Educación secundaria para persoas adultas

Páxina 1 de 42

Ámbito da comunicación

Módulo 3

Unidade didáctica 11

Emprego das tecnoloxías da información e da comunicación

Educación a distancia semipresencial

Páxina 2 de 42

Índice

1. Introdución........................................ .........................................................................3

1.1 Descrición da unidade didáctica ................................................................................... 3

2. Secuencia de contidos e actividades ................ ......................................................4

2.1 � Reportaxe. Rosa Cedrón ......................................................................................... 4 2.2 � Texto en castellano. Crónica: Bruesa vs. Rosalía.................................................... 5 2.3 � Chat con Fran Alonso .............................................................................................. 6 2.4 � Texto en castellano. Tiene un e-mail ....................................................................... 8 2.5 � Dicionario Ir Indo ..................................................................................................... 9 2.6 � Texto en castellano. Mira al cielo........................................................................... 10 2.7 � Enciclopedia Etnonet 2.0 ....................................................................................... 11 2.8 � Texto en castellano. Glosario ................................................................................ 12 2.9 � Nominalización, hiperónimos de significado abstracto e valores de se (aspectos teóricos) ...................................................................................... 14 2.10 � Ler e escribir en Galicia ......................................................................................... 16 2.11 � Texto en castellano. La conjura de los necios ....................................................... 17 2.12 � As perífrases verbais (aspectos teóricos) .............................................................. 18 2.13 � Formación da lingua galega. Etapas da súa historia social ata o século XIX (aspectos teóricos) .......................................................................................... 22 2.14 � As Cantigas de Santa María.................................................................................. 24 2.15 � Cantares Gallegos................................................................................................. 25 2.16 � Literatura do século XVI ao XVIII........................................................................... 26 2.17 � Transformacións literarias desde o século XVI ao XVIII (aspectos teóricos).......... 27

3. Resumo de contidos ................................. ..............................................................29

4. Exercicios de autoavaliación ....................... ..........................................................30

5. Solucionarios...................................... .....................................................................33

5.1 Solucións das actividades propostas .......................................................................... 33 5.2 Solucións dos exercicios de autoavaliación ................................................................ 38

6. Glosario........................................... .........................................................................41

7. Bibliografía e recursos............................ ................................................................42

Páxina 3 de 42

1. Introdución

1.1 Descrición da unidade didáctica

Esta unidade denomínase Emprego das tecnoloxías da información e da comunicación. É recomendable que diariamente traballe con ela entre unha e dúas horas. Ademais, debe ter en conta as seguintes cuestións:

� A unidade contén textos e exercicios en galego e castelán, pois son as dúas linguas do ámbito coas que imos traballar.

� A unidade consta de dous tipos de textos ou contidos: uns que levan a etiqueta de as-pectos teóricos, que son os que debe comprender e memorizar; e outros que carecen de-sa etiqueta, que son os que debe ler e comentar.

Outra cuestión que se dá nesta e no resto de unidades é que os contidos e actividades están elaborados seguindo o que podemos chamar bloques de contidos. Son cinco: comunica-ción oral, comunicación escrita, coñecemento da lingua, lingua e sociedade, e educación literaria. En cada un deses bloques aténdese especificamente a unha determinada cuestión, tal e como os seus nomes indican.

Como poderá observar, logo de comezar a traballar coa unidade, nela non aparece de xeito explícito esa división por bloques. Isto fíxose así para lograr unha maior cohesión temática e estrutural. De todos os xeitos, as actividades e os contidos que abranguen cada bloque pódeos atopar no punto 3.

Logo de rematada a unidade deberá ser capaz de:

� Valorar a importancia da lingua oral como forma de comunicación universal, centrán-dose nas crónicas e reportaxes procedentes da radio, a televisión e internet.

� Contrastar puntos de vista e tirar conclusións de noticias dos medios de comunicación.

� Expor oralmente por escrito de forma planificada, clara e ordenada.

� Comprender textos propios da vida cotiá e das relacións sociais, como mensaxes de chat e correo electrónico.

� Comprender textos do ámbito académico, atendendo especialmente aos de carácter ins-trutivo (webs educativas, informacións de dicionarios, glosarios e enciclopedias).

� Identificar e usar adecuadamente mecanismos de referencia interna tales como as no-minalizacións e os hiperónimos de significado abstracto.

� Identificar, recoñecer e clasificar os valores do pronome se nas dúas linguas do ámbito.

� Recoñecer e usar coherentemente as perífrases verbais nas dúas linguas do ámbito.

� Coñecer a formación do galego e as etapas da súa historia social ata o século XIX.

� Localizar en bibliotecas virtuais obras literarias dos séculos XVI ao XVIII.

� Coñecer e ler obras relacionadas cos grandes períodos e autores da literatura a partir do século XVI e ata o século XVIII.

� Ver, coa lectura de fragmentos literarios, a transformación da narrativa en prosa desde o século XVI ata o XVIII.

Páxina 4 de 42

2. Secuencia de contidos e actividades

2.1 ���� Reportaxe. Rosa Cedrón

Vexa o vídeo titulado Rosa Cedrón. Reportaxe TVG no seguinte enderezo web:

� [http://www.youtube.com/watch?v=ynbl9X56_rY]

Páxina 5 de 42

2.2 ���� Texto en castellano. Crónica: Bruesa vs. Rosa-lía

Vea el vídeo titulado Crónica_Bruesa_Rosalía en la siguiente dirección web:

� [http://www.youtube.com/watch?v=xCgPHB0GMXk]

Actividades propostas (textos 2.1 e 2.2)

S1. Texto 2.1. Vexa o texto e responda ás cuestións:

� Cal é o tema principal do texto?

� Por que este texto se etiqueta coma unha reportaxe? Razoe a resposta.

S2. Texto 2.2. Actividad en lengua castellana. Vea el texto y responda a las cuestio-nes:

� ¿Cuál es el tema principal del texto?

� ¿Por qué este texto se etiqueta como una crónica? Razone la respuesta.

S3. Localice en internet tres noticias que compartan o mesmo tema principal pero cuxo punto de vista sexa diferente. Pode recorrer a xornais dixitais en galego e castelán. Deseguido, faga o seguinte:

� Resuma cada unha das noticias.

� Compáreas e observe as diferenzas con que tratan o mesmo tema principal.

� Elabore, á man, unha redacción (en galego ou en castelán) onde poña de mani-festo as diferenzas e as semellanzas que atopara no tratamento do mesmo tema nas tres noticias que buscou, e diga cal delas lle parece máis obxectiva e fiable.

� Revise a redacción para detectar posibles erros ortográficos e de acentuación, de cohesión e de coherencia. Corrixa o que crea necesario e volva escribir a re-dacción mediante un procesador de textos. Imprímaa.

� Opcional: se posúe unha cámara de vídeo ou outro dispositivo gravador de imaxe e son, grávese expondo oralmente a redacción que elaborou. Lembre que para iso debe facer un pequeno guión -para evitar mirar o escrito- e, dese xeito, dirixirse á cámara ou ao dispositivo gravador, que son a súa hipotética audien-cia.

Páxina 6 de 42

2.3 ���� Chat con Fran Alonso

<Vieiros> Ola! Moi boas noites a todos e a todas. Gracias por estardes aquí e benvidos/as. <Vieiros> Gracias especialmente a ti, Fran. <FRAN> A vós. <Vieiros> Como sabedes, hoxe temos connosco a Fran Alonso (escritor-xornalista-editor), que vén de sacar do prelo 'Ma-les de cabeza', a súa particular visión da tolemia feita libro... <Vieiros> Nel o autor, Fran-ti, identifícase cun gato triste e solitario. Por que un gato, Fran? <FRAN> Realmente, non son eu, é un ente de ficción <FRAN> o gato é un link cunha película titulada Shine <FRAN> No libro remítese ao cine que tratou o tema da tolemia. Outra. <FRAN> Ok. <Vieiros> A tolemia, polo que se ve no libro, está en todas partes, aínda que sexa en pequenas doses. Ti reflictes esa to-lemia cotiá , como de baixa intensidade, que existe na sociedade contemporánea. Cres que o nivel desa tolemia é máis al-to en Galicia ca no resto do mundo? <FRAN> Creo que é o mesmo que no resto do mundo porque Galicia está no mundo... <FRAN> vivimos nun tipo de sociedade no que a comunicación cambia rapidamente... <FRAN> e se cadra aínda non temos capacidade mental para asumir semellante complexidade. Outra <Xabier> Ben <Xabier> Vouvos explicar como funciona o tema <Vieiros> Agora xa podedes facer vós as preguntas que queirades. Lembrádevos de pedirlle a vez ao moderador (en me-nsaxe priv ada). Adiante. <marialado> ola <FRAN> Ola María <Xabier> Os que queirades preguntarlle a Fran Alonso <Xabier> pedides a palabra cun interrogante <Xabier> e así nos organizamos <Xabier> Ben, quen é o primeiro ou primeira? <gwlith> eu quero <Xabier> A ver gwlith <gwlith> vin en Vieiros que deches gratis o teu libro para baixar... <gwlith> (foi aí onde o lin) <gwlith> pero... e os teus dereitos de autor? <FRAN> Os meus dereitos proceden do libro impreso, non virtual <FRAN> outra <gwlith> pero... <gwlith> que che parece o feito de na rede todo se poida baixar sen pagar nada? <FRAN> A comunicación virtual permíteme conectar con novos lectores, esa é a súa grande ventaxa. Outra <gwlith> (vexase caso napster, etc.) <FRAN> Francamente, son pouco experto en baixar cousas da rede (música, libros, etc)... <FRAN> É evidente que iso ten que regularse. Pero era a miña vontade... <FRAN> que os internautas puidesen acceder libremente a Males de cabeza. Outra <Xabier> Na lapela do libro apareces fotografado con camisa e garavata <Xabier> e metido na auga do mar <Xabier> A quen se lle ocorreu esa idea? A ti ou ao fotografo? <Xabier> E un modelo de loucura? <FRAN> Efectivamente.É unha foto excelente de Manolo Vicente... <FRAN> A idea da foto foi miña, a concepción sú. <FRAN> Súa, quixen dicir <FRAN> El suxeriume a idea de aparecer con gravata para buscar o contraste. Outra <FRAN> Efectivamente, é un modelo de loucura. Ten moito que ver. É ilóxica, de contraste. <FRAN> Eu teño unha concepción global do libro que debe reflectirse en toda a súa estética. <yono> ¿Cres que un escritor debe vivir do seu traballo (se puider)? Ou tentalo, polo menos... <FRAN> Depende de cada quen...

Páxina 7 de 42

<FRAN> Hai escritores que aseguran que iso lles resta independencia.<yono> eu preguntocho a ti... <FRAN> No meu caso, non creo que fose así... No futuro, a min gustaríame apostar por esa vía. Penso facelo. Outra <FRAN> Con todo, hoxe por hoxe vivir da escrita en Galicia é francamente difícil, pero as cousas están a mellorar. Outra <fromlugo> Ola Fran. Antes de nada, queria dicirche que me gustou moito o teu libro... <fromlugo> e que os aforros da vella me lembrou moitisimo a Mamasuncion <FRAN> Moitas gracias. Alégrome de verdade. <FRAN> Tes razón, hai un toque con Mamasunción, que é unha película xenial. <fromlugo> pero queria preguntarche -tipico por outra parte- que prefires ser... xornalista ou escritor? <FRAN> Por outra banda, creo que esa mulleriña representa unha Galicia moi común ata hai nada, que mesmo persiste hoxe. É a nosa mentalidade. <FRAN> Eu, ante todo, considerome escritor... <fromlugo> Si, eu emocioneime moitisimo tanto con ese conto coma co filme <FRAN> pero para min o xornalismo é unha axuda inestimable para achegarme á xente, ás cousas, á propia vida... <FRAN> o xornalista está moito máis en contacto coa realidade que os outros profesionais, e iso para o escritor é profun-damente enriquecedor. Outra. <marialado> en que estado de súde cres que está a narrativa galega hoxe <FRAN> Ola María. A verdade é que na miña opinión, tendo en conta que somos un país pequeno, a narrativa galega ten moi bos creadores... <FRAN> e nestes momentos goza dun estado de saúde excelente. Lendo cousas doutras latitudes daste conta de que é así... <FRAN> Por outra parte, creo que debemos ser periféricos na nosa concepción literaria porque hoxe por hoxe na periferia está a s alvación, o propio, o que se afasta do modelo único. Outra. <nona> Mira, pero iso non soa un pouco a que "para ser galego, non está mal"? <marialado> eu son das que pensa que en galicia hai demasiados artistas por metro cuadrado...eso non pode crear un fal-so horizo nte de expectativas? <FRAN> En absoluto. Non é unha cuestión de lingua. É unha cuestión de que somos dous millóns e medio de habitantes unicame nte. E... <chandrexa> eu incido no que di nona... a min seméllame que en xeral a narrativa está mal en todas partes...

[...]

Extraído de: http://vello.vieiros.com/chat/chat.php?txt=chat_franalonso

Páxina 8 de 42

2.4 ���� Texto en castellano. Tiene un e-mail

Actividades propostas (textos 2.3 e 2.4)

S4. Texto 2.3. Lea o texto. Fíxese na súa estrutura e responda ás cuestións:

� Cal é o tema principal do texto?

� O chat é unha forma de comunicación típica de internet. Describa brevemente –observando o texto 2.3– algunha das características que definen esta forma de comunicación.

S5. Texto 2.4. Actividad en lengua castellana. Lea el texto. Fíjese en su estructura y responda a las cuestiones:

� ¿Cuál es el tema principal del texto?

� El correo electrónico (e-mail) –visto en unidades anteriores– es una forma de comunicación típica de internet. En esta ocasión el texto 2.4 es un correo elec-trónico que publicita u oferta algo, al contrario de los vistos o redactados en unidades anteriores –que eran de carácter personal–. Teniendo esto en cuenta y observando el texto 2.4, describa brevemente alguna de las características que definen a esta forma de comunicación.

Páxina 9 de 42

2.5 ���� Dicionario Ir Indo

Enderezo deste dicionario: http://www.digalego.org

Páxina 10 de 42

2.6 ���� Texto en castellano. Mira al cielo

Imagínate un enorme portaaviones navegando por el mar, cargado hasta arriba de aviones de todo tipo. Gigantesco ¿ver-dad? Un montón de toneladas que solamente puede sostener la inmensidad del océano. No hay grúa inventada por el ser humano capaz de levantar tal mastodonte. Ahora imagínate la cabeza de un alfiler en tu mano, tan pequeña como un lunar de tu piel. Es tan ligera que probablemente ni la notarías apoyada en tu palma. Si te dijeran que se puede meter un portaa-viones dentro de ese pequeño punto diminuto, ¿qué dirías? ¿Imposible? Pues para el Universo no lo es. Muy lejos de nuestra Tierra existen objetos celestes llamados estrellas de neutrones, restos de estrellas supergigantes de-cenas de veces más grandes que nuestro Sol que tras miles de años de brillar con fuerza, agotaron sus reservas de ener-gía y explotaron, encogiendo su masa hasta alcanzar un tamaño de apenas 20 kilómetros, como si aplastases en la palma de tu mano a un portaaviones hasta convertirlo en una cabeza de alfiler. Estos objetos tienen tanta gravedad y son tan densos que giran sobre sí mismos más de 1000 veces por segundo y apenas una brizna de su materia pesaría en la Tierra decenas de miles de toneladas. Como ves, el Universo tiene unos inquilinos bastante extraños. Éste solamente es un hecho curioso entre los millones de habitantes que pueblan el cielo: galaxias, nebulosas, estrellas, agujeros negros… todos tienen cualidades que desafían a nuestra imaginación. Se ha bautizado el 2009 como el año de la astronomía, así que es un buen momento para echar un vistazo a las estrellas que tienes sobre tu cabeza todas las no-ches. Hay opciones para todos los gustos: si puedes disponer de un telescopio, puedes ver en directo estrellas y galaxias suspendidas a millones de kilómetros. Bueno, en falso directo más bien, porque la luz viaja muy rápido, pero no es instan-tánea. Si una galaxia como Andrómeda está a 2,5 millones de años-luz de distancia, quiere decir que vemos la luz que tar-da 2,5 millones de años en llegar a nuestros ojos, así que al mirar al cielo ¡estás viendo literalmente el pasado! Si no tienes un telescopio a mano o la polución de tu ciudad no te deja ver bien el cielo, siempre hay alternativas muy en-tretenidas para explorar el Universo. Existen multitud de programas informáticos que permiten lanzarse a un viaje estelar sin moverse de tu habitación. Stellarium te permite observar desde la perspectiva de un astrónomo con un asombroso nivel de detalle más de 600.000 cuerpos celestes, siendo una opción más que recomendable para navegar por las estrellas (pá-sate por nuestra sección de software libre para descargarlo). Uno de los más populares es Google Sky (disponible online y por descarga en castellano), que al igual que su hermano Google Earth permite consultar un completo mapa del cielo, del Sistema Solar y las constelaciones desde la perspectiva de diferentes telescopios. Otro programa gratuito muy completo es Celestia, que ofrece una versión tridimensional de objetos celestes para que puedas explorar en primera persona plane-tas y estrellas lejanas. Con todos estos programas podrás observar y aprender mucho más sobre el fascinante mundo del espacio exterior, del que todavía conocemos muy poco. Si quieres aprender más sobre el espacio y sus posibilidades, puedes visitar páginas como AstronoMía o Astronomía para niñas y niños, llenos de datos curiosos sobre el Universo. Si quieres ver impresionantes imágenes del espacio exterior, en-contrarás miles de ellas en sitios como el dedicado al telescopio espacial Hubble o en la web oficial de la agencia espacial norteamericana, la NASA (ambas en inglés). Al fin y al cabo, la Tierra en la que vivimos es solamente un pequeño trozo de roca flotando en un enorme Universo lleno de misterios. ¡Descúbrelos!

Artículo extraído de la web educativa Wikisaber: http://www.wikisaber.es/comunidadwiki/blogs/blogpost.aspx?id=2818&blogid=444&c=1

Páxina 11 de 42

2.7 ���� Enciclopedia Etnonet 2.0

Esta enciclopedia interactiva atópase dispoñible no seguinte enderezo web: http://www.edugaliza.org/dsc/Etnonet2/index.htm

Páxina 12 de 42

2.8 ���� Texto en castellano. Glosario

Este glosario se encuentra disponible en la siguiente dirección web: http://www.glosario.net

Actividades propostas (textos 2.5, 2.6, 2.7 e 2.8)

S6. Textos 2.5 e 2.7. Lea os textos. Fíxese na súa estrutura e responda:

� Cal é o tema principal de cada texto?

� O texto 2.5 é un dicionario e o texto 2.7 é unha enciclopedia interactiva. Por que? Que carácter teñen? (Informativos, instrutivos...) Razoe a resposta.

Páxina 13 de 42

S7. Textos 2.6 y 2.8. Actividad en lengua castellana. Lea los textos. Fíjese en su es-tructura y responda a las cuestiones:

� ¿Cuál es el tema principal de cada texto?

� El texto 2.6 está extraído de una web educativa y el texto 2.8 es un glosario. ¿Por qué la web Wikisaber [http://www.wikisaber.es/Home.aspx?c=1] se pue-de considerar un portal educativo? ¿Por qué el texto 2.8 se puede considerar un glosario? ¿Qué carácter tienen ambos? (informativo, instructivo...) Razone la respuesta.

Páxina 14 de 42

2.9 ���� Nominalización, hiperónimos de significado abstracto e valores de se (aspectos teóricos)

� ���� Ver Glosario: valor reflexivo

Nominalización

A nominalización consiste en tomar un verbo e convertelo en nome. En galego e castelán, para iso, abonda con antepor o artigo á forma verbal en infinitivo non persoal. Exemplos: galego: o saber, o estudar, etc.; castelán: el oír, el ver, etc.

Hiperónimos de significado abstracto

Lembre que a hiperonimia é a relación que se dá entre un lexema máis xeral e outro máis específico; ao lexema xeral tamén se lle chama hiperónimo e, ao lexema máis específico, hipónimo. Daquela, cereal é hiperónimo de trigo, avea, cebada, etc.; ou flor é hiperónimo de rosa, caravel, xacinto, etc.

A hiperonimia de significado abstracto refírese á que se produce en substantivos abs-tractos, é dicir, aqueles que fan referencia a conceptos ou ideas produto da nosa intelixen-cia ou emocións e que non se perciben polos sentidos, polo que non son materiais. Exem-plos: amor, beleza, felicidade, sentimento... Así, sentimento é hiperónimo de alegría, ledi-cia, tristura, melancolía, nostalxia...

Ao redactar un texto convén utilizar hiperónimos para evitar a repetición de palabras xa empregadas anteriormente, como se fai no seguinte exemplo: De repente, un coche sen teito vermello parou fronte ao banco. Do automóbil saíron dous individuos con carapu-cha, entanto que outro esperaba no vehículo.

Valores de se

� Marca pronominal: neste caso, o se forma parte do verbo -verbo pronominal- e consti-túe con el o núcleo do predicado. Exemplos: arrepíntense, atrévense...

� Forma reflexiva do pronome persoal átono de terceira persoa de singular e plural. En galego, o pronome se nunca se combina con pronomes de CD, pois nesta lingua os verbos non poden ser transitivos e pronominais ao mesmo tempo. Exemplo: el *lávase as mans (incorrecto) > el lava as mans (correcto); disparouse un tiro no peito (correc-

to).

� Forma recíproca do pronome persoal de terceira persoa de plural. É dicir, utilízase cando temos a presenza de dous ou máis suxeitos que realizan e reciben mutuamente a acción verbal. Exemplo: os rapaces golpéanse con violencia.

� Funciona como marca de pasiva en oracións co verbo en voz activa. Exemplo: Vén-dense laranxas.

� Indica, nas oracións impersoais, que o suxeito non está determinado. Exemplo: dí-xose que todo é mentira.

Páxina 15 de 42

Los valores de se en castellano

�

Los valores de se en castellano

���� Marca de verbo pronominal: en este caso, el pronombre se es un morfema al servicio exclusivo de la signi-ficación del verbo; forma parte del verbo -verbo pronominal- y juntamente con él constituye el núcleo del predicado. No es conmutable por un sintagma nominal, como en el caso del reflexivo. Ejemplos: se jactan, se atreven...

���� Pronombre personal (en sustitución de le/les): Se lo dije ayer (CI en sustitución de LE/LES cuando concu-rren en un enunciado con las formas la, lo, las, los del CD). En estos casos generalmente es CI: le di un re-galo /se lo di; pero con el verbo ‘llamar’ y un atributo/predicativo desempeña la función de CD: llaman lista a María/ se lo llaman).

���� Se reflexivo. Se posee valor reflexivo cuando el sujeto y la forma se en función de CD o CI tienen el mismo referente. Correcto > Se lava las manos” (Lo lava/le lava las manos/se lava). Admite el refuerzo con la forma pronomi-nal tónica correspondiente precedida de la preposición a y seguido del intensivo mismo: Juan se lava las manos a sí mismo.

���� Valor recíproco. Se da cuando dos o más personas realizan una acción que reciben mutuamente: Juan y María se miraron; tú y yo nos escribimos. El pronombre con valor recíproco puede ser CD (Juan y Pedro se insultaron) o CI (Las dos hermanas se escriben cartas con frecuencia/ María y Juan se escriben a menudo). El valor recíproco admite los refuerzos mutuamente, recíprocamente, entre sí...

���� Marca de pasiva refleja: aparece sujeto explícito, eliminable cuando es consabido. Incorrecto > *Se cometieron varios atentados./ Correcto > Se clausuraron los juegos. Es posible la conver-sión en activa o la transformación en pasiva con ser: Clausuraron (o alguien clausuró) los juegos / Los jue-gos fueron clausurados.

���� Marca de impersonalidad: cuando el sujeto no está determinado. Ejemplo: Se habla de música en todas partes.

Observación: la diferencia entre las pasivas reflejas y las impersonales depende del papel que desempeña el adyacente que acompaña al verbo. En las pasivas el adyacente que aparece es sujeto y el verbo concuerda con él. Las impersonales no admiten plural, sino sólo el singular correspondiente a la forma él, y puede llevar CD.

Fontes:

� [http://www.digalego.org]

� [http://www.edu.xunta.es/diccionarios/index.html]

� [http://www.edu.xunta.es/contidos/premios/p2003/b/archaron9/GRAMATICA/USOSdeSE.htm]

� Freixeiro Mato, Xosé Ramón, Gramática da lingua galega II, Morfosintaxe, Edicións A NOSA TERRA, Vigo, 2000)

Páxina 16 de 42

2.10 ���� Ler e escribir en Galicia

1. Os estudos sobre a alfabetización

A alfabetización identifícase tradicionalmente coa capacidade de ler e de escribir. Esta é a definición coa que se adoita traballar nas investigacións históricas, entre outras razóns porque as fontes dispoñibles non permiten matizar máis o nivel cultural básico do conxunto ou de amplos segmentos de poboación. No período precensual, a aptitude para escribir infírese da existencia da sinatura en determinados documentos. Os moder-nos censos de poboación inclúen preguntas específicas sobre esta cuestión, clasificando os habitantes en alfabetizados e analfabetos, segundo dominen ou non a lectura e a escritura. Nalgúns casos considérase unha categoría intermedia, a dos que saben ler pero non escribir, caracterizados frecuentemente como semialfabetizados ou semianalfabetos. Esta clasificación comeza a percibirse como insatisfactoria desde mediados do século XX. A condición de alfabetizado re-sulta excesivamente heteroxénea, pois serve para designar situacións persoais moi diversas, incluíndo desde os que ma-lamente saben ler e escribir ata os que posúen unha mestría considerable nunha destreza e na outra. De aí que os cen-sos, ademais de rexistraren a cantidade de alfabetizados, procuren precisar, cada vez de forma máis pormenorizada, o ni-vel de estudos acadado. Polo demais, enténdese que os requisitos tradicionalmente estipulados para considerar unha per-soa como alfabetizada son moi rudimentarios. Daquela xorden novos conceptos, como son os de alfabetización “funcio-nal”, “cultural” ou “crítica”. Referirémonos brevemente ao primeiro deles, que é o que alcanzou maior arraigamento.

[...]

Gabriel, Narciso, Ler e escribir en Galicia, Universidade da Coruña, Servizo de publicacións, 2006

Páxina 17 de 42

2.11 ���� Texto en castellano. La conjura de los necios

V

Ignatius había decidido no ir al Prytania. La película que ponían era un drama sueco muy elogiado sobre un hombre que perdía su alma, e Ignatius no tenía particular interés en verlo. Tendría que hablar con el encargado del local para que le explicara por qué habían programado aquella bazofia.

Tanteó el manillar de la puerta y se preguntó cuándo volvería su madre a casa. Últimamente salía casi todas las noches. Pero Ignatius, de momento, tenía otras cosas en la cabeza. Al abrir su escritorio, examinó una colección de artículos que había escrito en cierta ocasión pensando en el mercado revisteril. Para los diarios de opinión, había “Boecios comentado” y “En defensa de Rosvita: A quienes dicen que no existió”. Para las revistas del hogar, había escrito “La muerte de Rex” y “Los niños, la esperanza del mundo”. Para copar el mercado de los suplementos dominicales, había hecho “El reto de la seguridad acuática”, “El peligro de los automóviles de ocho cilindros”, “Abstinencia, el método más seguro para controlar la natalidad” y “Nueva Orleans, una ciudad culta y romántica”. Mientras examinaba los viejos manuscritos, se preguntó por qué no habría enviado ninguno, siendo como eran, todos y cada uno, excelentes en su propio estilo.

Sin embargo, tenía entre manos un proyecto nuevo sumamente comercial. Limpió rápidamente la mesa arrojando al sue-lo con elegante gesto artículos de revistas y cuadernos Gran Jefe con un barrido de sus manazas. Puso ante sí un cuader-no nuevo y escribió lentamente en su áspera cubierta DIARIO DE UN JOVEN TRABAJADOR, O ADIÓS A LA HOLGANZA. Cuando terminó, arrancó las bandas de las pilas de nuevo papel rayado y las colocó en el block. Agujereó con una pluma las hojas de papel con membrete de Levy en las que ya había tomado algunas notas, y las insertó en la sección primera del block. Y luego enarboló su bolígrafo Levy Pants y empezó a escribir en la primera hoja de flamante papel: [...]

Kennedy Toole, John, La conjura de los necios, Anagrama, Barcelona, 2008

Actividades propostas (textos 2.9, 2.10 e 2.11)

S8. Texto 2.10. Lea o texto e responda ás seguintes cuestións:

� Con cada un dos seguintes verbos que aparecen na táboa (extraídos do texto) realice unha oración en que estean nominalizados: traballar, escribir, conside-rar, percibir.

� Poña un exemplo de hiperónimo e os seus correspondentes hipónimos.

� Localice no texto os pronomes se que haxa e clasifíqueos.

� Escriba unha oración por cada un dos valores que o pronome se ten en galego (para ver os valores recorra á teoría do texto 2.9).

S9. Texto 2.11. Actividad en lengua castellana. Lea el texto y realice las siguientes cuestiones:

� Con los siguientes verbos que aparecen en la tabla (extraídos del texto) escriba una oración en la que aparezcan nominalizados: poner, hablar, preguntar, con-trolar.

� Ponga un ejemplo de hiperónimo de significado abstracto y sus correspondien-tes hipónimos.

� Localice en el texto los pronombres se que haya y clasifíquelos.

� Escriba una oración por cada uno de los valores que el pronombre se tiene en castellano (para ver los valores recurra a la teoría del texto 2.9).

Páxina 18 de 42

2.12 ���� As perífrases verbais (aspectos teóricos)

As perífrases verbais están formadas por un verbo conxugado e outro verbo en forma no-minal (infinitivo non persoal, xerundio ou participio). Estes dous verbos poden estar xun-tos sen máis ou unidos por unha preposición ou a conxunción que. Exemplos: creo que non darei feito o traballo; teño que revisar os meus apuntamentos; deu en chover toda a

mañá; levabamos camiñando un bo treito... As perífrases son complexos verbais que fun-cionan como un único verbo. En galego hai tres tipos de perífrases verbais:

� Temporais: achegan nocións de tempo inminente ou tempo futuro.

� Modais: serven para expresar a actitude do falante ante a acción. Indican que o falante interpreta a acción ben como unha obrigación ou un deber.

� Aspectuais: indican o modo en que a acción é vista polo falante, a isto chámaselle as-pecto. Aspecto imperfectivo é o que amosa a acción sen ningún tipo de límites, é dicir, ao falante non lle preocupa indicar se a acción comezou nalgún momento, se vai rema-tar nalgún outro... o único que lle importa é ver a acción na súa propia duración, vista desde dentro; pola contra, o aspecto perfectivo marca claramente algún límite no que a acción mudou: amosa que a acción comezou nun momento, que está a piques de come-zar, que sucede nun momento único, que está para acabar, etc.

Perífrases con infinitivo non persoal

� Temporais: indican futuridade en xeral ou inminencia:

– Ir + infinitivo. Exemplo: Imos mercar uns zapatos.

– Haber (de) + infinitivo. Exemplo: Has (de) ver o traballo tan bo que fixen.

– Estar a/para + infinitivo. Exemplo: Están a chegar as amigas para irmos ao cine.

– Querer + infinitivo. Exemplo: Mirando o ceo parece que quere chover.

� Modais: indican acción obrigatoria ou deber:

– Haber de + infinitivo. Exemplo: Xa habían de estar aquí.

– Haber que + infinitivo. Exemplo: Houbo que botar a porta abaixo.

– Ter que/de + infinitivo. Exemplo: Teremos que madrugar máis.

– Deber + infinitivo. Exemplo: Debes quedar na cama.

Tamén poden indicar acción hipotética:

– Deber de + infinitivo. Exemplo: Debe de ser a hora do xantar.

– Poder + infinitivo. Exemplo: Pode ser verdade o que di.

� Aspectuais imperfectivas: indican acción que se está desenvolvendo:

– Andar a + infinitivo. Exemplo: Andan a apañar castañas.

– Estar a + infinitivo. Exemplo: Estou a sacar o carné de conducir.

– Seguir a + infinitivo. Exemplo: A estas horas aínda seguen a xogar á baralla.

– Ser a + infinitivo. Exemplo: Agora que son a xefa todos son a me felicitar.

Páxina 19 de 42

� Aspectuais perfectivas: indican o inicio dunha acción (incoativas):

– Comezar a + infinitivo. Exemplo: Comezou a ler cando aínda era moi nova.

– Romper a + infinitivo. Exemplo: Rompeu a rir ao escoitar aquela historia tan boa.

– Dar en + infinitivo. Exemplo: Deu en chover.

– Botar(se) a + infinitivo. Exemplo: Botouse a chorar.

– Pór (se) a + infinitivo. Exemplo: Puxéronse a cantar.

– Soltarse a + infinitivo. Exemplo: Soltouse a falar antes que os demais nenos.

Indican unha acción no final do seu proceso (terminativas):

– Chegar a + infinitivo. Exemplo: Se segues así non chegarás a rematar o curso.

– Vir (a) + infinitivo. Exemplo: A túa actitude desconfiada veume dar a razón.

– Acabar por + infinitivo. Exemplo: Acabarei por deixala ir á excursión.

Indican unha acción como un proceso rematado:

– Acabar de + infinitivo. Exemplo: Acabo de xogar o partido da miña vida.

– Vir de + infinitivo. Exemplo: Vén de rematar o curso de acceso á universidade.

– Deixar(se) de + infinitivo. Exemplo: Deixou de ser un bo estudante.

Indican unha acción que se repite (reiterativas):

– Volver + infinitivo. Exemplo: Gustáralle tanto que volveu ver a mesma película.

Perífrases con xerundio

� Aspectuais imperfectivas: indican acción que se está desenvolvendo: – Ir + xerundio. Exemplo: Vaian recollendo que xa é a hora.

– Andar + xerundio. Exemplo: Eles andaban buscando cogomelos.

– Estar + xerundio. Exemplo: Están estudando moito.

– Levar + xerundio. Exemplo: Elas levan falando unha hora.

– Vir + xerundio. Exemplo: Veño solicitando praza neste colexio desde hai tempo.

Perífrases con participio

� Aspectuais perfectivas: indican unha acción como un proceso rematado:

– Dar + participio. Exemplo: Non dei rematado de ordenar o cuarto a tempo.

– Ter + participio. Exemplo: Ter andado moito mundo non che fai que teñas a razón.

– Levar + participio. Exemplo: Agora xa levo feitos seis exercicios.

– Ir + participio. Exemplo: Vai acabado o tempo de xogarmos como nenos.

Indican unha acción que se repite (reiterativas):

– Ter + participio. Exemplo: Moito teño bailado nesta sala.

Páxina 20 de 42

�

Las perífrasis verbales en castellano

En castellano, las perífrasis verbales se definen de igual modo que en gallego. Por lo tanto, diremos que una perífrasis verbal consta de dos formas verbales: la primera es un verbo auxiliar y la segunda, una forma no per-sonal (infinitivo, gerundio o participio); entre ambas puede aparecer un elemento de enlace, que suele ser la conjunción que o las preposiciones de o a. Los tres elementos de la perífrasis constituyen una unidad y equiva-len a una sola forma verbal. En castellano hay dos tipos de perífrasis verbales: las modales y las aspectuales, cuyas definiciones y funciones son idénticas a las perífrasis verbales en gallego.

Perífrasis con infinitivo

���� Modales: indican obligación:

– Tener que + infinitivo. Ejemplo: Tienes que llegar antes.

– Deber + infinitivo. Ejemplo: Tienes que concentrarte en tus estudios.

– Haber de + infinitivo. Ejemplo: Has de llegar antes.

– Haber que + infinitivo. Ejemplo: Hay que llegar antes.

Indican probabilidad o suposición:

– Venir a + infinitivo. Ejemplo: Esa casa debe de costar mucho dinero.

– Deber de + infinitivo. Ejemplo: Deben de ser las doce.

Indican posibilidad:

– Poder + infinitivo. Ejemplo: Seguro que puedes aprobar la selectividad

���� Aspectuales perfectivas: indican egresión:

– Estar a punto de + infinitivo. Ejemplo: La película está a punto de empezar.

– Ir a + infinitivo. Ejemplo: Va a llover a cántaros.

– Estar para + infinitivo. Ejemplo: Está para nevar.

Indican acción en el inicio de un proceso (incoativas):

– Echarse a + infinitivo. Ejemplo: Se echó a llorar.

– Romper a + infinitivo. Ejemplo: Rompió a llorar.

– Ponerse a + infinitivo. Ejemplo: Se puso a llorar.

– Empezar/comenzar a + infinitivo. Ejemplo: Empezó a llorar.

Indican acción en el fin de su proceso (terminativas):

– Dejar de + infinitivo. Ejemplo: Dejé de nadar después del verano.

– Acabar de + infinitivo. Ejemplo: Acabo de dárselo a Pedro.

Perífrasis con gerundio

���� Aspectuales imperfectivas: indican duración.

– Estar + gerundio. Ejemplo: Estábamos escuchando música.

– Andar + gerundio. Ejemplo: Anda diciendo que Pedro es un hipócrita.

– Seguir/continuar + gerundio. Ejemplo: Ella continúa haciendo los ejercicios.

– Llevar + gerundio. Ejemplo: Lleva escuchando música toda la tarde.

– Ir + gerundio. Ejemplo: Vamos perdiendo por dos puntos.

Perífrasis con participio

���� Aspectuales perfectivas: indican el resultado de una acción (resultativas):

– Estar + participio. Ejemplo: Está hecho desde hace dos días.

– Llevar + participio. Ejemplo: Lleva hecho desde hace dos días.

Indican una acción que se repite (reiterativas):

– Tener + participio. Ejemplo: Te tengo dicho que debes estudiar todos los días.

– Volver a participio. Ejemplo: Te vuelvo a decir que debes estudiar todos los días.

– Dejar + participio. Ejemplo: Ha dejado dicho que debes estudiar todos los días..

Páxina 21 de 42

Recoñecemento das perífrases nas dúas linguas do ámbito

Podemos recoñecer unha perífrase (en galego e castelán) comprobando se a primeira for-ma verbal ten significado léxico ou non: se non ten significado léxico, é que estamos dian-te dunha perífrase; no caso de ter significado léxico, non existirá perífrase.

Actividades propostas (textos 2.10, 2.11 e 2.12)

S10. Texto 2.10. Busque no texto as perífrases verbais que haxa e clasifíqueas.

S11. Texto 2.11. Actividad en lengua castellana. Lea el texto. Busque en él las perí-frasis verbales que contenga y clasifíquelas.

S12. Escriba seis oracións que conteñan algún tipo de perífrase verbal (deben ser to-das diferentes). Clasifique as perífrases de cada oración.

S13. Actividad en lengua castellana. Escriba seis oraciones que contengan algún tipo de perífrasis verbal (todas diferentes). Clasifique las perífrasis de cada oración.

S14. Texto 2.10. Diga a que clase de palabra pertencen e que función sintáctica de-sempeñan as palabras destacadas en negra no texto.

S15. Texto 2.11. Actividad en lengua castellana. Diga a qué clase de palabra pertene-cen y qué función sintáctica desempeñan las palabras en negrita en el texto.

Páxina 22 de 42

2.13 ���� Formación da lingua galega. Etapas da súa his-toria social ata o século XIX (aspectos teóricos)

Esta parte teórica vaina consultar en internet. O enderezo é o seguinte:

� [http://www.consellodacultura.org/arquivos/cdsg/loia/]

Logo de estar nela, prema en Unha longa historia; halle aparecer outra pantalla:

Páxina 23 de 42

Nesta pantalla prema na opción “AS ETAPAS DA HISTORIA”, deste xeito chegará á teo-ría que debe ler e comprender.

As partes que debe ler son as sinaladas na captura de pantalla dentro dun cadrado, é dicir, ata o século XIX.

Páxina 24 de 42

2.14 ���� As Cantigas de Santa María

Esta é como Santa Maria se queixou en Toledo eno dia de ssa festa de Agosto, porque os judeus crucifigavan ũa omagen de cera,

a semellança [de seu Fillo].

O que a Santa Maria mais * despraz, é de quen ao seu Fillo pesar faz.

E daquest´ un gran miragre | vos quer´ eu ora contar, que a Reinna do Ceo | quis en Toledo mostrar

eno dia que a Deus foi corõar,

na sa festa que no mes d´Agosto jaz. O que a Santa Maria mais despraz…

O Arcebispo aquel dia | a gran missa ben cantou; e quand´ entrou na segreda | e a gente se calou,

oyron voz de dona, que lles falou

piadosa e doorida assaz. O que a Santa Maria mais despraz…

E a voz, come chorando, | dizia: «Ay Deus, ai Deus, com´ é mui grand´ e provada | a perfia dos judeus

que meu Fillo mataron, seendo seus,

e aynda non queren con ele paz. » O que a Santa Maria mais despraz…

Poi-la missa foi cantada, | o Arcebispo sayu da eigreja e a todos | diss´ o que da voz oyu ;

e toda a gent´ assi lle recodyu :

«Esto fez o poblo dos judeus malvaz. » O que a Santa Maria mais despraz…

Enton todos mui correndo | começaron logo d´ir dereit´ aa judaria, | e acharon, sen mentir,

omagen de Jeso-Crist´, a que ferir

yan os judeus e cospir-lle na faz. O que a Santa Maria mais despraz…

E sen aquest´, os judeus | fezeran ũa cruz fazer En que aquela omagen | querian logo põer.

E por est´ ouveron todos de morrer,

e tornou-xe-lles en doo seu solaz. O que a Santa Maria mais despraz…

Exemplo dunha Cantiga de Santa María

Páxina 25 de 42

2.15 ���� Cantares Gallegos

...Has de cantar, que che hei de dar zonchos;

has de cantar, que che hei de dar moitos.

“Has de cantar meniña gaiteira; has de cantar,

que me morro de pena.

Canta, meniña, na beira da fonte; canta, dareiche boliños do pote.

...Canta, meniña, con brando compás; dareiche unha proia da pedra do lar.

...Papiñas con leite tamén che darei; sopiñas con viño, torrexas con mel.

Patacas asadas con sal e vinagre, que saben a noces. ¡Que ricas que saben!

¡Que feira, rapaza, si cantas faremos...! Festiña por fóra, festiña por dentro.

Canta, si queres, rapaza do demo; canta, si queres;

dareiche un mantelo.

Canta, si queres, na lengua que eu falo. Dareiche un mantelo. Dareiche un refaixo.

Co son da gaitiña, co son da pandeira, che pido que cantes, rapaza morena.

Co son da gaitiña, co son do tambor, che pido que cantes, meniña, por Dios.”

Exemplo dun poema de Cantares Gallegos, de Rosalía de Castro

Actividades propostas (textos 2.13, 2.14 e 2.15)

S16. Texto 2.14 e 15. Lea os textos e responda ás seguintes cuestións:

� Cal é o tema principal de cada texto?

� A que etapa de formación da lingua galega pertence cada un dos textos?

S17. Localice en internet dúas obras literarias (unha representativa da literatura gale-ga e outra da castelá) correspondentes á etapa que abrangue desde o século XVI ao XVIII. Para iso, pode utilizar os dous recursos que se citan deseguido. In-dique o título de cada unha das obras e o autor delas.

� [http://bvg.udc.es/index.jsp] Biblioteca Virtual Galega.

� [http://www.cervantesvirtual.com] Biblioteca Virtual Cervantes.

Páxina 26 de 42

2.16 ���� Literatura do século XVI ao XVIII

Recoméndanselle agora dúas obras literarias (unha en galego e outra en castelán) represen-tativas da literatura das dúas linguas do ámbito comprendida entre o século XVI e o XVIII. As obras que debe ler son as seguintes (pode collelas en préstamo nunha bibliote-ca):

� En galego: VVAA, Os séculos escuros e a Ilustración galega, edición de Xosé R. Frei-xeiro Mato, A Nosa Terra, Vigo, 1996. Lea os seguintes fragmentos do libro: páxinas 25 á 28 (incluídas), páxinas 81 á 96 (a contenda dos labradores de Caldelas) e páxinas 111 á 114 (incluídas).

� En castelán: Anónimo, El lazarillo de Tormes, Cátedra, Madrid, 1989.

Páxina 27 de 42

2.17 ���� Transformacións literarias desde o século XVI ao XVIII (aspectos teóricos)

Neste capítulo imos ver, nas dúas linguas do ámbito, a transformación da literatura en pro-sa deste período, que abrangue desde o século XVI ao XVIII.

Literatura galega

De novo, debe manexar este libro: VVAA, Os séculos escuros e a Ilustración galega, edi-ción de Xosé R. Freixeiro Mato, A Nosa Terra, Vigo, 1996. Nel, concretamente, das páxi-nas 97 á 104 (incluídas) temos dous exemplos de narrativa en prosa dos séculos XVI e XVII. Léaos.

Como pode observar, as mostras de literatura galega escrita desta época son escasas, de aí que se etiquete como os séculos escuros. Busque na Galipedia a entrada séculos escuros para ter máis información sobre este período da lingua e literatura galegas.

Literatura castelá

No punto anterior (2.16) leu un exemplo de narrativa en prosa do século XVI. No século XVIII cultívase con frecuencia outro tipo de prosa: o ensaio. No ensaio os autores tratan problemas que afectan á sociedade da súa época, problemas relacionados coa economía, coa mentalidade e co atraso xeral da sociedade española.

Deseguido, lea o fragmento, pertencente á obra Memoria para el arreglo de la policía de espectáculos (1790), da autoría de Gaspar Melchor de Jovellanos:

Páxina 28 de 42

Fíxese como os temas e os personaxes da literatura en prosa nas dúas linguas do ámbito que vimos na unidade 10 deste mesmo módulo (punto 2.25) van mudando paulatinamente ata chegarmos ao século XVIII.

Nesta época, o heroe ou a heroína típicos do período comprendido entre a Idade Media e o século XV desaparecen practicamente da literatura en prosa e deixan espazo para o tra-tamento doutros temas. Véxase o texto de Jovellanos.

Páxina 29 de 42

3. Resumo de contidos

Bloque de comunicación oral (secuencia de contidos e actividades 2.1 a 2.2)

� Aprendemos a valorar a importancia da comunicación oral a través de textos propios da comunicación audiovisual, concretamente unha reportaxe e unha crónica.

� Expuxemos oralmente un texto escrito -de xeito planificado, claro e ordenado- sobre un tema de actualidade.

� Comprendemos e valoramos a importancia dos elementos paraverbais e non verbais na intervención oral planificada.

Bloque de comunicación escrita (secuencia de contidos e actividades 2.3 a 2.8)

� Vimos e analizamos textos propios da vida cotiá e das relacións sociais, tales como mensaxes de chat e correo electrónico.

� Vimos e analizamos textos do ámbito académico, atendendo especialmente aos de ca-rácter instrutivo (webs educativas, informacións de dicionarios, glosarios e enciclope-dias).

Bloque de coñecemento da lingua (secuencia de contidos e actividades 2.9 a 2.12)

� Aprendemos e utilizamos novos mecanismos de referencia interna, tales como a nomi-nalización do verbo e os hiperónimos de significado abstracto.

� Vimos, analizamos e usamos os valores do pronome se nas dúas linguas do ámbito.

� Aprendemos o que son e para que serven as perífrases verbais e os seus tipos nas dúas linguas do ámbito.

� Analizamos as funcións sintácticas características das clases de palabras.

Bloque de lingua e sociedade (secuencia de contidos e actividades 2.13 a 2.15)

� Coñecemos e aprendemos como foi o proceso de formación da lingua galega e das eta-pas da súa historia social ata o século XIX, utilizando como recurso as TIC.

Bloque de educación literaria (secuencia de contidos e actividades 2.16 a 2.17)

� Localizamos en bibliotecas virtuais (na Galega e na Cervantes) fragmentos de obras li-terarias dos séculos XVI ao XVIII.

� Lemos obras das dúas literaturas do ámbito pertencentes ao período comprendido entre o século XVI e o XVIII.

� Lemos unha serie de fragmentos literarios para observar a transformación da narrativa en prosa desde o século XVI ao XVIII.

Páxina 30 de 42

4. Exercicios de autoavaliación

1. En que consiste a nominalización?

� En tomar un pronome e convertelo en nome. En galego e castelán, para iso, abonda con antepor o artigo á forma do pronome.

� En tomar un adverbio e convertelo en nome. En galego e castelán, para iso, abonda con antepor o artigo á forma do adverbio.

� En tomar un verbo e convertelo en nome. En galego e castelán, para iso, abon-da con antepor o artigo á forma verbal en infinitivo non persoal.

� En tomar un verbo e convertelo en nome. En galego e castelán, para iso, abon-da con pospor o artigo á forma verbal en infinitivo non persoal.

2. Que é a hiperonimia?

� Relación directa, a que se dá entre un lexema máis xeral e outro máis específi-co; ao lexema xeral tamén se lle chama hiperónimo e ao específico, hipónimo.

� Relación inversa, a que se dá entre un lexema máis xeral e outro máis específi-co; ao lexema xeral tamén se lle chama hiperónimo e ao específico, hipónimo.

� Relación inversa, a que se dá entre un lexema máis xeral e outro máis específi-co; ao lexema xeral tamén se lle chama hipónimo e ao específico, hiperónimo.

� Relación directa, a que se dá entre un lexema máis xeral e outro máis específi-co; ao lexema xeral tamén se lle chama hipónimo e ao específico, hiperónimo.

3. Que valores ten o pronome se en galego?

� Forma reflexiva do pronome persoal átono de terceira persoa de singular e plu-ral, forma recíproca do pronome persoal de terceira persoa de plural, funciona como marca de pasiva en oracións co verbo en voz activa e indica, nas oracións impersoais, que o suxeito non está determinado.

� Marca pronominal, forma reflexiva do pronome persoal átono de terceira per-soa de singular e plural, forma recíproca do pronome persoal de terceira persoa de plural, funciona como marca de pasiva en oracións co verbo en voz activa e indica, nas oracións impersoais, que o suxeito non está determinado.

� Marca pronominal, forma recíproca do pronome persoal de terceira persoa de plural, funciona como marca de pasiva en oracións co verbo en voz activa e in-dica, nas oracións impersoais, que o suxeito non está determinado.

� Marca pronominal, forma reflexiva do pronome persoal átono de terceira per-soa de singular e plural, forma recíproca do pronome persoal de terceira persoa de plural e funciona como marca de pasiva en oracións co verbo en voz activa.

Páxina 31 de 42

4. Que valores ten o pronome se en castelán?

� Marca de verbo pronominal, pronome persoal, se reflexivo, valor recíproco, marca de pasiva reflexa e marca de impersonalidade.

� Marca de verbo pronominal, se reflexivo, valor recíproco, marca de pasiva re-flexa e marca de impersonalidade.

� Marca de verbo pronominal, pronome persoal, se reflexivo, marca de pasiva re-flexa e marca de impersonalidade.

� Marca de verbo pronominal, pronome persoal, se reflexivo, valor recíproco e marca de pasiva reflexa.

5. Como están formadas as perífrases verbais?

� Están formadas por un verbo conxugado e outro verbo en forma nominal (infi-nitivo non persoal, xerundio, participio). Estes dous verbos poden estar xuntos sen máis ou unidos por unha preposición ou a conxunción que.

� Están formadas por un verbo sen conxugar e outro verbo en forma nominal (in-finitivo non persoal, xerundio, participio). Estes dous verbos poden estar xun-tos sen máis ou unidos por unha preposición ou a conxunción que.

� Están formadas por un verbo conxugado e outro verbo en forma non nominal (infinitivo non persoal, xerundio, participio). Estes dous verbos poden estar xuntos sen máis ou unidos por unha preposición ou a conxunción que.

� Están formadas por un verbo conxugado e outro verbo en forma nominal (infi-nitivo conxugado, xerundio, participio). Estes dous verbos poden estar xuntos sen máis ou unidos por unha preposición ou a conxunción que.

6. Que tipos de perífrases hai en galego?

� Modais e aspectuais.

� Modais, temporais e aspectuais.

� Temporais e aspectuais.

� Modais, temporais, aspectuais e despectivas.

7. Que tipos de perífrases hai en castelán?

� Modais, temporais e aspectuais.

� Modais e aspectuais.

� Modais.

� Modais, aspectuais e imperfectas.

Páxina 32 de 42

8. Cando arrinca o cultivo instrumental do galego?

� A mediados do século XV.

� Nos inicios do século VII.

� A mediados do século XVIII.

� A finais do século XX.

9. Cando se volveu o galego unha lingua completamente ágrafa?

� Na metade do século XVI.

� A principios do século XIX.

� A finais do século XV.

� Iso nunca sucedeu na historia da formación do galego.

10. Cando deixa paso o latín ao castelán como lingua do saber e da cultura?

� A finais do século XII.

� A principios do século XV.

� A principios do século XX.

� Contra a metade do século XIX.

11. En que época xorde o Rexurdimento da lingua e da literatura galegas?

� Entre 1780 e 1790.

� Entre 1980 e 1990.

� Entre 1880 e 1890.

� Entre 1680 e 1690.

12. Que autores destacan no Rexurdimento da lingua e literatura galegas:

� Principalmente Rosalía de Castro, Otero Pedrayo e Eduardo Pondal.

� Principalmente Rosalía de Castro, Manuel Curros Enríquez e Eduardo Pondal.

� Principalmente Rosalía de Castro, Manuel Curros Enríquez e María Mariño.

� Principalmente Manuel Curros Enríquez e Eduardo Pondal.

Páxina 33 de 42

5. Solucionarios

5.1 Solucións das actividades propostas

S1. Texto 2.1.

� Tema principal do texto.

A vida da cantante Rosa Cedrón.

� Por que se etiqueta como unha reportaxe?

Porque se explica con palabras, con imaxes e desde unha perspectiva actual, acontecementos de interese pú-blico.

S2. Texto 2.2.

� Tema principal del texto

El partido de baloncesto entre el Bruesa y el Rosalía.

� ¿Por qué se etiqueta como una crónica?

Es una crónica porque estamos ante una información interpretada sobre hechos actuales. La crónica periodís-tica tiene casi las mismas características que el reportaje; su diferencia con éste radica en que, en el caso de la crónica, el periodista o el autor hace énfasis especialmente en su versión particular y subjetiva de los hechos que narra (el enfrentamiento entre los dos equipos); por ello la crónica está muy ligada con la literatura, no sólo por su extensión sino por la manera como está escrita.

S3.

Cumprirá seguir as indicacións da actividade para a súa resolución.

S4. Texto 2.3.

� Tema principal do texto

A entrevista a Fran Alonso.

Páxina 34 de 42

� Características do chat.

���� É unha comunicación escrita realizada de maneira instantánea a través de internet entre dúas ou máis perso-as, desde e ata calquera parte do mundo.

���� Toda a comunicación que se establece nun chat entre as persoas que forman parte del queda rexistrada en pantalla, é dicir, podemos ir vendo en tempo real as preguntas e ideas de todas as persoas que están a inter-vir. Todo iso queda rexistrado na páxina onde chateamos para facilitar a súa posterior consulta, no caso de que sexa necesaria por calquera motivo.

���� É habitual que os usuarios do chat utilicen pseudónimos chamados nick. É dicir, na pantalla non teñen por que aparecer os seus nomes reais, agás o do entrevistado.

S5. Texto 2.4.

� Tema principal del texto.

La recepción de un correo electrónico publicitario donde aparecen las últimas novedades de una librería en lí-nea dedicada a la venta de libros de fotografías.

� Características del correo electrónico.

Al ser un correo electrónico que contiene publicidad o, en este caso, publicita algún tipo de producto (las nove-dades de una librería), es muy importante la presentación gráfica del mismo para llamar la atención del posible lector/comprador. De ahí que en este correo no sólo es importante lo que se dice, sino cómo se dice, para inci-tar al lector a que compre alguno de los productos que se ofertan.

S6. Textos 2.5 e 2.7.

� Cal é o tema principal de cada texto?

���� Texto 2.5. A definición da palabra “penuxe”. ���� Texto 2.7. Unha serie de informacións sobre a palabra “polbo”.

� O texto 2.5 é un dicionario e o 2.7 unha enciclopedia interactiva. Por que?

���� Texto 2.5. É un dicionario porque se nos ofrece información sobre as palabras que compoñen o léxico dun idioma, concretamente, dísenos o significado de moitas delas. O texto é informativo, xa que nos ofrece datos sobre unha cuestión concreta, neste caso, o significado da palabra “penuxe”.

Texto 2.7. É unha enciclopedia porque ademais de ofrecernos información léxica sobre as palabras e o seu sig-nificado tamén se nos ofrece información sociocultural sobre o concepto ao que se refire a palabra, neste caso, o polbo (cefalópodo). Ademais, estas informacións acompáñanse de ilustracións, cousa que non sucede nos dicio-narios. O texto é informativo, xa que nos ofrece datos sobre unha cuestión concreta, neste caso, o significado e contexto sociocultural da palabra polbo e do cefalópodo ao que se refire.

S7. Textos 2.6 y 2.8.

� Tema principal de cada texto.

���� Texto 2.6. La Astronomía. ���� Texto 2.8. Informarnos sobre la existencia de unos diccionarios en línea disponibles para su consulta.

Páxina 35 de 42

� ¿Por qué Wikisaber es un portal educativo y el texto 2.8 es un glosario?

���� Texto 2.6. Es un portal educativo porque en él se explican conceptos y cuestiones que forman parte del aprendizaje de una persona en su etapa académica. El texto es de carácter informativo-didáctico pero tam-bién instructivo. Informativo-didáctico porque nos ofrece explicaciones relacionadas con la astronomía; e ins-tructivo porque nos da una serie de indicaciones para comprobar por nosotros mismos los hechos que se nos explican (por ejemplo: coger un telescopio, descargar y utilizar Google Sky y Celestia, etc.).

���� Texto 2.8. Es un glosario porque en él aparecen ordenados una serie de recursos, en este caso, diccionarios, de los que no se nos ofrece ninguna información adicional, sino que sólo aparecen enumerados. Es decir, lo que se pretende es que nosotros sepamos de la existencia de esos recursos. El texto es de carácter informa-tivo porque nos presenta una serie de recursos (diccionarios) que podemos consultar en línea. Es decir, nos informa sobre su existencia.

S8. Texto 2.10.

� Unha oración con cada verbo nominalizado.

Cumprirá seguir as indicacións do exercicio para a súa resolución. Por exemplo: “Dicía que o traballar moito non é nada san”.

� Exemplo de hiperónimo e os seus correspondentes hipónimos.

Cumprirá seguir as indicacións do exercicio para a súa resolución. Por exemplo: moble é hiperónimo de cadei-ra, mesa, armario, chineiro...

� Pronomes se do texto clasificados.

���� ...coa que se adoita...: marca de impersonalidade. ���� ...a aptitude para escribir infírese da existencia...: marca pronominal. ���� ...considérase unha categoría intermedia...: marca de impersoalidade. ���� ...esta clasificación comeza a percibirse...: marca pronominal. ���� ...Enténdese que os requisitos...: marca de impersoalidade.

� Oración con cada valor de se ten en galego.

Cumprirá seguir as indicacións do exercicio para a súa resolución. Por exemplo:

���� Pronominal: “Atrevéronse a saír de casa”. ���� Reflexivo: “Mercouse unha saia nova”. ���� Recíproco. “Os homes saudáronse dende lonxe”. ���� Pasivo: “Aquí constrúense miles de novas vivendas”. ���� Impersoal: “Comentouse o accidente de Lita”.

S9. Texto 2.11.

� Una oración con cada verbo nominalizado.

Se deberán seguir las indicaciones del ejercicio para su resolución. Por ejemplo: “Le imponía mucho el hablar en público”.

Páxina 36 de 42

� Ejemplo de hiperónimo de significado abstracto y sus hipónimos.

Se deberán seguir las indicaciones del ejercicio para su resolución. Por ejemplo, actitud es hiperónimo de since-ridad, hipocresía, etc.

� Pronombres se en el texto clasificados.

���� ...Tanteó el manillar de la puerta y se preguntó cuándo...: valor reflexivo.

���� ... se preguntó por qué no habría enviado ninguno...: valor reflexivo.

� Una oración por cada valores de se en castellano.

El alumno o alumna debe seguir las indicaciones del ejercicio para su resolución. Por ejemplo:

���� Reflexivo: “Se peinaba continuamente”. ���� Recíproco: “Se golpearon brutalmente”,

���� Pronominal: “Se marchó sin decir nada”, etc.

S10. Texto 2.10.

Comeza a percibirse: incoativa, acción no inicio do proceso (aspectual perfectiva).

S11. Texto 2.11.

Tendría que hablar: modal, indica obligación.

S12.

Cumprirá seguir as indicacións do exercicio para a súa resolución.

S13.

Se deberán seguir las indicaciones del ejercicio para su resolución.

S14. Texto 2.10.

���� Alfabetización: substantivo; suxeito. ���� Identifícase: verbo; núcleo da oración. ���� Preguntas: substantivo; CD. ���� Específicas: adxectivo; adxacente do substantivo ao que acompaña (preguntas). ���� Desde: preposición; introduce funcións sintácticas desenvolvidas por outras clases de palabras, xa que a pre-

posición é sintacticamente baleira. ���� Excesivamente: adverbio; modifica o adxectivo que acompaña (heteroxénea). ���� Heteroxénea: adxectivo; CD. ���� Brevemente: adverbio; CC.

Páxina 37 de 42

S15. Texto 2.11.

���� Ignatius: sustantivo (nombre propio); sujeto. ���� Prytania: sustantivo; CC. ���� Tanteó: verbo; núcleo de la oración. ���� El: artículo; determina al sustantivo que acompaña (manillar). ���� Manillar: sustantivo; CD. ���� Nuevo: adjetivo; adyacente del sustantivo que acompaña (proyecto). ���� Limpió: verbo; núcleo de la oración. ���� Lentamente: adverbio; CC.

S16. Textos 2.14 e 15.

� Tema principal de cada texto.

���� Texto 2.14. A narración dun milagre atribuído á Virxe María. ���� Texto 2.15. Os desexos da voz poética para que unha meniña fale (cante) na lingua que esa mesma voz o

fai, é dicir, en galego. Para iso, a voz poética está disposta a facer calquera cousa.

� Etapa de formación da lingua galega de cada texto.

���� Texto 2.14. Das orixes ao Renacemento (século VI a 1475). ���� Texto 2.15. Finais do século XIX. O espertar das minorías. De idioma popular a lingua nacional.

S17.

Cumprirá seguir as indicacións do exercicio para a súa resolución.

Páxina 38 de 42

5.2 Solucións dos exercicios de autoavaliación

1.

�

�

� En tomar un verbo e convertelo en nome. En galego e castelán, para iso, abon-da con antepor o artigo á forma verbal en infinitivo non persoal.

�

2.

�

�

�

� Relación directa, a que se dá entre un lexema máis xeral e outro máis específi-co; ao lexema xeral tamén se lle chama hipónimo, e ao específico, hiperónimo.

3.

�

� Marca pronominal, forma reflexiva do pronome persoal átono de terceira per-soa de singular e plural, forma recíproca do pronome persoal de terceira persoa de plural, funciona como marca de pasiva en oracións co verbo en voz activa e indica, nas oracións impersoais, que o suxeito non está determinado.

�

�

4.

� Marca de verbo pronominal, pronome persoal, se reflexivo, valor recíproco, marca de pasiva reflexa e marca de impersonalidade.

�

�

�

Páxina 39 de 42

5.

� Están formadas por un verbo conxugado e outro verbo en forma nominal (infi-nitivo non persoal, xerundio, participio). Estes dous verbos poden estar xuntos sen máis ou unidos por unha preposición ou a conxunción que.

�

�

�

6.

�

� Modais, temporais e aspectuais.

�

�

7.

�

� Modais e aspectuais.

�

�

8.

�

�

� A mediados do século XVIII.

�

9.

� Na metade do século XVI.

�

�

�

Páxina 40 de 42

10.

�

�

�

� Contra a metade do século XIX.

11. :

�

�

� Entre 1880 e 1890.

�

12.

�

� Principalmente Rosalía de Castro, Manuel Curros Enríquez e Eduardo Pondal.

�

�

Páxina 41 de 42

6. Glosario

V ���� Valor reflexivo Na gramática, falamos de valor reflexivo cando o suxeito e o obxecto (nunha oración) se refiren á mesma persoa ou á mesma cousa. Exemplos: Suicidarse é un verbo reflexivo; Se é un pronome reflexivo.

Páxina 42 de 42

7. Bibliografía e recursos

Bibliografía

� Afonso X o Sabio, Cantigas de Santa María, facsímile do Códice de Toledo, Consello da Cultura Galega, Santiago de Compostela, 2003 (edición limitada).

� Alarcos Llorach, Emilio, Gramática de la lengua española, Espasa, Madrid, 1999.

� Anónimo, El lazarillo de Tormes, Cátedra, Madrid, 1989.

� De Castro, Rosalía, Cantares Gallegos, Vigo, Galaxia, 2000.

� De Gabriel, Narciso, Ler e escribir en Galicia, Universidade da Coruña, Servizo de pu-blicacións, 2006.

� Fidalgo Elvira, As cantigas de Santa María, Xerais, Vigo, 2002.

� Freixeiro Mato, Xosé Ramón, Gramática da lingua galega II, Morfosintaxe, Edicións A Nosa Terra, Vigo, 2000.

� Gutiérrez Izquierdo, Ramón, Lecturas de nós, Xerais, Vigo, 2000.

� ILG e RAG, Normas ortográficas e morfolóxicas do idioma galego, ILG e RAG, Vigo, 2003.

� ILG e RAG, Vocabulario ortográfico da lingua galega, ILG e RAG, 2004.

� Kennedy Toole, John, La conjura de los necios, Anagrama, Barcelona, 2008.

� RAG, Dicionario da Real Academia Galega, Xerais e Galaxia, Vigo, 2000.

� RAE, Diccionario de la lengua española (2 tomos), Espasa Calpe, Madrid, 2008.

� VVAA, Literatura Española 2 (bachillerato), Anaya, Madrid, 1995.

� VVAA, Os séculos escuros e a Ilustración galega, edición de Xosé R. Freixeiro Mato, A Nosa Terra, Vigo, 1996.

Ligazóns de internet

� [http://www.consellodacultura.org/arquivos/cdsg/loia/]

� [http://www.digalego.org/]

� [http://www.edugaliza.org/dsc/Etnonet2/index.htm]

� [http://www.edu.xunta.es/diccionarios/index.html]

� [http://www.edu.xunta.es/contidos/premios/p2003/b/archaron9/GRAMATICA/USOSdeSE]

� [http://www.galipedia.org]

� [http://www.glosario.net/]

� [http://vello.vieiros.com/chat/chat.php?txt=chat_franalonso]

� [http://www.wikisaber.es/comunidadwiki/blogs/blogpost.aspx?id=2818&blogid=444&c=1]

� [http://es.wikipedia.org]

� [http://es.youtube.com]