenbat

denboraz eutsiko diogun atazari oztopoak agertuz gero, gure pentsamenduak

(autolaguntzaileak edo mingarriak), jasango dugu estresaren maila …

Gure erabakiak horretan oinarritzen ditugu. Aukeratzen ditugun egoerak

gure gaitasunetarako aproposak dira. Huts egiteko aukerarik hautemanez gero,

jarduera errefusatzen dugu.

Nahiz eta gure autoeraginkortasuna egonkorra izan, informazioa etengabe

jaso eta ebaluatzen dugu, eta, horren ondorioz, edozein unetan alda daiteke.

Autoeraginkortasunak eragina

Collins-ek matematikarako autoeraginkortasun

konparatu zituen. Errendimenduan, matematikarako trebetasunak eta

autoeraginkortasuna, biek, eragina

matematikarako trebetasune

74. Irudia. Errendimenduaren eta tr

4.6.3.2. Besteen igurikitze

Rosenthal-ek aurkitu zuen beste

igurikitzeek hobetu edo kalte

“Pigmalion efektua” deitu zaio

Besteek gu hautemateko moduari

buruzko informazioa jasotzen dugu

MOTIBAZIOA

Autoeraginkortasunak eragina du motibazio intrintsekoan. Ikerketa batean,

ek matematikarako autoeraginkortasun handia eta txikia

konparatu zituen. Errendimenduan, matematikarako trebetasunak eta

tasuna, biek, eragina zuten. Hala ere, autoeraginkortasuna

ebetasunetik askea zen.

Errendimenduaren eta trebetasunaren arteko erlazioa autoeraginkortasunean

igurikitzeak

ek aurkitu zuen beste jendearen gainean jartzen ditugun

hobetu edo kaltetu egiten dutela beren errendimendua. Efektu ho

deitu zaio. Bere burua betetzen duen profezia mota bat da.

ko moduari eta gugandik espero dituzten

informazioa jasotzen dugu, eta horren arabera jokatzen dugu

. Ikerketa batean,

txikia zuten umeak

konparatu zituen. Errendimenduan, matematikarako trebetasunak eta

. Hala ere, autoeraginkortasuna

oeraginkortasunean.

jendearen gainean jartzen ditugun

beren errendimendua. Efektu horri

profezia mota bat da.

espero dituzten igurikitzeei

jokatzen dugu.

MOTIBAZIOA

4.6.3.3. Ondorioen igurikitzeak

Portaera batek ondorio bat ekoitziko duela uste dugu.

Igurikitze-balioen teoriek jendearen portaera adierazten dute bi faktoretan

oinarrituta: ondorioen igurikitzea eta ondorioari ematen zaion balioa.

Hau da formula:

Portaeraren probabilitatea=ondorioaren itxaropena X ondorioaren balioa

4.6.3.4. Kontrolaren igurikitzeak

Ikasitako babesgabetasunaren fenomenoak igurikitze horien garrantzia

erakusten du.

Esperimentu batean, Seligman-ek eta Maier-ek txakur batzuk kaiola batean

jarri zituzten. Txakurren talde bati noizbehinka deskarga bat ematen zieten. Talde

horretan, txakurrek, palanka bat sakatuz, deskarga geldiaraz zezaketen. Beste talde

batek deskarga jasotzen zuen baina palanka sakatuz ezin zuten gelditu. Txakur

horiek depresioaren sintomak erakutsi zituzten.

Geroago, txakurrak beste kaiola batean kokatu zituzten probak egiteko.

Kaiola horretan, txakur guztiek deskargatik ihes egiterik zeukaten kaiolaren beste

alde batera jauziz. Deskarga saihesteko ezer egiterik ez zegoela ikasi zutenek ez

ziren saiatu ere egin ihes egiten. Aurretik jasotako estresak ihes egiteko porrotara

eraman zituen.

Gizakiengan ere, fenomeno hori agertzen da, estimulu negatibo bat

kontrolaezina edo saihestezina dela sentitzen denean. Ondorioa agertuko delako

igurikitzea baldin badago, efektua txikitzen da nolabait.

Esperientzia mota horiek honako hau sortzen dute:

-Joera kognitibo ezkorra (ezer ez da aldatuko nik zerbait egiten badut ere)

-Itxaropen-gabeziaren sentimenduak eta portaera depresiboak

-Motibazioaren gutxitze handia

MOTIBAZIOA

Ikerlanek erakusten dute ikasitako babesgabetasuna ez datorrela estimulu

negatiboetatik (faktore fisikoa), baizik eta kontrolaezinaren igurikitzetik (faktore

kognitiboa)

Orduan, estimulu kontrolaezin positiboek motibazioa gutxiaraz dezakete?

Bai, ikasitako alferkeriaren fenomenoak honela aurkezten du:

“Egiten dudana egiten dudala, beti nahi dudana lortzen dut”.

4.6.3.5. Atribuzio kausalak

Weiner-ek dio atribuzioa prozesu bat dela, eta pertsonok egoera bat nola

gertatu zen asmatzen saiatzen gara. Hala, guk gertaeren kausak bilatzen ditugu.

Kausalitatearen bila, hiru dimentsiori begiratu behar diegu:

• Kontrol-locusa. Kausa barnekoa ala kanpokoa da? Ni eta nire esfortzua dira

kausak edo nigandik kanpoko kausa bat dago?

• Egonkortasuna. Kausa alda daiteke? Aldatuko da?

• Orokortasuna. Nolako eragina du? Zenbat arlotan zehar hedatzen da?

Orokorra da ala espezifikoa?

Atribuzioa egiten dugunean, askotan, akats sistematikoak egiten ditugu:

-Besteen portaeran, barneko kausak ikusten ditugu (ez dugu arreta handia jartzen

kanpoko elementuetan)

-Gure portaera besteen parekoa denean, besteen kausa barnekoa da (ikusi

dugunez), eta gurea, kanpokoa. Horrek gure familia eta lagunentzat balio du.

-Gure arrakasta pertsonalean barneko kausak ikusten ditugu, baina, huts egiten

dugunean, kanpoko kausak daudela iruditzen zaigu.

MOTIBAZIOA

Atribuzio kausalek eragina dute gure autoeraginkortasun eta ondorioen

igurikitzeetan.

4.7. Motibazio soziala

Motibazio sozialak ikasitako motibazioak dira, eta espeziearen

iraupenerako ez dira beharrezkoak.

Kulturak eta gizarteak zehaztuta daude. Lortzeko, elkarrekintza soziala

ezinbesteko baldintza da. Garrantzitsuenak lorpena, boterea eta afiliazioa dira.

4.7.1. Lorpena

75. Irudia. Lorpenaren motibazio handiak arrisku kontrolatuak hartzera eramaten du

Murray-en aburuz, lorpenaren motibazioak arrakasta bilatzeko joerarekin

eta hori lortzeko jardueraren ebaluazioarekin du zerikusia. Gauzak ahalik eta

ondoen egitearen beharrari egiten dio erreferentzia, egiteak dakarren

ongizateagatik.

Lorpenerako motibazio altua dutenek:

-arriskuak hartzen dituzte beti beren ahalmenak kontuan izanik.

-beren portaeraren ondorioen ardura hartzen dute.

-beren errendimenduan eta portaeraren eraginkortasunean interesa dute.

MOTIBAZIOA

-berritzaileak dira.

-motibazio intrintsekozko atazetan eraginkortasun handiagoa erakusten dute.

-oso errazak ez diren atazak aukeratzen dituzte.

4.7.2. Boterea

Besteen portaera aldatu eta hartan eragiteko joera, kontrola eta dominazioa

lortzeko.

76. Irudia. Lidergorako motibazio handia dutenek besteak beren onurako erabiltzeko joera dute

Botererako motibazio handia dutenek:

-lidergoa bilatzen dute erakundeetan

-kontserbadoreak dira eta boterea gauzak dauden bezala mantentzeko erabiltzen

dute (lorpenaren motibazio handia dutenen kontrako joera. Horiek ondo onartzen

dituzte aldaketak, eraginkortasun handiago ekartzen badute).

-gizonak konpetitiboak eta oldarkorrak dira.

-prestigio lortzeko erabiltzen dute boterea.

-jendea erabili egiten dute beren onurako.

-estereotipoek eta aurreiritziek gidatuak dira.

MOTIBAZIOA

4.7.3. Afiliazioa

Pertsona batekin edo gehiagorekin erlazio afektibo positibo bat sortzeko,

mantentzeko edo berreskuratzeko interesa.

76. Irudia. Afiliaziorako motibazio handia dutenek interakzio soziala bilatzen dute.

Afiliaziorako motibazio handia dutenek:

-talde txikiko elkarrizketetan parte hartzen dute.

-interakzio soziala errazten duen bizimodu bat aukeratzen dute.

-beren bikotekideekin konpromiso maila handia erakusten dute.

-talde-lanetan lagunak bilatzen dituzte, beren lanerako gaitasunari begiratu gabe.

Talde batean parte hartzeak, besteak beste, identitatea, sostengu

emozionala, adiskidetasuna, aktibitateak ematen ditu. Hala ere batzuetan,

motibazio horren oinarrian, bi elementu hauek kokatzen dira:

- Beste pertsonekin elkarri eragiteko beharra.

- Besteek baztertua izatearen beldurra.

ERREFERENTZIAK

ERREFERENTZIAK

Bandura A. (1977) Self-efficacy: Toward a unifying theory of behavioral change.

Psychological Review 84, 191-215.

Broadbent, D.E. (1954). The role of auditory localization in attention and memory

span. Journal of Experimental Psychology, 47, 191-196.

Bruner, J.S & Postman, L. (1949). On the Perception of Incongruity: A Paradigm.

Journal of Personality, 18, 206-223.

Cherry, E. Colin. "Some experiments on the recognition of speech, with one and

with two ears." The Journal of the acoustical society of America 25 (1953):

975.

Csikszentmihalyi, I. S. (Ed.). (1992). Optimal experience: Psychological studies of

flow in consciousness. Cambridge University Press.

Deutsch, J. Anthony, and Diana Deutsch. "Attention: Some theoretical

considerations." Psychological review 70.1 (1963): 80.

Fechner, G. (1860). Elements of psychophysics (English edition: Vol. 1, edited by

H.E. Adler, D.H.

Gibson, E. J., & Walk, R. D. (1960). The" visual cliff". WH Freeman Company.

Harlow, H.F. (1962). Social deprivation in monkeys. Scientific American 207 (1962):

136-146.

Hering, E. (1964). Outlines of a Theory of the Light Sense. (L.M. Hurvich & d.

Jameson, trans.). Cambridge, JA: Harvard University Press.

Howes, and ElGl Broing, 1966). New York: Holt Rinehart and Winston. James,

William. "DoesConsciousness' Exist?." The Journal of philosophy, psychology

and scientific methods 1.18 (1904): 477-491.

Kahneman, D. (1973). Attention and effort. Englewood Cliffs, N. J. : Prentice-Hall.

Maier, S. F., & Seligman, M. E. (1976). Learned helplessness: Theory and evidence.

Journal of experimental psychology: general, 105(1), 3.

Maslow, A.H. (1954). Motivation and personality. New York. Harper.

Moray, N. (1959). Attention in dichotic listening: Affective cues and the influence of

instructions. Quarterly Journal of Experimental Psychology, 11, 56-60.

Murray, E. J. (1964). Motivation and emotion. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.

Posner, M. I. "Attention: the mechanisms of consciousness." Proceedings of the

National Academy of Sciences 91.16 (1994): 7398-7403.

ERREFERENTZIAK

Rock, I. (1983). The logic of perception. Cambridge, MA: MIT Press.

Rosenthal, R., & Jacobson, L. (1968). Pygmalion in the classroom. The Urban

Review, 3(1), 16-20.

Rubin, E. (1921). Visuell wahrgenommene figuren. Kobenhavn: Gyldendalske

Boghandel.

Sacks, O. (1985). The man who mistook his wife for a hat. London: Duckworth.

Shaffer, L. H. (1975) Multiple attention in continuous verbal tasks. In P. Rabbitt & S.

Dornic (Eds.), Attention and Performance. V. New York, Academic Press.

Shavelson, Richard J.; Hubner, Judith J.; Stanton, George C. (1976). Self-concept:

Validation of construct interpretations. Review of Educational Research, Vol

46(3), 1976, 407-441

Thompson, P. (1980). Margaret Tatcher a new ilusion. Perception, 9(4), 483-484.

Treisman, A.M. (1960). Contextual cues in selective listening. Quarterly Journal of

Experimental Psychology, 12, 242-248.

Treisman, A. M., & Gelade, G. (1980). A feature-integration theory of

attention.Cognitive psychology, 12(1), 97-136.

Warren, R.M. (1970). Perceptual restoration of missing speech sounds. Science,

167, 392-393.

Weber, E.H. (1834). De pulsu, resorptione, auditu eta tactu. Annotationes

anatomicae et psychologicae. Leipzig: Loeler (Trans. H.E. Ross and D. J.

Murray (1978). The sense of touch. London: Academic Press).

Weiner, B. (1985). An attributional theory of achievement motivation and emotion.

Psychological review, 92(4), 548.