33. zenbakia ı 2017ko apirila

osatuberri

Arabako Ikerketa Unitatea:profesionalen jarduna,ebidentziekin babestua

agenda .............2irakurlearen txokoa .............3

geure zerbitzuakArabako Ikerketa Unitatea .........4-5

jakin berri /efemerideak.............6kolaborazioa

Jose Agustin Ozamiz .............7bidaiak mundutik zehar

Igor Garin Greziako kanpamentuetan.........8-9unibertsitatetik

Gasteizko Erizaintzako UnibertsitateEskolako XXVIII. jardunaldi zientifikoak........10-11

atzera begiraAdrian Hugo Aginagalde Llorente .....12-13

aholku medikoakJabier Agirre, belauneko mina arintzeari buruz ....14-15

arnasguneakUrko bidea ....16-17

osasunez eta osasuntsu biziLuis Mari Oiarzabal, laguntzaile pertsonala .....18-19

euskara osakidetzan2HE egiaztatzeko ezohiko deialdia.....20-21

bizitza lanetik kanpoRicardo Manzanaro...........22denbora-pasak...........23

agenda2017ko udako euskara-ikastaroakIzena emateko epea apirilaren 24an ireki eta maiatzaren9an bukatuko da.EAEko erizaintzako X. jardunaldia: «Zaintzeneta gizarteratzen».Maiatzaren 4an, Bilbon, Euskalduna Jauregian.Hizkuntza-eskakizunak egiaztatzeko probeta-rako 2017ko lehenengo deialdiaAurreikusita dagoenez, idatzizko probak maiatzaren 6anegingo dira, Barakaldon (BEC), eta ahozkoak ekainarenerdialdera.Ikergazte 2017, ikertzaile euskaldunen biga-rren kongresua.Maiatzaren 10etik 12ra, Iruñean, NafarroakoUnibertsitate Publikoaren Arrosadiko campusean.EAEko emaginen elkartearen III. jardunaldizientifikoa Maiatzaren 11n, Bilbon, UPV/EHUren AbandoibarrekoBizkaia Aretoan.

MAIATZA

Urritik aurrera euskara lanorduz kanpo ikas-teko ikastaroakIkastaro presentzial edo autoikaskuntzakoetan izenaemateko epea maiatzaren 19an bukatuko da.UPV/EHUren uda-ikastaroa: «eGuneratzen,osasun sexualaz solasean».Informazioa: www.uik.eus/eu/eguneratzenIzena emateko azken eguna maiatzaren 31.Ikastaroaren hizkuntza: gaztelania.

EKAINA

Ahotsaren patologiaren eta neurolaringolo-giaren I. ikastaro praktikoaEkainaren 8an eta 9an, Galdakao-Usansolo ospitalean.Ikastaroaren hizkuntza: gaztelania.2. hizkuntza-eskakizuna egiaztatzeko ezohikodeialdiaIdatzizko probak ekainaren 26an egingo dira,Gasteizen, Erizaintzako Unibertsitate Eskolan.

Osakidetza, Araba kalea 45, 01006 Vitoria-Gasteiz, Tel.: 943 00 73 75 - osatuberri@osakidetza.eus

Erredakzio-kontseilua: Xabier Arauzo, Mikel Maioz

Euskara-zuzentzaileak: Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)

Koordinatzailea: Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)

Tirada: 5.000 ale

Lege-gordailua: SS 1472-2011

ISSN 2254-450X

Diseinua eta maketazioa: Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)

Inprimategia: Leitzaran Grafikak

Nola bizi izan duzu amatasun/aitatasuna eta lana?Bateragarriak al dira zure ustez?

Nire ustez amak denbora asko behar duumea zaintzeko, batez ere lehenengo urte-an; horregatik, lanaldia murriztea komeni-garria izango litzatekeela pentsatzen dut.

M. Jesus (Bilbo-Basurtu ESIa)

Ama izan nahi edo bagarenon burura bere-hala datorkigu galderaren erantzuna: EZ,INOLA ERE EZ. Gaur egun oso zaila da fami-lia eta lana uztartzea, eta zer esanik ama ga-renon kasuan, guretzat INPOSIBLEA baita.

Haurdun lotu orduko konturatzen garazer-nolako txolopotean sartu garen, ama etalana uztartzeko ametsa izan badugu: gine-kologoarenera joan beharra, analisiak, amaizateko prestakuntza tailerrak, hitzorduaemaginarekin… Horiek guztiek geuri eragi-ten digute zuzenean, eta behar horietanemandako orduak zuloak omen dira enpre-sarentzat. Horiez gain, oso ohikoa da erditubaino bi hilabete aurretik baja hartzea, guretripatxoak zenbait gauzatarako mugatzenbaikaitu, eta baja eskatuta, soldata izugarrieskasten da. Noren soldata? AMARENA, ja-kina. Eta lanean hasi aurretik erabaki larria:eszedentzia, lanaldi-murrizketa ala zer de-montre egingo dut? Lanean edozein murriz-keta eskatzeak gure kotizazioa ahultzea etaerretiroko baldintzak eskastea dakar.

Eta…, oraindik ere sinetsi ezinik, haurdunnagoelako berri eman didan tramankuluaribegiratzen diot, behin eta berriro begiratuere, nire ametsa (berriro) bete dela onartze-ko. Eta une hori betiko gordeko dut buruaneta bihotzean. Nire poza eta nire bikoteki-dearena, bikotekidearen begiek kliskik ezegiteraino.

Haurdun gaude. Eta haurdunaldia ahaliketa gehien gozatzen saiatu gara, baita erdi-tzea ere, suertea izan baitugu, eta une biakapartak izan baitira.

Ama bakoitza ama bakarra, baina denokama.

Iratxe (Barrualde-Galdakao ESIa)

Amatasuna normaltasunez bizi izan dut,baina egia da ahalegin berezia eskatzen

duela «unibertso berri» hori antolatzeak.Negoziazio-garaia ere bada, familian etxe-ko arduraz hitz egin, konpromisoak hartu,eta abar; azken finean, gu, emakumeok, ezgara etxean gertatzen denaren arduradunbakarrak.

Amatasuna eta lana bateragarriak direlairuditzen zait, bai, baina familian konparti-tzea, ardurak argitzea eta egokitze-prozesuetengabea eskatzen dute.

Carmen (Donostialdea ESIa)

Nire ustez posible litzateke amatasuna edoaitatasuna eta lana batera eramatea, bainanekez bizi liteke ondo eta pozik tarte hori,lan eta gizarte baldintzak ez badira hobe-tzen.

Zailtasun handiak topatzen ditut neureinguruan familia eta lan eskakizunak bete-tzeko edo biak batera behar bezala erama-teko, bakoitzak behar duen esfortzua etadedikazioa handiak direlako. Amatasunazein lana aurrera ganoraz eramateko, lanbaldintza hobeak eta gizarte laguntzakedota erraztasunak egon beharko lirateke;bestela, gaur egun ikusten dugun bezala,jaioberriak edo haurrak hilabete gutxiz jasoahal ditu hain onuragarriak diren edoskitzenaturala, estimulazioa, zainketa eta abar.

Espero dut gure gizarteak edo gure en-presak egoera honi erantzun bat ematea.

Patricia (Debabarreneko ESIa)

Nire ustez, umea edukitzea gauzarik onenada, oso zoriontsu egiten zaituelako, bainanekagarria ere bada. Alde batetik, lanekoordutegiak ez dizu uzten umearekin egotenzuk nahi duzun beste. Bestetik, nekatutazaude laneko edo eguneko gertakizunekin(beste ume bat, kirola, etxeko eginkizunak),eta horri gehitu behar zaio ez duzula lorikegiten nahi beste. Gauak ez dira oso-osoriklo egiteko eta, gainera, laneko ordutegiangauak ere badituzunez, azkenerako neka-neka eginda bukatzen duzu eta umore txa-rreko aurpegia erakusten diozu ingurukojendeari.

Hori esanda, garbi dago zer nahi dudan, ai-tatasuna ona izan dadin: gurasoak lanordugutxiago edukitzea eta soldata berdina iza-tea geroko etorkizuna sortzen ari zarelako.Primeran iruditzen zait orain aitak egiten aridirena, umearen karga banatzea, bainaamatasuna ezin genioke kendu ama bati.Beronek eduki baitu umea. Horrek noskierrekuperatzeko denbora behar du.

Dioni (Debabarreneko ESIa)

Oraindik ez naiz ama, 40 urterekin, nahizeta nire betiko ametsa hori izan; maitemin-durik nago ene seme-alaben aita irudikatunuen horrekin, baina banandu egin ginen,eta min dut horregatik. Berriro ere elkartzeadut ene desira bakar, bateragarriak garela-ko, bateragarri egingo genukeelako amaeta aita izan eta lanean aritzea.

Eta galdera horrek ene poema hau kon-partitzera ekarri nau:

AI AMA!

Oraindik amaren alaba naiz

eta alabaren ama izan nahi nuke

(edo semearen ama),

hau korapiloa dudana urdailean,

hau herstura bihotzean,

maitemindurik nagoela

bakarrik sentitzean.

Ai ama!

min dut, min larria

ene obulu maiteok,

barkatu nire seme-alaba izan nahi zenuten suizida horiek

maite dudan horren eta nire izenean

barkatu,

San Valentin egunean

isiltasuna soilik jaso bainuen bere aldetik,

eta duela bi urte

ene maiteminaren hazia

handiagotzen joan da ene bakardadean.

Eskerrik asko zure pazientziagatik,

azken urteetako hileko odoljario hauetan guztietan,

maite zaitut.

Laster izanen duzu bizitzeko abentura hau

gozatzeko eta sufritzeko aukera.

Hori da nire itxaropena.

Ainara (Debabarreneko ESIa)

geure zerbitz

uak

4 osatuberri2017ko apirila

Felipe Aizpuruk ia 25 urte dara-matza Arabako Ikerketa Unita-tean. Garai hartan bulegoan ba-karrik aritu arren, gaur egun 10lagun inguruko taldearen gidarida. Euren lana zertan datzanazaldu digu, etorkizunekoproiektuak azaltzearekin batera.Zer da Arabako Ikerketa Unita-tea?Bioaraba institutuaren plataformabat gara, Arabako zentroetako profe-sionalen ikerketari laguntza ematendioguna. Duela ia 25 urte inguru hasiginen Txagorritxun, baina Arabakoosasun-zentro guztietan aritzen gara,izan ospitale, lehen mailako arretakozentro edo osasun mentaleko zentro.Besteei laguntzeaz gain, ikerlari ga-ren heinean, gure ikerketa propioaere lantzen saiatzen gara gure den-boraren % 15 inguruan, baina dau-kagun lan-zamarekin gutxitan lor-tzen dugu aurrera ateratzea. Hala, sa-rri lehen mailako arretako medikun-tzarekin alderatzen dut gure zeregi-na, txantxetan, medikuntzako arloguztiak ukitzen baititugu. Esaterako,batzuetan kongresu baterako datubatzuk txukuntzen ditugu, eta beste-tan espezialitate bateko ezagutzahanditzen lagunduko duen ikerketaegiten dugu.Zein da zuen egitekoa?

Arabako zentro guztietako osasun-profesionalak dira, esan dezagun,gure bezeroak. Hala, haien eskaerenarabera egiten dugu lan. Proposa-menak helarazten dizkigute, etaikerketa-prozesuetan laguntzen die-gu. Prozesuak beti zalantza batekinhasten dira: zalantzarik ez badago,ez da etikoa ikertzea. Alegia, ebi-dentzia badago jada tratamendu batbestea baino hobea dela, ezin daikerketarik egin.Nolako ikerketak egiten ditu-zue?Gure jardun esperimental bakarrasaio klinikoak dira. Adibidez, pertso-na batzuei tratamendu berritzailebat jartzen diegu, eta besteei ezber-dina, izan ezaguna den sendagai batedo izan plazeboa. Azkenean, des-berdintasunak aurkitzen baditugu,hor dago ikerketaren funtsa. Horrezgain, behaketaz ere egiten dituguikerketak: tratamendu batekin pa-zienteak nolako bilakaera duen az-tertzen dugu; esperimentala bainokalitate gutxiagokoa da, baina betiezin da bestea egin. �Guk ikerketa-diseinu sorta bat dugu, eta, kasua-ren arabera, bata edo bestea erabil-tzen dugu, baina beti premisa bera-rekin: lanak kalitatezkoa izan behardu. �Azterketa egitean, datuak bil-tzen ditugu, elkarrizketa eginez eta

abar. Datuak hartu, txukundu, azter-tu eta langile klinikoarekin bateraondorio batzuk ateratzen dituguemaitzak interpretatzeko. Horrenostean, ikerketaren argitalpena eginbehar da, baina komunitate zientifi-koa ohartu da argitalpena ez delaamaiera-puntua, baizik eta berrizpraktika klinikoan txertatu behar de-

«Ikerketa-prozesuakbeti zalantza batekinhasten dira. Zalantzarikez badago, ez da etikoaikertzea»felipe aizpuruArabako Ikerketa Unitateko burua eta medikua

geure zerbitzuakosatuberri 52017ko apirila

eragina aztertzen dugu gaixotasunenprebentzioan eta kudeaketan. Esate-rako, erretzeari uzten ari denari SMSzaholkuak ematea da ikerketa horienjardunetako bat. Hor proba egin ge-nuen: batzuei SMSz aholkuak ema-ten genizkien, eta besteei, berriz, be-tiko eran, medikuen kontsulta-bidez.Emaitzak argiak izan ziren: lehen tal-dean % 16k utzi zioten erretzeari, etabigarrenean % 6k. Hala, lehen meto-doak funtzionatzen duela ondorioz-tatu genuen. Orain, sakelakoetarakoaplikazio bilakatu dugu SMS-zerbi-tzua, merkeagoa delako, eta, horrezgain, medikuen tresna gisa ere jarri

dugu. �Beste adar garrantzitsu bat ze-ra da: laguntzaile nahiz ikertzaile ga-renean ikerketen kalitatea bermatzeaahalbidetuko digun ikerketa. Izanere, Lancet aldizkari entzutetsuarenarabera, ikerketako datuen % 85ezerezean geratzen da, mekanismoezberdin batzuk direla medio; esatebaterako, emaitza onak direnean pu-blikatzen dira, baina ikerketa batekaurrez dagoenak baino emaitza es-kasagoak baditu, ez da publikatzen.Hala, demagun nik ezerezean erorita-ko ikerketa horren inguruan zerbaitaztertu nahi dudala, baina ez dudalaezer aurkitzen, ez dagoelako. Hala,hori aldatzeko, TRUST –Training Rele-vance Utility Standardization Transpa-rency– programa sortu dugu. Horre-kin, beste gauza batzuen artean, iker-ketetan dagoen gardentasunik eza al-

datu nahi dugu. Dagoeneko, progra-maren toolkit-a eskuartean dugu; Bio-araban erabiltzen ari gara, eta, fun-tzionatzen badu, beste zentroetarazabaltzeko asmoa dugu.Ikerketa-leihatila ere abiatu du-zue. Zer da?Gure barne-prozedurak moderniza-tzeko asmotan, jendeari gurekin kon-taktatzea erraztu nahi diogu. Hala,leihatila bakarra ezarrita, zer nahi du-gu? Bada, Araba ESIan eta osasunmentaleko zentro guztietan daudenikerkuntzari buruzko zalantzak etagalderak leihatila horretara iritsaraz-tea. Hor bahetu egingo da, eta eraba-kiko da Bioarabako plataformetakobatean aurrera egingo duen ala ez.Hori ESIko sisteman integratu nahidugu, automatizatuta. Horrekin lotu-ta, guri dagozkigun kontsultak –gal-derak, zalantzak–, fitxa sinple batenbidez betetzen ditu kontaktatu nahiduenak, lau lerrotan azalduta. Gurekonpromisoa da horiek hiru lanegu-netan hartu eta eskatzailearekin kon-taktatzea.Zer proiektu dituzue abian, etaetorkizunera begira zer jorra de-zakezue?«Araban dauzkagun adar indartsue-nak, besteak beste, loaren unitateare-na –loaldiko apnearen ikerketa–, psi-kiatriakoa –adikzioak eta psikosiak–,gaixotasun arraroak eta kardiologia di-ra». Gure ikerketa-laguntzari dagokio-nez, TRUSTek du lehentasuna, eta, ho-rrekin batera, ikerketa-talde emergen-teei emandako babesa: horiek beti aridira zerbait ikertzen, baina finantzake-ta-falta dute, eta talde horien lagun-tzan ardaztu dugu geure ahalegina.Izan ere, oraingo baldintzekin lan han-dia egiten badute, gehiagorekin koxkabat gora egin dezakete. Bestalde,prestakuntza-moduluak ere presta-tzen ari gara, eta kurtso batzuk antola-tzeko asmotan ere bagabiltza etorki-zunera begira; oinarrizko gauzak era-kutsiko genituzke, eta Internetez.

la. Hori nahiko zaila da, baina horre-tan gabiltza. Hori egin arte ez duguzirkulua ixten.Zein dira zuen ikerkuntza-lerronagusiak?Guk, ikerlariok, osasun-zerbitzuenarloan egiten dugu lan, bi arlo nagu-sitan: batetik, IKTen (Informazioareneta Komunikazioaren Teknologia)

«Ikerketa bateanoinarrituta,

erretzeari uztenlaguntzen duenaplikazio bat jarridugu martxan»

6 osatuberri2017ko apirila

jakin be

rri • efemerideak

OINEZ ETA EUSKARAZ, ARABA ESI-KO EUSKARA ZERBITZUAKANTOLATUTAKO TXANGOANEkintzaz ekintza ari dira Araba ESIan, ia etenik hartu gabe euskararenerabilera suspertzeko jardunean. Hala, aurreko hilaren 25ean, larunbatez,ESIko langile-talde bat, euskaldun zahar eta berriz osatua, Donostiara joanzen eta han, Ulia mendian barrena, ibilaldi ederra egin zuten PasaiDonibaneraino.

Ulian hasi eta ia lau orduz ibili ondoren Pasai San Pedrora iritsi ziren.Bertan, txalupa hartu zuten Pasai Donibanera pasatzeko eta han janariapartaz eta estropadez gozatu zuten. Eguraldia, tamalez, ez zuten bidelagunizan. Euria egin zien, bai eta elurra ere!, baina, hala ere, gogotsu bezainkementsu ibili ziren eta elkarren arteko harremanak sendotzeko balio izanzien. Euskara erabiltzeaz gain, ederki pasatu zuten elkarrekin.Halako ekimenak antolatzen jarraitzeko asmoa du Araba ESIko Euskara

Zerbitzuak, gure herriaz eta hizkuntzaz gozatzeko eta osasunaren alde.

TRATAMENDU MEDIKOA BEHAR BEZALA BETETZEN LAGUNTZEKOAPP BERRIA SORTU DU OSAKIDETZAKAplikazioak «Nire tratamendua» du izena. Segurua, praktikoa etaerabilerraza da eta tratamendu-orria eta pilula-kaxa fisikoak osatzera dator,ez ditu inola ere ordezten eta Osakidetzanemandako preskripzioak bakarrik jasotzen ditu.App-a Osakidetzako webgunean eskuragarridago eta hori aktibatzeko gako-hitzak etapasahitza osasun-zentroan eskatu behar dira.Aplikazioa Osakidetzako Informatika eta

Informazio Sistemen Zuzendariordetzak sortueta garatu du, eta, besteak beste, honakohauek eskaintzen ditu: tratamendu aktiboeninguruko informazio une oro eguneratua; noiz,nola eta zer dositan hartu behar denmedikazioa; medikamentuak berrikusteko,amaitzeko eta jasotzeko datak, eta, jarritakotratamenduari dagokionez, medikuakidatzitako jarraibideak.

efemerideakMaiatzaren 22aDibertsitate BiologikoarenNazioarteko Eguna

Egun hori halaxe izendatu zuen orain23 urte Nazio Batuen Erakundeak.Dibertsitate biologikoa edobiodibertsitatea esaten zaio Lurrekoizaki bizien aniztasun zabalari eta berebaitan dituen eredu naturalei. Gizajarduerak eragindako iraungipena hirumekanismoren bidez egiten da:espeziearen habitata suntsituz (oihanekuatoriala edo Europako leku hezeakhondatuz, belardiak soro bihurtuz);arrazoi komertzialen ondorioz, etakontaminazioaren eraginez.

Izadiari zor diogun errespetuazgain, badaude biodibertsitateagordetzeko bestelako arrazoiak ere:munduko txiroen % 70 landa-eremuetan bizi da eta biodibertsitateabehar-beharrezkoa dute bizitzeko;espezieen aniztasuna eta ugaritasuna% 40 murriztu da azken 30 urteetan,eta ezin iraunezko kontsumoak berehorretan jarraitzen du.

Ekainaren 7aVirginia Apgar jaio zen

New Jerseyn jaio zen 1909an.Columbiako Mediku eta ZirujauenUnibertsitatean ikasi zuen eta, bertan,Anestesia irakasle gisa lan egin zuenlehen emakumea izan zen. Apgarrek,besteak beste, anestesiaren efektuaknola eragiten zien erditzera zihoazenemakumeei jakin nahi zuen, eta,horrez gain, jaioberri goiztiarrenheriotzen arrazoiak.

Anestesiologian eta Pediatrianaditua izan zen eta, jakina, Apgar-entest famatuaren sortzailea. Probahorrek bost aspektutan jartzen duarreta: bihotz-maiztasuna, arnasesfortzua, erreflexu-erreakzioak,muskuluen tonua eta kolorea.Aspektu bakoitza 0tik 2ra bitarteanpuntuatzen denez, horien batuketa 0eta 10 bitartean egoten da; horrela,jaio berriak 3 edo gutxiago lortzenbadu, hura egoera kritikoan egongoda; puntuazioa 4 eta 6 artean baldinbadago, emaitza nahiko baxua izangoda; eta, hortik gora, normala.Iturria: www.zientziakaiera.eus.

osatuberri 72017ko apirila

kolaborazioa

J. Agustin OzamizUZTAI Fundazioa

Osasun MentalPositiboa sustatzea

Osasun mental positiboaren (OMP)kontzeptua pentsaeraren eta emozio-en arloari ez ezik trebetasun sozialeiere badagokie, hau da, norbere bizi-tzako aldaketak eraginkortasunez ku-deatzeko gaitasunari edo gizarte-in-gurunean modu aktiboan eragitekoahalmenari. OMPren ezaugarriak ditu-gu beste hauek ere: autoestimu positi-boa, asertibitatea eta, norberaren mu-gak onartuz, bizi-esperientziak pozta-sunez bizitzeko ahalmena.Nolakotasun horiek, berez, baloreak

dira, eta ez bakarrik gaixotasun edonahaste eza.OMPren sustapena hainbat esku-

hartzeren bitartez egiten da, eta ho-riek denek bizitzan zehar jarrera posi-tiboak eragitea dute helburu, batezere eboluzio-prozesuetan gertatzendiren aldaketetan. OMPko programe-tako esku-hartze ereduek honakogaitasun hauetan laguntzeko baliodute:

- Autoestimu osasuntsua (mugakonartzea barne).

- Atxikimendu (attachment) ziurra.- Egoera berrietarako moldagarrita-

suna (erresilientzia).- Subjektibazioa.- Asertibitatea.- Pertsonen arteko komunikazioa.

Gaitasun horiek, hain zuzen ere,errealitateari egokitzeko neu edo egoindartsu baten oinarriak dira, eta fun-tsezkoak dira zailtasunak dituztenengatazketan bitartekari aritzeko, hauda, horietaz hausnarketa egiteko gaiizateko.

Bizi dugun giro orokorrak beha-rrezkoak ditu OMP sustatzekopolitikak

Gizarte-aldaketa azkarra duen munduglobalizatuak osasun mentalean sakoneragiten du. Beraz, osasunerako etaongizate psikologikorako politiken ar-

duradunek erronka handia daukaguOMPren sustapenerako politikak anto-latzeko, egoera berrien aukerak etaarriskuak behar bezala bereiziz. Horre-la, pertsonen sufrimendua asko arin-duko litzateke, eta biztanleriaren osa-sun mentala hobetuko.Bizi dugun krisialdian azalpen eta

erreakzio desberdinak daude, bainabadirudi krisialdia gizartean aldaketasakonak sortzeko garaia izan daiteke-ela. Autore batzuek, esate baterako,M-15 mugimendua eta horren antze-ko beste batzuk erreferentzia gisa ai-patzen dituzte. Horietaz gehien idatziduenetako bat Edgar Morin pentsala-ri frantsesa da. Beraren iritziz, lau fak-torek dute eraginkortasun erabakiga-rria gure munduko (mendebaldekogizarteko) krisialdian: ekonomiak,teknologiak, zientziak eta globaliza-zioak. Faktore horiek nagusitzat har-turik, gure gizartea krisialdi sakoneansartuta dago eta bide berri-berri batproposatzen du bertatik ateratzeko.Bide berri hori kultura eta humanis-moa sendotzearekin batera doa.Anthony Giddens soziologo ingele-

sarentzat, aldiz, aldaketa klimatikoadugu erronka nagusi. 30 urte bainogehiago daramatzagu erabakiak har-tzen mehatxu horri aurre egiteko, bai-na erabaki horietatik % 1 baino ez dapraktikara eraman. Aldaketa klimati-

koa aurrera doa eta eragin itzela eduki-ko du gure munduko alde guztietan etaera guztietan, fisiko, sozial, ekonomiko,militar, psikiko eta bestelakoetan.Giddens London School of Econo-

mics-eko zuzendaria izan da, eta osoerabakigarria Ingalaterrako sozialistenmunduan; beraz, nazioarteko sozial-demokrazian. Oso kritikatua izan daTony Blair-en hirugarren bideadelakoa-ren sortzailea izan zelako, baina oso sa-kon aritu da bere azterketetan, eta gi-zakumeen psikologiaren aldaketa, gu-re munduan, beste inork baino hobetoazaltzen jakin izan du.Berak dio denbora, espazioa eta bo-

terearen pertzepzioak direla giza alda-ketak ulertzeko faktore interesgarrie-nak, eta, horrenbestez, baita osasunmentala zaintzeko eta sustatzeko ere.Talde-analista ere ibili da LondresekoGAS (Group Analysis Society) taldean,eta, beraz, horren inguruan dabiltzanpsikologia kognitiboa, psikoanalisiaeta jungiarrak oso ondo ezagutzen di-tu.Denbora, espazioa eta boterearen

pertzepzio berriak gogoetan gauza-tzea artisten zeregina da, eta osasunmentala (GOGOA, euskal munduan)mantentzeko eta sustatzeko politikakantolatzerakoan, ezinbesteko lagunakdira psikologo, psikiatra, soziologo etabestelako profesionalentzat.

8 osatuberri2017ko apirila

bida

iak mun

dutik

zeha

r

Nola otu zitzaizun Kiosera joa-tea?24 urtean egon naiz Hondarribikoitsas salbamenduan, eta bertakohondartzako sorosleen arduradunizan naiz azken hamar urteetan. Tele-bistan ikusi nuen Grezian nola zeu-den, eta Zarauzko GKE batekin ha-rremanetan jarri nintzen, SalvamentoMarítimo Humanitario izenekoare-kin, laguntzeko zer aukera nituenazaltzeko. Hala, boluntario sartu nin-tzen. Nafarroako sei suhiltzailerekinjoan nintzen. Hasieran, formazio-saio batzuk egin genituen, eta geropaperak egin eta Greziara joan ginensei pertsona koordinatzaile batekin. Zergatik uste zenuen hara joate-ko beharra zegoela?Makur handiak gertatzen ari direla-ko han. Turkiatik Greziara, ontziak

bakarrik ibiltzen dira Egeo itsasoan.Lau itsas milia soilik dira, baina ezdute ezer, noraezean doaz. Gainera,poliziek-eta ez dute deus laguntzen;bakarrik uzten dituzte, eta itotakojende eta guzti egon da. Lesbosen,iparraldean, gehiago, baina Kiosenere gero eta gehiago ziren. Hiru haurito ziren, eta egoera oso larri zego-en. Horregatik joan nintzen.Kanpamentuetan eta itsasoanegon al zinen?Itsasokoa zen gure lana, baina itsa-soratzeko baldintza txarrak zeudenegunetan Zaporeak proiektukoekinjoaten ginen sukaldean laguntzera,eta gero kanpamentuetan banatzengenuen janaria.Zer aurkitu zenuen Grezian?Arrarotzat definituko nuke hangoegoera. Hara iritsi ginenerako esana

ziguten agintariek ez zigutela lagun-duko; itsasoan Frontex zegoen –Eu-ropako kanpo-mugak zaintzekoerakundea–, Greziako, Errumania-ko, Serbiako eta Ingalaterrako poli-zia-patruila banarekin. Horiek, be-rez, lagundu egin behar ziguten on-tzi bat iristen zen aldiro, bainabatzuek gehiago laguntzen zutenbesteek baino. Hori, Greziako alde-an. Turkiako aldean ezin ginen sartuere egin; bestela arazo larriak izan-go genituen. Ni ontziko patroia nin-tzen, eta tentuz ibili behar izatennuen Turkiako uretan ez sartzeko,arazoak izango nituelako bestela. Gainera, nahas-mahas handia ze-

goen: kanpamentuak jendez gai-nezka, ez zieten ondo jaten ema-ten... Zaporeak proiektuak lan ikara-garria egin du, alde horretatik.Gainera, GKE asko zeuden, bainaitsasoan gu bakarrik geunden; haiekmantak-eta ematen laguntzen zigu-ten, baina helduera bakoitzean ika-ragarrizko jende pila etortzen zen,eta zailtasun handiak zeuden guz-tiei osasun-arreta emateko.

IGOR GARIN Bidasoko ESIkoerradiodiagnostikoko teknika-ri espezialista

Komunikabideetan ikusitakoakbarrenak astinduta, Igor Garinekez zuen bi aldiz pentsatu opo-rren gozamena bazter utzi etaerrefuxiatuei laguntzera joateko.Aitortu du Kiosen (Grezia) unelatzak bizi izan zituela, bainanahiago du errefuxiatuen eskeronarekin geratu.

Grezian igaro zituen iazko oporrak Igor Garinek. Askorentzat,atseden-garaia dena boluntario-lanetan igaro zuenhondarribiarrak, Egeo itsasoan barrena Kiosera iristen zirenerrefuxiatuak sorosten. «Esperientzia gogorra bezain ona»izan zela uste du, eta aurten itzultzeko asmoa du.

Uko oporrei, hurkoababesteko

bidaiak mundutik zehar

osatuberri 92017ko apirila

Nolakoa zen zuen egun bat?Egun osoa alertan ematen genuen,lokalizatuta. Apartamentu bateangeunden Zaporeak proiektukoenondoan. Lehen egunetan irla aztertugenuen, ontziak nora iristen ziren ja-kiteko. Gero, gauetan, imaginariadeitzen geniona egiten genuen,gaueko guardia: bi orduko txandakea ontzirik agertzen zen begira. Ho-rretarako, gauez ikusteko aparatuakerabiltzen genituen, eta Turkiakokostarantz begira egoten ginen. Ho-rrela ontzi bat ikustea lastategianorratza bilatzea bezain zaila zen, bai-na tarteka aurkitzen genituen. Gero,goizean, materiala prestatzen ge-nuen, eta Zaporeak proiektukoei la-guntzen genien egunetan ere mate-riala prest edukitzen genuen, abisu-rik izanez gero furgoneta hartu etaitsasora joateko. �Horrez gain, kostaaztertzen genuen: nolako hondoazegoen, eta abar. Lehendabizikoegunetan ez genuen lehorreratzerikizan, Europar Batasunaren eta Tur-kiaren arteko hitzarmena abiatu ze-nean iritsi baikinen eta turkiarrek on-tzi guztiak geldiarazten zituztelako.Egun horietan suhiltzaileei itsasoanibiltzeko argibideak eman genizkien. Nola zeuden errefuxiatuen on-tziak?

Ez zuten deus, ezta argirik ere. Izanere, Turkiako patruiletatik iheseanaritzen ziren. Haien asmoa izatenzen Greziako uretara iristea, eta, pa-truilak ekiditeko, argi gabe ibiltzenziren, patruilaz josita zegoelako. Ge-rra zegoela zirudien.

Ba al zenuten harremanik gai-nontzeko GKEekin?ALFA deiturikoekin bai. Haien buruabertako emakume bat zen, itsason-tziak etxe atariraino iristen zitzaiz-kiona. Laguntza eske hasi, eta GKEindependente bat sortu zuen mun-du guztiko kideekin. Horiek lehorre-ko babesa ematen zuten, eta pape-rak egiten; agintariekin harremane-tan aritzen ziren, eta abar. Gukitsasoan sorosten genituen, etahaiek lehorrean. Nolakoa da agintarien jarrera?Arazo handia da, erakundeek ezdute bere gain hartu nahi, eta

Europar Batasunak Turkiarekinakordio lotsagarria sinatu zuen ara-zoa gainetik kentzeko. Errefuxia-tuek, alabaina, Turkiatik alde eginnahi zuten, oso modu txarrean zeu-delako. Guri ere une batean debe-katu egin ziguten lan egitea, Fron-texek trabak besterik ez zigunjartzen. Behin, poliziek paperak ereeskatu zizkiguten, eskuin muturre-koak ere handik zebiltzan –behinerrefuxiatuen kanpamentuetansartu ziren–.Eta hangoen jarrera?Beldur pixka bat zuten. Turismotikbizi dira, eta errefuxiatu-gune batedukitzeak ekar zitzakeen ondorioeizieten beldurra. Hala, supermerka-tuetara sartzean gaizki begiratzenziguten batzuek. Beste batzuek, al-diz, eskertu egiten ziguten han egi-ten ari ginen lana, eta errefuxiatuekzer esanik ez.Zer da gehien hunkitu zaituena?Lanaz gain, batzuetan oso gogorrabaitzen –behin ume bat ia hil eginzitzaigun–, kanpamentuetan bakoi-tzaren bizipenak entzuteak hunkituninduen. Han denetarik zegoen;herri xehea, baina baita unibertsita-te-irakasleak, medikuak edo epaile-ak ere. Siriarrak ziren gehienak,gerratik ihesi zetozenak. Kontatzenzuten zer utzi zuten atzean, nola iri-tsi ziren Greziaraino. Ikaragarriazen.Zer da gertatu zitzaizun gauzarikbitxiena?Whatsapp-talde bat genuen, etaerrefuxiatuen lokalizazioa jakitekoerabiltzen genuen. Hasteko, Turkia-ko kostatik bidaltzen ziguten geolo-kalizazioa, eta gero itsasoko puntu-tik. Behin, ordea, AEBetako zenbakibatek bidali zigun ontzi baten lokali-zazioa. Kontua da errefuxiatu batekAEBetako anaiari bidali ziola bere lo-kalizazioa, eta ez dakigu nola, bainaanaiak gure Whatsapp-taldekoenzenbakia zuen, eta iritsarazi egin zi-gun. Ez sinestekoa da.

«Arazo handia da;erakundeek ez dutebere gain hartu

nahi»

10 osatuberri2017ko apirila

unibertsita

tetik

Dibertsitatefuntzionalaahaldundu dadin

Jardunaldien xedea hauxe zen:«Ikasleek, eskola-taldeek, osasun-profesionalek eta gizarteak espe-

rientziak ezagutzeko eta partekatzekotopagunea eratzea». Eta bete zutentopagunearen helburua, leporainoegon baitzen Europa Biltzar Jauregikoaretoa hitzaldi guztietan. Haietako ba-tean, dibertsitate funtzionala dutenpertsonen gainean aritu ziren zenbaitprofesional, eta osasun-arreta emate-ko orduan nolako zailtasunak daudenaztertu mahai-inguru batean. Hor zi-ren Marixa Larreina Osakidetzako Osa-sun Mentaleko erizaina, Alberto PorrasGizarte Ongizaterako Foru Erakunde-ko desgaitasuna duten pertsonen arlo-ko pedagogoa, Ruben Elias AlesancoErrioxako ONCEko psikologo erretira-tua, Lourdes Altuna Arabako ASPACE-ko koordinatzaile nagusia, Olatz Azku-naga Arabako ASPACEko gizarte-lan-gilea eta Sheila Pereiro Araba AutismoElkarteko musika-terapeuta.Larreina izan zen lehena hitza har-

tzen. Errehabilitazio psikosozialekoegoitzan egiten du lan desoreka men-tal larriak dituzten pazienteekin, eta,haren esanetan, «autonomia pertso-nalari eta funtzionaltasunari kalteegiten dien desgaitasun-maila» dutehorko gaixoek. Hala, erabateko arre-taren beharra dutela azpimarratu

Martxoaren 23an eta 24an Gasteizko ErizaintzakoUnibertsitate Eskolako XXVIII. Jardunaldi Zientifikoak izan ziren ‘Findu zure zainketa, bat etorri dibertsitatefuntzionalarekin’ leloarekin, desgaituen beharsanitarioen inguruan gogoetatzeko. Hizlari-andanaigaro zen oholtzatik bi egunetan.

zuen: «Eguneroko lanak burutzeazaila egiten zaie, zainketa-kontuaketa aisialdia nahiz denbora librea au-rrera ateratzea». Zehaztu zuenez,ohikoa da gaixo horietan rol psikoso-zialak eramateko ezintasuna izatea,eta edozein aldaketa txikik estresa etaantsietatea ekar diezaieke. Psikiatra, psikologo, gizarte-langile

eta erizain banak osatzen dute osasunmentaleko talde bakoitza, eta harenegitekoa —erizaina da bera— zera da:pazienteek autonomia-maila handialortzea, gaitasun psikosozialak lantzeaeta desgaitasuna murriztea. Aitortudu ez dela lan erraza; gizarteak ezarri-tako estigma eta norberaren autoes-tigmaz gain, beste zenbait arazo aur-kitzen ditu Larreinak pertsona horiengaitasun psikosozialak lantzeko or-duan: «Osasungintzan, buru-gaixota-sunei buruzko ezjakintasun handiadago; lana lortzeko ere zailtasun na-barmenak dituzte, eta gizartean txer-tatzea ere kosta egiten da». Arazo ho-riek gainditzeko, alde guztien inplika-zioa behar dela dio; lehenik eta behin,hezkuntza psikologikoaren bidez pa-zienteak ahaldundu beharra ikustendu, eta profesionalek ere badutela ze-regina dio: mitoak eraitsi, zaintza ja-rraitua egin eta gaixotasunekiko eza-gutza handitu, esaterako. Gizarteak,

berriz, estigmari aurre egin eta sentsi-bilitate-kanpainak bultzatu beharko li-tuzkeela uste du.

Gizartea barrera gisaAntzeko iritzia du Alberto Porrasekere: «Behar funtzional askotariko per-tsonek osaturiko gizarte inklusibo batsustatu behar dugu, ahalik eta auto-determinazio, parte-hartze eta esku-bideen berme handiena izango due-na». Haren ustetan, guztiz aurkakoeredua da gaur egungoa: «Gure gi-zartean lehiakortasuna lehenestenda, eta produkzioa bilatzen da kalita-tearen gainetik. Eredu horrek atzeanjartzen ditu desgaitasun intelektualakdituztenak». Porrasen arabera, oke-rreko ikuspegiarekin tratatzen diradesgaitasun psikikoak dituzten pa-zienteak, eta hori konpontzeko ga-koa zera da: planifikazioaren ardatzapertsonarengan jartzea, betiere argiutzita «bakoitzak nahi duen hori egindezakeela, horretarako behar duenlaguntza jasoz gero». Hargatik, hone-la mintzo da autodeterminazioaren

unibertsitatetikosatuberri 112017ko apirila

itsuari zuzenduriko hiru arlo dituztelairakurri zuen Elias Alesancok braillezidatzitako orrian: lehena, laguntza psi-kosoziala; gero, hezkuntza-arreta eta,horrekin batera, lan-munduan sartze-ko laguntza. Laguntza psikosoziala balioztatze

emozionalarekin lotu zuen Elias Ale-sancok: «Egiten dena sentitu egin be-har du pertsona orok», eta horretara-ko lanabesak jartzea da laguntza ho-rren helburua.

Ikerketa, arreta hobetzekoGarun-paralisia duten pertsonekinlan egiten du Olatz Azkunagak ASPA-

CEn. Berak eta haren lankideek iker-keta bat egin dute bi urtean, gaixota-sunari dagozkion beharrak eta parali-sia agertzen denean herritarrengansortzen diren beharrak aztertzeko.Mahai-inguruan azaldu zuenez, iker-ketaren ondorioen artean zenbaitpremia antzeman dituzte, hala nolalaguntza espezializatuaren beharra,espezialitate bakoitzean erreferen-tziazko medikuak izateko beharra etagaiaren trataera orokor eta koordina-tuaren beharra. Ondorioak eskuan, Arabako ESIeta-

ko zuzendaritza mediko eta erizain-tzakoekin akordio bat egin berri dute:«Adostu dugu paralisia duten pertso-nak artatzeko erreferentziazko profe-sionalak ezartzea, lehen mailako arre-tako zentroetan kontzientziazio-kan-paina egitea eta familia eta laguntzai-leentzat fitxak sortzea». Azkunaga-ren esanetan, fitxa horiekin pazientebakoitzaren ezaugarriak ezagutukodira, «zuzenean komunikatu gaitez-keen pazienteekin hala egin nahi du-gulako».

«Osasungintzan,buru-gaixotasunei

buruzko ezjakintasunhandia dago»

Marixa Larreina

bide horri begira: «Profesionalak la-guntzeko makuluak gara, lanabesak.Laguntza hartzen duenak erabaki be-har du zer eta nola egin, eta guk ba-bestu egin behar dugu».«Itsuak pertsona baliagarriak direla-

ko gizartearentzat». Halaxe definituzituen Ruben Elias Alesancok ONCE-ren laguntza-sistemen prozesuak, etabadaki zerbait gaiaz: itsua da bera ere,eta psikologo-lanak egiten zituen ON-CEren Errioxako ordezkaritzan, erreti-ratu den arte. Gasteizko mahai-ingu-ruan azaldu zuenez, baliagarri izateaez dago dibertsitate funtzionalenmende: «Desgaitasuna ez dago gaixo-arengan, hark inguruarekin duen ha-rremanean baizik». Hala, bi ingurunemota bereizi zituen, autonomiaz ari-tzea laguntzen duena eta justu aurka-ko efektua eragiten duena: «Adibideargiak dira semaforoak eta zebra-bi-deak. Itsuentzat moldatutakoek auto-nomia ahalbidetzen dute; besteek, be-rriz, kalte egiten dute».Gizarteari dagozkion baldintzez lan-

da, ONCEk egiten dituen prozesuek

12 osatuberri2017ko apirila

atzera begira

Malariaren erabilera armabiologiko gisa II. Mundu GerranEuropan XX. mendean erabilitako arma biologiko bakarra malaria izan zen(Italia, 1944-1945).

gindako sukar infekziosoen aurkakoguda etengabean aritu ziren I. Mun-du Gerraren amaiera arte. Ideia bategin ahal izateko, XX. mendearen ha-sieran, 16.000 italiar inguru hiltzen zi-ren, urtean, paludismoaren ondorioz;Agro Pomptino izeneko 700 kilome-tro karratuko lurralde horrek 1.600biztanle bakarrik zituen, eta horieta-tik % 80 malariak jota zeuden. Gobernu liberalen erorialdiak eta

faxismoaren botere-hartzeak Bonifi-ca Integrale izeneko ekimena berres-kuratzea ekarri zuen. Osasun Minis-terioko salubristek paludismoa desa-

Italiar penintsularen historia eta ber-tako herrialdeena (Erromatar Errepu-blika, Erromatar Inperioa, EstatuPontifikalak, etab.) paludismoari es-tuki loturiko historia izan da. Antzadenez, iraultza neolitikoan izandakoeraldaketa ekologikoek, nekazari-tzarako baso-mozketek, bereziki,malariaren bektore den Anopheleseltxoarentzako txoko ekologiko ezinhobeak sortu zituen Mediterraneokokostaldean.2.500 urtean zehar, kontsul, zesar,

aita santu, enperadore eta lehen mi-nistro ugari Pomptinoko zingirek era-

ADRIAN HUGOAGINAGALDE LLORENTE Medikuntza eta Zientzia Histori-aren Euskal Museoko ikerlaria(UPV/EHU)

Medikuntza Prebentiboko eta Osa-sun Publikoko BAMEa GurutzetakoUnibertsitate Ospitalean.

miologiak eta lur haietakodrainatze-arazoek Anopheleseltxoaren hedapenean izanda-ko garrantzia azaldu zietenHanburgo eta Heidelberg-ekounibertsitateko Erich Martinieta Ernst Rodenwaldt mala-rian adituei. Elkarlan horri esker, alema-

niar armadak ondo zekien Bo-nifica Integrale-ko ur-ponpakhilabete euritsuetan geldituzgero idorturiko lurrak laku bi-lakatuko zituen uholdea era-gin zezaketela. Are gehiago,makina haiek gelditu, matxu-ratu edo Alemaniara eramate-ak izan zitzakeen ondorioezgain, bazekiten laku haietan urgazikara sartuz gero Anophe-les labranchiae eltxoa ugaritukozela. Antza denez, Anophelessubespezie hori malariaren bektoreeraginkor eta hilgarrienetakoa zenItalian eta, bere familiako beste kide-ek ez bezala, gatzdun aintziretanhazteko gai zen. Modu horretan, ur-ponpak alderantziz erabiliz gero, urgazikara Pomptinoko aintziretan sar-tu eta Anopheles labranchiae eltxoaugaritzea lor zezaketen ikerlari ale-maniarrek, malaria hain era eragin-korrean kutsatzen ez zuten bestelakosubespezieak desplazatuz. Martini eta Rodenwaldten helbu-

rua ordura arte Littorian ezagututakomalaria-epidemia handiena eragiteazen; alde batetik, tropa aliatuen au-rrera egitea oztopatzeko eta, moduhorretan, Alemaniar armadarentza-ko (Wehrmacht) denbora irabazteko,eta, bestetik, italiar populazioa zigor-tzeko euren traizioagatik. Operazio-ak azken helburua bakarrik bete zueneta zenbait herritan populazioaren %92 malariaz kutsatu zen. Gerra aurre-tik urtean 600 kasu izaten ziren, eta1944. urtean, berriz, 55.000 malaria-kasu gertatu ziren. Epidemia, gaine-ra, 1946 arte luzatu zen; 42.721 gai-xotu ziren 1945ean eta 28.952

1946an. Garaiko medikuen esane-tan, Italiak jasandako paludismo-epi-demia gogorrena izan zen hura. Ondorio militarrak, ordea, oso bes-

telakoak izan ziren. Aliatuek Pompti-noko aintzirak 1944ko udaberrianzeharkatu zituzten, ekain aldera iza-ten zen malaria-denboraldia iritsi au-rretik, eta ekainak 4rako dagoenekoItaliako hiriburura, Erromara, iritsiakziren. Hori, besteak beste, armadaestatubatuarrak harturiko preben-tzio-neurriei esker izan zen; adibidez,kininarik ez izan arren, Atebrin izene-ko produktu sintetiko bat erabili zu-ten profilaxi-moduan, hala nola el-txoak uxatzeko produktu kimikougari eta arropa- eta kanpadenda-babesgarriak.Mediku militar alemaniarrek euren

helburua lortu ez zuten arren, ameri-karrek, lehen aldiz, DDT izenekosubstantzia kimikoa erabili zuten po-pulazio zibilak jasaten zuen paludis-mo-izurritearen aurka, eta horrekizan zuen arrakastak, hurrengo urte-etan, bektoreek transmitituriko epi-demien aurkako bide berri eta eman-kor bat irekiko zuen.

osatuberri 132017ko apirila

atzera begira

gerrarazteko diseinaturiko plan inte-gral hori Mussolinik bere propagan-daren mesederako erabili zuen. Erahorretan, bere agintaldiaren hasie-ran, milioi ugari erabili zituen Pompti-noko zingirak lehortzeko eta ur gazi-karei irabazitako lurrak nekazaritzanerabiltzeko. Berreskuraturiko lurreiLittoria izena eman zitzaien eta pro-bintzia berri horretan herri eta hiri be-rri ugari eraiki ziren, hala nola kolonoberrien seme-alabentzako eskolak,malariaren aurkako kontsultategiaketa ur-ponpen bitartez elikaturikodrainatze-sistema konplexuak. Edonola, diru-laguntza eta plan

horiek laster desagertu ziren Abisi-niako (Etiopiako) italiar inbasioa zelaeta (1935-1936). Adibidez, malaria-ren profilaxirako erabiltzen zen kini-na Abisiniako tropentzat konfiskatuzen eta etxe berrietako eltxo-sareakdesmuntatu egin ziren industria mili-tarraren behar berriak asetzeko. Horidela eta, aliatuek Italia berreskura-tzeko kanpaina 1943 arte martxanjarri ez zuten arren, paludismoarenegoera nabarmenki okertu zen II.Mundu Gerrako (1939-1945) lehenurteetan, malaria-kasuak hiru aldizbiderkatu baitziren 1939tik (614 ka-su) 1941era (1.793 kasu).1943ko britainiar eta estatubatua-

rren Siziliako inbasioak Mussolinirengainbehera eta Italiako bando-alda-tzea eragin zuen. Aliatuen aurreraegitea Gustav lerroan geldiaraztekoasmoz, alemaniarrek italiar penintsu-laren iparraldea okupatu zuten. Erahorretan, Gustav lerroaren (mapan,Gustav Line) eta Erromaren arteankokaturiko Pomptinoko aintzirak gu-ne geoestrategiko bilakatu ziren es-tatubatuarren eta britainiarren aurre-ratzea ekiditeko. Ardatzeko aliantza indarrean egon

zen bitartean, malarian aditu alema-niarrak italiarrekin elkarlanean arituziren. Horrela, Erromako malariolo-gia-eskolako medikuek Pomptinokoaintziretako paludismoaren epide-

Bonifica Idraulica-ko lanak Agro Pomptinon

Mussolini, alkondararik gabe, Bonifica Integrale-kolangileei hitz egiten.

14 osatuberri2017ko apirila

aholku

med

ikoa

k

Lau pertsona heldutik batek arazoak dauzkabelaunetan. Belaunak ezinbestekoak dira gorputzarenmugimendua eta egonkortasuna bermatzeko, eta,belauneko mina saihesteko, indartu egin beharkogenituzke, eta alferrik behartzen dituzten ohituratxarrak uzten saiatu.

JABIER AGIRREmedikua

Minaz gain, karraska-hotsak entzu-ten dira, hantura eta, batzuetan, bai-ta artikulazioaren blokeoa ere.

Ohitura egokiakEdozein dela ere belauneko minarenjatorria, honako aholku hauek zurebizi-kalitatea nabarmen hobetzen la-gunduko dizute:• Zapatak.Oinetako egokiak ez du

izan behar ez lauegia, ezta altuegiaere (altuera gehienekoa 4 cm da).Neurrizko kuña edo plataforma du-ten zapatek banatzen dute ondoengorputzaren pisua artikulazioa be-hartu gabe.• Saihestu gainpisua. Gehiegizko

kiloek giltzaduren gainkarga dakarte,eta molestia horiek guztiak areagotuegiten dira.• Eser zaitez ondo. Eserita zaude-

nean, dela etxean dela lanean, saiazaitez aldaka belaunen mailaz azpitikgera ez dadin. Horixe gertatzen da,adibidez, sofa edo besaulki bigune-gietan.• Kontrola itzazu postura txa-

Belaunak dira gure gorputzeko gil-tzadurarik handienak, baita estatisti-ketan arazorik gehien ekartzen dituz-tenak ere. Aski konplexua da gorpu-tzaren pisuari eusteko eta mugitzekogaitasuna errazteko bereziki diseina-tuak dauden artikulazio horien egitu-ra: belaunean lotzen diren hiru hezu-rrekin batera (tibia, izterrezurra etaerrotula), beste hainbat elementu erehartu behar dira kontuan, lotailuak,meniskoak, muskuluak, eta abar. Etaegitura horiek goitik behera aldre-bestu eta desorekatu daitezke lesio-rik txikienaren eraginez.

Zein izan daiteke belaunekominaren arrazoia?Mina sortzeko arrazoiak asko eta di-ferenteak izan daitezkeen arren, nor-malean traumatismoek (kolpe, bihu-rritu eta gainerakoek) eta endekapenedo degenerazioek hartzen dituztekasurik gehienak.• Artrosia. Zona honetako hezu-

rrak babesten dituen kartilagoa higa-

tu egiten da (belauneko higaduraesaten zaio). Eskailerak igo edo jais-tean, baita eserita denbora puskabat eman ondoren jaikitzen saiatze-an ere agertzen da mina. Mugimen-duarekin, ordea, mina eta zurrunta-suna nabarmen murrizten dira. Mo-lestiak oso ezgaitzaileak direnean,beharrezkoa izan liteke artikulazioaprotesi batez ordeztea.• Artritisa.Giltzadurako kartilago-

ak estaltzen dituen mintz sinobiala-ren inflamazioa edo hantura gerta-tzen da.• Tendinitisa. Kolpe batek edo

bat-bateko mugimendu bortitzbatek eragindako urradurak, edobaita kirola egitean edo lanbide jakinbatzuetan artikulazioa etengabe etagehiegi erabiltzeak dakarren higa-durak tendoietan sortzen duen han-tura. Kasu hauetan mina konstanteada, etenik gabea, zorrotza eta sarko-rra (hezurreraino sartzen dela diru-di).• Lotailuen lesioa. Bihurritu, kol-

pe edo bestelako trauma baten on-dorioz ere honda edo mindu daitez-ke belauneko lotailuak. Lesio horiensintoma nagusia min gogorra izatenda, baita artikulazioa atsedenean da-goela ere, belauna tolestean edo ibil-tzean areagotzen dena. Giltzadurahanditua eta bero-bero dago.• Meniskoa haustea. Zenbait ki-

roletan (futbolean, esaterako) ohiko-ak diren mugimendu bizkorrak etabat-batekoak egitean gertatzen da.

Belauneko minaarintzeko

osatuberri 152017ko apirila

aholku medikoak

rrak. Denbora luzean postura bere-an egotea, eskailerak maiz igo etajaistea, kokoriko jartzea eta desnibeledo gorabehera handiko terrenoe-tan barrena ibiltzea saihestu beharda, mugimendu horiek guztiek pre-miarik gabe behartzen baitituzte be-launak.

Ariketa, neurrianKirolak muskulatura indartzen etabizkortasuna lortzen laguntzen du,baina, ez bada modu egokian egiten,lesioak sor ditzake eta lehendik dau-den degenerazio-prozesuak areago-tu egingo dira. Inoiz gerta daitezke-en kalte posible horiek saihesteko,kirola modu progresiboan egitea ko-meni da, artikulazioak esfortzura pix-kanaka egokitu daitezen. Horrezgain, garrantzi handikoa da ariketaegin aurretik eta ondoren ere bero-tze- eta luzatze-ariketak egitea.• Kirolak. Ondorengoak dira be-

launentzako egokienak: aquagym-a,igeriketa (belaunak ez tolesteko,ahal izanez gero zangoen artean flo-

tagailu bat jarriz), Pilates ariketak etabizikleta estatikoa nahiz paseatze-koa, terreno lauetan ibiliz gero be-tiere. • Gimnastika, etxean. Badira be-

launak indartzeko eta lesioak saihes-teko egunero-egunero etxean egite-ko moduko ariketa errazak. Adibi-dez, ohe gainean etzanda, hankabat tolestuta eta bestea luzatutadaudela, jaso ezazu luzatuta dagoenzangoa erdi pareraino, eutsi hor se-gundo batzuetan eta itzuli hasierakoposiziora. Errepikatu zenbait aldizhanka bakoitzarekin.

Molestiak gutxitzekoAholku eta gomendio guztien gai-netik ere, sarritan minak eta inflama-zioek hor jarraituko dute zoritxarrez.Etxean erabiltzeko moduko erreme-dioak dauzkazu jarraian.• Medikazioa.Mina handia baldin

bada, antiinflamatorioak agindukodizkizu espezialistak (ibuprofenoa,parazetamola, aspirina edo napro-xenoa erabiltzen dira gehienbat),mina arintzeko eta hantura jaisteko.• Kremak.Mindutako belaunak li-

dokaina, kapsizina, eta antzekosubstantziak dauzkaten krema anal-gesikoekin igurztea ere baliagarriaizan daiteke.• Izotza erabiltzea. Hotzak mina

eta inflamazioa murrizten dituenez,oso egokia izan daiteke lesioa ger-tatu berritan (kronikoetan, ordea,ez du askorik balio). Etxeko erreme-dio moduan, izotza erabil daiteke(baina sekula ez zuzenean, oihaledo zapi batean bilduta baizik) edobaita izozkailutik ateratako ilar edobarazki-poltsa bat ere. Ez da kome-ni hotza 20 minutuan baino gehiagoan erabiltzea; horregatik,15-20 minutuko txandak gomen-datzen dira, 4-6 orduz behin, bainabost egunez jarraian gehienez ere.• Atsedena. Erasandako artikula-

zioaren atsedenak suspertzeko be-harrezkoa den denbora laburtu de-

zake. Hala ere, ez da gomendatzenatsedena egun pare batetik gora lu-zatzea.• Bendak. Zenbait kasutan, benda

bat jartzeak mindutako belauneanlikido-pilaketei aurrea hartzen la-gunduko du. Bendak artikulazioapresionatu behar du, baina zirkula-zioa eragotzi gabe. Belaun-babesakere erabil daitezke, giltzadurariegonkortasun gehiago emateko etamugimendu kaltegarriak saiheste-ko.• Hanka gora jasotzea. Hantura

saihesteko, komeni da minutu ba-tzuetan belaun mindua kuxin batengainean bermatzea, edo baita be-saulki etzangarri batean esertzeaere, hanka horri beti bestea bainogorago eutsiz.

Belauneko minak askoz eregehiago erasaten die emakumeeigizonezkoei baino, 50 urtetikgora batez ere. Adin horretakoedo gehiagoko emakumeen %63 kexatzen dira belaunekominez. Faktore hauek direla eta,intzidentzia handiagoa da:• Hormonak. Haurdunaldian,menopausian eta hainbat ingu-ruabarretan gertatzen diren hor-mona-aldaketek lotailuak ahuldueta lesioak errazten dituzte.• Takoi altuko zapatak. Horrela-ko oinetakoak gehiegi erabiltzeakgorputzaren lerrokatzea etapisuaren banaketa aldaraztenditu, eta luzera begira arazoakager daitezke artikulazioan.• Zangoen forma berezia. Ema-kumeek belaunak X moduan (ale-gia, barrualdetik elkartuagoak)edukitzeko joera handiagoa dutegizonek baino. Forma berezihorrek lesio degeneratiboakerrazten ditu.

Emakumeei gehiagoerasaten die

16 osatuberri2017ko apirila

arna

sgun

eak

Bidezidorretan barrena bilatzen ditu ibiltariak Bizkaikoparaje orlegiak. Horietako bat da Urko bidea, Barinagaauzoan hasi eta Markina-Xemeingo Santa Marinaermitan amaitzen dena, oinezkoentzako etatxirrindularientzako kaminoa. Aisialdirako etapaseatzeko eremua da Urko; naturaren erdian dagoeta zazpi bat kilometroko eta hiru ordu ingurukoibilaldia da. Ez du galtzeko arriskurik, eta bidean,landa-inguruak ez ezik, industria- eta hiri-inguruneakere ikusteko aukera ematen du, baita naturara etakultura-ondarera gerturatzeko ere.

Diote Urko bideak Urko ibaiarizor dizkiola izen-deiturak, hu-ra baita inguruaren ardatz eta

lotura. Hainbat puntu interesgarri di-tu; esate baterako, Markina-Xemeinherrian bertan, Arretxinaga auzokoSan Migel baseliza dago, hexagono-itxurako ermita bat, eta Donejakue bi-dea igarotzen da haren ondotik; hainjustu, Artibai eta Urko ibaiak bat egi-

ten duten puntuan. XVIII. mendeaneraiki zuten, harri landugabez. Ermi-taren sarrera arrunta da oso, eta ha-ren goialdeko ardatzean, kanpando-rre txiki bat du. Barruan gordetzen di-tuen altxorrengatik da San Migel ba-seliza ondare bat; izan ere, 40 milioiurte baino gehiago dituzten hiru arro-ka ditu, tente jarriak, kapera modukobat osatzen dutela. Kondairak dio ez-

kondu nahi duenak urtebete lehena-go hiru aldiz igaro behar duela arrokahorien azpitik.Bidean aurrera eginda, Antsotegi

jauregia ageri da aurrez aurre. XVII.mendearen amaieran eta XVIII.mendearen hasieran eraiki zen, au-rretik hantxe bertan zegoen eraikinbaten gainean. Etxe horrek ondoanditu errota eta burdinola. Eraikinakubo-itxurako bloke handia da, har-landuz eta harlangaitzez eraikia.Etxe-aurrean, Antsotegitarren ar-marria du.Aurrera egin ahala, Etxebarrian,

Munibe jauregia agertuko da, diosalaeginez bezala, XX. mendeko erro-mantizismoko eraikin neoklasikobat. Landaguneko jauregia da, estiloeklektikokoa. 1992ko sute batekeraikinaren zati bat suntsitu zuen,baita XVIII. mendeko euskal liburute-gi garrantzitsuenetako bat zenarenalderdi bat ere.

Paraje berdeetatik, antzinakoondare historikoetara

arnasguneakosatuberri 172017ko apirila

Herrian bertan, Etxebarria eta Bari-naga lotzen dituen bidearen ondoan,Ibarguengo garaia dago. Euskal He-rrian ez dago hain ongi eta modu na-turalean kontserbaturik dagoen ga-rairik, eta Europako ikerlariek1920ko hamarkadan aztertu zutenlehenengoa izan zen.Ibilbidea Illoroko Santa Marina ba-

selizan amaitzen da, Barinagan. San-ta Mañe esaten diote herritarrek, etahormarrizko eta zurezko eraikin txikibat da, herri-arkitekturaren erakus-garri bat; nahiz eta itxuraz oso eraikinhomogeneoa izan, benetan, aldi ba-tean baino gehiagotan egindakoobra da. Elementurik zaharrenak,hots, hormak, leihoak eta barrukozutoinak, XVI. mendearen hasiera-koak dira, eta orain ezagutzen duguneliza lehenagoko baten orubearengainean eraikia izan zen.Bi herrien arteko bide primitibo ho-

netan dago Urko bidearen jatorria,eta bide hori egiteak aukera ematendu bertako historia eta bertan biziizandakoen jatorria ezagutzeko. Isil-tasuna eta naturaren soinuak entzundaitezke ibilbide eder honetan, eta ezda modu aproposagorik gorputza

berriztatu, ibilaldia patxadaz egin etaarnasa sakon hartzeko.

Mugako mendiaMarkina-Xemein iparraldean eta Er-mua eta Eibar hegoaldean ditu Urkomendiak (791 metro), Gipuzkoareneta Bizkaiaren mugan baitago. Tonto-rretik, beraz, probintzia biren ederta-sunaren ikusmiran egon daiteke. Ha-ra joateko hiru abiapuntu daude:Ixuako mendatetik, hau da, Eibar etaMarkina-Xemein arteko errepidetik—45 minutuko ibilbidea da, eta, dio-

tenez, errazena—; Eibartik —bi ordu-ko ibilbidea dago tontorreraino,eta Zozola, Arritxulueta, Elorreta etaElorreta Goikoa baserrietatik igaro-tzen da bidea—; eta Ermutik —hauda biderik luzeena, bi ordu eta erdi-koa—.

Bide errazenetik joanda, maldaleun hasten da bidezidorreko bideestu batetik, eta bidean, zuhaitz- etalandare-klase asko ikusiko ditugu.Urkoko harkaitzetara gerturatzengoazen heinean, bidezidorra eskuinaldera doala jabetuko gara, baita bi-dea malkartzen doala ere. Lehen ha-rri-koskorrak agertuko dira, orduan.Bideak aldaera ugari ditu, eta txan-

gozaleak bere gogara aukera dezakenondik joan nahi duen goraka. Iristenda momentu bat, non ibiltaria izeizbetetako basoan sartzen baita, etalehen gailur-aurrea atzean utziko du,ezkutaturik, ezkerraldean. Jarraian,mendixka belartsu batekin egingo dutopo, eta ordura arteko iluntasunetikateratzen joango da. Bertan, Ego etaDeba ibaiek atsedenaldia merezi du-te.Azkenaldera, sigi-saga doa bidea

Urkoko gailurrera. Batek bainogehiagok zalantzan jartzen du EuskalHerriko ikusmira onenak ez ote diren:iparraldean, Akondia eta Kalamua,Lea-Artibai eta Kantauri itsasoa ikusdaitezke; Oiz mendia, Bilbo eta Kan-tauriar mendiak, mendebaldean; Du-rangaldea, Gorbeia, Anboto etaUdalaitz mendebaldetik hegoalde-rantz, eta, hego-ekialdean Aizkorri-Aratz eta Aralar. Ezbairik gabe, mere-zi du txango honek.

Jakingarriak • Non hasi:Markina-Xemeinen,Arretxinagako San Migel baselizan.• Non amaitu:Markina-XemeingoSanta Marina baselizan.• Distantzia: 7 km• Ordu kopurua: 3 h

Interes-puntuak

Arretxinagako San Migel baseliza, Xe-meingo Andra Mariaren Zeruratzea etahilerria, Munibe jauregia, Antsotegi, Ma-ñozka jauregia, Ibarguengo garaia, Bari-naga auzoa eta Santa Marina baseliza.

Ibilbideari buruz gehiago jakiteko

www.leaartibaiturismo.com

«Bide hori egiteakaukera ematen dubertako historia eta

bertan biziizandakoen jatorria

ezagutzeko»

ikuargazki.com

zalantzak sortzen zaizkigu, baina ja-rraitu egiten dugu, erabakirik hartugabe, aurrera egin gabe. Egunero,beraz, gauza berak egiten ditugu, etanahi gabe erortzen gara. Konturatze-rako, gizarteak ezarritako ereduari ja-rraitu diogu; urrats guztiak bete ditu-gu, baina ez gara zoriontsu. Halakoe-tan, ona izaten da kanpoko ikuspegiaduen pertsona bat ondoan izatea,bestelako galderak planteatuko diz-kiona; izan ere, geure buruari beti gal-dera eta erantzun berak egiten diz-kiogu, eta ados gaude beti.Eta zer egin dezakegu horrelako-etan?Bizilagunen arteko bilera bat egiteaproposatzen dut egunero, hau da,norbere barruan bizi diren bizilagu-

nen arteko bilera bat. Barruan bi lagunbizi dira oso desberdinak. Goikoa, bu-rua; oso serioa izaten da, kontserba-dorea, zuzena eta gogorra; beheko bi-zilaguna bihotza da, maitasuna, ilu-sioa, on-puska bat. Biak etxe bereanbizi dira, baina, tarteka, bakoitza aldebatetik doa, eta euren arteko borro-kak izaten dituzte. Gure osasunerakoezinbestekoa da biak identifikatzeaeta nola dauden ezagutzea, biak be-har baititugu etxean ondo egoteko.Batera ez badoaz, barruko gatazkaizango dugu, geure buruarekiko bo-rroka. Gu garena, norbera, kanpoanjarri behar dugu, etxeko administra-riak izango bagina legez. Eta azkenerabakia hartuko dugu horiek ondoezagututa. Tontakeria dirudi, bainatarte hori gure eguneroko agendansartu behar da. Eta bete. Eta nola dakigu hartzen dugunerabakia aproposa dela?Nik beti esaten dut bi bizilagunak kon-tuan hartutako erabakia bada, apro-posa dela. Prozesu honetan hiru urrats

osasun

ez eta osasuntsu bizi

18 osatuberri2017ko apirila

«Norbere barruan bizidiren goiko etabeheko bizilagunenarteko bilera bategitea proposatzendut egunero»

«Kasualitatez eta hutsegite bat dela medio» sartu zen Luis MariOiarzabal (Donostia, 1966) coaching-mundura; AEBetatik helduzitzaion emaitza onak ematen zituela teknika horrek. Zuzendarikomertziala izana da Oiarzabal. Duela hamabi urte, master bat to-patu zuen eta hauxe zioen: «Trebatzaile batek pertsonen ahalme-nik handiena ateratzen du». Besteak aldatzeko asmoz eman zuenizena bertan, bera errotik aldatuko zuela jakin gabe. Gaur egun, la-guntzaile pertsonala da; galderak egin, elkarrizketak bideratu etairtenbideak aurkitzen laguntzen dio galduta dagoenari edo helbu-ruak lortzeko bultzada behar duenari.

Zergatik diozu laguntzaile pertso-nala zarela eta ez coaching-a?Konturatu naiz coaching-a, berez,

arriskutsua dela. Helburu batzuk lor-

tzera bideratzen zaitu, aurrera begira-

tzera, eta hori oso ondo dago, baina

uste dut aurretik beste urrats bat da-

goela, alegia, behaketa pertsonala

edo norbere burua ezagutzeko pro-

zesua.Zergatik eta zertarako behar iza-ten dugu autoezagutza?Beti esaten dut biribilgune batean

gaudela sartuta; bueltaka hasten ga-

ra, eta aurrera goazela iruditzen zai-

gu, baina ez. Bueltaka gabiltzanean,

nazkatu egiten gara errutina delako.

Eta iruditzen zaigu biribilgunean dau-

den bideak hartu nahi ditugula, eta

luis mari oiarzabalLaguntzaile pertsonala

bete behar dira. Lehena, sinesmenakzalantzan jartzea da; esan eta pentsa-razi diguten guztia berriz planteatzea,alegia. Beste toki batzuetan jaioko ba-gina, ez ginateke izango pertsona be-rak. Sinesmenek asko mugatzen gai-tuzte. Bigarrena, barrura begiratzea,aipatutako bizilagunen bilera. Emo-zioak zergatik sentitzen ditugun azter-tu, behatu, eta geure buruari galderakegin.Baina erantzuna topatzen al dabeti?Agian ez ditugu topatu nahi? Agiangaldera batek emango digun emaitzaez zaigu gustatzen? Laguntzaile one-na norbera da. Norbera da bere bu-ruaz gehien dakiena, baina ez gara be-ti zintzoak izaten harekin. Batzuetan,ez zaigu erantzuna gustatzen, eta bes-tetan, geure buruari ere ez dizkiogugaldera egokiak egiten. Hori da gurelana; bestelako galderak proposatzeailuntasunetik argitzeko. Emaitza ezbazaigu gustatzen, sufrimendua bestenolabait aldatzen saiatu behar dugu,

osasunez eta osasuntsu biziosatuberri 192017ko apirila

beste modu batera ikusten. Pentsa-mendua aldatzen badugu, sentimen-duak aldatuko dira, eta emozioekekintzak aldatzen dituzte. Eta ekin-tzek, bizitza. Eta hirugarren pausoa?Gure inguruarekin du zerikusia, hauda, gure izateko moduan eragiten etabaldintzatzen digun guztiarekin. Etahiru motatakoa izan daiteke inguruhori. Batetik, pertsona plomuakdau-de, guztia beltz ikusten dutenak, ez-korrak, eta bestea ere halakoa izateanahi dute. Kortxoakbeti hor daude-nak dira, baina beren zilborretara be-giratzen dute, buruzaleak dira eta ezdute asko laguntzen. Eta, azkenik,pertsona suziriakditugu. Horiek ilu-sioa sorrarazten digute, eta eredutzathartzen ditugu, askotan. Pertsonakdiot, baina edozein kanta, liburu edofilm ere izan daiteke.Eta horiek identifikatu ondoren,zer?Ez dut esan nahi ezkorrak diren horiekbidetik kendu behar ditugunik, baina

bai ezagutu; garrantzitsua da gure in-gurua zerez osatuta dagoen jakitea. Nondik dator geure burua ezagu-tzen saiatu behar hori?Galderak beti egon dira. Gertatzen da,ordea, gure aitona-amonen garaian,esaterako, lasaiago bizi zirela bizitzabera errazagoa eta sinpleagoa zelako.Gaur egun, estimulu asko ditugu, etaoso zaila da horiek ondo kudeatzea.Gure exijentzia-maila handia da; le-hen, ordea, bestelakoa zen. Konpon-bidea, askotan, ez da zer egingo du-gun, zer ez dugun egingo baizik. Bezeroak beti al dira norbanako-ak?Ez, enpresak ere izaten ditugu. Enpre-sa bat berria denean, ilusioa izaten du,eta helburuak lortzen laguntzen dio-gu, galderak eginez, noski. Ez aurrera,ez atzera doazen enpresei ere ondodatorkie kanpoko ikuspegi bat, beste-lako galderak planteatzeko. Kreentiizeneko elkarte bat dugu nire bazkideIkerrek eta biok. Orain, proiektu per-tsonal bat ari naiz martxan jartzen, etaneure burua laguntzaile pertsonal gisasalduko dut. Webgunea ere laster ja-rriko dut abian. Adimen pertsonalariburuzko gauza gutxi dago euskal hiz-tunen munduan, eta hortik bideratunahi dut. Euskaratzen eta euskarazsortzen nabil, beraz.Zertan datza 10.000 irribarreegi-tasmoak?Doako hitzaldi batzuk dira, eta 10.000pertsona biltzea du helburu, bizpahiruurtean lortzen badugu ere. Hitzaldihorietarako jendeak tarte bat hartzeanahi dugu gurekin egoteko. Irribarre-ak atera nahi ditugu umorea erabilita.Nik ez daukat egia; beraz, balio dienahartzeko esaten diet, eta, bestela, bo-tatzeko. Bost bat saio egin ditugu ja.Duela zenbait urte, beste bat egin ge-nuen Zuk egin dezakezu izenburupe-an. Arrakasta handia izan zuen, etajendea indartzeko helburua zuen eki-menak. Eskarmentuak beste honetaraeraman gaitu.

euskara osakidetzan

20 osatuberri2017ko apirila

Egunero darabilten hizkuntza,ziurtagiri batean jasoa

Ni euskaldun zaharra naiz, eta ez dut eskakizunaren be-

harrik egunero euskaraz egiteko, be-tidanik egiten dudalako. Alabaina,duela zortzi urte ere eskakizunarenprobetara aurkeztu nintzen, eta, In-terneten ikusi nuenean ez nuelagainditu, erronka pertsonaltzat har-tu dut oraingoan lortzea». Isabel Sa-rrieguiren hitzak dira, anbulatoriobatean lan egiten du, eta nabari zaioetxetik datorkiola euskara. Hala ere,

bigarren hizkuntza-eskakizuna ate-ratzea erabaki du. Otsailaren 3anegin zuen lehen proba.Hain justu, Sarriegui da 361 lagu-

netako bat, izena eman duena biga-rren hizkuntza-eskakizuna egiazta-tzeko ezohiko deialdian. Urtarrilaren30ean eta 31n eta otsailaren 2an,3an eta 6an Portugaleten, Donostianeta Gasteizen egindako probek abia-tu zuten ezohiko deialdi hori, etaohiko deialdiekin alderatuta berezi-

tasun bat du: «Deialdi honetan, en-tzumen- eta mintzamen-probak eginditugu lehendabizi, eta horiek gain-ditzen dituztenek egingo dute ida-tzizko proba», zehaztu du AndoniVivas Osakidetzako euskara-teknika-ri eta deialdiaren arduradunak. Ohi-ko deialdian alderantziz egiten da.Deialdi honen bigarren berezitasu-

na parte hartu dezaketenen soslaiada: orain artean ez bezala, langile fin-koek soilik har dezakete parte –ohikodeialdia langile orori zabaldua dago–.eta bigarren hizkuntza-eskakizunasoilik atera daiteke; urteko beste bideialdietan, berriz, lau hizkuntza-es-kakizunak atera daitezke. Vivasenesanetan, aldaketaren zergatia prak-tikoa izan da: «Lehendabizi idatzizkoproba egin behar izaten denez, as-

Euskarazko bigarren hizkuntza-eskakizunaateratzeko ezohiko deialdia egin du Osakidetzakaurten. Andoni Vivas arduradunetako baten arabera,«egunerokoan euskaraz aritzen diren horientzat dadeialdi hau». Bertan hartu dute parte IsabelSarrieguik, Nuria Peñak eta Marta Luceñok.

«

euskara osakidetzanosatuberri 212017ko apirila

kok eta askok ez dute gainditzen,nahiz eta euskaldunak izan eta bikainmintzatu. Sarri, ez daudelako euska-raz behar beste alfabetatuta». Deial-di berezi honetan parte har dezake-ten profesional askoren kasua da, Vi-vasen aburuz; idatzizkoa gainditzenez zutenez, ezin izaten zuten erakutsieuren euskara-maila. Hala, Osakide-

tzako II. Euskara Planari jarraitutahartu dute erabakia, euskararen era-bilera sustatzeko lerroetako bat biga-rren hizkuntza-eskakizuna ateratze-ko deialdia egitea baita.Gutxi-asko, laneko harreman guz-

tiak euskaraz egiteko gai diren langi-le horientzat da deialdi hau. NuriaPeñaren eta Marta Luceñoren kasuada. Euskaldun berriak dira, ospitalebatean lan egiten dute, eta eurenlanpostuetarako «gaur-gaurkoz es-kakizun horren beharrik ez izanarren, zabaldutako aukera aprobe-txatu» eta izena ematea erabakidute. Luceñoren arabera, «egunero-koan euskaraz egitea da garrantzi-tsua, eta, eskakizuna lortuz gero, as-koz hobeto». Hala ere, hirurek dakiteaurkeztu adina arrazoi izango dituz-tela azterketariek: «Batzuek, esate-rako, beste zentro batean B2 mailaegiaztatuta edukitzea beharrezkoaden lanpostu baterako atera nahikodute, bestela postu horiek eskura-

xehe-xehe zehazten; aukera batzukematen dituzte». Horregatik, Viva-sek azaldu du litekeena dela ez iza-tea ohiko deialdi bateko azterketabat, ahozko eta entzumenezko pro-barekin egin bezala. Izan ere: «Orohar, 25 puntutik gora gutxik lortzendute, eta oraingoan dezente egondira. 0tik 30era puntuatzen dira pro-bak, eta gainditzeko 15 behar dira.Ohikoetan erdialdean hor nonbaitibiltzen dira, 15-16, baten batek 18.Oraingoan langa hori askok gainditudute, eta uste dut asmatu dugula».Idatzizkoan izan ohi dira, beraz,

komeriak. Vivasen arabera, erakun-deetako euskara-teknikariak azter-tzen ari dira hura prestatzeko saiobatzuk egitea: «BOMS, BizkaikoOsasun Mentaleko Sarea da adibide

bat: erakunde horretan 78 lagun aur-keztu dira, eta 60 izan dira gai. Ber-meo, Zamudio eta inguruko jendeasko dago; euskaldun askoko ere-mua da. Barrualde-Galdakao ESIanere 27 daude... Batez ere horiei begi-ra ari dira euskara-teknikariak».Ekainaren azken astean egingo

dute azterketa, eta uztailean aterakodira behin-behineko emaitzak; pro-zesua abuztuan amaituko da segu-ruenera. Emaitza edozein izanda ere,euren egoera askorik ez dela aldatu-ko uste dute Peñak, Luceñok eta Sa-rrieguik «Gainditzea ederra litzate-ke, baina bestela ere euskaraz egitenjarraituko dut nik», bota duSarrieguik .

tzeko aukerarik ez dutelako», zehaz-tu du Sarrieguik. Ados dago Peñaere: «Denetarik dago. Batzuek titu-lua nahi dute lekuz aldatzeko, ospi-taletik anbulatorio batera joateko,eta beste batzuek bere euskara-mai-la egiaztatzeko, eta beste batzuekerronka gisa hartu dutelako». Erron-karena da hiruren kasua.Azterketan izan den aldaketak me-

sede egiten diela uste dute. Luceño-ren arabera, «jendearentzat zaila daidatzizko proba egitea, nahiz etaeuskaraz ondo moldatu eguneroko-an», eta zehaztu du laguntza gabeezinezkoa luketela askok eta askokgainditzea. Beraz, begi onez ikustendu ezohiko deialdi honetan eginda-ko aldaketa: «Idatzizkoak jende batiatzera eragiten diola uste dut».

Emaitza onak lehen probanGuztira, azterketara deitutako 361lagunetatik 278 (% 77) aurkeztu diralehen probara, eta 83k egin dioteuko deialdiari. Aurkeztu zirenetatik232 lagun igaroko dira idatzizko fa-sera, lehen proba gainditu ostean:«Aurkeztu zirenen % 83k gainditudu. Oso emaitza onak dira, ohikodeialdietan ez baitu horrelako por-tzentaje handiak gainditzen», azal-du du Vivasek. Hala ere, aitortu duaurretik egindako kalkuluen arabera% 80-90ek gainditzea espero zutela:«Egunero euskaraz egiteko gai denjendea baita», azpimarratu du. Ha-ren esanetan, ohiko deialdietan ida-tzizko probek egiten zuten bahetzeaekiditea zen asmoetako bat, eta lor-tu da hori.Gainditu dutenek idatzizko azter-

keta egingo dute ekainaren amaie-ran, eta hura prestatzen buru-belarridabiltza Osakidetzako euskara-tek-nikariak: «Azterketa ezohiko deialdihorretara moldatzen ari gara. Izanere, bigarren hizkuntza-eskakizunaB2 maila da Europako esparruan, etaesparru horrek ez du ariketen modua

«Aurkeztu zirenen% 83k gainditu du.Oso emaitza onak

dira ohikodeialdietan ez baituhorren portzentajehandiak gainditzen»Andoni Vivas

«Egunerokoaneuskaraz egitea dagarrantzitsua, eta.eskakizuna lortuz

gero, askoz hobeto»Marta Luceño

22 osatuberri2017ko apirila

bizitza lane

tik kan

po

«Zientzia-fikzioa osogutxiren generoliterarioa da eta askokesoterismo-kontuekinnahasten dute»Ez dago adibide apartagorik ogi-bidearen eta zaletasunaren arte-ko lotura-falta erakusteko. Ricar-do Manzanaro (Donostia, 1966)familia-sendagilea izateaz gaine-ra Bilbo-Basurtu ESIan, EHUkoirakaslea ere bada Leioan; hainzuzen ere, Odontologia-alorrekoirakasgaietan. 80ko hamarkadanaurkitu zuen bere zaletasun han-dia: polizia-eleberrien irakurlezena zientzia-fikzioaren maitalebilakatu zen; era berean, irakurlepasiboa izan beharrean idazleeta egitasmo-antolatzaile daorain, zientzia-fikzioaren zaleenTerbi izeneko elkartean. Denboran bidaiatu ahalko baze-nu, nora eta zer unetara egingozenuke jauzi?Etorkizunera, dudarik gabe. Espazio-an imajinatzen dut neure burua.Orain arte uste oker batean bizi izangara, uste baikenuen guztia robotenesku egongo zela, baina ez da halaizan. Denborak harritzen gaitu.Nola ulertzen duzu zientzia-fik-zioa?Oso gutxiren genero literarioa da etaaskok esoterismo-kontuekin nahas-ten dute, parapsikologiarekin, eta ezdu horrekin zerikusirik. Genero fan-

tastikoa da eta istorioa etorkizuneankokatzen du, orainaldiko istorio batkontatuz, hau da, egungo mundua-rekin konektatzen da literatura fan-tastikoaren bitartez.Eta nolakoa da zientzia-fikzioa-ren zalea?Ez da frikia, irudimentsua baizik,etorkizuna asmatzen saiatzen baita.Ez da inolako sektako kidea, ezta ob-jektu hegalari ezezagunen zalea ere.Zer da Terbi?Zientzia-fikzioaren generoa maitedugunon elkartea da. Duela 24 urtesortu genuen, Bilbon, gure gogoabaitzen topaketak, hitzaldiak, taile-rrak eta bestelakoak antolatzea. Or-dutik, hilabetean behin biltzen garahamabost bat lagun, eta genero ho-rretako liburuez zein filmez aritzengara. Liburuak ala filmak nahiago ditu-zu?Biak ditut gogoko, nahiz eta nahiagoditudan liburuak. Gustukoenak ditu-danak, seguru aski, ezezagunak dirajendearentzat, klasikoak baitira, etagenero horretako aspaldiko lanak,oro har, ez dira ezagunak. Horien ar-tean daude Fredric Brown, Philip K.Dick eta Robert Silverberg autoreak.Marciano, ¡vete a casa! (Martians,

go home!) eta Blade Runner oso lanonak dira.Zer iritzi duzu egungo zientzia-fikzioaz?Efektu berezien erabilera gero etahobeak ikusten ditugu, baina, edukialdetik, lan eskasak dira. Badago me-rezi duenik, baina, oro har, istorioakkaskarrak dira. Efektu bereziek alder-di bisual eta teknikoan txundi zaitza-kete, gaur egun. Niretzat, ordea, lanona izateko, gidoiek eta istorioek on-do eginda eta ondo kontatuta egonbehar dute. Eta nola deskribatuko zenituzkezeure istorioak?Testu laburrak izaten dira, mikrokon-takizunak, orrialde batekoak edo.Etorkizun hurbileko gaiak jorratzenditut, fikzio psikologikoa eta fikzioorokorra tartekatuz, baina otutzenzaizkidan gaiak izaten ditut hizpide,normalean. Umore-kutsua ematenere saiatzen naiz. Oro har, zientzia-fikzioaren inguruko atari digitaletanargitaratzen ditut testuak, baita al-bisteei buruzkoak ere nire blogean:notcf.blogspot.com.Nolako akabera izan behar duzientzia-fikziozko istorio on ba-tek?Ezusteko amaierak dira niretzat one-nak. Nik neuk istorio laburrak nahia-go ditut, eta ezustean harrapatzenzaituzten bukaerak dira txundiga-rrienak.

ricardo manzanaroFamilia-sendagilea eta EHUko Odontologiakoirakasgaien irakaslea

osatuberri 232017ko apirila

denbora-pasak