Anexo 8 Guias Tecnicas Restauracion Ecologica 2

8/19/2019 Anexo 8 Guias Tecnicas Restauracion Ecologica 2

1/136


2/136


3/136

GUÍAS TÉCNICASPARA LA RESTAURACIÓN ECOLÓGICA

DE LOS ECOSISTEMAS DE COLOMBIA

Grupo de Restauración EcológicaGREUNAL

Departamento de BiologíaFacultad de Ciencias

Universidad Nacional de Colombia


4/136


5/136

GUÍAS TÉCNICASPARA LA RESTAURACIÓN ECOLÓGICADE LOS ECOSISTEMAS DE COLOMBIA

Convenio de Asociación No. 22entre Ministerio de Ambiente, Vivienda y Desarrollo Territorial (MAVDT)

y Academia de Ciencias Exactas, Físicas y Naturales(ACCEFYN)

Orlando Vargas Ríos Julián Esteban Díaz Triana

Sandra Paola Reyes BejaranoPilar Angélica Gómez Ruiz


Departamento de BiologíaFacultad de Ciencias

Universidad Nacional de Colombia

Bogotá D. C.2012

Ministerio de Ambientey Desarrollo Sostenible

República de Colombia


6/136

Guías Técnicas Para La Restauración Ecológica De Los Ecosistemas de Colombia

C v A N . 22 M A , V v y D T (MAVD

y A C Ex , F y N (ACCEFYN)

© D p BF CU v N C

© O V RJ á E D z TS P R y B jP A G z R z

G p R E GREUNAL

B á D. C.2012


7/136

TABLA DE CONTENIDO

Pág.

I PARTELos pasos fundamentales de la restauración ecológica

I 9

II PARTEEcosistemas Terrestres

I 41

1. Pá 432. B q 533. S 724. Z 82

III PARTEEcosistemas Acuá cos

I 93

1. H 962. R y q p 103

IV PARTESistemas Costeros

I 113

1. M 1162. E 121

3. P p 126


8/136


9/136

7

E p á . P h

p - y p

p - h , y q p -

.

E y ú p p f -

, y p p .E p , ,

p .

E p q G T -y f f v -

p á y p C .

A p - q v

x .

PRESENTACIÓNL R E

p á , p

p y - xp -

h , f p y á-

.

E p v - p : p p -

p á q p y , xp

p q y p - p , p y -. S

p p p v - p , j , f -

j v y p .

L p p - p -

C , z pá y ( -

, hú y ), p p y z

.


Departamento de BiologíaUniversidad Nacional de Colombia


10/136

I. PARTELOS PASOS FUNDAMENTALESEN LA RESTAURACIÓN ECOLÓGICA


11/136

9

á , h ; -p v p

, y v y p p -

y p p f p .

E x p -á , f -

, v p - ; p

y p p p y .

E y p - á

p p ,p q p y ,

p p p , f z p

p .

INTRODUCCIÓNU á q

ñ , h - p ( ) y

( ) y z - q p , -, p y

f .

L p p x

q p . S - -

, á ; p -

p v . E p q p pp f -

q p xp - .

C á y - , h p -

y , y -p , - v (

). É p , q y - h , y

p z p p y p

q p .

L p x p á , p j p : -

y p -, h -

, f y , p ñ ; f -

, f


12/136

10

¿CÓMO EMPEZARUN PROCESO DERESTAURACIÓN

ECOLÓGICA?A á p p - p v f ,

, qp á z , -

á f p ; p j p , y h -

f y yf , á -

y/ p , p - f p x , á

p v , á q y/p , y z p

, q p h y h - . O á

h q p f -

.

A q x p , p p - , x

y p E R y x-

p - f .

Preguntas centrales durante el proceso de restauración ecológica

• ¿C p q v ?• ¿C á á p p

• ¿C á f q p y p p ?

• ¿C p p p

• ¿Q v p , p

• ¿C z p y p z ?


13/136

11

A p 13 pp p y

. N p , f

p p p j y p - . L p

p p ,

p , p p , -

, p y j -v p p .

13 PASOS A TENER EN CUENTAEN LA RESTAURACIÓN ECOLÓGICA

1. D f .

2. Ev q v .

3. D y v z .

4. E y j q .

5. L p p .

6. Ev p .

7. E p f .

8. S p p .9. P p y j p .

10. S .

11. D ñ p p p .

12. M p .

13. C p


14/136


15/136

13

PASO 1.DEFINIR ELECOSISTEMA DEREFERENCIA

E f v - p p p y - y á , p v . Np fá f

p f - f f , p

y z . A p

p f (SER 2004, V

2007):

1. Revisión de descripciones ecológicas ylistas de especies antes de la perturba-ción . A f q

: v (R v A C C Ex F y N , R -v : C , A B C -

y B C , );S I f G á yB S N A -

(SINA) y S I f B v C (S B).

B h (p j p : C -

I C N -: h p://www. v . . .

/ICN/ y pá w T p : h p://www. p . / ).

2. Revisión de fotogra as históricas y re -cientes, tanto aéreas como terrestres ymapas del si o del proyecto antes deldaño . B f (I G á A C zz )p f -

y f . O f f -

: IDEAM, INGEOMINAS, IH .

3. Ubicación de remanentes del si o quese va a restaurar que indiquen las condi -ciones sicas anteriores y la biota . E p j q p h

v , q p - y p

y q p p -

p y - .

4. Revisión de descripciones ecológicas y lis-tas de especies de ecosistemas similarese intactos . C f

p h y .L h C , p p - H N C - (COL), y h

PSO (P ) CAUP (P p yá ),CUVC (C ), LLANOS (V v ), HUA(A q ), h z COAH(B á), JAUM (A q ), FMB (V

L v ), y q h f - p y .

A f p v - v

: I C N(ICN), I A x V H(IAvH), I E Ay M (IDEAM), I I -v P (IIAP), I

I v A z (SINCHI) I I v M y

C (INVEMAR).

5. Revisión de versiones históricas e histo -rias orales de personas familiarizadascon el si o del proyecto antes del daño. L I , v j y

, Exp B á , C C á p h

p , q p y

p v q x . L p

, v, f f -

p y .

6. Evidencias paleoecológicas y paleohidro -lógicas . E C -

j D . Th v H y, y

h y v -

(v p j p v H1992 y p ELCUATERNARIO DE COLOMBIA). E

p h , -v f p ,q p p -

z p INGEOMINAS y - h .


16/136

14

PASO 2.EVALUAR EL ESTADOACTUAL DELECOSISTEMA

E p h v p v y -

. E f p z v p p p p

p j v -. A p

p v :

CONDICIONES DEL PAISAJE. U p h .

- Nú p h , ñ , f , v . E á , p v p

f , h á p p j

y , p h á y v .

. T p (pp ). U y

.

CONDICIONES BIÓTICAS. T p : C p p , á v

p : h á , p , v , ).

. U p p p y

. F p .

. B .

CONDICIONES ABIÓTICAS. E y : V -q , ,

v f á .

. T p , h á , h y f : F j h á , h p , v f á

, p p , y . S ( z , p y v p ,

. C : p p , p , f h .


17/136


18/136

16

Definición de objetivos

A p p 3 v p j v p y y

. S v y p -

. C p y p q

v p p - p j v .

L j v h p q p y

x f v y -. P p

y p p p - x .

U p p p - j v

p p p p y , y q - p x á

v , p p

v f , q p p y q p , v

. L p p p p j v

y q p h p v

y f .

E p y v á y , p h j p , pv y á

y v vp p y pv . E h y q

p , p j , ,

y p p . E y p p v - f f

16


19/136

17

PASO 4.ESTABLECERLAS ESCALAS YJERARQUÍAS DEDISTURBIO

T á j y p -

, á p y p p -

j (P k & Wh 1985, C 1987). Pj p , p

p j q yf , p y p -

; -, f .

L p p :z , v , h , -

, v y v f , -, h , á (f N ñ ), f , q y p v ,

p p y f. L p -

y , ,f , q ,

v ( , y -), xp p ,

p f x v. L 1 p

p y á f .

Tabla 1. P p p y C .

Disturbios Antrópicos EcosistemasTerrestresEcosistemas

de Agua DulceEcosistemas

Costeros

S p x v v(A y G )

D f Ex

D I y UI f y/ q

D h M h

I v B S p v f

S xp C v I C P z

SP y/

Disturbios NaturalesEcosistemasTerrestre s

Ecosistemasde Agua Dulce

Ecosistemascosteros

H T y M

F I

D z V


20/136

18

Dimensión espacial y magnitud

L p x , - z f , xp

á v . L - p p , f z ,

v (G -L w & v M 1992).

Dimensión temporal

I y f y p. E , p

p p f , á q

. Sf , p

raros , p

p v p á frecuentes , h v p v p

v (N & S y 1980). E p á recurrentes ,

f , , v x y q p . Ex

con nuos , p - v ,

p v p , q h v p

p á .

18


21/136

19

PASO 5.CONSOLIDAR LAPARTICIPACIÓNCOMUNITARIA

L v f p y p -, p

j p p p q - q j . L p v

p p p -

q y p h y q - j .

P y p q p -p v , f p y , p

z y (C y V 2007).

E y p xp p - q v p -

, f - q p v z á , p -

p p p h ,

f q . E x ú q v -

v ,

p v p z ,v v v p v h

p p q y v - v x y z

p z p y .

L q p - h ,

h , py p p , -

p x p y . D f

v v á p á y p y p z -

p . L

v p z y p q z

p y p

p y z , p -, p y .

E q p p -

p z p -, p y p p -

p y j v v , ñ y p ú p .L p p p á p -

q v p

(I y-T 2011).


22/136

20

CLAVES PARA EMPRENDER UN PROYECTO DERESTAURACIÓN ECOLÓGICA CON PARTICIPACIÓN

COMUNITARIA (Cano y Zamudio 2006)L p . E

p p ( j y h ), j v , ñ y ñ y j :

1. C p : T j f y

2. C p .

3. C , f y z .

4. U : p f , p f y .

5. E : A , ONG , O z z A , E q p p

.

6. I v v y : f , , p , , f ,

j , , v , h á y á .

Enfoques conceptuales• I v A P p v : M f q p

p v y f p p .

• C v B C : S j p p .

• M j L R : C p p , v y f há , y v q h .

Herramientas metodológicas• C : E

p y p p p p , p

.

• R T : M q p p p y z f

• C v : S f p p p . E , p p v

p p .

• “Ap h ”: A v q h p y f v p p p p y ,

j p p p q v h j y y

.


23/136

21

Recomendaciones

• D ñ p p v p p

• S á p á (á , á v ).

• I y p v p

• D f p p p v y j v v v.

• D f v ( , p v , ).

• I p v .

• R z v p á v v y pf y .

• F f pú .

• C p p v q v y (h , p f v , , )

• E ú f p p p p xp R E .

P v y y p q

E p fv

p p . E v y j

p q v

p v - p . C p -

v , j CO2, , v y

, . P z yp q q p -

v , - .


24/136

22

PASO 6.EVALUAR EL POTENCIALDE REGENERACIÓN

E f v p -p p , -

, y p . Ep -

, j p vy y q f p j . E f p x -

p p y p , p -

, y y p q p p

z xp y p

. M h p px , p

p q x .A y

p v f y p

y p p , y

p : p á , ñ y

p p j .

22


25/136

23

PASO 7.ESTABLECER LOSTENSIONANTES PARALA RESTAURACIÓN ADIFERENTES ESCALAS

P - q

f q p , v á p -

y p (Vet al .2007).

L p p p :

y . L p f -

y y p , -

y f - y z p ,

, p p q dispersión p pá (p -

p ), establecimiento p á y persistencia v -

y p p . L p f

p , y q p , p -

p p .

1. T p p

2. T p

3. T p p

4. T

Tensionantes Ecológicos1. T p p : S

p f y p há y x p , y p x . E h f p pá

j. ), á p :

- A p z .

- A p pá (p p ).

- A p .

- C v y p .

- A p ñ p f .

- P .

- A .

- M z p q p .

- P p v z v .


26/136

24

2. T p : p y y

p á . P p y .

Factores abió cos Factores bió cos1. A p

p á2. R á ( q , h ,

)3. S ( , p ,

, x , p á )

1. A z2. H j q p

3. H v4. C p5. P p

v

3. T p p : L ff q p v z p y p

, q ú f :

Factores abió cos Factores bió cos Factores sociales

1. R á(S q , h ,

)2. F

1. C p2. H v3. P4. P p

v

1. P y 2. F p3. I p

v4. C


27/136

25

PASO 8.SELECCIONARLAS ESPECIESADECUADAS PARA LARESTAURACIÓN

L p p - p y p , p

q x p y p p p h (T 2). D

p y y - p -

, p á p - j

q p ú q v . P j p , p á

Tabla 2. Ej p p p (A p R

y V 2007)

ATRIBUTOS PARA LA SELECCIÓN DE PLANTAS

Morfológicos Reproduc vos Otros

Planta completa* Há : ,

á , h* A

* R p x* R p

v v

N v p : f , y p

p ( v p ).

Copa* F p* C

p ( áp x )

* D f j

E p

:* Z , y/

( p f )

A* T p

p v y/ x ).* P z .

Hoja* Á f p .* C

M S .* C p f

/ p * T p h j

E P z

* O ,

( p )

* T z.* R H .* F j N .* P H j ( ,

, ).* D f -h v .

* E p : v q .

* B * B p á* B ñ

* U y/ p : P áh y ;

, p yp ; v v ;

; h .* P S v A .

h y q p y p - p j

p q p z h j . E f -

y - xp y .


28/136

26

PASO 9.PROPAGAR Y MANEJARLAS ESPECIES

U v z p p - p -

, q h p - v v ,

p p y . L p p p

p p p , y f - x v v ( x ); p p y

, j y .Ex p p p v v :1. p p p z , , -q j , , , y -

y h j , 2. p p p j

p h p vá j , y

3. p p in vitro , ,p j v

(C - 2007).

L z p pá p q y

á v zp p

p , p p

. L v y p p

p p y p q . E

v v p. E p

p á á .


29/136

27

PASO 10.SELECCIONAR LOSSITIOS.

L , v z xp ,

h . E p yh y q -f , p p ú

y p -

1. U : L f p z x p y . S p :

. V , p .

. Fá p p y y ñ , p p

p y .. F p z f .

2. Á : E p q p p , q p p

, p ú p v , , p z p .

3. D y y f : S f f p q p y v . E

h p á p , p j p , f , h . S

f

, f , h .4. Exp p p y p

.

5. Ev v h , y p p p y . Ev p á p

p y . P j p

6. E p p y p q ñ h v j , , q p v

p .

7. S v h y p v y v q

z p p . P v , p j p v .

8. N v p z ( v ), p p f .

9. Ev p á y p j .

10. R j h .

11. Ev .

. E j p h f p -

p f, y p h -

(V 2007).


30/136

28

PASO 11.DISEÑO DEACCIONES PARA LARESTAURACIÓN

S p j p p y -

(B w & L 1994, V 2007):

1. B y v (fp , h , ).

2. B p (p , (f z , á , ).

3. B p , p ( j: p y

y p v ).

4. B v .

5. B f .

E p z p h z h , -

, á : )j , ) -

p h p v : y/, ) z á

v p á , ) p á -

p p v , ) y -p p á p

á .

S j y p p á p , p

j , á p p p -p á ,

: ) p , )p v h , ) z

p , ) f f v z

y p á ,) f , f) p

p v f , ) p á

, h) f ú f

) p f p z , j)

p p p y p y p

v v y p v y p

p , ) p z , ) f

) p q .

T : ) p

, ) p , ) p

w & D vy 2002).

A xp v á

(V 2007):


31/136


32/136

30

p p , - p pá - p p p

p p , á h p p p -

(V 2007). E y ú p

(OIMT 2002).

• S p á p -q : p p p

v v v , p á

j pj N q z

p j p v h (V 2007).

• M j v v : - v

á p p v p p f p

z -, f q

p p y - p f p

.

Creación de micrositios ymatrices de vegetación• S p ñ f

: P f p v p v , v y ( ) p

p x x

h p p p

p á á , v p p

p q f p p y q

j

p ñ

p ñ já v p p p pá

(Áv y V 2011).

• F ú v : p p

v y h á v y p y p z

S z v , p 1 . y q p

. C f z

y (V 2007).

• C v pp y p p q ñ

á y p, p

á , pp z p

z , p j y q á p v h pp pá q

f p q

(V 2007

• S p v y p z y

: p vv p v ú p p z

p , p p

p .

30


33/136

31

Recuperación de Suelos• R v p h -

p : p f p - p v ,

v v q p p p p -

v . N v p y q , -

p pá , h p ,p p , p

h y q h p , -

v h .

• E p j : E - q q

, á y/ q .

L f z q p p p p -

y p v p v áp . E p

p ú p

, v p ,

, - p , p p -

p .

P p á p -

p f ,p -, z

á , h q p p -

p p p á(V j 2011). U á y

z p p ,

p , q á-

, f f (P), p (K) y h(B et al. 2011).• D p á :

p p p, y q p

p p - h á , f

-p h q á p -

v fá (B& M h 2005). E p

• R : S z á p p . E -

z v f y/

. P “ ú ” q f f -

v p . E p p , p p p -

v pq á . U v j p

j , q x p á

á y p j (Ry V 2005).

• A p z p á y ñ : h p á y ñ p h q x y z p

v q (Ay V -R 2007).

• D xp q : E f

q p -

v p -, p p

v , q p p v ,

. L xp - p

y v p j -v p , á j :

p f p - v ,

p y - p p -

z , y .P f

á y p . C p

xp p -

, - p y

p p .T

, h v , x , -

y - y p

p , q - p

.


34/136

32

p h h -z , f q

á v qá p .

• T p z - q : C

- : f ,

v f p pá y q - y p v h

p p q v

, f qp xp

(V 2007).E p p p f -

p q ñ h - y z , á f v -

v (T y R2007).

• C - v p ,

y p(C 2007). C

p z vp á q -p y -

p p - .

• R f , j - q p

v á 5 ñ . P á v

(L& S 1999).

• E p z : L hf z (HMVA) -p p p

, y h -, v z q

, p p -v f f ,

p , f -, p v j

h y q , j f v

v , p y -

, y j y

h - y f q

, . L f

z p

v x , á

p p, p p

p p vS p v p q p , p

v , p p

p p y , q p pp ,

HMVA p .

A v p j

HERRAMIENTAS DE MANDEL PAISAJE (L z -Z 2009). E j v p p

há p v

v , há

L p p z

• C v , p

q v v .

• E q q p v .

• A p p h q ñ .

• I v f y

.

• C v v x .

• M y áp p .


35/136

33

PASO 12.MONITOREAREL PROCESO DERESTAURACIÓN

D p , -

y v - q xp , j

f p -. T j v

x , f p v y j -

p á , q p q

; , p

v , h

; p , p v , - ú , p , y

p , j (B & C k 1997,B ket al. 2001, D z 2007).

E ñ p z

q p j v - y p q á

p . D , f v p -

q p ñ p - , y ú p -

y - , -

q q hp (H &

C 2002).

E ñ p , p p (D z 2007):

. D j v p q j v , y .

. E p y p ( y p z ), á y p

. S p á q h y p v p ñ .

. E p f .


36/136

34

Tipos de monitoreo enrestauración ecológica

U p p ñ p ,

q x p -v : -

p p z y f v p z(B ket al. 2001).

E p v

v f ñ , q

p . E p -

-, p

j p á p j v p p , -

v á p p y p

p q ñ . E p j j áp , v q á

.

E f v p

ú , z p - p

. E v úp p p y p

.

á j v y j

j (H ket al . 2006).

La elección de los indicadoresecológicos para el monitoreo de larestauración

U p ,

. E vp v

q p p , p j v

.

E v p q q

, (v D

• S .

• S fá p .• S ú p ú p á .• N á v .• B áx f p á .• P v f p

y .

E p

• L p y v y f xp .

• L x z y z f z .

• E z f q p p .

• S q p , p p .

• L p y q p .


37/136

35

PASO 13.CONSOLIDAREL PROCESO DERESTAURACIÓN

L p y - p q h p

y q - h j v p -

, y - q p h

f y p z v ,

q p , -p f , v

y .

L p á p f

p (V 2007):

1. G z p p q p p z .

2. P j y q p , ú .

3. C p ( , p v ).

4. S p p .

5. F y v p p p y p .

6. S p f v , p p .

7. S á p v , y v p v - y .

8. G p á y p .

9. P q ( ñ y ñ , j v y ), p p p p .

10. P q f v f p y .

11. C z f z , y y p v .


38/136

36

Literatura citada

B N ñ , M. y O. V R.. 2011. Cz p p (P p

( E Ch á, B

U - B q E : V R., O. y S. P. R y -B. ( .)

p á I C C R E & II S p N

Exp R EU v N CN v E . B á D. C., Cp. 456-473.

B w , S y A.E. L . 2002. R hf p : k y

E y 2(2): 97 – 111.

B , R. D. & T. W. C k. 1997. A P App h E y M

. C v B y 11: 48–58

C , J. 1987. D E yp f R h RE y. E : J , W.R., G p , MA , J. ( .). R E y. A

h App h E RC U v y P . p. 307-

C I. y N. Z 2006. R p: xp

p p E : V , O. y G p RE ( ). U v NC , A B á, JB á , DAMA.

C , I. y O. V . 2007. L pp . E : O. VG M p

q .

N C . B114-116.

C , A. 2007. P p pE : V , O. ( .). G Mp

. U v N. B á. p. 88-90.

A , M. y O. V -R . 2007. A p - f q -

. E : V -R , O. ( .) Ep q

. E R v F C , C . S -

. U v N C .B á. Pp. 266-281.

Áv R., L. A. y O. V R. 2011. Nú Lupinus bogotensis

p Pinus patula yCupressus lusitánica . E : V R., O. y S.P. R y -B. ( .). L -

p á : M I CC R E &II S p N Exp R E . U v N -

C . G N v E -. B á D. C., C . p. 444-455.

B kk , J., P h , P., S yk , R., B kk ,R. & K. Th p . 1996. S k

p : p p - y. A B . N . 45(4):

461-490.

B , I., S k, R. & D. M h . 2005.C q f p f

h : p f .A E y 30 p. 827-833.

B C ñ , J. I., O h , A., G , A.y S. G . 2011. L v

, á -, á f p

B á D. C.. E : V R., O.y S. P. R y -B. ( .). L -

p á : M I CC R E &II S p N Exp R E . U v N - C . G N v E -

. B á D. C., C . p. 92-104.

B k, W. M., A. B. F k , J. P. W , J ., J.L. G y & G. C. Wh . 2001. D

p f v h f -

w f . R E y 9 (3):293-303.


39/136

37

C , A. y O. V R. 2011. P -

q : p - p .

(R v B C h ú S .C ). E : V R., O. y S. P. R -y -B. ( .). L

p á : M I C C - R E & II S -

p N Exp R - E . U v N

C . G N v E . B áD. C., C . p. 430-443.

C , D. 2007. S E h S v v R C p S -p F . R E y V . 15,N . 3, p. 430–439.

C , S. 1987. I f T p : xp .

E y 68(5): 1243 – 1250.

D z, R. 2007. E . E : O. V ( .). G M -

p q . U v N

C . B á. p. 119-122

Eh f , J. G. 2000. D h f: Th f .R E y 8(1): 2-9.

G -L w , D.C. & E. v M . 1992.P p f v y-

. E : G -L w , D.C., P , R. yTh. V ( .). P S . Th y

P . Ch p H . p. 11-59.

H k, J.E., G.E. S h y A. R . 2006.M p f -

p j . J f N C -v 14: 161-171.

H , K. & J. C . 2002. M pp . E : P w M. R. & A. J. D vy

( .). H k f E R -. C U v y P . C -

U.K. p. 411-432.

I y T , J. 2011. S S p R E p -

p . E : V -R., O. y S.P. R y -B. ( .). L -


C . G N v E -. B á D. C., C . p. 607-609.

L k , P. S. 2001. O h M f R -: L k E R h

R .Ecological Management andRestora on 2(2): 110-115.

L , L.D., & L. S . 1999. E y - h f w p - h p

f h V z H h A . E : P ,M. ( .). G Ch h M :P f h E p C f

f E v S Ch M R . P h P h .N w Y k, p. 190-192.

L , L. D., S h, J., P , N., P ,A., V , F., M , M. & M. Dáv .2005. P p y p f v -

y v h h h p A -: f ?. MR h D v p V . 25, N 3,p. 200–205.

L z -Z , F. H. ( .). 2009. H - j p v

v p j . I - I v R

B A x v H y C -p A R C -

(CAR) B á D.C. C 238 p.

M , L. y M. D z. 2005. B - q . R v.F .N .A .M -

.V .58, N .2, p. 2931-2943.

N I.R. y R.O. S y . 1980. Th fv p

h p j . V 43: 5 –

21.

37


40/136

38

OIMT-O z I M - T p . 2002. D

OIMT p , yh q p -

y . OIMT - S p f N° 13. E

C I v FI (CIFOR), O z

N U p A y A (FAO), U M

p N z (UICN) y F M - p N z (WWF) I -

.

P k , V., S p , R. & M. L k. 1989. P - p h y f

k . E : L k, M., P k , V. & R. S p- ( .) E y f S S B k . A -

P I . S D , C f .

P w, M. R. y A. J. D vy ( .). 2002. H -k f E R . C -

U v y P .

P k , S. T. & P. Wh ( .). 1985. Thy f p h

y . A P I ., S D ,C f , 472 pp.

R z, N. y O. V 2007. E pñ v v p

Ch á p h

v . E : O. V ( .). R q . E

D y xp Ch á

U , B á D. C.). U vN C y A

á. p: 181 – 198.

R á -D., F., L vy T. S., P R. H., Rz M., N., D , D. y S. L

M z . 2007. E p v p

L S v L , p , M x . E Ap , 6: (

R , J. A. y R. V . 2005. E C V á

(P p y M ). R vL . N° 38, p. 63-82.

SER. S y f E R S , G p T j

C y P . 2004. P pI

. www. . y T : S y f R I .

T j , P., P , D. y E. J z. 2011 p

y q p C , C . E : V -

y S. P. R y -B. ( .). L p á : M I C

C R EII S p N ExpR E . U v

C . G N v E. B á D. C., C . p. 346-35

T , D. y A. R . 2007. L p p p

v p j . II S p

D p : h p:// . f . // _p _ y.p f

V j , V. R., A z , J. A., B , S, C., C , J., F , D. y J. L v

2011. R p


41/136

39

x f : á .

E : V R., O. & S. P. R y -B. ( .). L p á : M -

I C C R - E & II S p N

Exp R E .U v N C . GN v E . B á D. C., C .p. 67-91.

V H , T. H. 1992. H , E - y V . C p C -

p A z (COA). B á.

V D , R., G j , A. P. & J. A. H -. 2001. E R : S f

h A S f h S ?. R - E y 9 (2): 115-118.

V , O. (E .). 2007. G Mp q

. U v N C -. B á.

V O., D z, A., T j , L., V , P.,D z, R., L O. & A. M . 2007.B p R E .E : V , O. ( .). E p

q -. U v N C -

C . p. 46-66.Z h w , R. A. 2005. E h

w h f v f p : A v -k f h f - h p . R E -y 13(1): 92-102.

39


42/136

40

II PARTEECOSISTEMAS TERRESTRES

40


43/136


44/136

42Figura 2. E q p


45/136

43

1. PÁRAMOS

DefiniciónL pá

ñ p p 3.200- 3.900 h z v

p x 4.800 - 5.000 (R - 2000, V H & H h

2001), p -, h y v , y -

p . S p p p p p -

p y , - j h p y -

á , y v

p h -

(MAVDT 2002), á x - z .


46/136

44

Determinantes• L p á j -

y p p - p pá

f hú y f - (L 1979, C f 1981,

S y R 1985, R 2000). Lp ñ p -

y p x 0,6 °Cp 100 ,p f -

p f p pá y -

y v : pá , pá - p p h y p pá .

• L pá hú p -p p 2000 ,

q pá á 600 (M 1980,

R 2000, R zet al. 2006).

• L p p ,

q ú “v - v h ” (M -

1980, Az y F ñ 2003). E f p h

p h p ,

p y p p .

• L p p ñ (

), p x 10°C h -0,4

p (Az yñ 2003).

• E f p (M 1980),

á pá . L

( z) p p á p

z ñ . L z

v

• L h f , p p y

y P 2000), p y pH á

(3,7 - 5,5).

• L v á p f p

, , y

j y , á (V y P z 2004)

• L v p j , p v p

j , p á , p y

p q fá.

• L j p , p

, f v v , j p

f y v y j

x , y p p

p y p p (V -Ret al. 2004).

44


47/136

45

DisturbiosL v y f

pá h - ú ñ -

: p y , v , q

p h , x ( ) y p -

f p , p y -.

E á p , - pá :

Extracción de leña para combus ble ycercas vivas: q p ,

x ñ p -p f j pá f

y p z p y f , -

f v p p v .

Desecación de turberas para ampliaciónde la frontera agrícola: h -

pá h f - p

v v , ,

y ñ á p v -

v p p v .

Cacería: fv á z p y p -

p h y .E p p p y v , y q p -

p p x q f -

. A v á y q

p y p z hp p .


48/136

46

Objetivos de la restauración• R v

y pá ,p p p q f v ,

p j p P y p y Ey .

• R p y qf h , p

-v p y p

.

• R - pá v -

ñ y .

• C v v p p p -p v v -

y v pá , j y p v y p p y v -

v p p p fá v v .

• A p pá p f v

p , yq , p -

v q h y p pp

• E f y p p p

(h á y v ), p á q , p y

.

• R á p v

(Ulex europaeus ) y p x (Hol-cus lanatus y Pennisetum clandes nun ).

• R h z y p .

• R h p v

, y .

• E

.

• E á p h

á y p j p pá p

p .

46


49/136

47

Acciones de restauraciónecológica en Páramo

L p pá v z á y f

. A q C

y y xp pá , p - p p (F 3)

v y xp , (v p

j p : UAESPNN 2007, I y-Tetal. 2011, S y L 2011, S -

y S h 2011, V y V 2011).

Figura 3. E q pá


50/136

48

E C h v z , pá

p z , p p - v y p -

, j p :

• Restauración pasiva: L -

y p p , p p v

pá , p p f -

y há , h v pá -

O , J y S(2002), y q q

12 ñ -h , p p p -

v v p pá .

I y-T et al. (2011), v p v

v pá P qN N Ch z y

:

• Descompactación mecánica del sue-lo y el trasplante de mantos de suelo

provenientes de zonas conservadas:p ,

, q v p p

v p . A q p á , p

p , p v

S ú y p

p v p . E q

p z p p fv , y q p

18 v p

pá , q p

p p áEspele a argentea (F 4). E

p p p

, p q xp p

p pá pá ; , p

y q z p p ,

p pá , p q h y xp

p pá pp p y

Figura 4. D p p xp PNN Ch, : 3 , h : 10 ).


51/136

49

• Siembra de Lupinus bogotensis como fa-cilitadora del crecimiento y superviven-cia de Espele a grandi ora y macollasde pajonal: S p v p ,p q p v v E. gran-di ora p f p 75% y

f p , q p v v p j f 100%.

A q vE. grandi ora -

p , q q v v y p

, p f p -v , v

p j -. T v

v -y , p 18

v , q - L. bogotensis f - p q , á , p p

p v , fp p v -

z .

• Trasplante de individuos de E. grandi- ora y especies de macollas: D

p j p v v , p v

f v p v q - á p z p -

p v v z

pá , E. grandi ora y -p p j Calamagros se usa . E E. grandi ora

p z pá , v f p ñ

v p .

• Propagación de especies de páramo: UAESPP (2007) y L et al. (2011) -

, v - PNN L N v , q p p -

p p p -j , q

p p p py p v . L p -

L p p p y p .


52/136

50

P p p pp , (Escallonia myr -lloides ), C (Polylepis serícea ) y

, á y p v p

p x , y p z q y - y p f v .- Selección de especies: E PNN L

N v p h á h v v p -

, p q p v , áp y p -

f y , q p - p , z :

Gen anella dasyantha , Cas lleja ssifolia ,Baccharis genistelloides , Satureja nubigena ,Perne ya prostrata, Senesio formosus , Bi-dens andicola y v p L p .L y p h -

z p v v y

p ; Lupinus pp., y áp

v , áp q y j - , j

(UAESPP 2007 y L et al. 2011)

Evaluación y MonitoreoL p q q h

p , q p q f

h á p

. P , p , v

p p p p p v ,

f v . P y p p

v

Suelos

• R p

q .• R p h .

• R p B S p v .

• P z .

Flora y vegetación

• P y p áp p y

ú p p

y . A z p p pá y p v .

• S p v v y p p .

• A pá .

Fauna

• A p f p • D p há p

p q ñ f .• A p z p p v

(Odocoileus virginianus ) y j (Tremarctos ornatus ).

• R p p p .

Régimen hidrológico

• M j


53/136

51

Literatura citada

M , D. y C. P . 2000. S Pá- C . E : R , O. ( .).

C D v B III, v p C . I C N , U v N -

C . I A x vH . B á, C , p. 37-84.

MAVDT - M M A ,V v y D T . 2002.P p M j S yR E AM ñ C : PÁRAMOS. B áD.C., C .

M , M. ( .). 1980. E E -

Pá A . U v A . M . V z .

R -Ch. J.O. ( ). 2000. C D v - B III, v p

C . I C N -, U v N C .

I A x v H . B -á, C .

R z, N., A , D., M , M yM. R . 2006. E A -

. 2 . E . I

I v A x v H . B á, C -.

S , L y L.D. L . 2011. R - pá p

: -v

M . E : L V z :

F y xp . H Fy I. H , E . E IVIC. IV z I v C .

C . V z . Pp 123 - 145.S , L. y J.K. S h. 2011. D

A v z y f q -

. E : L V z : F y

xp . H F y I. H , E .E IVIC. I V z I v C . C . V -z . Pp 17 - 34.

Az , A., F ñ , M. 2003. Pá . E :A , M., Az , A., G zá z-J -

z, E. (E ): B v V z .T II. FONACIT-F P , C -

, p. 716-733.

C f, A. M. 1981. Th v f h p - f h C C O -

, T D , U. U h .

I y-T , J., G z-R z, P. A., R j -Z , O., Cá , C. y O. V R .2011. E p -

pá á fp p (P q N NCh z , C ). E : V R., O. y S.

P. R y -B. ( .). L - p á : M I CC R E &II S p N Exp R E . U v N -

C . G N v E -. B á D. C., C . p. 507-525.

J , V. y L. S . 2002. R - v pá p

CO C . E p 15(1):61-74.

L , W. 1979. L p pá p j A

T p . E : M.L. S - L( .). E M A Pá . A

S M . V z . p.29 - 45.

L , J., N h w ky, E., Pá z, G., C -, O., M , O., S á z, A. L., D -

M q , J., V , W. y L. T j .2011. P

á f p j

2006, O ú , PNNL N v . E : V R., O. y S. P. R -y -B. ( .). L

p á : M I C C - R E & II S -


C . G N v E . B áD. C., C . p.: 383-402.


54/136

52

S , H. y O. R . 1985. E Pá A : v p

. ICN-MHN. U v N - C . B á.

UAESPNN 2007. R E C A R O ú y Á Af -

p I F J 2006. P q N N N v -

y CARDER.

V H , T y H. H h . 2001.H y p q

p . E : K -pp , M. y A. B w ( .). B q N -

N p . I N

B v INB . C R .V -R , O. 2000. S - R -

pá p q . T - M . U v N

C . 147 p.

V -R , O., J , V., CJ. M . 2004. P p v

v p pá . U v N

. I I v RB A x v H

V , O. & P. P z 2004. P q N Ch z . U v, C , P q N

A B á. 197 p.

V -R , O y P. V 2011. R v vN Pá . R E

Pá . P y Pá A


55/136

53

2. BOSQUES

DefiniciónL q -

á , q v p h -

( , , f -, , xp , ). D

, C p v - p q

á :, hú y .


56/136

54

Bosques Andinos: S f v - , ,

1000 y 3900 . E - p q

: - ( j ), - 1000 - 2300 , (

), 2300 - 3500 y -, 3500 – 3900 -

, á p - p y h , á

xp hú - (C v et al. 2001, V H y

H h 2001, R zet al. 2006,T 2009). U p q y

q p f qf p p h z (B w yK p 2001, C v et al . 2001).

Bosques Húmedos: S f v p j

, p qp hú , y hú y p v

H (1967), Z HúE (H á z & Sá h z 1992

q j (UNE1973). L y

p j 300 ) (E 1998).

Bosques Secos: S f v 0 y 1000

á x p p

h z y á ( v S J )

h j (H á z-C. y Sá1992).


57/136

55

DeterminantesT q , hú-

y , p p , p p y á , q

f yp p , p v yp f y , -

3.


58/136

56

Tabla 3. P p p á p .

Determinante Bosques Andinos Bosque húmedo tropical Bosque seco tropical

Precipitación

V p p ,

500 y 4000. , q p

h ñ .

V 1.800 (M M , A ) y

10.000 (Ch ) ñ .

E 700 y 2000 . L

v p p pp p p

ñ , .

Temperatura V 6 y 12°C, y .T p 28°C.L p p

24°C, v áx 38°C.

Suelos

P v q :

h zá , á ,

C:N, N y P, p p

y v .

P j f ,

q z (pH 5.0)

y j p .

S y f , p q h j

f .

Produc vidad

L p v h jy , CO2, N

f , f y p .

R j áp y.

L y p h j p

.

Estructura yComposición

C y ,

ú y ñf ; p

v .

E q p p p j y , á 40 60 ,

y v p , q

p .

L 15 y 25 , y

p h v v ,

y h á ; v .

E q - p v y

q p v ( ,

q y h pá ).

L f p áv y

L , A ,S p , A ,L , R yM .

S vp 1/2

v qhú y 1/3

v q yhú p . A

x p f C , C pp Zy phy , pf p ,

q q hú y y

hú .

Otras

P ,

p y

pf y

. I p ,p q

.

L h v v 70y 80%. L zp p f

p : , y , q

p y

v y ET C .

A p h : p

p f j p, h j p y

f p q ñ y p j p .

F : G 1977, H á z y Sá h z (1992), Á v zet al. (1997), E 1998, IAvH (2000), C v -et al. 2001, R zet al. 2006.


59/136


60/136

58

Acciones para la RestauraciónEcológica de Bosques

L q f -

p y p , ú - y j v q p ,

, x p q ,

q hú y ,

6. P p , - q q p -

á q p p h ,

p p , h á f h y á xp

p q , C y

p T p .

Figura 5. A q f q C . ) F p , ) D f q hú p A z , ) P

p , ) P z q .


61/136


62/136

60

Bosques Andinos• Selección de especies: E F , Q -

, W. V et al. (2011), v p p á ,

f f v v . S

q p F á p p -

y j .E á

y p p p j -

. E p á p p q

q p p p f

y p - p y -

.G z y V (2011)

p f p , p h v , R v N -

I (T ) y p p j p p p -

q v :Cecropia mu siana ,

Bocconia frutescens , Iochroma fuchsioides ,Saurauia cuatrecasana , Tibouchina lepidota ,Solanum sycophanta , Montanoa quadrangu -

laris , Croton magdalenensis y Weinmannia pubescens. E p q jp y v -

y p pp p z -

v .

• Evaluación del banco de semillas: C - y V (2011) v

B S G(BSG) p

q R v C h ú ). E

h p p á q

v z , qv xp

xp f q

. L p p q

f :Cestrum tomentosum , Cecropiatelealba y Cecropia angus folia ; p

p :Clethra fagifolia , Tibouchina lepido -

ta , Cecropia telealba y Sabicea coccocyp-selum . S ú v

BSG p

p p v

, v p p v v

B y V (2011), zBSG p (Pinus patula ) y

, Ch á. E BSG p p

q z y y p ñ v q p

q , p . D p

(Verbesina crassi-ramea ySolanum oblongifolium ) f BSG

z z , p q p

, ú

p v P. patu-la , p y

y v h . A ,

xp j - p f j

-, p v fp á V. crassiramea y S. oblongifo-lium, q p p

pz f .

60


63/136

61

• Núcleos de regeneración: Áv y V - (2011) v ú

z Lupinus bogotensis

p p Verbesina crassira-mea , Smallanthus pyramidalis ySolanum oblongifolium , p

v p p f Pinus pa-

tula y Cupressus lusitánica , Ch á. D -

p v L. bogotensis v fp v S. pyramida-lis, f V. crassiramea y f v S. oblogifolium .L j p p p y p f q

ú z p j y

z. L

p x y á p

p .

• Disturbios experimentales: E R -v F M p C , h

v v - p p q ñ h q , z

y h j - q ,

, q xp

p ñ q p p á á h j (L 2011).

• Siembra de especies na vas: E R -v C v

p ñ v , p - q , y

q q - , p q

q pp p (L 2011).

Bosques Húmedos• Restauración pasiva: N et al.

(2011), v -q C R , -f p , p

z p y -. E áp p - , q y f -

v : p p h -q , v py p p

. A q h - q q hú

p y p p - áp p -

, q z p ,

q , y -f q ,

q p ñ p p q , h h q p -

p f ,y v -

(L h & Ch z 2009).

• Evaluación del banco de semillas: Cy S v (2010) v p -

y v , p - A z .

E q 8

, y ú y v y -p q v . E

, q j p á , p

p - p

z y/ j v p - f q .

61


64/136

62

• Siembra directa de semillas: S ú p D (2011) -

q p q -

, p p q hú : L -

p á pz ñ , p

v /p - p p y f

p q ñ , p á . E ,

y z - p áx p

f , p p p p p y -

.

• Uso de plantaciones forestales con espe-cies na vas: E v f

p f pv , p ,

q hú G v , M -ñ zet al. (2011), q hp f -

y q z p , q z

y v p á - , z p q p -

p q p q ñ p

p v , h p v h

p , p p p y p .

Bosques SecosT q q

p p á , p

p xq q xp , v

p q p , p p p q . 4 p á

q p q á p

(V & S 2006).

D C (2011) á q

q , f p

, p , v v y p

p . P p , h

q p q p p

, p pv p á p ,

z q ú z p f f

v .

• Restauración Pasiva: E x p

, p

, f p pá , p q x

p y p

p , h q p

f q á y h p(M z -V et al. 2011).

• Banco de semillas: E q , p

p p p

p , q p

p p (R -G 1992).

62


65/136

63

Tabla 4. C q p y p p (M V & S 2006).

Aspectos de laregeneración

naturalBosque seco

Estrategias de restauración /Aspectos a considerar para larestauración de bosque seco

F

D p y

,f

v , p

v .

- L p y h q p j h , p x z

v p p á , p z

y p p v v .

- L p á p y

h .

T p , f

py

S p p pv f

y y , p p

v .

P p p

q .

- L p p v p fá

á y .

- P .

- S p p p p p

p v q .

P L . A p

p p y

v .

S p , p p

p ; p á yq j .

G y

p á

- L pf y p á .

- A p á á .

- M p á y

p q hú .

- E p zp á j v y p á .

R f

E f f .

L p f y .

C p A p p p p p .

C .

Ev q j .

63


66/136

64

• Propagación de material vegetal: E p á v v ,

p , pq ñ p

, p q p -

q pp h -

. T h q p á p , h y p

q p qhú .

P p , z , h

p áx , h h q

q p p á p p

, q f y á

(C 2011).

64


67/136

65

I v q V -z v p q p -

v p p pá h - f z

(HMA), p áv p , q h

p z v

á p x- , y z -

20 ñ (R y 2011).A et al. (2005), q

p v -z p v ñ

p á á y -, q p y p -

v p C (2011), p f y p v h -

p p . T h h

á f v p p v p p p , -

p f z , y q h z p

p p , q f z p v -

(F jet al.2011, R y 2011).

E f p y q p , h q 10 p -

, f p v p p , -

q f p p p - (R y 2011).

M et al. (2008) p p x 40%

f q p

, - p p y j .

T p p p ,

h p p p

p q , - q j , p q -

p á y y, p (Met

al. 1998, V & S 2006, Met al. 2009). C y B (2010) -

p B -, p p p q ñ ,

f p p , p

p p p zy .

Siembra de especies na vas atrayentesde polinizadores y dispersores de semillas:

E q p á - f p y y z, h h q

p v p - f v

p á , pq p á , p -

h y f p q -á á p q q hú

(C 2011).

Plantaciones de enriquecimiento: Lp q p -

v , h ú p p á

f p v p , p p

p ñ y v -, f á -

x p (C - y M z 2011). E

p p q h p q v y

y v h - v y f ; v p p

á , p f - p j y p p p p p f y/ x f

(G & A h 2011).


68/136

66

Evaluación y Monitoreo de larestauración en Bosques

P -q , p p -

v p p pq , p

p pá y v p - (F 7). A v v , p p

, , ú - , p y f -

. A v p j , p f y -

, p h z á y f .

Figura 7. R á q , v p p


69/136

67

T p á -v

f p q (F 1996,H y & J 2007, v B et al. 2007,B w & B w 2009),

, v p v x :

• R , y v .

• C v , yp j v .

• R p f á : S hp q p p

p , j p h j , -

y - q hú q h

p z p p ; p p ú -

: h , p , p , p - y p (N k et al. 2003).

E z z h q , p xp , h q

h p há , q -

h y á p p -

q (D zy A h 2009, 2011).

E q V C h p C p f S phy , p -

p j y (Gy Ch 2005).

• Ev - v , y : Av

y p ñ p p f - p y

- p y

q . P p , q v z

q , h v p y - f v y (Get

al. 2007, P ñ et al. 2012).

67


70/136


71/136

69

C E. 2011. L q p - : ¿U p á

p ?. E : V R., O. yS. P. R y -B. ( .). L -


C . G N v E -. B á D. C., C . p. 119-130.

D z, Y. y I. A h . 2009. R - F E : M -

v S p H y R h p M LG j C . R v. B . D A -

. N v. V . 4 N . 2: 2908-2911.

D z-H y , Y. & I. A h . 2011.R p f A Th S R v

R h A F EC j C M C . R -

E y V . 19, N . 201: 178-184.

D , S. J. 2011. S R v P - F A S Av y

f T Sp D H R P R f Af Q , A . R

E y V . 19, N . 5, p. 617–626.

E , A. 1998. B q hú p . E :Ch v z. M. E. y N. A . ( .). I fN v -

C 1997. T I. D vB . I I v R B A x v H -

. S F B á, C . p.106-133.

F j , L., J.P. R z, V. G zá z y J.M.B ñ . 2011. E y p p

á p v x

p M , I M .E : L V z -

: f y xp . H Fy I. H E . E IVIC. IV z I v C .C V z . Pp 199-213.

F , B. 1996. P p -p y f : h

100 y f . TREE V . 1 I, .3: 119-124.

G -C. & P. Ch U . 2005. E - (C p : S phy ) f -

q v á- C . R v. C . E .

v.31 .1: 43-50.

G , J. C., Cá , H. H. y F. C C.2007. R v -

y -q y hú j V C , . C -

29(2): 363-374.

G z-R., P. A. y O. V R. 2011. G pf p p p

h v R v N -

I (I , T , C ).E : V R., O. y S. P. R y -B. ( .). L

p á : M - I C C R -

E & II S p N Exp R E .U v N C . GN v E . B á D. C., C .p. 239-247.

G , H. P. & M. S. A h . 2011. R - f y p f C

A : A v w f p p .F E y M 261:1564–1579.

G , P. J. 1977. C f f w h

w p -, w h p f . A R v w f E y

Sy 8: 83 – 107.

H y M. & S. J . 2007. E f B Ex- P f S R T p -

R F F h G . BIOTRO-PICA 39(4): 510–518.


72/136


73/136

71

R y B., S. P. 2011. S p

j . E : V R., O. y S. P. R -y -B. ( .). L

p á : M I C C - R E & II S -


C . G N v E . B áD. C., C . p. 375-382.

R -G y, V. & J. G -F . 1992. V - k -

p w f . J f V S , 3,617-624.

R z, N., A , D., M , M yM. R . 2006. E A -

. 2 . E . I I v

A x v H . B á, C -.

T , C. 2009. L q y . S I v y z - #4. P ECOBONA-

INTERCOOPERATION. CONDESAN. Q ,E .

UNESCO. 1973. C - p v .

U . P , F .

v B M., B , F. & M. M z-R . 2007. Sp Dy E y S y F S : R -

, M y Sp T -v . BIOTROPICA 35(5): 610–619.

V H , T. y H. H h . 2001.H y p q

p . E : K -pp M. y A. B w ( .). B q N -

N p . I N B v INB . C R .

V , W., L z , F. H. y L. M. R j f . 2011.Ev p

p , p -

v v y p y . E : V R., O.

y S. P. R y -B. ( .). L - p á : M I C

C R E &II S p N Exp R E . U v N -

C . G N v E -. B á D. C., C . p. 220-229.

V D., L. M., S A., S p , A. B.& K. D. H . 2006. T p y-f -

f k CB z . J f T p E y, 22, p.353-357.


74/136

72

3. SABANAS

DeterminantesL f á

p , p á ,

p p z p v á

y p . S p p y v y -

q .E xv q y q -

p v , f p - p j v h á

(S 1983).

D S (1994), Há z y Sá h z (1994) y R -R. (2009)

p p :

• E p v y .

• L p ñ , p

p p 1000 y 2500 y

v , p p 4-9 q p ñ .

• L y p y , h .

• E f f á p p

á , z

y v p . P p , f

f á , z p

, , y p

(W et al. 2005).

L á f py p v f : . L

, q

p qL p p

v f ,

, . D f p , p p , v (M et al. 2004)

• D v p f, f y f x

, x p f y

v q y h v .

72


75/136

73

Disturbios• S p :

p x v v - y , p

x v (L p z-H á zet al. 2005).

• M : Ex p .• I v : E ú -

ñ p v - S A , h p -

z p p Áf ,p p :Bachia -ria, Andropogon y Pannicum , C -

, p v h f j

Arachis pintoi , Desmodium ovali- folium y Centrosema acu folium (L p z-H á zet al. 2005) y p

:Brachiaria de -cumbens , B. dictvoneura , B. brizantha yB. humidicola (R 2004).

• S p f -: P Pinus caribea

(C et al. 2005, L p zet al. 2005).


76/136

74

Objetivos de la restauración• R -

p p , q f - p x .

• R p p (Pinus caribea ).

• R - q .• R ,

y h .• P p p p p -

.

Acciones para la restauraciónecológica de Sabanas

L 8 p p -

. A p xp v

p y q h p - p

T p .

• De nición del ecosistema de referencia: E f p -

q v . E Cx p

(H á z y Sá h z 1994):

- S : Dp , f á p , -

á f yp q , h

v y yf q , ú

ñ ñ , -q p á

.

- S h p : U v -

y q - , - á á f -

, q y py p p v h p

f .

- S -: ph y

p p v p p -

j , p , q p q p

. S p pp p , q p

v x p ñ , x p

p hMauri a minor .

• De nición de escalas y niveles de orga -nización y de disturbio: E

f p , á f v v

& H 2011).

S ú R -R. (2009) q f f

á p p

á , C x q p p y

. E y 2008, p O q , R v f

f q p

99% , f y

z , q p y á;

q v y á qC p á y f , pp f

y , p p .

S h , qf p pp

p p q f , á á

f q , q z

(W et al. 2005). T h q f

p , v h v , q p

p , p á v

á q (L pV 2011).


77/136

75

Figura 8. P .


78/136

76

E f ú p y p h ,

q p p p - p á . U áx

ñp , p á f

f , pp p -

p á , p - p p

ñ , p z f (G -Núñ z y Az -

2004).

P p , p f

q

p ñ y f v p p á

f (M et al. 2000).

L p p v f á

f . E h v f

x v, z

q p v Melinis minu ora

f v p q x f ,

p q j (M y

2005).


79/136


80/136

78

• Estrategias de Restauración ac va

- Propagación de plántulas de árbo-les na vos: S

p (G --N ñ z y Az 2004):

L p p v

p p pá v - p p -

p ,q p p v -

p p . E h -h p

p x - p .

V z - C B y

L V z , -

q p á pp á

p -, p y

v v p f - . T

h p á y j v p ñ

p v , - p f

h .

E p á h -z p hú y p z p .

T q h -v q p pá

x v v p ñ p -v ,

f , q -p p - p

, f á á - p .

S h q p - ñ v y -

j v z h .

- Uso de herbicidas y fuego para elimi -nar plantas leñosas invasoras: J& C (2006)

h f v p

ñ v y p ,

p h á . P pq h

p y

v h á , f v z p

p z f

5% p . E f p

h á , p p z (h5 ñ ), p p

p ñ v .

- Uso de endomicorrizas: S h - q

v h (HMA),

v p p

p (L vC 2007). E

, j

v j f f , p p p , p zy ,

h p f f p pá

(C et al. 2002),

á p p (C et al. 2006).


81/136

79

- Selección de especies para la res-tauración: R z (2006) p ph p

p -v , -

: 1. P y , 2.

S p v q p v -p z , 3. M f

q p v - v , 4. U

p z y, 5.S p

á p y/ p p -z y v . P

p , q h p -

p p - z y

j p j ,

f .


82/136

80

Literatura citada

L v M. y G. C . 2007. D v H M z A

(HMA) y p z y

G S , V z 32 (2): 108-114.

M y, J. & A. B . 2005. AP B z S v R v . B p 37(3): 439–451.

M C., G K. & B G. 2004. Sp h v

FIRE k v . R S f E v

1-13.

M , A. 2000. E f p v C B

f B phy, 27, 1021–1029.

P z, E. H. y E. T. S . 2001. D á

L C -OV z . B p 33: 435-446.

R z N. 2006. R p v yp p f h

h V z G Sp . I V . 31 Nº 5, p337.

R , M., G , G., O , J. y D. A. 2004. E

O . I I R B A

v H . B á.

R -R., M. H. 2009. D á f p p (

2008). E : IAvH. I f v C

2007-2008: P q , y q

G v . M z 2009. p. 95-102. D p : h p://www.h . .

w / / f _ _v _ 26.p f

A A. N. & B. D. H . 2011.C v v f w f q y

p v : A h A . A E y 36 (5):

497–503.

C P. F., D ñ H. y H. C z . 2005.C v -

p p P - V h -C . R v. A . C -

. C . V . 29, N° 110: 69-84.

C , G., D A , Z., L v , M., F - j , L., M , E., Má q z, M. y R.M h . 2002. E -v z p h

á G S ,E B v , V z . I 27(4): 165 - 172.

C , G., L v , M., F j , L. y E. M -. 2006. Ef z -

y p v -v p v GS , p á -

. A C V z , 57 (2):42-48.

G -Núñ z C. y A. Az . 2004. E

R A S -. E p 17(1-2): 1 - 24.

H á z-C., J. y H. Sá h z. 1994. S C . E : H á z-C., J. ( .).

S C . B O . C .

J A y, R. & M. J. C . 2006.S f S v R hS h G P : E f F H . R E y. V . 14,N° 3: 420-428.

L p C. T. & H. L. V . 2011. F I - I H v y N p

S v . B p 43(5): 612–618.

L p z-H á z, D., H á z-H., R. M.y M. B . 2005. H -

A - S . E

O . I V . 30, N . 10,p: 623-630.


83/136

81

S , G. 1983. Th v f pA . E : B , F. ( .). E y -

f h w 13, T p S v .E v S . P h C p y.A , Th N h .

S , G. 1994. S N , - y . E : H á z-C., J. ( .).

S C . B O . C . p. 245-288.

T j , P., P , D. y E. J z. 2011. Ev - p -

y q p C , C . E : V -R., O.

y S. P. R y -B. ( .). L -


C . G N v E -. B á D. C., C . p. 346-358.

W , P. R., C R. A., G , A. C.,& C k , P. J. 2005. G

k p v : y- f . A E y

30: 79–90


84/136

82

4. ZONAS SECAS

DeterminantesL z z p p -

p áá , p p p

f 500 . I y á á y y á -

, p p v 500 y 1000 , y 1000 y2000 , p v ,

z q 0,5 y 0,65. E á - p j 800 . . . ., y

p v C O ,

2500 y 3000 . . . . (R zetal. 2004). L v ,

. C p z - p y z xp H á z-C. (1990). E z

y v -, p p

q p f (H á -z-C. y Sá h z-P. 1992).

D H á z-C. y Sá h z-P. (1992), H á z-C.et al. (1995) y H -

& D (1997), z -z p f :

• U , p p p f -

v p p -p y p v ,

p p .

• L z zp p z

p -.

• L h j , p -

60 - 70%, h hq y f v v p -

y v p p , .

• L v p p

p q p v p y q z hú

.

• L p p , G j

p p , 30°C.

• L pf , j v

á y .

• L v

p p q y pp p j , p p

, , f jy f .

DisturbiosE z á C

p p :

• S p (p x v

y ).

• Ex

• A .

• D .

• S z .


85/136


86/136

84

Objetivos de la Restauración• R p p p v

v z .

• R v z - .

• I ú v p - ñ .

• C p h z .

• R p q .

Acciones para la RestauraciónEcológica de Zonas Secas

L C , h p

q p f O y M j Z S

p q pp y , A N L h D

y S q , p p p q

C v N Uh D y S q

L P O y j Z S ,

v y p P O

M j C H á POME ú p p z , q y

p v , , h y

) y .

L 9 q p p

z y p, h

p .

84


87/136

85

Figura 9. P p p z (E p p B 2007).


88/136

86

• Evaluación del si o a restaurar - Iden - cación de tensionantes para la restau -ración: L p y z p v -

f v - p , y z -

, y p . L p y p p z

(B 2007):

- C z q y .

- P j : p -

y .

- F : p á y .

- B : p

á z á , p - á -

, p p , f f , -

, p pá p y.

- C v : T p p , y .

• Evaluación del potencial de restaura-ción :

- Banco de semillas: L qp p

z p p - p p f ,

p q p y

p .L p q

v ñ p f

y p p h .Aq q p -

á y á ú - p p

z p p (D -

F et al. 2009). A q h - y v , h

p jp -

á (I ñ z y S 2004),

h q p j v

j v h

p v v (D Fet al. 2009).

• Estrategias de Restauración ac va:

- Estabilización del terreno: S z p p j ,

q á á . E

f p z v

, p p y (B 2007).

- Preparación mecánica del suelo: I -p j

, p p z , p q

, , p

, p f f v y h z

. L p p f v p

; v f

, z h z h z p

(h z p f ) (V2011).

- Adecuación del terreno: C - p

v á q z j

, p v

h á , p (

, q h p j , ,

v p p j y

, ú z p j

. E p

fv f

k & K ü 2007, V j 201


89/136

87

- Obtención de semillas, siembra y tras- plantación: L p

á p , v p

á - (B 2007). L v j

p y y -v p y y y

p . P p , - p p

p , á p

p á y f , p -á f p

á . L p -á v há

(C k & K ü 2007).

P v z z á -

, q p f - p z , f q

h , -

j p y h ,

h ú (C y 1995).

E z h q p á f

p ,

y q p , f q á f - p . E ,

p y , p -

f f q f (Jet al. 2011).

- Selección de especies: E p - y p

v z , h -

y p -p p , á

p v z f(C y 1995).

S et al. (2011) - p -

p p v z á á v , q p z -

z á (T5). O p

p p v z á , p p j -

(S hw k & C 2001).

- Siembra de especies niñeras facili-tadoras: E z y -

q -

q p p z p p (S v w &

W 1994) y q á f -

á y -á , q . E -

q p h : p , v

, p h v y p -

(F & J 2003).T q P p y -p z y -

y q h qp

p y p

p q j (L et al. 2005), - v f pz .

- Siembra de especies de arbustos deetapas de sucesión avanzada: U

y v , p

j p v v p p z y

, p - q p

(B 2002).• Monitoreo y evaluación: L -

y - x z

á ; v á , - á y p á (B 2007).


90/136

88

Tabla 5. A p p p v z z S et al. 2011).

Atributos FunciónP p v v fá y áp .

A j p f .

A f v .

F .

R , f y v .

S p .

R p ñ y f v .

A q y .

Fá p p v v .

E z , z á y v .

B f y p v

A p p á .

F .

A f .

R , f y v v

P v y f .

C y áp .

A f v .F p .

C y áp . F p

88


91/136

89

Literatura citada

H á z-C. J., R z, V. y H. Sá h z.1995. Z á y á C -

. B O . D S -p E . B á. C .

I áñ z J. y P. J. S . 2004. H , vy p -

á V z . E p 17(1-2):38-51.

J J. J., Sv j T. J. & M. J. R . 2011.D ph p

.J f App E y 48: 961–969.

J z M. A., J k F. M., A J. J.,G x A., M v P. L., K D. A. & J. R.G z. 2011. Ex v

h h y v y f- p . E -

y L 14: 1227–1235.

L -A áz D. M., L p z R. P. & D. B -. 2005. Th -p f

P p x . . (L -M ) yv y f h B v A . E p18(2):89-95

R z N., A D., M M.y R M. 2004. E A . I I v -

R B A xv H . B á D. C., C .

S hw k J. & M. C . 2001. A v A h z Sy : H P -F kI , B y, App A L R . A R v w. AL R h M , 15:285 – 327

S v w J. & J. B. W . 1994. C -y S D P C -y. E y, V . 75, N . 2: 409-417.

B , D. A. 2007. A G f D D y R : A w h p f

A L . S y f E R - I . I P . W h - D. C. USA.

B A. 2002. S y f -- M - h-

Sp : h f v f . J - f A E v 56: 213–233.

C k P. J. & R. K ü . 2007. R - p w N q -

: L f h xp f y .

J f A E v 70: 767–781.

C y, M. 1995. R f z á y á á

ú p p p . INTERCIENCIA20(5): 249-253

D F L. A., E q T. C., K , J. M. & M. B.N k . 2009. S k

h : I f f - h v v y

. J f A E v -

73:. 885–893F J. & E. J . 2003. A -p

pf v ?. J f V -

S 14: 911-916.

H H. & H. E. D . 1997. NH E y M

D y : A Ov v w. E vp p p . P p N° 51. Th

W B k.

H á z-C., J. 1990. E y p C .

E : H. Sá h z, J. H á z C., J. V. R -z & C. C ñ ( .).Nuevos Par-

ques Nacionales de Colombia . INDERENA.C .

H á z-C., J. I. y H. Sá h z. 1992. B - C . E : H ,

G. ( p.). L D v B I I. A Z M x .V . E p. M x . p. 153-173.


92/136

90

S -R., J. A., C -D z, Z., MR., E., Sá h z-H., M. y G. R z- 2011. Av h

á v M CL P . E : V R., O. y S. P. RB. ( .). L p á : M I C C

R E & II N Exp R

E . U v NC . G N v E . D. C., C . p. 335-345.

V j , V. R., A z , J. A., B , S, C., C , J., F , D. y J. L v

2011. R p x f

: E : V R., O. y S. P. R y -B. ( .)



90


93/136

91


94/136


95/136

93

INTRODUCCIÓNE F 10 p p p p p

.

Figura 10. S y p p .


96/136

94

PASO 1.EVALUACIÓN YANÁLISIS DEL SITIO

C p p p . E p z

v p y , p p -

p q p p -, y y j v

p . L v p y - -

p p f y . Lv p

p v h - x ,

y p p p p .

PASO 2.DEFINICIÓN DELECOSISTEMA DEREFERENCIA

E f p

á v ,y

. E f p - q f -p h á y -

á .

PASO 3.PARTICIPACIÓNCOMUNITARIA

L p p pv q z p -

. E v x -v p -

z , q v v , -

pú y p p v . D

p p py p

. E C

p h y f f p

y f

PASO 4.SUPRESIÓN DEDISTURBIOS

A p q f p

p p p á p

f v p ,

p pp . E

p p h p p p. E

C p j

, y p v .

PASO 5.EVALUACIÓN DELPOTENCIAL DEREGENERACIÓN DELECOSISTEMA

L v p p

. E p -q

. L xh

.


97/136

95

PASO 6.RESTABLECIMIENTO OCONTROL DEL RÉGIMENHIDROLÓGICO

U p p

h , , p , ,f , y

j p y á á . L p y

h p

f q j . S , p -

v j - q v p

h p p p

z p .

PASO 7.RECONSTRUCCIÓN DELA ESTRUCTURA FÍSICADEL HÁBITAT

A f p - y -

há . E p - j v f y

p y z - x h á . A v f

y p q ñ p - .

PASO 8.RECONSTRUCCIÓNDE LA ESTRUCTURABIÓTICA

E p p p vá , á y . E

p p p h(p 8.1 p -

) (p 8.2 z y -z p á ).

PASO 9.FITORREMEDIACIÓN/BIORREMEDIACIÓN

U v z - y há p

y - ( ,

v p y -), y f

p q ,v v p

y , p y v .E p p ú

z y - .

PASO 10.CREACIÓN DE HÁBITATSPARA LA FAUNA

L há p f p 8.1. L -

p v z p -

, , f y .

PASO 11.RESTABLECIMIENTODE COMUNIDADESMICROBIANAS

E p p p h , q -

z .

PASO 12.EVALUACIÓN YMONITOREO

Ex v p x : v y -

. E v p á - v z q

h p -á v p (v á

C w yet al. 2001).


98/136

96

1. HUMEDALES

Determinantes

L h á ,p y , y

, p p , q p á y , , , y á

h p f q - j x 6 (RAMSAR 1971,

EAAB y CI 2003).

L , p p y f - q h

p , h , ,p y p j (L w1995), f , , h v , -

p y á (K y 2000).• E h -

y x .

• L y v y -

, v y p v p , v v .

• L f h -p p

p y (Ketal. 1994).

• L f f y p p p , j

y j ( ) y - h f -

.

Disturbios

L f , y h v - v .

L p á :

• M h

• S p x vv .

• D y p f ).

• S y .

• C (p p).

• S xp h.

• D (p j p . ) y q p .

• I v .

Objetivos de la restauración• R h á

, p p pp y/ p ,

v , j h ,

y p v .

• R pá

p y p p p z p .

• R h

• R h f h

v p y .

• D ñ p v

p p y z .

• C h y p

ñ h f .

• C h .


99/136


100/136


101/136

99

• Restablecimiento del régimen hidroló-gico: L h -

h q p

h , p v - q p p -

f q p - j h ,

y q . S, h h -

v ,

y j y f

(F 12).

E h p p -

p - , xp

f y - y v

p . Dq p á -

h , v -

.E q pq p y y p .

Figura 12. P p h h (SDA 2008).


102/136

100

• Reconstrucción de la estructura sicadel hábitat: O f -

- p ,

q v f p x y

p , y/ y - p . L p

v h p - v p q ñ v

, (C et al. 1982, T 1990).

L f hv p -

q y , p z f y p p p

h v .

• Reconstrucción de la estructura bió ca: E p v -

á , á y -. E p z v

q v . E

v h p v

v , y q v y . E

p v h v

(L -C & Z2005):

- Métodos de diseño: p x - h v p ,

f á p v

. E f z p x - v

p , y qv p p

p p -.

- Métodos de autodiseño: p q v - p á

j q p z- z

. E p p - p v , p

á p

v (v M 1999).Y q

v p p ,

h yp á

z p y á p .

A q há p f ,

p v p . R

v v p v

v , p h v v y fA p p

v . A p

v : ñ p , v

p , v , (p h y á f

á , , p f

z y v .

• Evaluación y monitoreo: A -v p p p z

v v p

D v

h

(C w et al. 2001):

- H : v f á , p ,

, j , v y .

- C : p y x , pH,

y , .

- S : , x, p

p , á , á , p , p ,

x .

- V á : p j, p p

p .


103/136


104/136

102

Literatura citada

M , B. 1999. W RF P D DyW y S . U S f A

.M -S. A. L., Áv Y. A., M

-Ch H. A. y O. V . 2006. PB S

v h J qá, C . C 28(2):285-30

N . R. J. & R. E. B y. 1998. R v Ey M h P C

E - L f h P E . E : N , R. J., R. E.

& S. K . ( .). R v E y

. 1 . Sp . p. 1-12.RAMSAR. 1971. C v h

. R , I á .

RAMSAR-COP8. 2002. H , vy : P p y

H - RVIII.16. V , E p ñ .

S D A (SP p y h

h . S D A

B á. D. C.

S A. M., L P. & B. K. S . Th I p f Hy R

B h Aq I v C N w Z W . R

E y V . 19, N . 6: 747–757.

T , J. H. 1990. M p phy y p h w

p w p F . Bh T y B C 117: 429-4

T I. S. 2011. S p hE : V -R., O. y S. P. R y -B. ( .)



C w y, J. C., G. S v , J. S. D ,G. D. W & J. B. Z . 2001. A -

M . E : J. B. Z( .). H k f R T W -

. CRS P , B R , F .

C , S. L., J. V. P & J. L. V k . 1982.W y v p phy

h w f CB , w Oh USA f . A -

M N 108: 245-249.

E p A y A B á (EAAB) y C v I -

(CI). 2003. L h B áy S . E p A y A -

B á, C v I -. B á.

Gy á z J., Bá h P. & A. C k . 2011. S -f f w v

f p p - H w . B

66/6: 1177-1182.

I y W k p W R - (IWWR). S. F. A I

U ’ G W R ,C E h . N O -

A ph A , N - M F h S v , O fH C v , H PD v , H R D v .

K y, P. A. 2000. W E y: P -p C v . C U -v y P . U K .

K , J. A., W. J. M h & S. L . 1994. W -. S A J y:64B-

70.

L w , W. 1995. W : Ch B . N A P .

W h , D. C.

L -C , R. & J. B. Z . L - h . E : Sá h z, O., E. P -, R. Má q z-H z , E. V , G. P -

, M. V z y D. Az ( .). 2005.T . I -

N E . M x D. F.


105/136


106/136


107/136

105

Figura 14. P p p p v (NCSRNCSG, .f.).


108/136

106

Tabla 6. T p

TECNICA DESCRIPCIÓN APLICACIÓN

E v v

C ñ v v , q

f p v vq z y v v

p p x h .

Ef v p

p

y . E p p p pp q ñ y

f hú .

F j v v

C j y

z j p p , p y

z p .

P p y ,

p q ñ f p y p

p p q ñ .

R f z ñ , f j

y

A y ñ

, p p v p , p

y j v há .

A p h h . A p x há p

p .

Rip-rap

M p ñp p x

p .

E ú pp v p

q p z .

P p

(bank-toe )

p

C p x v () j ,

p p v j

, z py p v p

.

D p v p

. L p p v

Anexo 8 Guias Tecnicas Restauracion Ecologica 2

Documents

Transcript of Anexo 8 Guias Tecnicas Restauracion Ecologica 2