Ama izateko bidean - osakidetza.euskadi.eus · Proteinak beharrezkoak dira amaren eta fetuaren...

1portadaTRAZ (5) ip.fh11 17/12/07 08:36 Pgina 1

Composicin

CMYCMMYCYCMYK

2port_intTRAZ (5) ip.fh11 21/12/07 08:04 Pgina 1

Composicin

CMYCMMYCYCMYK

correcciones 19/12/07 16:06 P gina 3

Composici n

C M Y CM MY CY CMY K

AURKIBIDEA

SARRERA 2

1. ENBRIOI ETA FETU ALDIA 4

2. HAURDUNALDIKO ALDAKETAK 8

3. HAURDUNAREN ZAINKETAK 12haurdunaldiko elikadura 13higienea 17sexualitatea 17lo egitea 18medikamentuak 18drogak, alkohola eta tabakoa 18lana 18jarduera fisikoa 19higiene posturala 19beste zainketa batzuk 21

4. HAURDUNALDIKO ARIKETAK 22

5. ERDITZEA 28nola jakin erditzea hasi dela 29erditze-prozesua 31erditzean mina arintzea 32erditzeko analgesia epidurala 33baimen informatua 33

6. AMAGANDIKO EDOSKITZEA 34amagandiko edoskitzeari buruzko zenbait gogoeta 36amagandiko edoskitzearen teknika 38ager daitezkeen minak 40

7. AMAREN ETA HAURTXOAREN ESKUBIDEAK 42gogoratu, halaber 44haurtxoaren izena 44

4ser_madreEUSK ip.fh11 22/11/07 10:02 P gina 2

Composici n



Composici n


3

SARRERAAma eta aita izatea emozioak, egoera ezezagunak eta hartubeharreko erabakiak dakartzan prozesu bat hastea da. Batzuetanaukera korapilatsua, eta moldatu beharko zareten egoera berria da.

Garrantzitsua da modu aktiboan bizitzea, zuon seme edo alabaizango denarekin harremanak edukiz eta momentu horiek hurbilendituzuen pertsonekin konpartituz. Horrez gain, zuon egoera berbereandauden beste bikoteekin kontaktuan egotea oso positiboa da;esperientziak, sentsazioak eta zalantzak elkarri kontatzen dizkietelako,eta taldean konpartituz haurdunaldiaren bizipena aberasten delako.

Haurtxoa garatzen hasten da emakumeak haurdun dagoela egiaztatubaino lehen. Ernalketaren momentutik hasten da bere garapenerakoezinbestekoa den eraketa-aldia. Garrantzitsua da, lehen momentutik,atenditzen zaituen pertsonal sanitarioaren aholkuei eta oharreijarraitzea, pertsonal horrek adierazten dizun haurdunaldiarensegimendu-kontsulta guztietara joanez.

Osasun Zentroetan, ama izateko prestakuntza-ikastaroak eskaintzendira. Haurdunaldirako, erditzerako eta puerperiorako beharrezkodiren zainketei buruzko informazioa ematen da ikastaro horietan; etabertan ere haurdunaldirako baliagarriak diren gimnasia-, erlaxazio-eta arnasketa-ariketak egiten dira.

Gida honek, egoera berri hori bizi eta ezagutzen laguntzeko baliagarriizan nahi du.

Emakumea haurdunaldiaren protagonista da.Haurdunaldi bakoitza bakarra da, etaemakume bakoitzak eta gizon bakoitzak moduezberdinean bizi dezakete.


Composici n



Composici n


5

Prozesua hasiz gero, ernaldutako obuluahaurdunaren umetokian geratzen da eta hangaratzen doa enbrioi-aldian zehar fetu bihurtueta, azkenik, jaio arte.

1. ENBRIOIBizitza berriaren garapena, espermatozoide batek obulu bat ernaltzenduenean hasten da. Horrek enbrioi bat eratzea dakar. Batzuetan,hala ere, ernaldutako obulu berak bi enbrioi berdin-berdin sor ditzake(biki monozigotikoak). Beste batzuetan, aldiz, bi obulu batera ernaltzendira, obulu bakoitza espermatozoide desberdin batek ernalduta, bienbrioi ezberdin sortzen direla (biki dizigotikoak edo bikiak).

ETA FETU ALDIA

Zilbor-hesteak odol-hodiak ditu bere barruan, eta fetua karenarekinlotzen du.Karenaren bidez, fetuak arnasketa-, digestio- eta iraitz-funtzioakegiten ditu. Hormonak ere sortzen ditu.Likido amniotikoaren zereginak dira: fetua kolpeetatik(traumatismoetatik) babestea; fetuaren tenperatura kontrolatzea;eta fetuak haziera harmonikoa eta mugimendu-libertatea izatekoaukera ematen du. Likido amniotikoa etenik gabe berriztatzen da;fetuak irentsi eta iraitzi egiten du.

•

•

•

Fetua bere amari lotuta dago zilbor-hestearen eta karenaren bidez,


Composici n


6

Hurrengo laukian fetuaren garapen-aldiak azaltzen dira.

ENBRIOI-AURRETIKO ALDIAErnalkuntza ondorengo lehenengo bi asteak

ENBRIOI-ALDIA: 3. astetik 8.era:4. astera8. astera

Fetu-bihotza taupadak egiten hasten da.Gorputzeko organo guztiak eratzen dira.

FETU-ALDIA: 8. astetik 40.era:

8.-12. astera

Fetuaren sexua ikus daiteke.

Amak mugimenduak sentitzen ditu.

Fetuak erregulartasunez lo egin, zurgatu eta ostikoakjotzen ditu.

Bere eskuek oratu dezakete.

Umetokian postura erosoena hartzen du.

Fetuaren gorputza gantz-geruza fin batek (vermix) etababesten duen ile fineko geruza batek (lanugo) estaltzendu.

Buruan, bekainetan eta betiletan ilea agertzen da.

Fetuak gero eta jarduera gehiago egiten du. 780 ginguruko pisua hartzen du.

Begiak ixten eta irekitzen hasten da. Fetuak bere azkentamainaren bi herenak ditu.

Larruazalpeko gantza metatu egiten da.

Umetoki guztia hartzen du. Jaiotzeko prest dago.

Fetuaren bihotz-tonuak entzun daitezke.

16. astera

20. astera

24. astera

28. astera

32. astera

38.-40. astera


Composici n


7

Haurdunaldian dagoeneko, fetua kontuan hartzea komeni da. Denboraguzti horretan bere organo guztiak eratzen eta bere zentzumenakgaratzen joango dira. Fetuaren garapenerako garrantzitsua da,ahalik eta familia-giro lasaienaz gozatu ahal izatea. Ahotsek, soinuek,egoerek... berarengan eragina izango dute, jaio aurretik jadanik.

Jaio ondoren, komunikazio afektibo hori modu zuzenagoan gertatzenda, ukipen edo kontaktuaren bidez, haurrarekin egonda, laztanakeginda, ahotsarekin, begiradekin, etab.

Haurdunaldiaren iraupena, gutxi gorabehera,40 astekoa edo ilargiko 10 hilabetekoa edoegutegiko 9 hilabete eta astebetekoa da.


Composici n



Composici n


9

2. HAURDUNALDIKO

Haurdunaldia egoera natural bat da, berezia izan arren, eta aldaketapsikologikoak eta fisikoak berarekin dakartza.

Aldaketa psikologikoek zugan eta zure bikotearengan eragina izandezakete, beti azaltzen ez diren arren. Normala da egoera berriarenaurrean, poztasun- eta plazer-sentsazioak, zalantza, beldurra etaziurtasunik eza adierazten duten sentimenduekin txandakatzea.

Zure gorputza aldatzen joango da eta aldi berean zure semea edoalaba eratzen eta hazten joango da. Haurdunaldian zehar, batezere hormona-aldaketen eta fetuaren hazkuntzari moldatzeko organoetangertatzen diren aldakuntzen eraginez, sintoma batzuk nabaritu ahaldituzu.

ALDAKETAK

BELDURTU BEHAR EZ ZAITUZTEN SINTOMAK

Titi-tentsioa, titiak sentikorrago daude, batez ere tenperatura-aldaketekin.Goragaleak edo gorakoak.Neke-sentsazioa.Txiza sarri egitea.Sabelpeko ondoeza, hileko-aurreko sindromearen antzekoa.Barizeak agertzea edo gehitzea.Digestio-ondoeza (digestio motelak, bihotzerreak...).Idorreria, hemorroideak.Azaleko pigmentazio-aldaketak (titi-areola, aurpegia....).Umore aldaketak.

•

•••••••••


Composici n


10

HONAKO SINTOMA HAUEK BADITUZU, OSASUN ZENTRORAJOAN EDO G INEKOLOGIA ZERB I TZUAREK INHARREMANETAN JARRI BEHAR DUZU:

Gorako gogorrak eta etengabeak.Beherako handia.Mina edo ondoeza txiza egiterakoan.Ohikoa ez den buruko mina.Atseden hartuta desagertzen ez den oin eta orkatiletako hantura.Sukar altua.

••••••


Composici n


11

SINTOMA HAUEK BADITUZU, AHALIK ETA LASTERRENOSPITALERA JOAN BEHAR DUZU:

Odoluste handia edo baginatik likidoa (ez fluxua) galtzea.Min abdominal gogorra (haurdunaldiaren hasieran) edo uteroarenuzkurdura mingarriak.Buruko min oso gogorra.Fetuaren mugimenduak gutxitzea (haurdunaldiko azken asteetan).

••

••


Composici n



Composici n


13

3. HAURDUNAREN

Haurdunaldia, osasuntsuagoak eta osasungarriagoak diren bizi-azturaberriak hartzeko momentu ezin hobea izan daiteke.

Komenigarria da, ahal den neurrian, ordura arteko aisia-, gizarte-bizitza eta abar mantentzea, egoera berrira moldatzen saiatuz.

ZAINKETAK

HAURDUNALDIKO ELIKADURA

Elikadura askotarikoa, orekatua eta atsegina bada, mesedegarriaizango da haurdunaldiaren garapen egokirako eta fetua eta amarenosasunerako.

Betiko gomendioak orain ere kontuan hartzea garrantzitsua da, halanola: ohera joan baino bi ordu lehenago afaldu; jatordu guztiakegin, jatorduak ez daitezela kantitate askokoak izan...

Komenigarria da egunean zeharjanariak bost edo sei jatordutanbanatzea, gosari on batekin hasita,batez ere haurdunaldiko azkenhilabeteetan. Horrela eginez,digestioa hobeto egingo da,garraztasuna eta puztuta egotearensentsazioa gutxitu egingo dira.

Aldi horretan, loditu egingo zara;oro har, 9-13 kg bitar tean.Gorakadarik handiena batez erehaurdunaldiko 20. astetik aurreranabarituko duzu.


Composici n


14

Zure organismoak proteinen, karbono-hidratoen, koipeen, mineraleneta bitaminen kopurua moderazioz gehitzea beharko du. Mantenu-gai horietako bakoitzak bizitza berri baten garapenerako funtziogarrantzitsua du; hori dela eta, zure dietak era askotako janariakbildu behar ditu.

•

•

•

•

•

•

•

Proteinak beharrezkoak dira amaren eta fetuaren ehuna egin etakonpontzeko (karena eta likido amniotikoa eratzeko eta fetuahanditzeko). Animalia-jatorriko proteinak okeletan, arrautzetan,arrainetan, esnean eta esnekietan aurkituko dituzu, eta landare-jatorrikoak lekaleetan, fruitu lehorretan eta zerealetan.

Karbono-hidratoak amarentzat eta fetuarentzat energia-iturrinagusiak dira. Pastak, lekaleek, patatek, zerealek, barazkiek etaazukreak mantenu-gai mota hori daukate. Gainera, horietakobatzuk, batez ere integralak direnek, zuntza eransten dute, etaidorreriari aurre egiten lagunduko dizute.

Koipeak funtsezko gantz-azidoak eta energia dakartzate, bainaberen kontsumoa gutxitu behar da. Landare-olioetan (oliba-, ekilore,arto-olioetan) aurkitzen dira; baita okeletan, hestebeteetan, esneaneta esnekietan eta arrainetan ere. Arrain urdina berezikigomendagarria da, fetuaren garapenean garrantzitsuak direnomega-3 gantz-azidoak dauzkalako.

Burdina okela gorrietan, zerealetan, lekaleetan eta fruitu lehorretanaurkitzen da.

Kaltzioa esnean eta esnekietan, sojan, zerbetan, lekaleetan etaalmendretan aurkitzen da.

Azido folikoa orri berdeko barazkietan, zerealetan, arrautzetan,sojan, laranjetan, lekaleetan eta intxaurretan aurkitzen da.

Bitaminak eta mineral batzuk fruta eta barazki fresko ugarikontsumituz lortu ahal dituzu. Posible bada, har itzazu gordinik etaondo garbitu ondoren.

Baloratu dieta bereziak (begetarianoak eta makrobiotikoak) aipatzenbaldin badira.


Composici n


15

GOMENDIO OROKORRAK

•

•

•

Higieneaz arduratu zaitez elikagaiak prestatzerakoan etamanipulatzerakoan (eskuak, tresnak eta elikagaiak prestatzen direntokiak sarri garbitu).

Elikagaiak egoki kozinatu eta, ahal den neurrian, kozinatu etaberehalaxe kontsumitu. Gordetzen diren elikagaiak, egoki berotukodira, berriro kontsumitu baino lehen.

Ez jan gordinik edo gutxi kozinatuta dauden okela edo arrautzak,edo gutxi ondutako hestebeteak, bereziki haurdunaldiaren lehenhiru hilabeteetan. Gazta freskoak pasteurizatuak izan beharkodira. Murriztu pate, gazta eta hestebeteen kontsumoa.


Composici n


16

Ahal bada, jan koipe gutxiko okela eta hegazti-okela, azalakenduta.

Murriztu kanpoan prestatutako produktuen edo aurrez kozinatutakoenkontsumoa.

Ahal bada, elikagaiak prestatu plantxan edo egosita eta ondoeginda.

Nahi duzun beste likido edan (ura, zuku naturalak, saldak, zopak...).

Gutxitu tea, kafea eta azukredun edari estimulagarrien kontsumoa.

Murriztu gozokien kontsumoa.

Elikagaiak prestatzerakoan, gatz iododuna erabili.

•

•

•

•

•

•

•


Composici n


17

HIGIENEA

Dutxatu xaboi neut ro e tahipoalergenikoekin. Azalahidratatuta mantendu. Ez egindutxa baginalik.

Zaindu bereziki hortz-haginak etaoiak, jatordu bakoitza amaituondoren. Dentistarengana joateagomendagarria da.

Arorik gabeko bularretakoakerabili, eta haurdunaldian zehartitiek duten bolumen-aldaketeiegokitzen joan.

•

•

•

•

• Jantzi zabalak erabili; ez erabili faxa abdominalik; galtzerdi laburrekedo galtzetinek ez dituzte bernak estutu behar.

Oinetako erosoak erabili (takoi erdikoak, 3-4 cm ingurukoak).

SEXUALITATEA

Sexu-harremanak haurdun geratu aurretik bezala eduki daitezke,baina bizitzen ari zareten egoera berrira egokitzen saiatuz. Zalantzakedo beldurrak azaltzen bazaizkizue, zuon artean hitz egiteakomenigarria da eta haurdunaldiaren jarraipena egiten ari denarikontsultatzea ere bai. Hala eta guztiz ere, penetrazio bidezkoharremanak haurdunaldi guztian zehar mantendu ahal dira,kontraindikazioren bat ez badago behintzat (baginatik odola galtzea,garaiz aurreko erditzearen mehatxua, ur-zorroaren haustura). Posturaerosoak hartzen saiatu.


Composici n


18

LO EGITEA

Haurdunaldiko lehenengo hiru hilabeteetan, litekeena da nekatuagoaurkitzea. Atseden-orduak gehitzen saiatu. Egunean zortzi ordu loegiten ahalegindu; ahal izanez gero, lo-kuluxkatxo bat egin bazkalondoan.

MEDIKAMENTUAK

Ez zaitez automedikatu. Zure medikuak agintzen dizuna baino ezhartu.

Kokaina, estasia eta antzerako drogak, alkohola edo tabakoakontsumitzea zuretzat eta fetuarentzako kaltegarria da.

Drogaren bat kontsumituz gero, beharrezkoa da bere kontsumoasaihesteko profesional baten laguntza lehenbailehen bilatzea.

Ez hartu edari alkoholdunik. Haurdunaldian zehar, alkohola feturadoa eta kalte handia egin ahal dio.

Ez erre. Haurdunaldiak aukerarik onena ematen dizu erretzeariuzten saiatzeko. Zure osasuna eta fetuarena kontuan izan behardituzu. Erretzeari uzteko laguntza behar baldin baduzu, esaiozuzure emaginari edo zure Osasun Zentroan galdetu.

Erretzen uzten duten tokiak saihestu. Zure bikoteak edo zure ingurukonorbaitek erretzen badu, zu zaudenean ez dezatela erre eskatu.

•

•

•

•

•

DROGAK, ALKOHOLA ETA TABAKOA

LANA

Haurdunaldian zehar zure lana beti bezala egin ahal duzu, baldineta esfortzu fisiko handia egin behar ez baduzu.

Kontraindikatuta egongo da, produktu toxikoak erabiltzen badituzuedo erradiazioa hartzeko arriskuan bazaude.


Composici n


19

Gomendatuta daude eta onuragarriak dira mugimendu zakarrakegiten ez dituzten eta esfortzu fisiko handia behar ez duten kiroljarduera guztiak. Gomendagarrienak ibiltzea eta igeriketa dira.

JARDUERA FISIKOA

HIGIENE POSTURALA

Haurdunaldia aurrera doan neurrian, bizkarraren bukaeran dagoenkurbadura handiagotzen doa eta horren ondorioz burua eta besaburuakatzerantz doaz.

Ondoko ohar hauek, muskulu sendoagoak eta malguagoak lortzeneta mantentzen lagunduko dizute. Beste ezer baino lehen, ez eginbat-bateko mugimendurik.

Saiatu eserita edo zutik eta geldi ez egoten luzaroan.


Composici n


20

Oinak bata bestetik aldendu apur bat,belaunak pixka bat tolestu eta besaburuakerlaxatu.

Behatzak tolestu eta luzatzeak, eta hanka-puntetan jartzeak ere lagunduko dizute.

Oin bat altuera txikiko objektu batengainean jarri belauna tolestuta mantenduz.Gero gauza bera beste oinarekin egin.Horrek bizkarra arintzen lagunduko dizu.

•

•

•

Zutik eta geldi egon behar baduzu, postura eroso bat hartu:

Makurtu behar zarenean, belaunak tolestu bizkarra artez mantenduz.

Eserita zaudenean,Ipini zure bizkarra aulkiaren bizkarraldearenkontra eta, posible bada, bizkarrarenbehealdean kuxin txiki bat jarri. Bernak ezgurutzatu.

•

Jaikitzen zarenean,Ez zaitez bat-batean altxa. Etzandabazaude, bira zaitez alde baterantzbelaunak tolestuz, bernak kanporantzeraman eta, besaburuarekin eta besoarekinlagunduz, jesarri ohearen ertzean.

•


Composici n


21

Pisu bat altxatu behar baduzu, belaunaktolestu eta, bizkarra zuzen duzula, pisu horiahalik eta gehien gorputzera hurbildu. Geroaltxa ezazu.

Pisuren bat eramaterakoan, hobe da, ahalbaduzu, bi besoen artean banatzen baduzueta, ezin bada, pisua beso batetik besteraaldatu, beso bakoitzean denbora gutxiedukiz.

X izpiak: X izpien miaketa bat egin aurretik esaiozu atenditzenzaituen pertsonal sanitarioari.

Bidaiak, automobilez edo hegazkinez egiten direnak, ez diraarriskutsuak haurdunaldian; hala ere, hobe da bidaia luzerik ezegitea zazpigarren hilabetetik aurrera.

Automobilez bidaiatu behar duzunean, gogoratu segurtasun-uhalalotuta eraman behar duzula beti, bidea laburra izan arren. Haurdunzaudenean, segurtasun-uhalaren beheko zinta sabel azpian jarribehar duzu.

Automobilez bidaia luze bat egin behar baduzu, bi orduro atsedenhartu, automobiletik atera zaitez eta pixka bat paseatu.

Ez zaitez eguzkitan gehiegi egon, eta gehien berotzen dutenorduak saihesten ahalegindu zaitez. Zure azalerako egokiak direneguzki-iragazkiak erabili beti. Aurpegian orbanak agertuko balira,haurdunaldia bukatu arte ez dira despigmentanteak erabili behar.

Kontu handiz ibili katu, txakur eta txoriak ukitzerakoan, zureak izanzein besteren batenak izan. Horrela, zugan edo fetuarenganeragina izan ahal duten gaixotasun infekziosoen kutsatze posibleaksaihestuko dituzu.

•

•

•

•

•

BESTE ZAINKETA BATZUK

•

Erosketak egin behar badituzu, orga edo karro bat erabiltzeakomenigarria da, beti aurretik eramanez, haurtxo baten kotxeaeramango bazenu bezala.


Composici n



Composici n


23

4. HAURDUNALDIKO

Haurdunaldian komenigarria da ariketa fisikoa egitea (baldin etakontraindikaziorik ez badago). Egunero paseatu, gutxienez ordu erdiegunean: muskuluen tonua hobetuz gainera, digestio hobeak izangodituzu, idorreria saihestuko duzu, zirkulazioa hobetuko duzu eta pisugehiegi ez hartzen lagunduko dizu.

ARIKETAK

Muskulu-tentsioa erlaxatzeko, gorputz-posturadesberdinak bilatu, mugimendu zakarrik egingabe.Gainera, ariketa horiek egunero eginditzakezu. Muskulu-tonua, malgutasuna etaodol-zirkulazioa hobetzeko balio dute, etaerditzea erraztuko dizute.

•

•

ZERBIKALETARAKOBiratu burua ast i ro -ast i roeskuinetara eta ezkerretara(EZETZ esango bazenu bezala).

Alboratu burua eskuinetara etaezkerretara (zalantzatan egongobazina bezala: BEHARBADA...).

Makurtu burua astiro-astiroaurrerantz, kokotsa bularrerainojaitsiz (BAIETZ esango bazenubezala).

•

•

•


Composici n


24

BESABURUETARAKO

BERNETARAKOZutik zaudela, belaunak tolestu, bizkarraartez mantenduta eta altxa zaitez bi alditan.Bizkarra hormaren kontra jartzen baduzu,errazago egingo zaizu.-

•

Luzatu besoak buru gainetik. Eskubatekin beste besoari heldu etat i ra tu e tengabe segundobatzuetan. Gauza bera egin bestebesoa luzatuta.

Besaburuak erlaxatuta eta besoakgorputzaren parean jausitadituzula:-

•

•

Bira egin, besaburuak aurrerantzeta atzerantz eramanez.Besaburuak igo, eutsi eta beherabota indarrez.

-

PEKTORALETARAKO Jesarrita edo zutik, besoak tolestu, ukondoakbesaburuen altuerara altxatuta geratzekomoduan. Esku bakoitzarekin beste besaurreariheldu eta uzkurtu, esku bakoitza besteukondorantz eramanez.-

•


Composici n


25

ZIRKULAZIOA HOBETZEKO

Ariketa hauek egitea gomendagarria da, medikuak atseden hartzekoagindu arren:

Eskuak zabaldu eta itxi.

Eskumuturrak barrurantz eta kanporantz biratu.

Etzanda zaudela, bernak buruko baten edo biren gainean jasotadaudela:

Behatzak tolestu eta luzatu.

Oinak tolestu eta luzatu, orkatilak mugituz.

Oinekin zirkuluak egin, orkatilak barrurantz eta kanporantz biratuz.

•

•

•

•

•

•


Composici n


26

PERINEA INDARTZEKO

Jesarrita eta bizkarra artez duzula,orpoak elkartu perineorantz hurbilduz.Eskuak belaunen gainean ipini etaahaleginak egin belaunak lurrerahurbiltzeko etengabe indarra eginez.

Postura berean jesarrita eta eskuakorkatiletan ipinita, kulunkatu albobietara, eta belaunak lurrera hurbiltzekoahaleginak egin.

Ohean etzanda, jesarrita edo zutik,bagina eta uzkia inguratzen dituztenmuskuluak uzkurtu, txizari eta kakarieutsiko bazenie bezala; egon horrelasegundo batzuetan eta erlaxatu.

Ohean etzanda eta belaunak tolestutadaudela, bi belaunen artean burukobat ipini eta estutu gogor batabestearen kontra. Bostera arte zenbatueta atseden hartu.

•

•

•

•


Composici n


27

BIZKARRA

"Katamar" ipini zaitez, eta arnasakanpora botatzen duzun bitartean,makur tu burua barrurantz,sabelaldea, alde genitala etaipurmasailak uzkurtu, sorbaldagorantz bihurtzen delarik. Arnasahartzerakoan, muskulu guztiakerlaxatu.

Belauniko ipini zaitez etaipurmasai lak orpoetarantzhurbildu, jesarrita gelditu arte,sabelaldea izterren ar teandagoela eta burua zoruan ipinita,besoak aurrerantz luzatuta,bizkarraren luzapena behartuz.Erlaxa zaitez postura horretan unebaten.

•

•


Composici n



Composici n


29

5. ERDITZEAErditzea prozesu natural bat da, eta berarekin bukatzen dahaurdunaldia. Momentu hori heldu arte, gorputzak aldaketak izanditu, fetua umetokitik kanpora ateratzea errazteko, hau da, haurrarenjaiotza errazagoa egiteko. Prozesua, hala ere, ez da bukatzenkarena eta bere mintzak bota arte. Zuk nahi duzun pertsona egondaiteke zure ondoan, baldin eta, arrazoi medikoengatik, pertsonalsanitarioak ez dela komeni uste badu.

NOLA JAKIN ERDITZEA HASI DELA?

Haurdunaldiko azken hiru edo lau asteetan zehar, sarritasun irregularrekouzkurdurak sentituko dituzu; uzkurdura horiek berez-berez gelditzendira, edo atseden hartuz gero.

Erditzea hasten denean, uzkurdura irregular horiek gero etaerregularragoak eta sarriagoak egiten dira. Prozesu hori zenbaitordutakoa izan daitekeenez, garrantzitsua da distraituta eta lasaiegotea. Erlaxatzen zaituzten jarduera atsegin eta entretenigarri batzukaldez aurretik planifika ditzakezu. Komenigarria da, esate baterako,paseatzea, irakurtzea, musika entzutea, pelikularen bat ikustea, esku-jardueraren bat egitea, bainu epel bat ("uren poltsa" apurtu ez bada)edo dutxa bat hartzea.

Likidoak edan eta zerbait arina jan dezakezu, zure etxean bazaude.

Haurtxoa jaioko den Ospitalera edo Klinikara noiz jo behar duzunjakiteko, zure emaginak emandako gomendioei jarraitu. Oharorientagarri bezala, hara ondoko puntuak:


Composici n


30

Aurretik ama izanda bazaude, komenigarria da Ospitalera edoKlinikara joatea uzkurdurak 10 minututik 10 minutura direnean eta2 ordutan egoera hori erregularki mantentzen denean.

Lehenengoz ama izango bazara, askoz ere denbora gehiagoduzu, oro har. Uzkurdura batetik besterako aldia 5 minutukoadenean Ospitalera edo Klinikara joatea komeni da.

Tapoi mukosoa botatzeak (muki lodia eta pixka bat odoltsua)umetoki-lepoa aldatzen hasten dela esan nahi du; eta horrek ezdu ospitaleratzerik behar. Azken egunetako uzkurdura irregularreketa miaketa baginalek, orbandu hori gertatzen laguntzen dute.

Ur-zorroaren haustura gertatzen baldin bada, Ospitalera joanbeharko duzu, uzkurdurarik ez eduki arren.

Likidoaren kolorea argia bada, gauzak prestatzeko denboradaukazu eta dutxa bat har dezakezu; ez da komeni, ostera,bainatzea.

Baina kolorea argia izango ez balitz edo odoletan jartzen bazara,hilekoa zeneukanean bezala edo kantitate gehiago, joan zaitezberehala ospitalera.

•

•

•

•

Ospitale edo Klinikahorretan zaudenean,lehendabizi miaketa bategingo dizute; ondoren,zer gehiago egingodizuten jakinarazikodizute.


Composici n


31

ERDITZE-PROZESUA

Erditzeak hiru fase ditu: dilatazioa, egozte-fasea eta haurrondokoabotatzea.

EGOZTE-FASEA

Umetoki-lepoa guztiz dilatatuta dagoenean hasten da eta haurtxoajaiotzen denean bukatzen da.

Uzkurdurak ez dira aurreko fasekoak bezalakoak. Bagina aldean,bultzatzera behartzen zaituen presio handia nabaritu ahal duzu.Indar handiz bultza egin, hala egiteko esaten dizutenean. Zurelaguntza nahitaezkoa da.

Urratu baginalik ez edukitzeko, batzuetan, perineo-gunean ebakibat egiten da (episiotomia).

DILATAZIOA

Faserik luzeena da. Umetokiaren uzkurdurak hasten direnean hasieta umetoki-lepoaren erabateko dilatazioarekin bukatzen da.

Hasieran, umetoki-lepoa argaldu egiten da (umetoki-lepoarenezabaketa). Ondoren, umetoki-lepoa pixkanaka dilatatzen hastenda, fetuari pasatzen uzten dion arte.

Momentu horietan erlaxazio- eta arnasketa-teknikak praktikatzeakasko lagunduko dizu.

HAURRONDOKOA BOTATZEA

Fase hori, haurtxoa jaio ondoren hasten da eta karena eta beremintzak botatzearekin bukatzen da. Laburra eta mingarria ez denaldi bat da.


Composici n


32

ERDITZEAN MINA ARINTZEA

Emakumeak ez dira modu berdinean erditzeko minaz ohartzen. Orohar, uzkurdurak ez dira mingarriak izaten, harik eta intentsitate etamaiztasun zehatz batera heldu arte.

GOGORATU

Distrazioa: Atseginak eta entretenigarriak dituzun gauzak egin,eta erditzeko prozesuan, bai etxean bai Zentroan, egiteko modukoak.Garrantzitsua da jarduera horiek nahiko sarri aldatzea.

Mugimendua: Postura sarri-sarri aldatu. Ahal baduzu, paseatu.Gorputza kulunkatzeak mina arintzen du. Zenbait ariketa egin ahalduzu, hala nola, pelbisa baskulatzea, katuaren ariketa...

Masajea: Norbaitek izterretan, aldaketan, ipurmamietan etabernetan masajea emateak on egingo dizu. Ukabilekin edo esku-azpiekin gerrialdean, bizkarrezurreko albo bietan presioa egiteakere arinduko dizkizu uzkurduren minak.

Erlaxazioa: Erditze-prozesu osoan zehar erlaxatuta mantentzensaiatu, erlaxazio-ariketaren bat egiten ahaleginduz.

Arnasketa: Arnasa astiro eta sakon hartzen saiatu, ikasi dituzunarnasketa-teknikei jarraituz.

•

•

•

•

•

Zure buruarekiko konfiantzak eta maite zaituennorbaiten laguntzak erditzeko minak kontrolatu,maneiatu eta jasaten lagundu ahal dizute.Gainera, erditzean emaginaren laguntza ereizango duzu.


Composici n


33

Jaio aurreko kontsultan edo prestaketa-klaseetan analgesia-motahorren abantaila eta eragozpenen berri emango dizute.

Analgesia epiduralak erditzeko mina aritzen du dilatazio-aldianzehar, uzkurduren sentsazio mingarriak gutxituz; gainera, emakumeakontziente eta parte hartzeko prest egoten da.

Edozein momentutan, sintoma arraroren bat-edo gertatzen bazaizu,jakinarazi behar diozu atenditzen zaituen pertsonari.

analgesia epidurala zuri ipintzeko, hala erabakitzen baduzu;

episiotomia egiteko, beharrezkoa balitz.•

•

Ingresatuta zaudenean, atenditzen zaituen pertsonalak zure zalantzaguztiak argituko dizkizu eta zuk sinatutako baimena eskatuko dizu:

ERDITZEKO ANALGESIA EPIDURALA

BAIMEN INFORMATUA


Composici n



Composici n


35

6. AMAGANDIKO

Haurrari bularra ematea, amak berak hartu behar duen erabaki batda. Edoskitze artifizialaren aldean, amaren bularraren abantailakasko dira; hala ere, arrazoiren batengatik ezin badiozu zure haurraribularrik eman, ez kezkatu. Egin kasu zure pediatraren aholkuei.

Amaren esnea elikadurarik onena da; izan ere:

EDOSKITZEA

Be re osaga iak egok ienak d i rahaurrarentzako.Haurra infekzioetatik eta beherakoetatikbabesten du.Erraz eta arin digeritzen da.Alergien arriskua murrizten du.Edozein momentutan eman dakioke eta ezdu prestakuntzarik behar.Amaren eta haurraren arteko loturaberrindartu egiten du, bion arteko hainhurbiltasun bereziak ematen dituenkontsolamendua eta plazerra eskainiz.Erditze ostean ama hobeto sendatzenlaguntzen du.

•

•

•

•

•

•

•


Composici n


36

Erditzearen ondoren, egokiena da haurra ahalik eta arinen bularrarenondoan jartzea, zurgatzeko sena biziagoa den momentuan.Erditzea gertatu eta lehenengo orduan, ia haur guztiak prest ezezik, irrikan ere egoten dira bularra hartzeko.

Hasieran, bularrak duen esne-kopurua urria, lodia eta horixka da,baina haurraren beharrak betetzeko nahikoa da. Esne hori proteinetanoso aberatsa da eta "oritza" izena hartzen du. Hirugarren egunean,gutxi gorabehera, bigunagoa eta zurixkagoa bihurtzen da.

Haur bakoitzak bere erritmoa dauka. Oro har, hartualdiak haurrakeskatzen dituenean eman behar dira. Hasieran hartualdien artekotarteak irregularrak izaten dira; seigarren asterantz erregularragoakegingo dira.

•

•

AMAGANDIKO EDOSKITZEARI BURUZKOZENBAIT GOGOETA:

•


Composici n


37

Lehenengo egunetan, haurrak jateko gogorik ez duela pentsadaiteke. Batzuetan, minutu batzuetan titia hartu ondoren, lo sekogelditzen da. Egoera horrek ez du egun asko irauten. Gero, haurrabizkorrago egongo da eta bere janaria indar handiagoz etadenbora luzeagoan hartuko du.

Hasieran, hartualdiak sarriago gertatuko dira; horrek batetik,bularren handitzea saihestuko du, eta bestetik, esnearen jaitsieraerraztuko du. Haurrak gehiago zurgatzen duen heinean, amarenesnearen produkzioa bizkortu egingo da eta horrela esne-kopuruabere beharrizanen arabera gehitzen joango da.

Normala da haurrak pisua galtzea bere bizitzako lehenengoastean.

Emakume askok amagandiko edoskitzeari uzten diote, nahikoaesne ez daukatela uste dutelako. Askotan hanka-sartze bat da;horregatik erabaki bat hartu aurretik Pediatriako Zerbitzuari galdetzeakomenigarria izaten da.

•

•

•

•

Oso garrantzitsua da, haurrari bularraematerakoan postura erosoena hartzea.Momentu garrantzitsua da zuen bion artekoharreman horretan. Hobe da giro lasai etazaratarik ez dagoen batean egitea.

Haurrari ez zaio azukrerik, eztirik edo esne kondentsaturik emanbehar, ezta txupetean bustita ere.

Gomendagarria da lo egiteko orduan txupetea eskaintzea haurrakurtebete izan arte, baina txupetea erabiltzera behartu gabe. Dagoenekolo geratu bada, ez jarri txupetea berriro. Amagandiko edoskitzearenkasuan, lehenengo hilabetea baino lehenago ez da txupetea emateaaholkatzen.


Composici n


38

Bularra emateko, komenigarria da aulki eroso batean jesartzea,haurrari bularretik hurbil eusteko, esfortzurik egin gabe. Hori lortuahal izateko, burukoak edo kuxinak erabil daitezke, haurraren pisuaeuren gainean jartzeko; bestela oinak eserleku txiki batean ipindaitezke, edo kuxin batean edo beste zerbaiten gainean. Bularraohean ematen bazaio, postura eroso bat ere bilatu behar da.

Hala ere, garrantzitsua da:

hasi aurretik eskuak garbitzea;

zeraz gogoratzea, aurreko hartualdian emandako azken bularberarekin hasi behar dela hartualdi bakoitza;

haurra bularraren aurrean ipini, bere sudurra titipuntaren pareanjarriz; horrela haurrak ez du bere burua biratu behar. Posturagehienetan haurraren gorputza amaren gorputzaren aurrean egongoda "bi sabelak aurrez aurre";

haurra bularrera hurbildu, eta ez alderantziz;

aske daukazun eskuarekin, bularrari azpitik eutsi; bularra ez pintzatusekula;

zurgatze-erreflexua bizkortzeko, titipuntarekin haurraren goikoezpaina ukitu eta, ahoa zabal-zabalik daukanean, bularraberarengana hurbildu;

bere ahoan titipunta eta areolaren zatirik gehiena hartzen duelaziurtatu. Titipuntan ez da minik sentitu behar; min ematen badu,erabiltzen duzun teknika egokia ez dela esan nahi du eta berrirohasi beharko duzu;

zurgatzea bukatzeko, zure atzamar bat haurraren oietan ipini;horrek haurraren ahoa irekiaraziko du eta ez dio titipuntari minikegingo.

•

•

•

•

•

•

•

•

AMAGANDIKO EDOSKITZEAREN TEKNIKA


Composici n


39

Hartualdian zehar, haurrak gogo biziz irentsi, nagi agertu, bularraaskatu eta atseden hartu ahal du. Hori guztiori normala da. Komenida leun-leun bizkortzea eta zure bularra pixka bat estutuz laguntzea;horrela, esnea errazago isuriko da. Hartualdi bakoitzean zure bularrazenbat eta gehiago hustu, are handiagoa izango da hurrengoanjariatzen den kantitatea.

Ez zara kezkatu behar, hartualdia bukatzerakoan haurrak oraindik"zurrupatzen" jarraitzen badu, lo egon arren. Horrek ez du esan nahioraindik gose dela. Sarritan haurrek "zurrupatze"-mugimendu horiekegiten dituzte, baina pixkanaka-pixkanaka desagertzen joango dira.

Iraupenak mugagabea izan behar du haurra lehenengo bularretikhartzen hasten denean, bularra askatu arte; bigarren bularretik beraknahi duen guztia hartzen utzi. Hartualdiak aurrera egin ahala haurrakgeldialdiak egingo ditu eta, ase denean, bularra aske utziko du.

Hartualdi bakoitza bukatzen denean komenigarria izan daiteke haurrajesartzea, edo sorbaldaren gainean ipintzea, minutu batzuetan, berebizkarrean behetik gorantz zapladatxo txiki batzuk emanez. Horrelakorrokada egiten laguntzen zaio. Ez da komenigarria behin eta berrizekitea, zentzuzko tarte bat itxaron ondoren korrokadarik egiten ezbadu edo zotina badauka.

Haur batzuek berehala ikasten dute egoki jartzen bularra hartzerakoan;beste batzuek, ostera, denbora gehiago behar dute. Kasu batzuetan,saialdi batzuk egin beharko dira, hartualdi bakoitzean postura onalortzeko.

EGOKIA EZEGOKIA

ahoa ondo zabalduta

sudurra jo gabe

beheko ezpaina“bueltatuta”

sudurra jotzen

ahoa ondozabaldu gabe


Composici n


40

Erditze osteko lehenengo egunetan, ama batzuen bularrak gehiegibete eta kongestionatu daitezke; gogor, gorrituta eta mindutadaude, esnea, odola eta beste jariakin batzuk gehitu egin direlako.Egoera hori hobe daiteke masajea emanez, hartualdiak bainolehen bularretan beroa jarriz (dutxa beroa, lurrinak, ur berodunpoltsa edo zapiak) eta haurrari bularra sarri emanez.

Lehenengo egunetan zehar hartualdiaren hasieran titipuntetan minpixka bat sentitzea posible da. Hartualdi osoan zehar mina badago,haurra txarto jarrita dagoelako izaten da.

Bularra eman ondoren, bularrek handituta eta minduta jarraitzenbadute, esne pixka bat atera daiteke bularrak arintzeko. Eskuzegin daiteke. Esnea errazago irtengo da ur epelarekin dutxatzenzaren bitartean egiten baduzu.

Titian alde gorri eta mindu bat edukiko bazenu, eta batzuetansukar-hamarren batzuk edukiko bazenitu, Osasun Zentrora joanbehar duzu; mastitis baten hasiera izan daiteke.

Titipuntetan erroitzak agertuko balira, honako aholku hauekbaliagarriak izan daitezke:

•

•

•

•

•

Bularra ematerakoan amaren eta haurraren postura zuzendu.

Bularra sarriago eman, min gutxien sentitzen duzun bularrarekinhasita.

Titipuntak ez garbitu hartualdi bakoitza hasi baino lehen, eztahartualdia eta gero. Hartualdia bukatzen denean, utzi titipuntakbakarrik lehortzen esne-hondakinak kendu gabe eta ahal denguztietan bularrak estali gabe utzi.

Erroitzak oso mingarriak baldin badira, esnea eskuz atera etahaurrari koilaratxo batekin jaten eman, titipuntetako mina arinduarte.

-

-

-

-

AGER DAITEZKEEN MINAK


Composici n


41

GOGORATU

ahalik eta arinen hasten bada,

haurraren erritmoak kontuan hartuta egiten bada, gutxienezlehenengo hiru edo lau asteetan zehar,

edoskitzearen abantailei eta bularra hartzeko teknikari buruzkoinformazioa baduzu,

sor daitezkeen deserosotasun txikiak onartzen badira.

•

•

•

•

Amagandiko edoskitzea arrakastatsuagoa izango da, baldin eta


Composici n



Composici n


43

(Eusko Jaurlaritzaren 175/1989 Dekretua, uztailaren 18koa, Osakidetza-Euskal Osasun Zerbitzukopaziente eta erabiltzaileen Eskubide eta Obligazioen karta onartzen duena; 3. artikulua).

7. AMAREN ETA HAURTXOAREN

Emakumeak, Osakidetzako zerbitzu sanitarioak edo horrek itundutakozerbitzuak erabiltzen dituenean, eskubide orokorrez gain, honakoeskubide hauek izango ditu:

ESKUBIDEAK

Erditze unean, protagonista gisa, bere parte hartze aktiboa erraztudakionekoa.

Bere konfiantzazkoa den pertsona batek lagun diezaionekoeskubidea, bai erditze aurreko aldian, bai erditze-aldian eta baierditu ondorengo berehalako aldian ere.

Bai haurra eta bai haren aita ere, ahal den lasterren, bere inguruanizateko eskubidea, erditu ondoren eta ospitalean dagoen egunetan.

Mediku-ikuspuntutik behar-beharrezkoak izan ez eta bere osasunerakoedo haurraren osasunerako arriskurik gabe albora daitezkeeninterbentzioei buruzko informazioa eta horiei buruzko erabakiakhartzeko eskubidea, adibidez, erditzea azkartzea edo atzeratzeaxedetzat duten interbentzioak, analgesia ematea, enema, ile-mozketa, episiotomia, etab.

Haurdunaren Kartilla, agiri pertsonal gisa, izateko eskubidea;bertan haurdunaldian egin zitzaizkion aldizkako azterketak jasokodirelarik.

•

•

•

•

•

OSAKIDETZAN

Sin t tulo-1 21/12/07 08:07 P gina 1

Composici n


44

GOGORATU, HALABER

Ospitaleko alta jaso ondoren eta etxera itzultzen zarenean, emaginajakinaren gainean jarri behar duzula. Berak beti lagunduko dizupuerperioan zehar zalantzaren bat edo arazoren bat baduzu zureeta zure haurraren zainketan (amagandiko edoskitzea, erditzearenosteko ariketak, etab.).

Haurdunaldiko azken hiruhilekoan komenigarria da zure OsasunZentrora joatea, itxaroten duzun haurrari zein pediatra dagokionjakiteko eta pediatriako lehenengo kontsultarako ziten sistema zeinden ezagutzeko.

•

•

Jaiotzen denean haurtxoari jarriko diozuen izena erabakitzeko orduan,kontuan izan ezin zaiola jarri txikigarria, peioratiboa edo sexuaridagokionez huts eragiten duen izen bat. Euskarazko izen bat jartzeaerabakitzen baduzue, Euskaltzaindiaren web orrialdean(www.euskaltzaindia.net) kontsulta dezakezue edo e-maila bat bidaldezakezue ([email protected]) galdera eginez edo telefonohonetara dei dezakezue: 94 415 81 55.

HAURTXOAREN IZENA

Ama izateko bidean - osakidetza.euskadi.eus · Proteinak beharrezkoak dira amaren eta fetuaren...

Documents

Transcript of Ama izateko bidean - osakidetza.euskadi.eus · Proteinak beharrezkoak dira amaren eta fetuaren...