Abenduko alea'12

Axola Aldizkaria Iraila 2012.qxp:Maquetación 1 28/12/12 19:27

2

Erdarazko Wikipideak dio San-

fuentesen jaio zinela, euskaraz-

koak, ordea, Portugaleten.

Nondarra, bada?

Formalki Portugaleten jaio nin-

tzen. Jaio baino lehen jadanik bi-

hurria omen nintzen eta nire amari

“bizi ala hil” tenoreko zesarea-

ebakuntza egin behar izan zioten

klinika batean ni ateratzeko. Diru-

dienez, ez nuen atera nahi. Lau

seme-alaben artean, etxez kanpo

eta Sanfuentestik kanpo jaiotako

bakarra naiz. Baina Sanfuentes-

koa naiz, peto-petoa. Munduko

errepublikarik hoberena!

Sanfuentesen dagoeneko ez

dira behiak kale artean ikusten.

Zoritxarrez, ez! Ni baserri bateko

familiakoa naiz. Nire ama esne

saltzailea zen. La “lechera” dei-

tzen zioten, eta egunero-egunero

Portugaletera joaten zen esnea

banatzera. Nire haurtzaro eta gaz-

taroko oroitzapenak oso lotuta

daude behiak eta baserriko lane-

kin (belarra batu, behiekin joan-

etorriak, astoak...) Ia-ia etxe

guztietan abereak zeuden lante-

giko diru sarreren osagarri. Guk

liga-ehiza egiten genueneko lan-

dak orain txalez beteta daude.

Asko aldatu da gure Sanfuentes,

nostalgiaz esaten dut. Orain

harro-harro esaten dugu Ezkerral-

deko Neguri dela, baina bere

arima eta xarmaren apur bat

galdu da. Gogoratzen dut gure

himnoaren azken esaldia; Ay San-

fuentes, pueblo mio, tu no tienes

ni tranvía ni alumbrau, pero tie-

nes unas vacas que al pasar todo

lo dejan alfombrau...”

Barakaldoko pauldarren ikas-

tetxean batxilergoa

Bai. Niretzat ikaragarrizko espe-

rientzia izan zen. Herrixka batetik

hiri handi batera pasatzea. Betiko

lagunekin egotetik jende ezber-

dina eta anitza ezagutzera. Asko

espabilatu nintzen! Beti esaten da

Andoni Ortuzar

Andoni Ortuzar Arruabarrena Abanto-Zierbenan jaio zen 1962ko uz-

tailaren 13an. Informazio Zientzietako lizentziaduna. Eusko Alderdi Jel-

tzaleko Bizkai Buru Batzarreko lehendakaria da egun. EITBko

zuzendari nagusia izan zen 1999-2008 bitartean.


3

beharra dela mundua eta norbe-

raren motorra. Ikasketa aldetik,

pozik nago han jasotako forma-

zioarekin, nahiz eta nahiko autori-

tarioak eta españolistak izan

fraide gehienak! Pentsa ezazue

han egon nintzela 1969tik 1979ra

arte, frankismoaren azken aldian

eta trantsizio politikoaren urteetan.

Bokaziozko kazetaria?

Betidanik irakurri eta idazteko

joera izan dut. Gainera “Zientzie-

tarako” gaitasunik ez nuenez, ba-

karrik “Humanitate” karrera bat

neukan egiteko. Urte haietan, de-

mokraziaren berpiztearekin,

prentsa askea zabaldu zen eta

oso erakargarria zen niretzat.

Euskaldun berri

Bai, hamaika aldiz hasi nintzen

euskara ikasten. Etxean aita eus-

kalduna zen, Deban jaioa, eta gu-

daren ondorioz, bere familia

desterratua ailegatu zen Sanfuen-

tesera. Amaren aldetik aiton-amo-

nak ere euskaldunak, baina bera,

ama, ez, Frankoren garaietan

euskara erabiltzea debekatuta ze-

goelako. Pena da, baina familia

osoak galdu zuen euskara. Gero,

zorionez, berreskuratu egin dugu.

Burura etortzen zaizkit lehen kla-

seak 1977an, Patxi irakasle iza-

nik, Sanfuentesko zinean,

“Euskalduntzen” liburuarekin.

Gure hizkuntza ofizial bat ikas-

teko nahikotxo ordaindu beha-

rra

Oskorriren abestian, “Barakaldo-

koa naiz eta” famatuan esaten

denez, euskaldun-berri izateko

bidea luzea da; eta bai denboraz,

bai diruz garestia. Baina merezi

du. Euskara jakinda, beste uni-

bertso bat zabaltzen zaizu.

Zer da euskara inposatzea?

Gezur bat. Hemen euskararekinAisialdia? Onddo bilaketan.

Non ez galdetu, mesedez!


4

ez dago inposaketarik. Erdaraz,

ordea, bai. Nire familian bizi izan

dugu.

Egungo Euskal Telebista ere-

duak etorkizunik al du?

Eduki behar du, oso garrantzitsua

baita Euskal Nazioarentzat, gure

nortasuna bultzatu eta indartzeko

globalizazioaren garaian. Ziur

aski, birmoldatu behar da denbora

berrietara, digital arora, eta beste

edozein toki eta herrietako tele-

bistarekin lehia egin behar du.

Baina Euskadi eraikitzeko tresna

baliagarria da.

Athletic zalea

Bai. Zalea eta bazkidea. Bada-

kizu, Bizkaian “Triple A” da nagusi:

Athletik, Begoñako Andramari eta

Alderdia (PNV, noski!). Igandero

joaten naiz San Mamesera, sufri-

tzera baina, tira, iazko denboraldia

hor daukagu. Niretzat, Manches-

terrera joan, holako partida ikus-

tea Old Traforren, eta, gainera,

Athletic garaile… sufrimendu guz-

tiak gainditzen ditu.

Euskal selekzioa(k) noizko ofi-

ziala(k)?

Nigatik, atzo. Telebistaren kasuan

bezala, nortasuna dago jokoan.

Lortuko dugu, ziur. Baina Espai-

niako nazionalistek jakin badakite

“nazio-sinboloek” ze eragin duten

gizarte batean eta nazioarteko

plazan. Horregatik ez dute nahi

gure eskubidea onartu.

BBBko lehendakaria Meatzal-

deko seme bat; eta, diotenez,

baliteke hemendik gutxira Eus-

Euskara inposatzearena gezurra da…

Erdaraz,ordea, bai.

Nire familian bizi izan dugu.


5

kadiko Buru Batzarreko hu-

rrengo lehendakaria! Hamaika

ikusteko jaio gara?

Facundo Perezaguak edo Dolores

Ibarrurik ikusiko balute! Eta ez hori

bakarrik, Muskiz, Abanto, Ortuella

eta Trapagan EAJ-PNVren alkate

abertzaleak! Horrek bi gauza

esan nahi ditu: batetik, asko al-

datu dela gure eskualdea eta,

bestetik, asko aldatu dela ere

Eusko Alderdi Jeltzalea.

Noiz konturatu zinen politikaria

nahi zenuela izan?

Niretzat politika ez da garrantzi-

tsua, abertzaletasuna baizik. Ni ez

naiz politikari. Ni abertzalea naiz

eta horregatik politikan ari naiz,

zerbitzu modura, nire Aberria erai-

kitzeko eta askatzeko. Eta aber-

tzaletasuna txikitatik dago nire

baitan. Aita eta amaren aldetik, bi

familiak abertzaleak ziren, biak

horregatik nahiko eskarmentu eta

larritasun sufrituta. Nire lehengo

marrazkiak, eskola txikian nengo-

enean, beti ziren zuri, gorri eta or-

legiak.

Politikari moderatua, omen.

Ondo erabilita “omen” hori. Zer da

moderatua izatea? Eta zer da

erradikala izatea? Nor da Abe-

rriaren alde gehien egiten duena,

pausuz pausu egiten duena edo

ozenki oihukatzen duena? Ni for-

metan biguna naiz, printzipioetan

eta sentimenduetan oso zorrotza

eta sakona. Beraz, formalki hete-


6

Meatzaldeko jai bat

Bi, Santa Luzia (Sanfuentes) eta

El Socorro, Pobeñan.

Abanto FC ala CD Gallarta?

Abanto, beti!

Plater bat

Arrautza pare bat, patata eta piper

berde frijituekin, nahastuta

Praktikatzeko kirol bat

Pala, larruzko pilotarekin

Aisialdia emateko modu kutu-

nena?

Ontto bilaketa. Non ez galdetu,

mesedez!

Euskarazko liburu bat

Piano baten gainean gosaltzen,

Harkaitz Kanorena

Euskarazko abeslari bat

Benito Lertxundi

Kanpoko lurralde bat

Argentina

Kanpoko politikari bat

Mitterrand

EITBko saio bat

La noche de.... eta zinea

Alberto Surio

Kazetari ona. Gestorea, ordea, ez

hainbeste

Llorente

Lezamaren frakaso bat

Bielsa

Pertsona bitxia bezain erakarga-

rria

Lance Amstrong

Larru gogorreko tipoa

Euskaltel ala Euskadi taldea?

Biak, gaur egungo kiroletan es-

ponsorrik ez baldin badago.....

Euskarak aurrera egiten badu…

Euskadik etorkizuna edukiko du

Laburrean:

rodoxoa eta ideologikoki ortodo-

xoa.

Politikak emandako poz eta na-

higabe bana

Poza, zalantzarik gabe, Meatzal-

dea eta Ezkerraldean alderdi

abertzaleak gobernatzeak. Nahi-

gabea: leku guztietatik hildakoak,

terrorismoa, atentatuak. Zorionez,

iragana dena.

ROLAN E. GONZALEZ


7

ERROMATAR HAUEK

BURUTIK DAUDE!

ROLAN E. GONZALEZ


8

Euskal Herriko bide bazter anitze-

tan erraz hazten den landareari

eskainiko diogu lehendabizi tarte

berri hau.

Asunak bi motatakoak izan dai-

tezke, Urtica dioica eta Urtica

urens, latinez, biak Urticaceae fa-

miliako landare belarkarak. De-

nontzat ezaguna den landare

erresumingarriak dira, alegia,

erredura antzeko azkura sentia-

razten dute.

Urtica urens tamainaz U. dioica

baino txikiagoa da eta landare ba-

koitzak lore arrak eta lore emeak

ditu. U. dioica-k ez, ordea, landare

batzuk arrak dira eta besteak

emeak. Adi, loreari erreparatuta

erraz jakin daiteke zein den arra

eta zein emea.

Batzuen ustez, Urtica dioica antzi-

natik ezaguna eta erabilia den

sendabelarra da. Gurean maiatz

eta ekainaren artean loratzen da,

batez ere.

ERABILERA BIKOITZA

Sendabelar hau bi alorretan era-

biltzen da nagusiki, giza osasuna

hobetzeko eta baratzezaintzan.

Gorputza garbitzen laguntzen du,

alegia, diuretikoa da. Gernu ekoiz-

pena zertxobait areagotzen eta

azido urikoa iraizten laguntzen du.

Gota gaixotasunaren aurka era-

biltzen da, baita erreumatismo,

diabetes eta azaleko negalen

aurka ere. Arterioesklerosi trata-

menduetan lagungarri gisa erabili

ohi da.

Bestalde, taninodun landarea

denez, sarri, buxaduraren aurka,

odola jariatzen duten hemorroi-

deak osatzeko eta hilerokoak oso

odoltsuak direnean erabili izan

da. Burdin kontzentrazio handiak

direla eta, anemia dutenek elika-

duraren osagarri legez har deza-

kete, inoiz ez elikagaien ordez.

Baina beti ere, kontuan hartu

behar da nitratoetan ugariak di-

rela. Hortaz, gainontzeko baraz-

kien antzera kontsumitu daitekeen

arren, umeek oso gutxitan kontsu-

mitu beharko dute.

Gehiegizko kontsumoak narrita-

dura sor dezake urdailean eta

zenbait erreakzio azalean.

SUKALDEAN

Zenbait etxetan, neurriz, asun-

Asuna, bide-bazterren jabe


9

sopa egiten da udaberrian ohikoa

den ganora faltari aurre egiteko,

batez ere zirkulazio arazoak di-

tuztenentzat eta kaltzio eta bita-

mina eskasia dutenentzat.

Hauek dira lau pertsonarentzako

“bitamina-zoparen” osagaiak:

Asun hosto eta adar txikien 150

gramo, 1 kipula ertain, 2 berakatz

ale, itsas-gatza, oliba-olioa, pere-

xila eta landare aromatikoren bat,

gustuko dutenentzat.

Prozedura

Asunak uretan egosi, betiko zopa

baten antzera. Behin egosita, ira-

gazi eta usaindun landareekin lu-

rrindu. Zartagin batean

berakatzak eta kipula oliba-oliotan

gozo-gozo egin. Prest dagoenean

zopara bota, gatza gehitzeaz

ahaztu gabe.

Platerean dagoela, ogi erre zati

banarekin aurkeztu daiteke.

Amaitzeko, perexil xehetua eta

oliba-olio birjinarekin kolorea

emango diogu.


10

BARATZEZAINTZAN

Oraingoz, baratzezaintzan ema-

ten zaion erabilerarekin amaituko

dugu: asun erauzkin edo atera-

kina ongarri eta suspergarri legez

erabiltzen da, bai landareak urez-

tatuz, bai hostoak lurrineztatuz.

Konposta azkarrago ontzeko ere

asun minda erabiltzen da. Hiru ka-

suetan uretan diluituta.

Prozedura

Klororik gabeko 10 litro ur hotze-

tan hosto kilogramo bat behera-

tzen jarri behar da, astebete

inguru, minda edo purina lortzeko.

Hori landarea freskoa baldin bada,

lehortua izanez gero, 100-200

gramo 10 litroko. Iraupena tenpe-

ratura eta uretako oxigeno kopu-

ruaren araberakoa izango da.

Hostoak uretan egun batez egon

direnean, bitsa agertuko da. Egu-

nak pasa ahala, bitsa ugarituko

da, desagertu arte. Horretarako

ezinbestekoa izango da egunean

bi aldiz irabiatzea, ondo oxigenatu

dadin, hartzidura batez ari bai-

kara.

Bitsik sortzen ez denean, presta-

kina iragazi eta ontzi garbi batean

itxita gorde daiteke, eguzki argitik

babestuta. Ontziak ez du derrigor

itxita egon behar, batzuk erdi itxita

uzten dute. Minda honek, gutxi

gorabehera, 2 eta 4 hilabete bitar-

tean iraungo du kutsatu edo galdu

gabe.

Kontuz!! Landareei, lurrari edo

konpostari bota baino lehen ez

zaitez ahaztu uretan diluitu behar

dela. Ureztatzeko erabiliko bada,

1 litro prestakin ur litro batean di-

luitu; hostoak lurrineztatzeko

bada, 1 litro prestakin 4 litro ure-

tan; eta konpostean botatzeko 1

litro prestakin 9 litro uretan.

OSAGAI NAGUSIAK

Asunaren osagai nagusiak zeto-

nak (%38), esterrak (%14), alko-

hol askeak (%2), beta karotenoak

(%2,95) xantofilak, likopenoa, B2

eta K bitaminak eta azido folikoa

dira, besteak beste. Klorofila ko-

puru gehien duen landareetako

bat da (lehortuta %10-60). Ile erre-

sumingarriek azetilkolina, hista-

mina eta kolina (hirurak antibiotiko

naturalak), azido azetikoa eta

azido formikoa dute. Azken honek

eragiten du azaleko narritadura.

K. Fuentes


11

Ai, ene, Einstenek arrazoia zeu-

kaan. Gaur infinitutzat har daite-

keen bakarra giza ergeltasuna

duk!, diotso ondoko lagunari Bi-

xenek. Gallartako taberna ba-

teko mostradorean ditu besoak

bermatuta, begirada zerbeza ba-

soari tinko begira, esandakoa

bertan irakurri izan balu bezala.

Gaztea da, ilea alboetatik motz

eta gainetik luze, belarritik zintzi-

lik zilarrezko eraztun handia;

kirol zapatilak, bakeroak eta niki

beltza jantzi.

—Eta hori? –galdetzen dio lagu-

nak.

Bixenek edontzia hartu eta pix-

kanaka buelta ematen du. Lagu-

nari so, trago bat edaten du.

—Uah!.. –ezpainetako aparra

mingainaz garbitzen du–. Bada-

kik Bolatoki taberna hartu duena

Erreal zalea dela, ezta? –esaten

dio lagunari azkenean.

—Bai.

—Ba, joan den egunean, Aito-

rrekin ibili ninduan poteatzen.

Eta Bolatokian geundela, Aizak

hi zergatik haiz Errealekoa?, gal-

detu zion tipoari.

—Eta tipoak?

—Ihardetsi zioan ea zergatik

hura Athleticekoa den.

—Eta?

—Kristoren erretolika bota zioan

Aitorrek: Hemengoa delako!

Gurea delako! Partaide guztiak

euskaldunak direlako! Euskaldu-

non nortasunaren ordezkari de-

lako! Gure Herriaren ikurra

delako! Tradizio handia duelako.

Gure kulturaren parte delako ...

—Ostia! Eta tipoak orduan?

—¡Porque me sale de los cojo-

nes!

—E?

—Horrelaxe ihardetsi zioan ti-

poak: ¡Pues yo de la Real, por-

que me sale de los cojones! Eta,

alafede, biak nahiko konforme

geratu zituan!

Lagunak baiezko keinua egiten

du buruaz, eskua poltsikoan

sartu bitartean. Dirua mostra-

dore gainean jarri, ffiuuu! txistua

egin zerbitzariari eta bi kaina

zerbeza eskatzen dizkio. Trago

bana egindakoan, biek besoak

barran eta begirada edarien apa-

lategian bermatzen dituzte.

—Baina hori ez duk guztia –dio

Euskaraz bizi nahi dut!


12

Bixenek.

—Zer, ba?

Erantzun baino lehen, balet

pauso entseatua balitz bezala,

biek batera, edontziak hartu, bira

erdia egin, ukondoak barran ber-

matu eta hanka bat bildu zuten

bestearen inguruan.

—Gaur goizean ere Aitorrekin to-

patu nauk. Eta enparantzan ari

ginela zerbait hartzen, semea

hurbildu eta dirua eskatu zidak.

Eta, semeak alde egindakoan,

¡Pero porque tenéis esa manía

de hablar en euskara? bota ez

dit, ba, tipoak!

—Ostia! Eta hik?

—Euskara hemengoa delako!

Gurea delako! Partaide guztiak

euskaldunak direlako! Euskaldu-

non nortasunaren ardatza de-

lako! Gure Herriaren ikurra

delako! Oso tradizio handia due-

lako. Gure kulturaren parte na-

gusia delako!..

—Ederra, motel! Hark Athleticez

esan ziona Bolatokikoari!

—Bai, horixe! Baina ez pentsa

bere argudioek beraiek konben-

tzitu dutenik. Kia! Hasi zaidak

hau dela, bestea dela…

—Eta hik?

Bixenek burua jaso, lagunari be-

gietara so, eta irribarre handi

batek aurpegia betetzen dio. La-

gunak so geratzen zaio grazia

non dagoen antzeman ezinik.

Bat-batean, ordea, libre daukan

eskuaz zaplada bat jotzen du ba-

rran.

—Aaaa! Ostia, motel, benetan

hori ihardetsi diok?

Bixenek baietz adierazten dio

buruaz, begien zirrikituetatik da-

rizkiola poz eta maltzurkeria iz-

piak.

—Bai, horixe! Eta, alafede, biok

geratu gara nahiko konforme!

Erro Lan


13

NEREA MON, ERRITMO

BIZIKO SANFUENDARRA

Areto-dantza ez da baleta bezain

famatua eta goraipatua, baina,

inor mespretxatzeko asmorik gabe,

ni geratzen naiz sanba, errunba-

bolero edota txa-txa-txa alaiekin.

Ez ni dantzatzeko, jainkoak libra

nazala!, baina bai gorputza mar-

txan jartzeko. Horixe aldarrikatu

nuen iaz euskara eskola ematen

ari nintzela Abanto Euskaltegian.

Eta hara non ikasle batek bota

zuen:

— Ba, ni dantza latinoko Estatuko

txapelduna naiz.

— Joño, Nerea! –atera zitzaidan

harrituta, iruditzen baitzitzaidan ho-

rrelakoak pelikuletan baino ez zi-

rela gertatzen–… Kontatu,

mesedez, kontatu!

—Ez dago kontatzeko askorik.

Behin izeba-osaba dantzari ba-

tzuek Estatuko txapelketa ikustera

eraman ninduten, eta latinar dan-

tzaz maitemindu nintzen. Eta hor-

tik aurrera, lan eta lan, badakizu…

Urteetan ibili naiz egunero bi orduz

Sarrikoko akademia batean entre-

natzen eta dantzatzen. Eta azke-

nean, ba, hori, Alvaro Castillorekin

batera, Euskadiko txapeldun, eta

Estatukoa geroago. Eta hor segi-

tzen dugu jo eta ke, noizbait beste

“urrezko domina” lortzeko ahalegi-

nean.

Hala bedi!Izaskun Hatxe


14

Fermin Muguruzak dakarkigu,

bere ohiko ausardia eta kemena-

rekin, hark berak bere dokumen-

talerako sorturiko emakume talde

honen lana. Tania Sousa taldeki-

deari galdetu ziotenean zelako

musika egiten duten, honela

erantzun zuen: Zaila da definitzea.

Nik punk-rock musikaren barruan

sartuko nuke. Oso punk-rock pri-

mitiboa gainera.

Esperimentu berritzaile honekin

taldea arrakastaren bidetik abiatu

da, mota guztietako entzuleen eta

ikusleen bila. Soinu ona bezain

kutsakorra erakusten dute, eta ez

dira gutxi izango dantzatzera bul-

tzatuta sentituko direnak.

Talde berri hau agurtzen dugu,

euskal musika egoera onenean

ez dagoen une honetan. Gontzal

Mendibilek dioen bezala: Krisi sa-

konean eta diruaren menpe gau-

den gizarte honetan, era honetako

kulturaren balioa ezereza da;

barka, bertoko kulturgileen balioa

diot. Eta halaxe gaude euskal mu-

sikariok eta kantariok.

Bestetik, ordea, eta argi mintzatu-

rik, abesti gehiago espero nuen.

Laburra iruditu zait diskoaren irau-

pena. Dena dela,emakume hauek

sobera erakutsi dute “zulo he-

zeak” baino askoz gehiago direla.

Azken finean, horrelako talde ge-

hiago agertuko balira, gure musi-

karen egoera askoz hobea

litzateke.

ZULOAK,

emakumez osatutako taldea

Z.MURRIETA

Gure musika

definitzea zaila da


15

Sacamantecas,

euskal Jack the Ripper-a

Nork ez du entzun Jack The Rip-

per (tripa-ateratzailea) hiltzailea-

ren izena? Bada, tamalez,

euskaldun batek hark baino lehe-

nago eta hark baino emakume ge-

hiago hil zituen: Juan Diaz de

Garaio Ruiz de Argandoña Saca-

mantecas arabarra. Aitor Aranak

(Legazpi, 1963) idazle emanko-

rrak ekarri digu haren historia Sa-

camantecas nuen aita eleberrian.

Hau jakinda, eta, bestetik, liburua-

ren portada odoltsua ikusita, badi-

rudi idazleak kontatzen duena

gogorregia eta irakurgaitza izango

dela, baina, kontuak kontu, liburua

irakurri ahala, gero eta interesga-

rriagoa iruditu zait. Egia da hilketa

eta egoera desatseginak narra-

tzen dituela, baina aldi berean hori

guztia eramangarriago eta pentsa

litekeen baino leunago begitandu

zait, Aitor Aranak edozelako mor-

botik alde egiten baitu. Pasa ezin

daitekeen marra bat jarri du kru-

delkeria errazetan ez erortzeko,

eta literatura erakargarria egiteko.

Lan honetan, bestetik, kontraste

harrigarriak ditugu. Nola edo hala,

ez dakigu zer arrazoirengatik,

Juan Diaz de Garaiok emakume

ezezagunak hiltzen zituen bitar-

tean, etxean berarekin bizi ziren

emazteen aurka ez zuen neurri

bereko bortizkeria erabiltzen.

Idazle lanbidea aukeratu baino

lehen, AEKn eskola eman zuen

Aitor Aranak honakoan ekarri digu

gai ezohikoa, baina ariketa litera-

rio interesgarria. Hizkuntzaren

nondik norakoak ederto ezagu-

tzen ditu, eta horri gehituko nioke,

berak elkarrizketetan adierazten

duen bezala, etorri handiko per-

tsona dela. Horretaz gain, aipatu

behar da euskararen eta euskal

kulturaren aldeko ekimen zenbae-

zinetan parte hartu duela.

Z.MURRIETA


16


Abenduko alea'12

Documents

Transcript of Abenduko alea'12