Errotuta gizartean.

Euskara idazketara berandu iritzi; ez oso oparoa.

Ahozko transmisioan literaturak garrantzia, estiloak sortu:

› Herri-kantuak

› Kopla zaharrak

› Erromantzeak edo baladak

› Sehaska kantak

› Igarkizunak

› Pastoralak

› Ipuinak

› Bertsoak...

Gaur egun: bertsoak, euskal abestiak.

Ezaugarriak : › Herriak sortua.

› Oroimenean oinarritu.

› Ahoz transmititu.

› Errazteko errimak, erritmoak, kantuak eta gorputz espresioak erabili.

› Gizartearekin loturiko gaiak lantzen ditu.

› Baserri eta elizetan erabiltzen da gehienbat:

Baserrietan: aitona-amonek ipuinak eta istorioak.

Elizan: sermoietan bertsoak.

Ahozko literaturari buruzko bilduma gutxi:

› XVI.mendean: Gabayren "Conpendio Historial de las Cronicas".

› XIX.mendean:

Azkue "Canzionero Popular Vasco" (1918)

Aita Donostia "Canzionero Vasco" (1922)

Barandiarain

Lekuona "Literatura Oral Vasca" (1935)

Zabala "Euskal Erromantzeak" (1998)

ZER DIRA?

Gertaerak kontatzen dituzten kantu narratibo laburrak.

Ezaugarri bereziak.

Aspalditik erromantze erabili; bereizi.

Europako baladekin zerikusi handiagoa Gaztelar

erromantzeekin baino: gai, literatur baliabideetan.

ERROMANTZEAK BALADAK

Gaiak modu errealistan. Fantasiak eta magiak eragin

handiagoa.

16 silabako bertso lerroak (8+8),

errima asonantea.

Beotibarkoak erromantzearen

ezaugarri metrikoak berdinak.

SORRERA (2 teoria):

1. Eskola komunalista:

› Baladak taldean sortuak: dantza eta kantu jaietako berotasunean.

› Kritikak izan balada prototipikoak, baladen estiloa finkatu zutenak horrela sortu.

2. Eskola indibidualistak:

› Balada bakoitza egile bakarraren lana.

› Ez derrigorrez folklore kantaria.

Gaur egun onartuta:

› Kantaldi bakoitzean kantua birsortu kantariak.

› Jatorrian lan indibiduala zela onar daiteke.

Kantaria ez bere burua erakusten: herri edo komunitate osoarena ordezkaria.

EZAUGARRIAK:

Hasi eta amaitu, askotan amaieratik hasi edo amaiera zein den

ezagutzeko unearekin.

Gertaerak bortitzak eta gogorrak izan ohi dira:

› Ezinezko maitasun-istorioak

› Indarkeriazko heriotzak

› Borrokak

› Hilketak

Pertsonaiak ekintzan barneratuta

ez deskripzio-datuak

hitz eta ekintzen bidez erakutsi zelakoak ziren

jokabidean iritzi moralik ez.

Testuinguruko arlo batzuek berdin:

› Leku, denbora eta ekintzen inguruan berri zehatzik ez; azalpen orokorrak.

Eszena aldaketak bat-batekoak; denbora bitartea gain-gainetik.

Tentsio handieneko uneak estilo zuzenean; elkarrizketa bizi eta

garratzak.

Narrazio estiloa efektu bortitz, dramatiko, indartsua sortzera

bideratuta:

› indarrez eta edukiz betetako esaldi labur adierazgarriak.

Formulak eta karakterizazioak finkoak, eskema bera normalean:

› Zalduna: zintzoa eta dotorea.

› Dama: ederra eta gazte.

› Aita ia ez da inoiz ageri.

› Ama: etxekoandrea.

› Etxean ez da ezer txarrik gertatzen.

› Etxetik kanpo : arrisku guztiak txarrak eta kaltegarria.

Formari dagokionez bertsotan.

Bertso-kate luzeak.

Bertso pareetan errima.

Euskal baladak lau bertso-lerrotako estrofatan.

› Lau bertso lerro izan ezkero, 4. eta 2. errima.

› Bitan eman ezkero: bakoitzak bi hemistikio, bertso biek errima

amaieran.

Errima = hoskidetasuna: antzeko soinuak.

› Entzuleari atseginago

› Helburu literariorik ez.

Kultura gutxidun jendearen artean.

Kantaldi bakoitzean aldatu etengabeko transformazioan.

Testuan doinuetan aldaketa nabariak.

Doinua gutxiago aldatu.

Ahozko tradizioak indartsu , literatura idatziak, bestelako kultura

batek eraginik ez duten lekuetan: balada bizirik.

Herriko entzuleen bizimodu, pentsaera, sinesmen eta

sentimendu beharretara egokitu .

LITERATUR BALIABIDEAK

1. Errepikapena : Testua memorian gordetzea erraztu, unerik dramatikoak areagotu.

Bertso beraren barruan:

"Eguna zala, eguna zala"

Bertso batetik bestera egiten direnak:

«Izar ederrak argi egiten dau / zeru altuan bakarrik

ez da bakarrik lagunak ditu...»

«X/X eta Y» egiturakoa:

"Berbau ahotik esan bazuan ze / sartu zioen kapapean, sartu zioen kapapean ta / eroan zuen bordera."

Estrofa guztiek amaiera bera izatea:

«Gu hemen dantza gaitezen»

Estrofa osoa errepikatu:

«—Oles oles Dios te salve / gaur ostatua gura neuke.

—Emen eztago gaur ostaturik / Jauna lagun bekizu zeuri.

—Oles oles Dios te salve / gaur ostatua gura neuke

—Emen eztago gaur ostaturik / Jauna lagun bekizu zeuri».

2. Paralelismoak : informazio zehatzagoa eman.

«Zazpi zaldi deukadaz zer (kopurua) izeraz jantzita zerez

zotzigarrentxoa barriz perlaz estalita.

Zazpi izera dodaz zer (kopurua) odolez mantxaurik zerez

ortzigarrentxu onek naroia ni mundutik.»

Frantziako andrea

3. Kontrasteek edo antitesiek:

«Gaztiak kantuan ta / zarrak eragusian»

«batetik lau balazo / bestetik enfermo»

4. Etengabeko konparazioen bitartez informazioa zehazten da:

«Abadea urrin dago / eleizea urrinago»

«Ni neu ez naz Manbrukua, / da gitxiago trukukua»

SAILKAPENA (gaiaren arabera):

Eredu epikoa: › XIV. eta XVI.mendeetakoak.

› Erdi-aro bukaerako gudak eta jauntxoen ekintza, bizigiro eta banderizoei

buruz.

› Betibarko Gudua, Bereterretxeren Kantoria eta Alostorrea...

Eredu epiko-lirikoa:

› XVII.mendeakoak.

› Guduak eta maitasuna.

› Ez garaiko kronikatzat hartu ez loturarik garai historikoekin.

› Elementu liriko eta dramatikoa erabili ziren.

› Bordatzen ari naiz, Peru guria, Arrosa xuriaren azpian, Ura ixuririk...

Eredu lirikoa:

› XVIII. mendekoak.

› Asmatuak.

› Gertaerak errealismo handiz kontatu.

› Sinbologiari garrantzi handiagoa.

› Elkarrizketa sarri eta amodioa da ia gai bakarra.

› Intxauspeko Alaba Dendaria; Eijerra Zira, Maitia; Txori Erresi-ula; Maitia, Nun

Zira?...

Literatura idatziak eragin gutxien izan duen lekuetan baladak

gorde :

› Zuberoa, Bizkaia eta Nafarroa Garaian.

Bizkaiko Bermeo, Lekeitio eta Ondarroan itsasoa gaitzat.

› Azterketarik sakonenak Arratia haranean Arratia

balada bilduma-lekurik aberatsena.

EGUN BEREKO ALARGUNTSA:

Bart hamarretan dontzella nintzan,

hamabietan ezkondu,

ordu bi santu goxekuetan

gelditu nintzan alargun,

ordu bi santu goxekuetan

gelditu nintzan alargun.

Hauxe da pena eta tristura,

gañera pesadunbria,

ordu bateko senarragatik

alargun gelditutia,

ordu bateko senarragatik

alargun gelditutia. https://www.youtube.com/watch?v=2

mj9aKlfurY –Bart hamarretan.

http://es.slideshare.net/martasena/erromantzeak?related=1

http://www.basqueliterature.com/basque/historia/ahozkoa/baladak

http://eu.wikipedia.org/wiki/Euskal_literatura

http://euskaliteratura.weebly.com/erromantzeak.html

http://es.slideshare.net/martasena/erromantzeak-3286899

http://eu.wikipedia.org/wiki/Baladak

http://www.euskara.euskadi.net/contenidos/informacion/eu_mintzagai_bilduma_aurkezpen/eu_aurkezp/adjuntos/05-Herri_Lit.pdf

http://www1.euskadi.net/harluxet/

http://es.slideshare.net/martasena/ahozko-literatura-2914744

http://euskaraetaliteratura.blogspot.com.es/2013/11/ahozko-euskal-literatura-baladak.htm

http://es.slideshare.net/martasena/kopla-zaharrak-etc?related=1

http://nagusia.berritzeguneak.net/gaitasun/docs/competencias/lenguaspymes/DBH/BALADAK.pdf

http://www.euskaltzaindia.eus/index.php?option=com_xslt&view=frontpage&layout=lth_detail&Itemid=474&search=kontapoesia&lang=eu

http://eu.wikipedia.org/wiki/Ahozko_euskal_literatura