TL 474 223

วตถประสงคการเรยนร

เมอศกษาบทเรยนนแลวนกศกษาควรจะสามารถ

1. ใชอปกรณชนดตาง ๆ ในการจดกจกรรมการเรยนรไดอยางถกตอง

2. เลอกใชอปกรณไดสอดคลองกบเนอหาสาระ

3. แนะนาการใชอปกรณแกผเรยนไดเปนอยางด

4. ดแลรกษาอปกรณใหสามารถใชงานไดอยางคงทน

อปกรณสาหรบการจดการเรยนรชววทยา คอนขางจะมลกษณะเฉพาะและแตกตางจาก

อปกรณวทยาศาสตรสาขาอนเปนอยางมาก สวนใหญเปนอปกรณทเกยวของกบสงมชวต ตงแต

ขนาดเลกทมองไมเหนดวยตาเปลาตองใชกลองจลทรรศนหรอแวนขยายชวยจนถงสงมชวต

ขนาดใหญ อปกรณทเกยวกบการทดลองจงมความละเอยดและตองใชเทคนคเฉพาะ ครผสอน

ชววทยาจงตองศกษาลกษณะของอปกรณและเทคนคการใชใหเกดทกษะจงจะชวยใหการจดการ

เรยนรมประสทธภาพ

สาหรบอปกรณพนฐานซงใชกนในสาระการเรยนรวทยาศาสตรทวไป นกศกษาคงจะได

ศกษามาแลว ในหนวยการเรยนนจงจะเนนเฉพาะอปกรณทจาเปนเฉพาะสาระการเรยนร

ชววทยา ซงนกศกษาจะไดฝกประสบการณการใชอปกรณเพอทจะนาไปจดการเรยนรใหกบ

ผเรยนสาระการเรยนรชววทยาในระดบการศกษาขนพนฐาน ใหเกดประโยชนสงสดตอไป

อปกรณศกษาจลนทรย

อปกรณนบจลนทรย

อปกรณนบจลนทรยใชสาหรบนบประชากรสงมชวตขนาดเลกไดแก แหนเปด (duck

weed) กลมของเชอรา (colony fungi) กลมแบคทเรย (colony bacteria) ใชศกษารปรางของ

กลมจลนทรยบนผวและใตผววนซงเปนอาหารเลยงเชอ

อปกรณนบจลนทรยสามารถสรางใชไดโดยไมตองซอหาเพราะมราคาแพงมาก โดยใช

กลองไม ภายในกลองมชดหลอดไฟสาหรบใหแสงสวางโดยมสวตชปดเปดอยดานนอก

บทท 6 อปกรณสาหรบการจดกจกรรมการเรยนรสาระชววทยา

TL 474 224

ฝาดานบนกลองเจาะเปนชองสเหลยมจตรสขนาด 12.5×12.5 เซนตเมตร ปดชองดวย

กระจกฝา ซงขดเสนสเกลอยดานลางเมอหกขอบออกดานละ 1.25 เซนตเมตร แลวจะเหลอพนท

กระจกดานละ 10 เซนตเมตร แบงสเกลชองละ 1 เซนตเมตร ดงนน 1 ชองสเกลจงมพนท

เทากบ 1 ตารางเซนตเมตร ในสเกลแถวทแยงมมแบงแตละชองเปน 4 สวน ซงจะได 1 ตาราง

เซนตเมตร จะม 4 สวน ๆ ละ 0.25 ตารางเซนตเมตร เหนอแผนกระจกมแวนขยายทตดอยกบ

กานทปรบความสงตาโดยการใชสกรยด

ภาพท 6.1 อปกรณนบจลนทรย

วธการทดลอง เรมจากการเปดสวตชไฟฟา แลวนาจานจลนทรยวางบนแผนสเกล

พรอมกบจดระยะเลนสใหมความเหมาะสมกบสายตาของผทดลอง เมอเหนจลนทรยชดแลวจง

เรมทาการนบโดยการสม ถาแตละชองตารางเซนตเมตรมกลมจลนทรยมากนบไมถวนใหนบใน

ชองสเกลเลก 1/4 ตารางเซนตเมตร แลวนาไปคานวณดงตวอยาง

ตวอยาง ในจานเพาะเลยงแบคทเรย เสนผานศนยกลาง 11 เซนตเมตร สมนบจานวน

กลมแบคทเรย 4 ชองตารางเซนตเมตร (ก, ข, ค และ ง ในภาพ) ไดจานวน 10 กลม 9 กลม 7

กลม และ 8 กลม คานวณจานวนกลมแบคทเรยทงจานดงน

TL 474 225

จานวนแบคทเรยใน 4 ตารางเซนตเมตร = 10+9+7+8 กลม

= 34 กลม

ดงนน 1 ตารางเซนตเมตรมแบคทเรย = 434 กลม

= 8.5 กลม

พนทของจานเพาะเลยง = 2

2

11722

× ตารางเซนตเมตร

∴จานเพาะเลยงเชอในจานมแบคทเรยประมาณ = ( ) 8.525.5722 ×× กลม

= 506 กลม

อปกรณตถายเชอ

ตถายเชอเปนอปกรณชววทยาทใชทดลองเกยวกบการถายเชอเพาะเลยงเชอจลนทรย

ในอณหภมหองและอณหภมตงแต 32-40 °C นอกจากนยงใชเปนตอบพชและอบสงของตาง ๆ

ในการทดลองดวย

ลกษณะของตเปนตไม ดานบนเปนฝากระจก ปดเปดได ดานหนามชองประตสาหรบ

สอดมอเขาไปทางานในต ภายในตมอปกรณทาความรอนเปนอปกรณไฟฟาและมเทอรโมมเตอร

วดระดบความรอน

TL 474 226

ภาพท 6.2 ตถายเชอ

1. การถายเชอ

1) จดเตรยมอปกรณสาหรบถายเชอไดแก ตะเกยงแอลกอฮอล เขมเขยเชอ จาน

เพาะเชอ (petridish) หรอหลอดทดลอง (test tube) หลอดทดลองทมเชอบรสทธ และบกเกอร

อปกรณทกอยางตองสะอาดและพรอมทจะใสไวในต

2) ทาความสะอาดตโดยเชดดวยแอลกอฮอล ถาตองการใหปราศจากเชอควรอบต

ดวยสารผสมฟอรมาลน 50 ลกบาศกเซนตเมตรกบนาดางทบทม 1 กรม ใสในจานแกววางทงไว

ในต 1 คน กอนใชเปดประตแงมไวใหกาซระเหยออกใหหมดเสยกอนแลวปดไวตามเดม

3) นาอปกรณทจะใชถายเชอใสในตเรยงตามถนดทผทดลองจะใช

4) สอดมอทงสองขางเขาไปในประตดานหนา มอซายจบหลอดทมเชอบรสทธกบ

หลอดทมอาหารเลยงเชอ มอขวาจบเขมเขยเชอ พรอมกบใชงามนวกลางกบนวนางหนบจกสาล

ของหลอดทมเชอบรสทธดงออกมา และใชนวนางกบนวกอยหนบจกสาลของหลอดทมอาหาร

เลยงเชอดงออกมา มอซายจบทหลอด ควรใหปากหลอดอยบรเวณไฟทจดรอไว เพอฆาเชอโรค

รอบ ๆ ปากหลอดทงสอง

5) เผาปลายเขมเขยเชอใหรอนแดง และสอดเขาไปเขยเชอเลกนอย ในหลอดทมเชอ

บรสทธ นาขนมาปายในหลอดทมอาหารเลยงเชอ การปายใชวธหยกไปมา (ซกแซก) อดจกสาล

เขาทเดม นาหลอดทปายเชอแลวไปตงทงไวในทมด หรอเกบในตถายเชอควรใสไวในบกเกอร

ถาเปนจานเพาะเชอเมอปดฝาแลวใหควาจานแกวโดยเอาฝาลง เพอปองกนวนซงเปนอาหาร

เลยงเชอแหง เขยนวนทกบชอจลนทรยไวทหลอดแกวหรอบนจานเพาะเชอ

TL 474 227

ภาพท 6.3 อปกรณสาหรบเพาะเชอ

2. การอบ

1) เปดสวตชไฟฟาเครองทาความรอน หลอดไฟฟาทดานหนาจะสวาง คอยสกคร

เพอดอณหภมทเทอรโมมเตอร ถาอณหภมสงเกนตองการ เปดฝาประตแงมไวใหลมเขาไปบาง

2) ถาตองการอบสงของทดลองทไมตองการแสง ตองใชกระดาษสดาปดกระจก

ดานบน

3) ถาตองการอบพชทอดไวในไมอด ตองเปดฝาแงมไว เพอใหไอนาระเหยออกมาได

TL 474 228

อปกรณทดลองศกษาเรองการหายใจ

อปกรณเกบแกสคารบอนไดออกไซด

การเกบแกสคารบอนไดออกไซดอาจทาโดยใชอปกรณงาย ๆ จากการเผาเทยนไขใน

ถวยแกวทปดสนท หรอเกบโดยแทนทนาจากการเปาลมหายใจจากปาก

วธท 1 งอปลายหนงของเสนลวดแทงทสวนฐานของ

แทงเทยนไข สวนอกปลายใหเปนขอเกยวไวกบปากแกว เมอ

จะทดลองใหจดเทยนไขใหตดไฟลกดแลว หยอนลงไปในถวย

แกว ใชแผนกระจกปดปากขวดไวสกคร ไฟจะดบแลวคอย ๆ

แงมแผนแกวยกเทยนไขออกมา แกสคารบอนไดออกไซดเปน

แกสทหนก จงอยทบรเวณกนแกว จากนนคอย ๆ เทนาปนใส

ลงไปประมาณ 100 ลกบาศกเซนตเมตร เขยานาปนใสจะขน

แสดงวาในขวดมแกสคารบอนไดออกไซด

วธท 2 ใส น า ในอ าง เลก ๆ

ประมาณครงอาง ใส นาใหเตมหลอด

ทดลอง ควาลงไปในอางโดยอาจจะใชขา

ตงและตวจบยดหลอดเอาไว สอดปลาย

ดานหนงของหลอดพลาสตกเขาไปใน

หลอดทดลอง ใชปากเปลา อกปลายของ

หลอดพลาสตก เพอใหลมหายใจเขาไป

แทนทนาจนหมดหลอด ใชแผนแกวสอด

เขาไปปดปากหลอดทดลองในนาและนา

ขนมาจากอาง พลกหลอดทดลองใหหงาย

ขนโดยแผนแกวยงปดปากหลอดทดลอง

อย เทนาปนใสลงไปแลวเขยา จะเหนนา

ปนใสขน

อปกรณวดอตราการหายใจแบบใชออกซเจน

อปกรณวดอตราการหายใจใชวดอตราการหายใจแบบใชออกซเจน (rate of aerobic

respiration) ซงเหมาะทจะใชทดลองกบยสต การทดลองทาใหทราบวายสต 1 กรม หายใจโดย

ปลอยคารบอนไดออกไซดออกมานาทละกลกบาศกเซนตเมตร ในอณหภมทกาหนด

ก

ภาพท 6.4 การเกบแกสคารบอนไดออกไซด

จากเทยนไข (ก) และโดยเปาลมหายใจ (ข)

ข

TL 474 229

ลกษณะของอปกรณ ประกอบดวย ถวยพลาสตกพรอมฝาปดเจาะรทฝา 2 ร สาหรบ

สอดหลอดฉดยา 2 ร และเทอรโมมเตอร 1 ร หลอดฉดยาถอดลกสบออกและใชจกยางอดให

แนน ปลายหลอดดานทใชเสยบเขมฉดยาจะตออยกบกอกทใชปดเปดซงมปลายทตอกบทอยาง

ทจะตอเขากบหลอดแกวแคปปลลารทมสเกล (ทาเองได) หลอดฉดยาใชสาหรบบรรจสารละลาย

ทจะใชทดลองตามรและรอยตอตาง ๆ ตองอดใหแนนเพอปองกนแกสรว

ภาพท 6.5 อปกรณวดอตราการหายใจแบบใชออกซเจน

วธใช หลอดฉดยาหลอดหนงใสสารละลายนาตาลกบยสตครงกรม ผสมกบนาตาล

กลโคส 3 กรม เตมนาประมาณ 2/3 ของหลอดฉดยา เขยาใหเขากน เสยบทปดเปดแกสทปลาย

ใหแนน การปรบอณหภมใหเตมนาอนลงไปในหลอดพลาสตกตามตองการ โดยตรวจดอณหภม

ทเทอรโมมเตอร ทหลอดแคปปลลารออกทง 2 อน ใชปลายหลอดจมลงไปในนาสใหนาสเขาไป

ในรหนงหยด แลวใชปลายเสยบกบหลอดยางวางหลอดบนฐานทมสเกล อกหลอดใสสารละลาย

นาตาลอยางเดยว (นาตาลกลโคส 3 กรม เตมนา 2/3 ของหลอด) เมอเรมการทดลองไป

ประมาณ 2-3 นาท หลอดทมสารละลายยสตและนาตาลจะมแกสเกดขน หยดนาสในหลอด

แคปปลลารจะเลอนไป จดตวเลขบนสเกลทตรงกบนาส จบเวลาแลวนาไปคานวณ

TL 474 230

ตวอยาง เมอเรมทดลองหลอดทมสารละลายยสตกบนาตาล หยดนาสอยท 1.5 สวน

หลอดทมสารละลายนาตาลหยดนาสจะอยท 2 จบเวลา 15 นาท นาสจากสารละลายยสตกบ

นาตาลจะเคลอนไปอยท 30 สวนหลอดทมแตสารละลายนาตาลจะอยทเดม ทาการทดลองซา 3 ครง

เพอหาคาเฉลย (เสนผาศนยกลางหลอดแคปปลลาร 2 มลลเมตร, อณหภมหอง)

การคานวณ

ระยะทางทหยดนาสเคลอนทไป = 30-1.5 เซนตเมตร

= 28.5 เซนตเมตร

ปรมาตรของแกสทเกดขนในเวลา 15 นาท = ( ) 28.520.01722 ×× ลกบาศกเซนตเมตร

(หลอดแคปปลลารมเสนผานศนยกลาง 2 mm.

ปรมาตร = ×2rπ สง) = 3.1× (0.1)2×28.5 ลกบาศกเซนตเมตร

= 0.88 ลกบาศกเซนตเมตร

∴ยสตหนก 1/2 กรม ในเวลา 15 นาท

คายคารบอนไดออกไซด = 0.88 ลกบาศกเซนตเมตร

∴ยสตหนก 1/2 กรม ในเวลา 1 นาท

คายคารบอนไดออกไซด = 15

600.88× ลกบาศกเซนตเมตร/

นาท

= 3.52 ลกบาศกเซนตเมตร/

นาททอณหภมหอง

(กรณใชอณหภมหอง)

TL 474 231

อปกรณวดอตราการหายใจของสตว

อปกรณชนด นอาจมช อ

เรยกเปนอยางอน เชน เครองวด

ปรมาตรแกส เครองวดออกซเจนท

สตวหายใจ ใชคานวณหาอตราการ

หายใจของสตวทดลองพวก หน นก

กบ แมลง เปนตน

ลกษณะของอปกรณประกอบ

ดวย ขวดใสปากกวางขนาดใหญ

พอทจะใสสตวทดลองได มฝาปด

เจาะรทฝาเสนผานศนยกลาง ประมาณ

1-1.5 เซนตเมตร สาหรบใสจกยาง

เสยบหลอดแกวไวเพอตอกบสาย

พลาสตก ปลายอกดานหนงของสาย

พลาสตกจะตอกบหลอดแกวแคปปล

ลาร ซงใชเปนตววดปรมาณแกส

วธใช ชงนาหนกของสตวทดลอง เชน หนตะเภาหรอหนขาว 1 ตวไวกอนแลว ใสลงใน

ขวดทมโซดาแผดเผาอยทกนขวด ปดฝาใหแนน ใชปลายหลอดแคปปลลารจมลงในนาสใหนาส

เขาไปในหลอดเลกนอย โซดาแผดเผาจะดดคารบอนไดออกไซดในขวดทเกดจากการหายใจของ

หน ในขวดจงเหลอแตออกซเจน ขณะทหนใชออกซเจนหายใจ หยดนาสจะเคลอนทไปทางขวด

ทใสหน จบเวลาทหยดนาสเคลอนทจนหยดนาสเขาไปในขวดบางแลว ทาการทดลองซา 2-3

ครง เพอหาคาเฉลยแลวนามาคานวณ

ตวอยาง ใสหนหนก 50 กรม ลงไปในขวดทมโซดาแผดเผาแลว เรมจบเวลาตรงทหยด

นาสอยทเขมสเกลเลข 26 เมอนาสไหลลงไปถงเลข 5 ใชเวลา 5 วนาท (คาเฉลย) อตราการ

หายใจของหนเปนเทาใด

ภาพท 6.6 อปกรณวดอตราการหายใจของสตว

TL 474 232

การคานวณ

ใชเวลา 5 วนาท หยดนาสไหลจากจดท 26-5

ไดระยะทาง = 26 – 5 เซนตเมตร

= 21 เซนตเมตร

ปรมาตรภายในของหลอดแคปปลลาร = ( ) 2120.1722 ×× ลกบาศกเซนตเมตร

(เสนผานศนยกลาง 2 mm. หรอ 0.2 cm.)

= 0.66 ลกบาศกเซนตเมตร

หนหนก 50 กรม ในเวลา 5 วนาท ใชออกซเจน = 0.66 ลกบาศกเซนตเมตร

หนหนก 50 กรม ในเวลา 1 ชวโมง ใชออกซเจน = 5

60600.66 ×× ลกบาศกเซนตเมตร

= 475.2 ลกบาศกเซนตเมตร

หนหนก 1 กรม ในเวลา 1 ชวโมง ใชออกซเจน = 50

475.2 ลกบาศกเซนตเมตร

= 9.5 ลกบาศกเซนตเมตร

อตราการหายใจของหน = 9.5 ลกบาศกเซนตเมตร/1

กรม/1ชวโมง

อปกรณทดลองการหายใจแบบไมใชออกซเจน

อปกรณทใชทดลองเพอ

แสดงวายสตหายใจโดยไมตองใช

ออกซเจนประกอบดวย ขวดเทอร

มอสพลาสตก ขนาดกลาง จกยาง

ปดปากขวด เจาะจกยาง 2 ร สาหรบ

เสยบเทอรโมมเตอรและหลอดแกว

อยางละร ตอสายยางจากหลอดแกว

ใหปลายสายยางทเหลอจมอยในนา

ปน ใส ในบก เกอร เพ อท าการ

ทดสอบแกสคารบอนไดออกไซด

ภาพท 6.7 อปกรณทดลองการหายใจแบบไมใชออกซเจน

TL 474 233

วธทดลอง เตรยมสารละลายยสตกบนาตาลกลโคสโดยใชยสตตอนาตาลกลโคสใน

อตราสวน 1 ตอ 6 แลวเตมนาประมาณ 2 ใน 3 ของขวดเทอรมอสคนใหเขากน ปดผวนาไมให

อากาศเขาไปในสารละลายไดโดยการเตมนามนมะพราวลงไปใหมความหนาประมาณ 0.5 มลลลตร

อดจกยางทมชดเทอรโมมเตอรและหลอดนาแกสใหแนนทงไว 2-3 นาท จะเหนฟองแกสเกดขน

ในบกเกอร ตอมาจะเหนนาปนใสในบกเกอรขน แสดงวายสตหายใจโดยไมใชออกซเจนได และ

แกสทปลอยออกมาคอ แกสคารบอนไดออกไซด

อปกรณปอดเทยม

อปกรณปอดเทยมใชสาหรบศกษา

เรองการหายใจโดยปอด (lungs) ของคน

เปนอปกรณแสดงการทางานของปอดและ

กระบงลม (diaphargm) ขณะทมการหายใจ

เขา ( inspiration) และการหายใจออก

(expiration)

ลกษณะของอปกรณ เปนกล อง

พลาสตกใสทรงกระบอกขนาดเสนผาน

ศนยกลาง 10-12 เซนตเมตร สง 10-12

เซนตเมตร ควาเอาดานปากกลองลง

ขางลาง เจาะกนกลองเพอสอดหลอดแกว

รปตววาย คว า ( ) ปลายแขนตววาย

ทง 2 ขางผกลกโปงขนาดเลกขาละลก ปาก

กลองซงตรงดวยแผนยางลกโปงขนาดใหญ

เหมอนขงหนงหนากลอง

ปรมาตรภายในกลองพลาสตกเทยบไดกบปรมาตรภายในของชองอก หลอดแกวรปตว

วายเทยบไดกบหลอดลมใหญและแขนงขวปอดทง 2 ขาง ลกโปงแทนถงลมในปอดและหนงยาง

ลกโปงทขงปากกลองพลาสตกเทยบไดกบกระบงลม

วธทดลอง เมอดงหนงยางลกโปงทขงปากกลองลงมา อากาศภายในกลองจะลดลงทา

ใหความกดอากาศนอยลงกวาอากาศดานนอกกลอง อากาศจากภายนอกจะเขาไปแทนท

หลอดแกวรปตววายและดนลกโปงทง 2 ลกใหโปงออก ซงเปรยบเทยบไดกบขณะกระบงลม

เคลอนทลง อากาศจะไหลเขาทางจมกลงสปอด เปนชวงของการหายใจเขา (Inspiration) และ

ภาพท 6.8 อปกรณปอดเทยม

TL 474 234

เมอปลอยหนงยางลกโปงทขงปากกลองใหกลบคนทเดม อากาศภายในกลองพลาสตกจะดน

ลกโปง ทาใหอากาศในลกโปงไหลออกไปทางทอตววาย ซงเปรยบเทยบไดกบการทกลามเนอ

กระบงลมคลายตวทาใหกระบงลมเคลอนขนไปอยในสภาพรปโคงเหมอนเดม อากาศภายในชอง

อกมความหนาแนนและมแรงกดอากาศมากกวาภายนอก อากาศภายในจงดนออกทางจมก เปน

ชวงการหายใจออก (Expiration)

อปกรณซโครงเทยม

ซโครงเทยมเปนอปกรณทใชทดลองแสดงการเคลอนไหวของซโครงคน ขณะทหายใจ

เขาและหายใจออก

ลกษณะของอปกรณ ทาดวยไมและแถบยางยด (elastic) ประกอบดวยซไมอด 4 ชน

ขนาด 1.7 x 42 เซนตเมตร 3 ชน และขนาด 1.7 x 42 เซนตเมตร 1 ชน นาทง 4 ชนมายดกน

ดวยตะปเกยวอยางหลวม ๆ ในลกษณะกรอบรปสเหลยมผนผา สามารถดงปลายขนลงได ใช

แถบยางยด 2 เสน ยดปลาย แถบยางทง 2 เสนกบซไม 2 ซ บนและลางในแนวทแยงมม

ซไมของกรอบไมรปสเหลยม 2 ซ บนลางแทนซโครง 2 ซบนและลางซไมดานขาง ซ

หนาแทนกระดกอก (sternum) ซไมดานหลงแทนกระดกสนหลง แถบยางยด 2 เสนแทน

กลามเนอยดซโครงดานนอก (external intercostal muscle) กบกลามเนอยดซโครงดานใน

(internal intercostal muscle)

ภาพท 6.9 อปกรณซโครงเทยม

วธทดลอง เมอดงแถบยางเสนนอกกระดกซโครงซลางจะถกยกขน ซงเทยบไดกบการ

หดตวของกลามเนอยดซโครงดานนอก ทาใหกลามเนอยดซโครงดานในคลายตว จงมระยะยาว

TL 474 235

กวากลามเนอดานนอก จงดงใหซโครงยกขน ปรมาตรของชองอกเพมขนอากาศภายในชองอก

เบาบางกวาภายนอก ทาใหอากาศภายนอกเขาจมก เขาสปอดได เปนชวงการหายใจเขา ตอมา

เมอเราปลอยมอออกจากการดงสายยางยดจะกลบคนไปอยสภาพเดมซไมดานลางจะลดตาลงมา

ซงเทยบไดกบจงหวะทกลามเนอซโครงดานนอกคลายตวทาใหกลามเนอซโครงดานในหดตว จง

มระยะสนกวากลามเนอซโครงดานนอกเมอซโครงลดลงทาใหอกแฟบ ปรมาตรของชองอกลดลง

อากาศในชองอกซงมความหนาแนนและมความกดอากาศมากกวาอากาศภายนอก จงดน

อากาศผานจมกออกมาไดซงเปนชวงเวลาของการหายใจออก

อปกรณทดลองศกษาเรองเซลล

กลองจลทรรศน (microscope)

กลองจลทรรศน เปนอปกรณทมความสาคญในการศกษาชววทยาอยางยง มประโยชน

ในการศกษาโครงสรางของสงมชวตตงแตระดบเซลลซงไมสามารถมองเหนดวยตาเปลา จนถง

การศกษารายละเอยดของโครงสรางภายนอกของสงมชวตทวไป

กลองจลทรรศนทใชในระดบการศกษาขนพนฐาน และในระดบอดมศกษาทไมใชงานวจย

ขนสง เปนกลองชนดเลนสประกอบใชแสง (light compound microscope) ซงมกาลงขยายของ

เลนสวตถสงสด 100 x

ภาพท 6.10 สวนประกอบของกลองจลทรรศนใชแสงแบบเลนสประกอบ

TL 474 236

สวนประกอบของกลอง

1. ขาตง (stand) เปนโครงเหลกมสวนฐาน (base) กบแขน (arm) เปนสวนตดตงของ

อปกรณตาง ๆ

2. ลากลอง (body tube) เปนอปกรณทรงกระบอกกลวงยดตดกบสวนปลายของแขน

ขนาดความยาว 160 มลลเมตร เสนผานศนยกลาง 23.3 มลลเมตร ปลายบนเปนทสวมเลนส

ใกลตา ปลายลางตดกบแปนยดเลนสใกลวตถ

3. แปนยดเลนสใกลวตถ (revolving nosepiece) ลกษณะเปนแผนเหลกกลม ดานหนง

นน อกดานหนงเวา ดานนนมชองสาหรบใสเลนสใกลวตถ ดานเวายดตดกบลากลองตอนลาง

สามารถหมนไดรอบโดยระบบลกปนเพอการเปลยนเลนสใกลวตถ

4. เลนส (lens) มหลายชนดและทาหนาทตาง ๆ กน

ก. เลนสใกลตา (ocular or eyepiece) ประกอบดวยเลนสนน 2 ชนซอนกนอยใน

กระบอกเลนส ซงสวมอยปลายบนของลากลอง เลนสใกลตาทาหนาทขยายภาพจรงบน

ไดอะแฟรมเกดเปนภาพเสมอน ซงอยหางจากตาผดกลองประมาณ 250 มลลเมตร เลนสใกลตา

มกาลงขยายตงแต 4x ถง 30x

ข. เลนสใกลวตถ (objective lens) เปนเลนสนนตงแตสองชนขนไป เลนสใกลวตถท

มเลนสมากชน จะทาใหมกาลงขยายมากขน ทาใหภาพจรงมรปรางเหมอนของจรงมาก

กระบอกเลนสแตละอนจะมตวเลขบอกกาลงขยาย และคาแสดงประสทธภาพของเลนส

(numerical aperture ; N.A.) ไดแก

กาลงขยายตา 10 เทา (10x) มคา N.A. 0.25

กาลงขยายสง 40 เทา (40x) มคา N.A. 0.65

เลนสใกลวตถใชนามน (oil immersion objective) 100 เทา (100x) คา N.A. 1.25

ค. เลนสรวมแสง (condenser lens) เปนชดเลนสอยใตแทน ทาหนาทรวมแสง

สะทอนจากกระจกเงาหรอหลอดไฟฟาใหมความเขม เพอสองวตถบนสไลดใหสองสวางทสด

5. ไดอะแฟรม (iris diaphragm) ทาหนาทปรบปรมาณแสงใหเขาสเลนสรวมแสงมาก

นอยตามตองการ เปนแผนโลหะรปเสยววางซอนกนเปนวงกลม สามารถเลอนปดเปดใหมรกวาง

ไดตามตองการโดยใชแกนทยนออกมาดานขางเปนตวบงคบ

6. ปมปรบภาพหยาย (coarse adjustment knob) และปมปรบภาพละเอยด (fine

adjustment knob) ปมปรบภาพหยายเปนลอใหญอย 2 ขางของแขน ทาหนาทเลอนแทนขนลง

(กลองบางชนดเลอนลากลองขนลง) เพอการโฟกสภาพของวตถ ปมปรบภาพละเอยดเปนลอ

เลกอยในลอใหญอกท ทาหนาทปรบภาพใหคมชดหลงจากทโฟกสจนเหนภาพแลว

TL 474 237

7. แทน (stage) คอสวนของกลองทใชวางสไลดทมรปรางเปนเหลยม ตรงกลางมรกลม

เพอใหแสงสวางผานขนมาได สามารถเลอนขนลงไดบนแทน ขาง ๆ ร มโลหะชนยาว ๆ 2 ชน

คอทกดทบสไลด (spring clips) กลองจลทรรศนบางชนดออกแบบทจบสไลดเปนแทนกล

(mechanical stage) ซงนอกจากจะจบสไลดแลวยงสามารถเลอนสไลดไดทงแนวระดบและ

แนวดง ซงสะดวกในการเลอนตาแหนงของวตถบนสไลดไดตามตองการ

8. แหลงแสง ไดแกกระจกรบแสง (mirror) ตดอยบนขารปซอมบนฐานกลอง ใชรบแสง

เพอสะทอนไปยงวตถ เปนกระจกเงา 2 ดาน ดานเรยบสาหรบรบแสงธรรมดา สวนดานเวาทา

หนาทรบแสงเมอมแสงนอย

กลองบางชนดออกแบบแหลงแสงโดยใชหลอดไฟฟา (lamp) ซงสามารถปรบระดบ

ความเขมของแสงไดหลายระดบตามตองการ

9. ขอเอยง (inclination joint) คอขอตอระหวางฐานกบลากลอง เปนทยดตวกลองกบ

ลากลอง ใหเอยงทามมตาง ๆ กบพนราบได กลองบางชนดจะไมมขอเอยงโดยไดออกแบบตวลา

กลองเอยงไวอยแลว

วธการใชกลองจลทรรศน

กลองจลทรรศนเปนเครองมอวทยาศาสตรทมราคาแพงมาก การใชกลองไมถกวธหรอ

ใชอยางไมระมดระวง จะทาใหเกดความผดพลาดและเกดความเสยหายขนได การใชกลอง

จลทรรศนอยางถกวธมขอปฏบตดงน

1. ใชกลองทจายใหประจาตวแตละบคคล

2. วางกลองในลกษณะทตงตรง บนโตะทแขงแรงมนคง และไมควรวางรมโตะเกนไป

เพราะอาจจะถกชนตกลงมาไดงาย

3. การดกลองชนดเลนสตาอนเดยว ควรฝกใหเคยชนกบการดดวยการลมตาทงสอง

ขาง อยาหลบตาขางทไมไดด เพราะกลามเนอตาจะทางานหนก ถาดนาน ๆ จะทาใหเมอยตาได

4. หมน revolving nosepiece ใหเลนสวตถกาลงขยายตาสดเขาท คอ ตรงกบชองกลม

กลางแทน สงเกตไดจากการหมน ถาเลนสวตถอนทเราตองการหมนมาเขาทแลว จะรสกสะดด

และตดอยเมอขยบดจะไมเขยอน การใชกลองจลทรรศนจะตองเรมดจากเลนสวตถกาลงขยายตา

เสมอ

5. การปรบแสงเขาสกลองโดยจบขอบกระจกเงา หนเขารบแสงสาหรบกลองทมเลนส

รวมแสง จะใชกระจกเงาดานเรยบรบแสง หมนเลนสรวมแสงใหขนมาอยในตาแหนงทสงทสด

เพอใหเหมาะกบการรบแสงทมาจากแหลงไกล ๆ แสงจะรวมอยบนสไลดพอด เสรจแลวเปด iris

diaphragm ใหกวางทสด พรอมกบถอดเลนสตาออกชวคราว ตามองดทปากลากลอง พรอมกบ

TL 474 238

มอปรบกระจกเงาดานเรยบเขาหาแสงสวาง เอยงกระจกเงาใหอยในมมทจะไดรบแสงสะทอนเขา

ลากลองในขนาดทพอด แลวจงปด iris diaphragm ใหมขนาดเลกทสดพรอมกบสวมเลนสตา

กลบคนเขาไปในปากลากลองตามเดม

6. นาสไลดทเตรยมจะดวางลงบนแทน พยายามใหวตถทตองการอยตรงกลางเลนส

รวมแสง ใชเหลกสปรงกดทบปลายทงสองขางของสไลดไว ถากลองเปนแบบทมแทนกลใหวาง

สไลดตรงสวนทใชวางสไลด สไลดจะอยในความบงคบของเครอง ซงสามารถจะเลอนไปมาได

ตามความตองการ

7. การโฟกส ตองคานงถงระยะทางานไวเสมอวาขณะนนเรากาลงใชเลนสวตถอนทม

กาลงขยายเทาไร เพอจะไดรวาระยะทางานของมนหางหรอชด เชน ใชเลนสใกลวตถกาลงขยาย

ตา 10x ซงระยะทางานของมนคอ 7 มลลเมตร เราตองหมนปมปรบภาพหยาบใหลากลองตา

ประมาณดวาเลนสใกลวตถนนอยหางจากสไลดราว ๆ 2-3 มลลเมตร ในขณะทหมนปมปรบ

ภาพนนใหมองดปลายของเลนสใกลวตถทางดานขางดวย ถงตอนนใหมองกลองทางเลนสตา

แลวคอย ๆ หมนปรบภาพชา ๆ ใหลากลองคอย ๆ เลอนขนมาจนสามารถมองเหนภาพไดชด

ถายงเหนภาพไมชดด กใหเปลยนมาใชปมปรบภาพละเอยด ตลอดการโฟกสนถาเราเกรงวา

กระจกสไลดจะแตก อาจจะใชปมปรบภาพละเอยดหมนปรบโฟกสยางเดยวกได

8. เมอปรบภาพจนชดทสดแลว ถากาลงขยายของเลนสใกลวตถอนทใชอยไมพอ

มองเหนวตถทเราตองการเลกเกนไป มองดรายละเอยดตาง ๆ ไมชด ตองการขยายภาพใหใหญ

ขน ใหเปลยนเปนเลนสวตถทมกาลงขยายมากขน โดยหมน revolving nosepiece ใหเลนสใกล

วตถกาลงขยายทเราตองการเขาสแนวลากลอง ปกตเมอเปลยนเลนสวตถทมกาลงขยายสงขน

จะสามารถมองเหนภาพไดทนท แตอาจจะไมชด ตองปรบโฟกสดวยปมปรบภาพละเอยดอก

เลกนอย ถาแสงสวางนอยเกนไปกจดปรบ iris diaphragm และเลนสรวมแสงใหม ถาใชเลนส

กาลงขยายสงขนแลวยงไมเหนภาพ อาจจะเนองมาจากวตถอยไมตรงกบเลนสใกลวตถ วธแกไข

กลองเลอนสไลดไปมาอกเลกนอย

9. ถาตองการใชเลนสใกลวตถทมกาลงขยายสงสด (oil immersion objective) ตอง

หมนปรบภาพหยาบใหเลนสใกลวตถอนทใชอยกอนสงขนแลวจงเลอนเลนสใกลวตถกาลงขยาย

สงสดใหเขาสแนวลากลอง เลนสใกลวตถกาลงขยายสงสดนตองใชนามน ซงเปนนามนซดาใส

สะอาด ผลตมาใชเฉพาะกบกลองจลทรรศน (immersion oil) หยดนามนลงบนสไลดหรอบนแผน

กระจกปดวตถบนสไลด (cover glass) หนงหยด แลวเลอนเลนสใกลวตถโดยหมนปมปรบภาพ

หยาบใหปลายเลนสใกลวตถแตะกบหยดนามนจนตดสไลดหรอแผนกระจกปดวตถบนสไลด

แลวมองกลองผานทางเลนสใกลตา เลอนลากลองขนลงชา ๆ ดวยปมปรบภาพละเอยดจนกวา

จะเหนภาพชดเจน

TL 474 239

หลงจากการใชกลองจลทรรศนแลว ใหใชสาลชบนามนเบนซน เชดนามนซดาออกจาก

เลนสและสไลด แลวจงเชดใหแหงดวยกระดาษเชดเลนส (lens paper)

ขอพงปฏบตในการใชกลองจลทรรศน

1. กลองจลทรรศนทไดร บมาใชจะตองสารวจดความเรยบรอยเสยกอน ถาพบ

ขอบกพรองตองรบรายงานใหอาจารยหรอผควบคมปฏบตการทราบ และขอเปลยนทนท

2. เวลายกกลองควรใชมอขางทถนดจบแขนกลอง สวนอกมอทเหลอชอนฐาน คอ ให

กลองอยในลกษณะตงตรงเสมอ ทงนเปนการปองกนชนสวนตาง ๆ เชน กระบอกเลนสตาเลอน

หลดออกมา การวางกลอง อยากระแทกลงไปแรง ๆ เพราะอาจจะทาใหเลนสเขยอนได

3. ทกครงทใชกลองแลวตองเอาสไลดออกใหเรยบรอย อยาปลอยทงคางไวบนแทน ถา

เปนสไลดทเตรยมขนใชชวคราวจะตองเกบลางใหสะอาด เพอจะไดเกบไวใชในครงใหมตอไป ถา

เปนสไลดถาวรกตองเกบเขาทใหเรยบรอย

4. รกษาแทนใหสะอาด อยาใหมหยดนาอยบนสวนตาง ๆ ของกลอง ถามตองเชดดวย

ผาขาวบางใหสะอาด อยาใหกลองถกแดดหรอละอองฝน การใชสไลดกระจกปดสไลด นอกจาก

สวนทอยภายใตกระจกปดสไลดแลว สวนอน ๆ จะตองแหง เพอปองกนไมใหเลนสใกลวตถชน

และแทนเปยก เพราะจะทาใหเกดราขนทเลนสและเกดสนมสวนทเปนโลหะได กลองจลทรรศน

ควรเกบไวในททปราศจากความชน อาจจะใสสารกนความชน (silica gel) ไวในตเกบกลองดวย

5. อยาใหสารพวกกรดหรอดางอยใกลกลองจลทรรศน เชน ในการเตรยมสไลดบางครง

อาจจะตองมการเกยวของกบสารพวกกรดตาง ๆ เชน นายา fixative ตาง ๆ นน ควรจะเตรยม

ใหไกลจากกลอง

6. การปรบภาพ ขณะตามองผานเลนสตา จะตองหมนปรบภาพหยาบเพอใหลากลอง

เลอนขนมาเสมอ หรอเลอนแทนลงสาหรบกลองทมลากลองคงท ทงนเพอปองกนการชนกน

ระหวางเลนสใกลวตถกบกระจกสไลด

7. การปรบภาพดวยปมปรบภาพละเอยด บางครงจะไปตดอยขางหนง หมนปรบไมได

อกแลว อยาพยายามหมนตอไปอก เพราะจะทาใหเสย ควรแกไขโดยหมนปมปรบภาพหยาบให

ลากลองเลอนขนไป (หรอเลอนแทนลง สาหรบกลองชนดเลอนแทน) เลกนอย แลวจงหมนปม

ปรบภาพละเอยดไปในทางตรงขามกบปมปรบภาพหยาบ จนสดทางนบจานวนครงทหมนวา

ตองหมนกคร ง แลวจงหมนกลบไปทางเกาเพยงครงหนงของจานวนครงทนบไดกพอเพยงแลว

8. เมอใชเลนสใกลวตถกาลงขยายสง ใหปรบดวยปมปรบภาพละเอยดเทานน อยาใช

ปมปรบภาพหยาบ

TL 474 240

9. การทาความสะอาดเลนส ตองใชแตกระดาษเชดเลนสเทานน อยาใชผาเชดเลนส

เปนอนขาด และหามใชมอแตะตองเลนส รอยเปรอะเปอน เชน รอยมอ คราบสกปรกใหใชสาล

ชบนามนเบนซนเชดแลวเชดใหแหงดวยกระดาษเชดเลนส อยาใชแอลกอฮอลเชดเลนส

10. เมอใชกลองจลทรรศนแลวกอนเกบตองปฏบตดงน

10.1 หมนเลนสใกลวตถกาลงขยายตาสดเขาทใหอยในแนวลากลอง หมนปมปรบ

ภาพหยาบ ใหเลนสใกลวตถอยหางจากแทนประมาณ 1 เซนตเมตร

10.2 เลอนเลนสรวมแสงใหอยในตาแหนงสงทสด

10.3 ปรบกระจกเงาใหตงตรง

10.4 ตงลากลองใหอยในลกษณะแนวเดยวกบตวกลอง แลวหมนสกรลอกใหแนน

อปกรณสาหรบใชกบกลองจลทรรศน

1. การเตรยมสไลดชวคราวเพอศกษาดวยกลองจลทรรศน

อปกรณ

1) สไลด (microscope slide) และแผนกระจกปดวตถบนสไลด (cover glass)

2) เขมเขย (needle)

3) หลอดหยด (dropper)

4) วตถทจะศกษา

ขนตอนการเตรยม

1) ทาความสะอาดสไลดและกระจกปดวตถ ถาเปนสไลดทเอาออกมาจากกลองใหม ๆ

ยงไมเคยใชเลย สาหรบงานทดลองทว ๆ ไป ใชผงซกฟอกลางครงหนง แลวลางนาสะอาดก

เพยงพอแลว แตถาเปนสไลดทเคยใชงานมากอน ตองลางใหสะอาด อาจจะตองแชในนายาลาง

แกวกอน แลวจงนามาลางดวยผงซกฟอก สไลดทลางสะอาดดแลว นามาวางบนผาทไมมขนและ

สะอาด หรอวางบนกระดาษทชชชนดด วางผงใหแหง ถาตองการใชเรวกตองเชดดวยผาสะอาด

ทไมมขน หรอถามตอบกเอาเขาตอบ สาหรบกระจกปดวตถนนมขนาดเลกและบาง การลางและ

เชดตองทาอยางระมดระวง เพราะมนแตกงาย

2) หยดนาสะอาด (นากลน) ลงบนสไลด 1 หยด แลวนาวตถทตองการศกษาวางลง

บนหยดนา ถาเปนพวกเนอเยอระวงอยาใหเกดฟองอากาศปนอย ถามฟองอากาศควรไล

ฟองอากาศโดยใชเขมเขยคอย ๆ ใหฟองอากาศหายไปใหหมด

3) ปดทบดวยกระจกปดวตถ โดยตงตะแคงใกลหยดนา ทามมกบสไลดประมาณ 45

องศา แลวเลอนขอบกระจกปดวตถนเขามาใหแตะกบหยดนา นาจะซมกระจายไปตลอดขอบ

TL 474 241

แผนกระจกปด แลวคอยเอยงแผนกระจกปดลงมาปดวตถทตองการด พยายามอยาใหม

ฟองอากาศอยภายในนน การปดอาจจะใชเขมเขยชวยคาไวแลวคอย ๆ ปลอยลงมาจะสะดวก

กวาใชมอจบ เสรจแลวใชกระดาษทชชคอย ๆ ซบนาสวนทลนออกมาใหหมด แลวจงนาไปสองด

ดวยกลองจลทรรศน

ภาพท 6.11 ขนตอนการเตรยมสไลดชวคราว

2. วธทาสไลดถาวร (permanent slide)

การศกษาตวอยางของสงมชวตหรอสวนตาง ๆ ของสงมชวต การผนกลงบนสไลด

แลวศกษาดวยกลองจลทรรศน เปนวธการทด ทาใหสามารถศกษาสวนประกอบทไมสามารถ

มองเหนดวยตาเปลาได การทาสไลดถาวร ชวยใหศกษาถงรายละเอยดของสงมชวตไดมาก ม

ความสะดวกและยงใชไดนาน โดยไมตองเสยเวลาทาใหมเหมอนกบสไลดชวคราว

TL 474 242

ขนตอนการทาสไลดถาวร

1) การตรง (fixation) เปนขนหยดขบวนการเปลยนแปลงภายในเซลล (metabolism)

เพอใหสภาพของเซลลและเนอเยอของสงมชวตคงอยในสภาพคลายจรงมากทสด โดยแชเซลล

หรอเนอเยอ หรอรางกายของสตวในสารเคม ทเรยกวา ฟกเซทฟ (fixative) ชนดตาง ๆ ตาม

ความเหมาะสมกบชนดของเซลลหรอเนอเยอ เชน บแอง ฟกเซทฟ (bouin fixative) 95% ใชกบ

เนอเยอสตว เอฟเอเอ (95% formal-acetic-alcohol; 95% FAA) ใชกบเนอเยอพช เปนตน

สาหรบระยะเวลาทใชในการตรง ขนอยกบขนาดและชนดของเนอเยอ

2) การลาง (washing) หลงจากเซลลหรอเนอเยอแชอยในนายาครบเวลาทกาหนด

แลว จงนาเนอเยอออกมาลางนายา สารทใชลางนายาขนอยกบชนดของ fixative โดยทวไปใช

เอทลแอลกอฮอล 70% หรอนา

3) การยอมส (staining) การยอมสเพอตองการศกษารายละเอยดทเปนสวนประกอบ

ของเซลล เพราะสวนประกอบตาง ๆ จะยอมตดสตางชนดกน ดงนน การเลอกสทใชยอมจง

ขนอยกบความตองการทจะใหสวนใดของเซลลตดส

4) การทาเซลลปราศจากนา (dehydration) เปนขนทใชสารดงนาออกจากเซลล

เพราะถาเซลลยงมนาอยจะเกดฝาละอองนา ทาใหศกษารายละเอยดไดยาก และเกบรกษาไวใน

สไลดไมไดนาน การดงนาออกจากเซลล จะนาเนอเยอแชในลาดบเปอรเซนตเอทลแอลกอฮอล

ตาง ๆ ตงแตลาดบตาไปสง เชน 30% 50% 70% 80% 95% และ absolute ethyl alcohol

5) การทาใส (clearing) เปนการนาเซลลหรอเนอเยอมาทาใหใสดวยการแชใน

สารเคม เพอใหแสงผานเนอเยอไดด จงจะทาใหเหนรายละเอยดของเนอเยอไดชดเจน สารเคมท

ทาใหเนอเยอใสปกตจะใชไซลน (xylene) ขนตอนนตองระมดระวงเนองจากไซลนเปนสาร

อนตราย ตองไมสดดม เนอเยอทแชอยในไซลนเปนระยะเวลาหนงจะมความใส แตจะเปราะ จง

ตองระวงอยาใหเนอเยอแตกหก

6) การผนก (mounting) เปนขนทนาเนอเยอทผานขบวนการทาใหใสแลวมาผนกลง

บนกระจกสไลด แลวปดดวยแผนกระจกปดสไลด (cover slip) สารทใชผนกเนอเยอจะมลกษณะ

เหนยวใส ปกตจะใช แคนาดาบลซม (Canada balsam) วางทงไวใหแหงสนท ซงอาจตองใช

เวลานานหลายวน

7) การทาความสะอาด (cleaning) หลงจากทสารทใชผนกเซลลแหงแลวนาสไลดมา

ตกแตง โดยการเชดสวนของนายาทลนขอบกระจกปดสไลดออกมาใหสะอาด ปกตจะใชไซลน

เชดออก และเชดดวยเอทลแอลกอฮอลอกครงหนง

TL 474 243

8) การทาแผนปาย (labeling) นาสไลดททาเสรจเรยบรอยแลวมาตดแผนปายไวท

มมดานซาย ปกตจะมขนาด 2 x 2 เซนตเมตร โดยมรายละเอยดดงน ชอของตวอยางโดยการ

ระบการตดเนอเยอ เชน ตดตามขวาง (x-section) ตดตามยาว (L-section) หรอผนกทงตว

(whole mount) ชอสทใชยอม เชน fast green , safanine , และ wright’s stain เปนตน, ชอ

ผทา, วน เดอน ป ททา

การจดเกบสไลดถาวร

เกบในกลองสไลด ซงมขายทวไป หรออาจจะจดทาใชเองกได โดยการใชกลองโลหะ

หรอกลองไม กลองพลาสตกทเหลอจากใสของใชมาแลว นามาจดทาชองดวยกระดาษหรอโฟม

สาหรบใสสไลด

ภาพท 6.12 กลองเกบสไลดถาวร

ตวอยางการทาสไลดถาวร

การทาสไลดถาวรของพช

วธการทา

นาสวนของพชทตองการทาสไลดถาวร เชน ใบ ลาตน ราก ทตองการศกษามาตด

เนอเยอ (section) ใหไดชนสวนทบางพอทสามารถศกษารายละเอยดได การจะตดเนอเยอใหได

บางมากและสมาเสมอ จะตองใชการฝกฝน และใบมดโกนตองคมและบาง สงเกตไดจากชนสวน

ทลอยในนา ถาชนสวนบางจะเหนเปนลกษณะใสมาก แตถาใชเครองมอตดโดยใช microtome

จะตดไดบางตามตองการ

TL 474 244

เลอกชนสวนทดทสดมาดาเนนการดงน

1. แชชนสวนพชท section ใน 95% FAA fixative เปนเวลา 1 ชวโมง

2. ลางนายา fixative ออกจากเนอเยอพชเปนเวลา 48 ชวโมง พรอมกบการดงนาออก

จากเซลล โดยการแชในเอทลแอลกอฮอลทลาดบความเขมขนจากตาไปสง คอ 30% 50% 70%

95% ขนละ 3 ครง ครงละ 1-2 นาท

3. ยอมสเนอเยอดวยส safranin ซงละลายใน ethyl alcohol safanin 0.5% ใน 95%

ethyl alcohol โดยแชไวเปนเวลา 12 ชวโมงเปนอยางนอย

4. เมอเนอเยอตดสดแลวนามาลางสดวย ethyl alcohol 95% และ 100% ตามลาดบ 2-

3 ครง ๆ ละ 1-2 นาท

5. ยอมส fast green (สวนผสมของ 0.5% ใน clove กบ ethyl alcohol ในสดสวน 1:1)

วธการยอมใชหลอดหยดสใหทวเนอเยอพชทงไวประมาณ 2-3 นาท แลวลางส fast green ดวย

clove oil และ xylene อยางละครง ๆ ละ 1-2 นาท ตามลาดบ ซงเปนการทาใหเซลลใส

6. นาเนอเยอออกจาก xylene ไปผนก (mount) ลงบนสไลดโดยการใชยาง Canada

balsam เปนตวเชอมระหวางเนอเยอกบสไลดแลวปดดวยกระจกปดสไลด ในขนนตองระวงอยา

ใหเกดฟองอากาศในยาง แลวทงไวใหยางทใชผนกแหงสนท

กรณทยงไมพรอมทจะผนกเนอเยอจะตองแชเนอเยอไวใน xylene ได 2-3 วน ถาไมแช

ใน xylene เนอเยอจะแหงหดตวนามาใชไมได แตถาแชนานเกนไปเนอเยอจะกรอบนามาใช

ไมได เพราะแตกหก

เนอเยอทยอม 2 ส จะตดส 2 สวน คอ สวนทเปนเซลลโลส (cellulose) จะตดสเขยวของ

fast green และสวนของลกนน (lignin) จะยอมตดสแดงของ safanin ทง cellulose และ lignin

ตางกเปนสวนประกอบของผนงเซลล (cell wall) ของพช

ภาพท 6.13 การลางนายา การดงนาออกจากเซลล และการยอมสเนอเยอ

TL 474 245

การเตรยมสารเคม

1. สารทใชตรง (fixative)

นายาทใชสาหรบตรง (fixative) เนอเยอพชคอ FAA (formal acetic acid-alcohol)

ซงมสวนผสมของสารเคม 3 ชนด คอ

Glacial acetic acid 2 cm 3

Formaldehyle (37-40%) 5 cm 3

Ethyl alcohol 70% 90 cm 3

2. สยอม (stain) มกใช 2 ส ซงมวธการเตรยมทไมยงยากดงน

2.1 safranin 0 ความเขมขนทใชคอ 0.5% หรอ 1% ละลายในนา หรอเอทลแอลกอฮอล

เตรยมโดย ชงส 0.5 กรม ตวงนากลนหรอเอทลแอลกอฮอล 100 ลกบาศกเซนตเมตร ผสมสกบ

นากลนหรอเอทลแอลกอฮอล (อยางใดอยางหนง) ใชแทงแกวคนใหส (เปนผง) ละลายจนหมด

แลวนามากรองดวยกระดาษกรอง

2.2 fast green FCF ความเขมขน 0.5% เตรยมโดยการชงส 0.5 กรม ตวง

เอทลแอลกอฮอล 95% 100 ลกบาศกเซนตเมตร ผสมสกบเอทลแอลกอฮอล ใชแทงแกวคนใหส

ละลายจนหมดแลวกรองดวยกระดาษกรอง

การทาสไลดถาวรของเลอด

การทาสไลดถาวรของเลอดเพอใชศกษาลกษณะโครงสรางของเมดเลอดแดงเมดเลอด

ขาว ตลอดจนการสงเกตจานวนเมดเลอด

วธการทา

1. การทา blood smear ทาโดยหยดเลอดทเจาะจากนวมอลงบนสไลดทสะอาดและไม

มไขมน smear หยดเลอดบนสไลดใหเปนฟลมบาง ๆ

การ smear ทาโดยใชขอบสไลดดานกวางแผนหนงจดกบหยดเลอดทามม 45 องศา

เลอดจะกระจายตวไปตามความกวางของขอบสไลดแลวลากแผนกระจกไปทางเดยว จะเกดแถบ

ฟลมบาง ๆ ของเลอดเคลอบบนกระจกสไลด

2. การยอมสเมดเลอด สทใชยอมคอ ไรท สเตน (wright’s stain) ซงจะตองเตรยมแลว

ใชทนท โดยละลายส wright’s stain 0.1 กรม ในเมทลแอลกอฮอลบรสทธ 60 ลกบาศกเซนตเมตร

แลวกรองดวยกระดาษกรอง การยอมทาโดยหยดสลงไปใหทวแผนฟลมของเลอดทงไว 3 นาท

แลวหยดนากลนในปรมาณทเทากบสทหยดลงไป ทงไว 5 นาท แลวลางสโดยใชนาประปาดวย

TL 474 246

การเปดกอกนาใหผานไปบนแผนสไลด (running tap water) วางเอยงสไลดบนตะแกรงทงไวจน

แหง แลวนามาผนก (mount) ดวยยาง Canada balsam ทงไวเปนเวลาหลายวนจนยางแหงสนท

ผลของการยอมส เมดเลอดแดงจะตดสชมพ เมดเลอดขาวสวนทเปน cytoplasm จะตด

สชมพ และ nucleus จะตดสมวง

ภาพท 6.14 ขนตอนการทา blood smear

การทาสไลดถาวรของพารามเซยม (paramecium)

พารามเซยมเปนสงมชวตเซลลเดยวทใชเปนตวอยางในการศกษาลกษณะของเซลลไดด

หางายจากแหลงนาทวไป และนามาเลยงเพมจานวนไดงาย เมอนามาทาเปนสไลดถาวร เกบไว

ศกษาไดนาน ๆ

วธการทา

เนองจากพารามเซยมมขนาดเลกมาก เพอไมใหมการสญเสยพารามเซยมไปในแตละ

ขน จงควรผนกเซลลกบสไลดเสยกอน โดยการทา albumin (เปนสวนผสมของไขขาวกบกลเซอ

รนในอตราสวน 1:1) บนสไลด แลวหยดพารามเซยมลงบน albumin ทงไวระยะหนงแตอยาให

แหงสนท แลวนาไปผานกระบวนการขนตอไป โดยนาแผนสไลดแชสารในแตละขนในถวยแกวท

ใชทดลองดงน

1. การตรง (fixation) ใช bouin fixative ประมาณ 5-10 นาท

2. ลาง bouin fixative ออกจากเซลลดวย 70% ethyl alcohol จนหมดสเหลอง

TL 474 247

3. ยอมเซลลดวยส borax carmine ซงละลายในนาเปนเวลา 20-30 นาท แลวตรวจด

ดวยกลองจลทรรศนวาตดสเขมพอดหรอยง ถาสเขมเกนไป นามาแชนาเพอลางสออกเสยบาง

4. ดงนา (dehydration) ออกจากเซลลดวยแอลกอฮอลทความเขมขนตาง ๆ ตงแต

50% 70% 80% 95% และ absolute ethyl alcohol ตามลาดบ แตละความเขมขนใชเวลา 3 นาท

5. ทาใหใส (clearing) โดยแชใน xylene 3-5 นาท

6. การผนก (mounting) โดยหยด Canada balsam ลงบนสไลดในตาแหนงทมพาราม

เซยมแลวดวยกระจกปดสไลด ทงไวใหแหงอยางชา ๆ

วธการเพาะเลยงพารามเซยม

การเพาะเลยงพารามเซยม เพอใชทาสไลดถาวรเรมจากการเตรยมอาหาร คอ นาตม

ฟางขาว โดยนาฟางขาวมาหนเปนชนเลก ๆ แลวนาไปตมจนไดนาสชา รนเอาแตนาใสในบก

เกอรตงทงไวใหเยน นานาจากแหลงธรรมชาตหยดใสลงในนาฟางขาว ปดปากบกเกอรดวย

กระดาษอะลมเนยม ตงทงไวประมาณ 7-10 วน นานามาตรวจดวยกลองจลทรรศน จะเหนวาม

พารามเซยมจานวนมากอยรวมกบสงมชวตชนดอน ใหใชหลอดหยดดดนาจากบกเกอรไปเลยง

ในนาฟางขาวอกบกเกอรทเตรยมไว เพอจะเลยงพารามเซยมทบรสทธ (pure culture) มากทสด

เมอเลยงไประยะหนงจะพบวา จะมพารามเซยมจานวนมาก ซงสามารถนาไปใชทาสไลดถาวรได

การทาสไลดถาวรของพวกสตวไมมกระดกสนหลงขนาดเลก

สตวไมมกระดกสนหลงขนาดเลก เชน ไฮดรา (hydra) พลานาเรย (planaria)พยาธ

ใบไม (fluke) วธการทาสไลดถาวรของสตวพวกนจะแตกตางกนในขนเทคนค กอนการตรง

(fixation) สวนขนตอนตอจากการตรงจะเหมอนกบการทาสไลดถาวรของพารามเซยม

ไฮดรากอนตรงดวย bouin ใหหยดไฮดราบนหยดนาบนสไลดใหมนเหยยดตวใหเตมทกอน

สาหรบพยาธใบไมตบทเกบมาจาก หม วว จะมขนาดตวใหญ และการเกบตวอยางโดย

การแชมนในเลอดสตว กอนการตรงจงตองนามาลางนาใหสะอาด แลวนามาวางบนสไลด แลวใช

สไลดอกแผนประกบลงไป ใชหนงยางรดหวทายสไลด ทงนเพอไมใหลาตวพยาธบดงอ แลวจง

นาไปแชใน bouin fixative

อปกรณทดลองเรองระบบนเวศ

สวงจบสงมชวต

1. สวงตกสงมชวตกนบอนา

สวงตกสงมชวตกนบอนาเปนสวงทถวงนาหนก เพอตองการใหจมลงกนบอเพอทจะ

ตกสงตาง ๆ ทกนบอขนมารวมทงสงมชวตขนาดเลก ๆ ทจะทาการศกษาตดขนมาดวย ทกน

TL 474 248

สวงจะมขวดเกบตวอยางสงมชวต สวงชนดนใชกบการศกษาเรองระบบนเวศ และการเกบพชนา

โปรตวซว ฯลฯ

ลกษณะของสวง เปนผาโปรงหรอผาไนลอนชนดละเอยด ขงอยกบขอบเหลกพด

หอยดวยโซทองเหลองและผกเชอกไนลอนยาวประมาณ 10-15 เมตร ปลายถงรปกรวยตดออก

ใหพอดกบขวดแกวทจะสอดเขาไปได มดปากขวดกบปลายถงดวยเชอกใหแนน

วธใช โยนสวงลงไปในบอใหไกลเทาทจะโยนได เมอสวงจมถงกนบอแลวคอย ๆ

ลากสวงขนมา ถอดขวดออกแลวปดฝา หรอจะถายสงทไดทงหมดในขวดใสถงพลาสตกไวกได

พรอมจดเลขทและบนทกไวทถง เชน ถงเลขท 1 ไดจากบอลกประมาณ 2 เมตร อยกลางแดด

นาในบอใส ฯลฯ เปนการบนทกสงแวดลอมพรอมวน เดอน ป เพอนามาศกษาในหองทดลอง

หรอหองเรยน

2. สวงจบแมลง

สวงจบแมลงใชสาหรบโฉบจบแมลงบนเรว ไดแก ผเสอ ตกแตน ผง ตอ แตน

ลกษณะเปนถงรปกรวยทาดวยผาขาวบาง ยาวประมาณ 1 เมตร ปากถงขงอยกบลวดขดเปน

วงกลมมขายดกบดามไมลกษณะยาวประมาณ 1.5 เมตร ถาตองการดามสวงยาวมาก ๆ อาจทา

เปน 2 ทอน และตอโดยใชปลอกโลหะรด ซงทาใหสามารถจบแมลงทบนสง ๆ ได และสะดวกใน

การนาไปใช

ก. ข.

ภาพท 6.15 สวงจบสงมชวต สวงจบสงมชวตกนบอนา (ก) และสวงจบแมลงและสตวบก (ข)

TL 474 249

เครองมอวดระดบแสงในนา

อปกรณใชวดความลกทแสงสองผานนา

มชอวา เซคดช (secchi dish) มลกษณะเปน

แผนโลหะกลม แบงพนทเปน 4 สวน ทาสขาว

และดาอยางละ 2 สวน สลบกนตรงกลางผก

เชอกยาว 5-10 เมตร เมอตองการทราบวานาม

ความขนมากนอยเพยงใด สามารถทราบไดจาก

ระดบทแสงสองลงไปไดลกมากนอยเพยงใด

โดยการหยอนแผนเซชดชลงไปในนาจนถง

ระดบทมองไม เหนสขาวบนแผน แลวทา

เครองหมายทเชอกทระดบผวนา ดงเชอกขนมา

วดความยาวของเชอกทหยอนลงไปวายาวเทาใด นนคอ ระดบความลกทแสงสองลงไปในนา

เครองมอวดความหนาแนนของเรอนยอดตนไม

เครองมอวดความหนาแนนของเรอนยอดไมมชอวา

เดนซโอมเตอร (densiometer) มลกษณะเปนรปทรงกระบอก

กลวง ปลายดานหนงมแหวนโลหะหอยอย ปลายอกดานหนงม

เสนผานศนยกลาง 2 เสน เปนกากบาท

การใชเดนซโอมเตอร ใหถอเดนซโอมเตอรใหอยใน

แนวดง จดแหวนโลหะทแขวนไวใตเดนซโอมเตอรใหอยตรง

กากบาทพอด จากนนมองผานชองวางขนไปยงเรอนยอดไม

เหนอศรษะ สงเกตและบนทกสงทสงเกตได พบสวนทเปนส

เขยวของเรอนยอดของตนไมหรอไม ถาพบใหสงเกตวามมาก

นอยเพยงใด

เครองมอจบแมลงและสตวขนาดเลก

1. กรวยเบอรลส

กรวยเบอรลส เปนถงโลหะกลมปลายลางสอบเปนรปกรวยตดตงอยบนขาโลหะ

ภายในตอนกลางของถงมภาชนะรปกรวยสาหรบใสดน โดยมลวดตาขายชนดหยาบรองไว

ภาพท 6.16 เซคดช

ภาพท 6.17 เดนซโอมเตอร

TL 474 250

ดานลางและมฝาปดดนอยดานบน ตอนบนสดของถงโลหะมฝาโลหะทมหลอดไฟฟาปดอย ดาน

ลางสดของถงมภาชนะสาหรบเกบแมลงทรวงลงมาจากดน

กรวยเบอรลสมความเหมาะสมกบการจบแมลงทอยในดน เมอนาดนทมแมลงมาใส

ในถง แลวปดฝาถง พรอมกบเปดสวตชไฟฟา ความรอนจากดวงไฟฟาจะทาใหแมลงคลาน

ออกมาจากดนและผานตะแกรงลวดรวงลงสภาชนะเกบแมลงทรองอยดานลาง

2. เครองดดจบแมลง

แมลงทมขนาดเลก และอาจมลาตวออนนมสวนใหญเปนแมลงคลานชา ถาใชมอจบ

จะทาใหแมลงเสยหายได จงเหมาะทจะจบดวยเครองดดจบแมลง ลกษณะของอปกรณ

ประกอบดวยขวดขนาดเลก ปากขวดปดดวยจกยาง เจาะร 2 ร เสยบหลอดแกว ตอนปลาย

หลอดดานบนตอดวยทอยาง ทอหนงใชสาหรบปากดด ไมตองยาวมาก อกทอหนงสาหรบจอท

ตวแมลงมความยาวพอสมควร แมลงทถกดดจะเขามาทางทอยางและตกลงมาในขวด

ก. ข.

ภาพท 6.18 เครองมอจบแมลงและสตวขนาดเลก กรวยเบอรลส (ก) และเครองดดจบแมลง (ข)

ขวดฆาแมลง (killing bottle)

ขวดฆาแมลงเปนขวดทบรรจสารพษสาหรบฆาแมลง มหลายแบบมทงชนดทเปนตวยา

แหงและยานาชนดตาง ๆ

1. ขวดฆาแมลง บรรจตวยาแหง ลกษณะเปนขวดปากกวาง มฝาเกลยวปดสนท ตวยา

ทใชสวนมากคอ โปตสเซยม ไซยาไนด ขวดชนดนสามารถทาใชเองไดโดยบรรจสารและวสด

เปนชน ๆ จากกนขวดขนมา ดงภาพ (4.19 ก)

TL 474 251

การทาและการใชขวดฆาแมลงประเภทนตองใชความระมดระวงสงมาก เนองจาก

โปตสเซยม ไซยาไนด เปนสารพษทมอนตรายสงมาก ตองไมใหสารถกมอ เขาบาดแผล หรอสด

ไอระเหย ถาสารถกมอตองรบลางดวยสบทนท รอบ ๆ ขวดพนดวยเทปพนสายไฟใหรอบเปน

ระยะ เพอวาขวดแตกสารจะไดไมหกกระจายออกมา ขวดฆาแมลงชนดนเหมาะกบแมลงขนาดท

ไมใหญมาก เชน ผเสอ ดวงขนาดเลก ฯลฯ แมลงทตายแลวใหนาออกมาเกบตางหากอยาทง

แมลงไวในขวดฆานาน ๆ ขวดจะชน

2. ขวดฆาแมลงบรรจนายา ลกษณะเปนขวดแกวปากกวางมฝาเกลยวปดสนท บรรจ

แอลกอฮอล 75% สงประมาณ 1/3 ของขวด ใชสงกะสบาง ๆ เชน ฝากลองขนมปง หรอกระดาษ

มนมวนเปนรปกรวยตดปลายกรวยใหเปนร เสนผานศนยกลางประมาณ 0.7 เซนตเมตร ใส

กรวยสงกะสไวทปากขวด ขวดฆาชนดนเหมาะกบแมลงเลก ๆ ทจบไดยาก เชน ไรไก ไรนก

แมลงหางดด ฯลฯ วธจบถาเปนแมลงทอยในกองไมผ ๆ ใหตกกองใบไมทสงสยวามแมลงใสลง

ในกรวยตงทงไว แมลงจะคลานออกมาเมอถกสงกะสทเปนกรวย มนจะลนไหลลงไปในขวด เกบ

รกษาไวในขวดปดฝาใหมดชด เมอจะศกษาใหใชหลอดดดขนมา

ก. ข.

ภาพท 6.19 ขวดฆาแมลง ขวดชนดตวยาแหง (ก) และขวดชนดนายา (ข)

การทาแหงแมลง

แมลงทเราเกบมาไดและฆาใหตายแลว จะตองนามาทาใหแหงเพอใหเกบรกษาไดนาน

และเหมาะสมทจะใชศกษา หรอนาไปใชประโยชนอยางอน เชน การจดนทรรศการ การตกแตง

ฯลฯ ซงมข นตอนตาง ๆ ดงน

TL 474 252

1. การหอแมลง

ขณะทเราออกไปจบแมลงจะตองเตรยมกระดาษหอแมลงดวย เพราะการใสแมลง

ในขวดหลาย ๆ ตวจะทบถมกน ขา หนวด ปก จะแตกหกเสยหายได เมอแมลงตายแลวจงควร

นาออกจากขวดมาหอเกบไวในกระดาษ

ภาพท 6.20 การพบกระดาษหอแมลง

กระดาษทใชหอแมลงสวนใหญจะใชกระดาษแกวขนสาหรบลอกลาย หรอกระดาษ

อดสาเนา ไมควรใชกระดาษหนงสอพมพเพราะบางและออนเกนไป ควรทากระดาษหลาย ๆ

ขนาด เพอเลอกใชใหเหมาะกบขนาดของแมลง โดยปกตควรตดกระดาษเปนรปสเหลยมผนผา

ขนาด 22×28 เซนตเมตร หรอแบงออกเปนสองสวน สาหรบแมลงขนาดเลก พบกระดาษเปน

รปสามเหลยม เหลอขอบไวพบดงภาพ เพอเวลาใสแมลงไวขางในจะไดไมหลดออกมา และ

สามารถเกบซอนกนไดเปนสบ ๆ ตว

2. กระดานจดแมลง (setting board)

การจดทาทางของแมลงเพอเกบไวศกษาโดยวธทาแหง แมลงบางชนดตองกางปก

ออกกอนทจะทาใหแหง จงจาเปนตองใชกระดานจดแมลง ซงอาจทาจากวสดตาง ๆ เชน ไม

เนอออน โฟม กระดาษลกฟก เปนตน โดยจดแผนวสดใหมรองตรงกลางสาหรบใสตวแมลงและ

แผนวสดดานขางใชกางปกแมลง เพอตรงดวยเขมหมดดงภาพ

การจดทาทางแมลงควรใชปากคบจบตวแมลงวางบนกระดานจดแมลงใหลาตววาง

อยบนรองตรงกลาง ปกเขม (Insect pin) ทสวนอกแมลงใหตดกบกระดาน ใชเขมหมดคอย ๆ

เลอนปกบนใหขอบลางของปกตงฉากกบลาตว จดปกลางซอนปกบนใหอยในตาแหนงทจะ

ศกษาไดชดเจนใชกระดาษชนเลกยาว ๆ 2 ชน ทาบลงบนปกแลวใชเขมหมดชวยปกคาไว เสรจ

แลวใสยากนมดโรยใหทว ทงไวจนกวาแมลงจะแหงจงถอดเขมหมดทใชตรงออก เหลอแตเขมท

ปกตวแมลง นาไปเกบในกลองเกบแมลงไวใชศกษาไดเปนเวลาหลายป

TL 474 253

ภาพท 6.21 การจดทาทางแมลงบนกระดานจดแมลง

3. บตรประจาตวแมลง (Insect card) และการเกบรกษาแมลง

แมลงทจดรปรางบนกระดานจด (setting board) ถามขนาดไมใหญมากนกจะใชเวลา

ประมาณ 7 วนกจะแหง ถามขนาดใหญอาจใชเวลา 10-15 วน จงจะนาออกจากกระดานแมลงได

แมลงทแหงแลว จะนามาทาบตรบนทกประจาตว ซงอาจจะเขยนหรอพมพบนกระดาษขนาด

1×1 cm2 หรอ 1×1.4 cm

2 ขอความทบนทก คอ สถานทเกบ วนเดอนปทเกบ และชอผเกบ

นอกจากนอาจมบตรอกชนหนงทมขนาดใหญกวาเลกนอย เพอบนทกชอ

วทยาศาสตรของแมลง ชอผวเคราะห และปททาการวเคราะห บตรทงสองน จะเสยบตดกบเขม

ทปกแมลงใหมระยะหางดงภาพ

แมลงทมขนาดเลกทไมสามารถจดรปรางได อาจตดบนกระดาษสามเลยม หรออาจ

ใชเขมขนาดเลกเสยบตวแมลงและปกเขมบนแผนไมคอรกทเสยบอยกบเขมอกทหนงกไดดง

ภาพ

TL 474 254

ก.

ข.

ค.

ภาพท 6.22 บตรประจาตวแมลง (ก) ตาแหนงทปกเขมบนลาตวแมลง (ข)

และการปกเขมแมลงขนาดเลก (ค)

TL 474 255

แมลงททาบตรบนทกประจาตวเรยบรอยแลวจะเกบใสไวในกลองเกบแมลง (Insect

box) ซงทาดวยไมรปสเหลยมผนผา ดานขางดานหนงมบานพบ พนกลองดานในทงสองขางจะบ

ดวยแผนไมคอรก ซงสามารถปกเขมไดทงสองขาง กอนนาเขาเกบตองทาความสะอาดและราด

นายาปองกนแมลงรบกวน และใสสาร Naphthalene หรอลกเหมนไวดวย

กรอบไมนบประชากร

กรอบไมนบประชากรหรอแผนตาราง

ขนาดใหญ ใชสาหรบการนบประชากรหญา

ชนดตาง ๆ ตอพนท 1/4 ตารางเมตร หรอนบ

ประชากรสตว เชน แมลงในดน ไสเดอนดน

กงกอเลก ฯลฯ เพอตองการทราบจานวน

สงมชวตในเนอทททาการสารวจ

ลกษณะของอปกรณเปนซไมยาว 50

เซนตเมตร ยดดวยตะปเปนกรอบสเหลยม

จตรส และแบงแตละดานใหเปนชองวางหางกน

ชองละ 10 เซนตเมตร เจาะรแลวขงดวยเชอก

ตามรจนครบทกชอง กจะไดกรอบไมทมตาราง

อยตรงกลาง

วธใช นากรอบไมไปวางบนพนททตองการสารวจ ถาประชากรมมากกอาจใชการสม

โดยไมตองนบทกชอง เชน ตองการศกษาหญาแหวหมในสนามหญา ในพนท 1 ตารางเมตร นา

กรอบไมวางบนสนามหญาแลวนบจานวนหญาแหวหมในกรอบไมทงหมด ถามจานวนนอย แต

ถามจานวนมากอาจสมโดยนบในชอง ก ข ค แลวหาคาเฉลย เชน ชอง ก ข และ ค นบได 25

20 และ 15 ตน ตามลาดบ เมอเฉลยจะได = 3

152025 ++ = 20 ตน ตอ 100 ตารางเซนตเมตร

แลวนากรอบไมนไปวางทใหมอกโดยการสมใหทวสนามหญา คานวณหาจานวนหญาแหวหม

เหมอนเดม และหาคาเฉลยวาในสนามหญามตนหญาแหวหมทตนตอตารางเมตร

ภาพท 6.23 กรอบไมนบประชากร

TL 474 256

การคานวณหาตนแหวหมทงสนามเนองจากสนามไมไดเปนสเหลยมจตรสจงตองแบง

พนทสวนใหญใหเปนสเหลยมจตรส แลวจงนาพนทยอยมารวม และเนองจากไมมกลองวดมม

การแบงพนทจงอาจทาไดดงน

ใชไมหลกเลก ๆ สงประมาณ 30

เซนตเมตร ประมาณ 5 หลก สราง

สามเหลยมมมฉากทตรงหวสนาม ก. โดย

ปกหลกท 1 สรางสามเหลยมมมฉากโดย

วธ “3-4-5” คอ วดระยะทางจาก ก ไป ค

ใหได 4 เมตร ปกหลกไวท ค. ใชเชอก

ยาว 5 เมตร ขดจาก ค. ใหมาบรรจบกบ

เชอกยาว 3 เมตรทขงมาจาก ก. เปนจด

ข. แลวปกหลกไว เมอไดสามเหลยมมม

ฉากแลว เรมขงเชอกจากหลก ก. มาทจด

จ. ซงอยทขอบสนามอกดานหนง ระยะทาง

จาก ก. ถง จ. ยาวมากเสนเชอกอาจไม

ตรง ดงนนระหวาง ก. มา จ. ใหปกหลก ง. แลวมองเลงไปทาง ข. จะไมเหน ก. แสดงวาอยบน

เสนตรงเดยวกนนนเอง การปกหลก จ. กทาเชนเดยวกน คอ เมอมองไปจาก จ. จะไมเหน ข.

เหนแต ง. แสดงวาเสน ก. จ. ตรงแลว การหามมฉากจากดาน ก. ช. ทาเชนเดยวกน สวนอก

สองมมทเหลอไมตองหา ขงเชอกไดเลย

เมอไดพนทผนใหญแลวนามาสรางรปยอมาตราสวนลงในกระดาษ เมอไดรปทง

หมดแลวกลากเสนแบงเพอหาพนทยอย จะเปนสามเหลยมหรอสเหลยมแลวแตกรณ จากนนหา

พนทยอย แลวนามารวมกนกจะไดจานวนพนทคอนขางใกลเคยงกบการใชกลองวดหามม เชน

ตวอยางจากภาพ จะแบงพนทไดทงหมด 5 สวน จะคานวณหาพนทรวมไดดงน

การคานวณพนท (ภาพ 6.24)

พนท Ι = ½×0.5×1.5 = 0.375 ตารางเมตร

พนท ΙI = ½×1×2.5 = 1.250 ตารางเมตร

พนท ΙIΙ = 6.7×1 = 6.700 ตารางเมตร พนท ΙV = ½×2.2×12 = 13.200 ตารางเมตร พนท V = 11.5×12 = 138.00 ตารางเมตร พนทรวมทงหมด = 159.525 ตารางเมตร

ภาพท 6.24 ตวอยางพนทสารวจประชากร

TL 474 257

อปกรณศกษาความหลากหลายของสงมชวต

ตวอยางพชและสตวเปนอปกรณสาหรบการจดการเรยนรวทยาศาสตรโดยเฉพาะอยาง

ยงในสาระชววทยา พชและสตวบางชนดหาไดยาก บางชนดจะเกดขนบางฤดกาลจงควรเกบ

และนามาดองหรอทาแหง เพอใชเปนตวอยางสาหรบการสอน พชและสตวทหายากหรอมอย

เฉพาะทองถน ถาพบเหนหรอมเวลาพอทจะแสวงหามาได กสมควรหามาสะสมไว สวนพวกท

พบเหนไดทวไปหาไดงายจะเกบรกษาไวเพยงเลกนอยกไดจะทาใหไมสนเปลองวสดและเวลาอก

ทงยงไมเปนภาระในการเกบรกษา

ครวทยาศาสตรควรมทกษะ วธเกบรกษาตวอยางพชและสตว รวาจะเกบอยางไร เกบ

สวนไหนของพช การนาตวอยางพช สตว มาทาปฏบตการในหองเรยน ตลอดจนรวธการเกบ

รกษาใหอยไดนานๆ การหาตวอยางพช สตว เพอเกบรกษาไว สาหรบการเรยนการสอนเปน

งานทตองการความประณต ใชฝมอ และศลปะ เพอใหไดตวอยางสงมชวตทมคณคา เปนสงท

นาสนใจของผเรยนและผพบเหนทวไป

การเกบรกษาตวอยางพช

การเกบรกษาตวอยางพชอาจทาไดทงวธการดองและวธการอดแหง

1. วธการอดแหง (hiberium)

อปกรณทใชอดพชประกอบดวย

1) แผงไมขนาด 1.5×2.0 ฟต 2-3 ค ทาโดยใชไมระแนงขนาดกวางประมาณ 2

เซนตเมตร วางขวางกนเปนตารางใหมชองหางกน ประมาณ 5 เซนตเมตร ยดดวยตะปขนาด

เลก ๆ

2) กระดาษชนดตาง ๆ ไดแก กระดาษแขง กระดาษซบหรอกระดาษฟาง และ

กระดาษหนงสอพมพ

3) เชอกดายหรอเชอกฟางสาหรบมดแผงไม

4) นายากนแมลง คอ สารละลายเมอควรคคลอไรด 1 สวนกบแอลกอฮอล 96% 50 สวน

วธการอดแหงพช

1) จดเรยงอปกรณสาหรบอดเปนลาดบ ดงน แผงไม กระดาษแขง กระดาษ

หนงสอพมพ และกระดาษซบหรอกระดาษฟาง

2) จดเรยงสวนตาง ๆ ของพชทตองการอดแหงใหอยในลกษณะทสวยงาม เหน

รายละเอยดชดเจน บนกระดาษซบหรอกระดาษฟาง

TL 474 258

3) ปดทบดวยอปกรณสาหรบอดโดยเรยงลาดบเรมจาก กระดาษซบหรอกระดาษ

ฟาง กระดาษหนงสอพมพ กระดาษแขง และแผงไม

4) ใชเชอกมดชดอดแหงใหแนน นาไปผงแดดหลาย ๆ ครง โดยกลบขางใหไดรบ

ความรอนไดทวถง

5) นาสวนของพชทแหงแลวออกจากแผงไม มาแชในนายากนแมลง นาไปพงให

แหง แลวนามาผนกบนกระดาษแขงโดยจดวางใหสวยงาม แสดงสวนตาง ๆ ไดชดเจน

6) จดทาขอมลของพชไวทมมดานลางซายมอของกระดาษ ดงน ชอพนธไม ชอ

สามญ สถานทเกบ ชอผเกบ วนเดอนปทเกบ

ก. ข. ค.

ภาพท 6.25 แผงไมอดพช (ก), วธการจดเรยงวสดอดพช (ข)

และการผนกพชตวอยางบนกระดาษแขง (ค)

การเกบรกษาพชอดแหง

ควรเกบพชอดแหงทผนกบนกระดาษแขงไวในถงพลาสตก ปดผนกใหเรยบรอย ใส

ไวในตลนชกบาง ๆ โดยไมควรวางซอนกนหลาย ๆ แผน เพอปองกนการชารดเสยหาย และใส

สารกนแมลงพวกแนพทาลนไวดวย

2. วธดองในนายา

อปกรณทใชในการดองพช คอ ขวดปากกวางสชา มฝาปดแบบเกลยว นายาทใช

ดองพชทวไป คอ ฟอรมาลน 10% หรอ แอลกอฮอล 70% แตจะทาใหสของพชซดจางลง ถา

ตองการดองพชโดยใหมสคงทน จะตองดองในนายาซงเปนสารละลายทประกอบดวยสารเคม

ดงน

TL 474 259

โปรแตสเซยมไนเตรต 0.70 กรม

คลเซยมซลเฟต 0.25 กรม

แมกนเซยมซลเฟต 0.25 กรม

โซเดยมคลอดไรด (เกลอแกง) 0.08 กรม

เฟอรคคลอไรด 0.005 กรม

ละลายสารเคมทละอยางตามลาดบในนากลน 1 ลตร คนสารใหละลายจนหมด แลว

เตมสารละลายกรดบอรค 0.06% 1 ลกบาศกเซนตเมตร กบสารละลายแมงกานสคลอไรด

0.04% 1 ลกบาศกเซนตเมตร คนสารละลายใหเขากน เกบใสขวดไวใช

การดองพช นาสวนของพชทจะดองลางนาใหสะอาดใสในขวด เทนายาทใชดองลง

ไปใหทวมตวอยางพช ปดจกขวดใหแนนพนดวยเทปใหรอบฝา

การเกบรกษาตวอยางสตว

1. การดองดวยนายา

อปกรณทใชดอง คอ ขวดปากกวางสขาวมฝาปดแบบฝาเกลยวขนาดตาง ๆ และ

นายาทใชดองสตวทว ๆ ไป คอ ฟอรมาลน 5-10% เอทลแอลกอฮอล 70%

วธดอง ตวอยางสตวทนามาดองควรทาใหสลบหรอตาย เพอปองกนการดน เมอถก

นายา จะทาใหสวนตาง ๆ ของรางกายเสยหาย นาสตวทจะดองลางนาใหสะอาดใสในขวดดอง

เทนายาใหทวมตวสตว ปดจกใหแนน พนดวยเทปรอบฝาขวด เพอปองกนอากาศเขาไปในขวด

และปองกนการระเหยของนายา

การเลอกใชนายาตองพจารณาชนดของสตวและความเขมขนของนายา

สตวทมผวหนงออน สตวขนาดเลกและแมลง ดองในฟอรมาลน 5-8% หรอ

เอทลแอลกอฮอล 70%

สตวผวหนงแขง เชน กบ ปลา ดองในฟอรมาลน 10% โดยกรดชองทองใหฟอรมา

ลนซมเขาไปภายในได เนองจากเปนสตวทมลาตวหนา

สตวทะเล เชน ซแอนนโมน แมงกะพรนมรางกายออนนม ดองดวยฟอรมาลน 5%

สตวทะเลทมเปลอกแขง เชน กง ป กง ดองดวยฟอรมาลน 10%

2. การเกบตวอยางสตวโดยการทาแหง

การทาสตวใหแหง หรอ การสตฟ(stuff) คอการใชนายาเคมฉดเขาไปในตวสตวท

ตายแลวเพอทาใหเนอสตวไมเนาแลวปลอยใหแหงแขงหรอ อาจจะทาโดยการเอาเนอและอวยวะ

ภายในออกแลวใชสารเคมทารกษาผวหนงไมใหเนาเสย แลวใชวสดอนใสเขาแทนท

TL 474 260

การสตฟสตวอาจมจดมงหมายตาง ๆ กนเชน เพอการประดบตกแตงเพอเกบเปน

ตวอยางสตวในพพธภณฑ สาหรบในสถานศกษาสตวสตฟจะใชเปนตวอยางสาหรบการศกษา

สตววทยาเปนสาคญ การสตฟสตวเปนเรองททาไดไมยงยากมากนก อาจจดเปนกจกรรมเสรม

หลกสตรได แตไมควรใหนกเรยนทากบสตวทยงมชวต ควรทากบสตวทตายแลว สตวทนามา

ฝกหดทาการสตฟอาจใชสตวททางายๆจาพวก กง ป ปลา ทหาซอไดในตลาด หรอ สตวเลยง

ของนกเรยนทตายแลว เปนตน

การสตฟสตวทาไดกบสตวทกชนด แตทนยมทากนมากมกจะเปนพวกสตวมกระดก

สนหลง และสตวเลยงลกดวยนานม สตวทมขนาดเลก เชน ปลาขนาดเลก กง ป มกจะใชวธการ

ฉดสารเฟอรมาลน 10% แลวนาไปแชในสารละลาย บอรแรกซเปนเวลา 24 ชวโมง นามาจด

รปรางตามทตองการ ทงไวจนแหงนามาตกแตงดวยสเคลอบ แลคเกอร ใหสวยงามกนาไปใชได

แลว

การเลอกสตวทจะนามาสตฟ ตองมรปรางสวยงาม สมบรณคอมอวยวะครบถวนและ

อยในสภาพด

อปกรณสตฟสตว

1) มดพบชนดคม ขนาดตางๆ

2) กรรไกรเลกปลายแหลมตรง

3) ปากคบเลกปลายแหลมตรง

4) ปากคบเลกปลายขอ

5) ใบมดโกนชนดมคมขางเคยว

6) คมตดลวด

7) ตะไบขนาดเลก

8) ลวดขนาดตางๆ

9) ดายและเขมเยบผาขนาดตางๆ

10) สาลและกระดาษเชดมอ

11) ถงมอยางทมคณภาพด

12) วสดทใชใสตวสตว เชน นน ฟางขาว ฯลฯ

13) แปงขาวโพดหรอแปงฝนทาตว หรอแปงชนดอนทมลกษณะคลายๆกนน

14) สารผสมทใชรกษาหนงสตว คอ สารผสมของสารหนขาวกบสารสมผงใน

อตราสวน 1:1 หรอ 1:2 หรอ 1:3

TL 474 261

วธสตฟสตวขนาดเลก

สตวขนาดเลก เชน กง ป ปลาขนาดเลก ทาโดยนาสตวเหลานมาทาใหตาย หรอ

สตวทตายแลวใหม ๆ มาฉดดวยฟอรมาลน 10% หรอ แอลกอฮอล 70% ใหทวรางกาย แลว

นาไปแชในสารละลายบอรแรกซเปนเวลา 1 วน แลวนามาจดทาทาง บนไมจดรปราง ซงอาจ

ตองใชเขมหมดชวยยด หรอใชคลปหนบชวยดวย เชน สวนทเปนคลบของปลา เปนตน

ปลอยทงไวจนนายาแหง เมอสตวแหงดแลวจะคงรปรางตามทจดไวแตสของลาตว

จะเปลยนไป ซงอาจจะตองใชสชวยตกแตงใหเหมอนตอนทมชวต แลวทาทบดวยแลคเกอร จะ

ชวยใหสตวสวยงามขน

วธสตฟสตวเลยงลกดวยนม

สตวเลยงลกดวยนานม ทนามาสตฟมกเปนสตวขนาดเลก เชน กระตาย หนตะเภา

กระรอก กระแต มข นตอนการทาดงน

1) การทาใหสตวตาย (Killing) สตวทนามาสตฟถาตายมาจากอบตเหตรางกายไมม

บาดแผลกใชได ขอสาคญอยาใหขนเสยหายหรอเปอนเลอด สตวทยงไมตายตองนามาฆาให

ตายโดย ใสในถงหรอภาชนะทมฝาปดไดสนทใชสาลชบอเทอรหรอคลอโรฟอรมใสลงไป

ประมาณ 15 นาท

2) การลอกหนง (Skinning) วางสตวในลกษณะหงายทองขนใชปลายมดผาตด

แหวกขนบรเวณกลางทองออกใหเปนชอง แลวใชปลายมดกรดหนงใหขาดเปนรพอทจะเอา

ปลายกรรไกรสอดเขาไปตดหนงได ตอจากนนเลาะหนงใหหลดจากกลามเนอลาตวโดยเจาะลง

ไปทางขาหลงใหถงโคนขา แลวแลเนอขาออก สวนขาหลงอกขางหนงกทาเชนเดยวกน

เมอขาหลดอกจากลาตวแลว ทาการลอกหนงไปทางสวนหวซงจะทาใหสะดวกขน

เมอลอกไปถงขาคหนากทาเชนเดยวกบขาคหลงเมอตดขาคหนาเสรจแลว จงลอกขนไปถงสวน

ห คอยๆใชมดเซาะเนอในชองหอยาใหหนงขาด เพราะหนงบรเวณนซอนรอยขาดไมมด เมอ

เซาะเนอหหลดแลว กทาการลอกตอไปจนถงตา พยายามอยาใหขอบตาชารด ซงตองเพมความ

ระมดระวงเปนพเศษ จากนนจงลอกลงไปถงปาก จนหนงหลดออกจากกะโหลกศรษะ เมอลอก

หนงเสรจแลวจงกลบหนงเขารปเดม ถาขนมเลอดเปอนตองรบลางนาและเชดใหแหงทนท อยา

ปลอยใหเลอดแหงจนลางไมออกจะทาใหขนเสย

3) การรกษาหนง (Preserving) หนงทลอกออกแลว ตองทายาเพอใหคงทน ขนไม

หลด ยาทใชทาคอ สารผสมของสารหนขาวกบสารสม การทายาตองสวมถงมอเสมอ และตองไม

มบาดแผลทมอ เพราะสารหนอาจเขาสรางกายทางบาดแผลได ยารกษาหนงนทาผวหนงดานใน

ถาหนงแหงทาไมตด ใหใชนาทาใหเปยกครงหนงกอน ยานถาจะใหสะดวกควรเตมนาใหเปน

TL 474 262

นายาขนๆ แลวใชแปลงจมทากได การทายาตองทาใหทวทงตว สาหรบสวนกะโหลกยงตองใช

ดงนนตองตดเอาหวออกมา แคะเนอ ลกตา ลน สมอง ออกใหหมด หรออาจจะนาไปตมกได ให

เหลอแตกระดก กะโหลก เทานน

4) การสตฟ (Stuffing) เปนขนตอนใชวสดบางอยางใสเขาไปในตวสตว เพอใหม

รปรางเหมอนเดม ขนแรกตองทาขาโดยใชลวดขนาดพอเหมาะตดใหยาวประมาณ 2-3 นว

ตะไบปลายขางหนงใหแหลม แทงไปตามกระดกขาถงฝาเทา แลวงอลวดไปตามกระดก ใชลวด

ขนาดเลกพนใหลวดใหญกบกระดกขาตดกน ตอไปใชสาลพนกระดกใหมขนาดเทากบกลามเนอ

เดม ทาอยางนจนครบทง 4 ขา สาหรบหางตองใชลวดออน ใชสาลพนลวดใหมขนาดพอๆกบ

หางเดมแลวสอดเขาไปในหาง โดยเหลอปลายลวดดานหนงเอาไวสอดเขากบหนลาตว

การทาหนของสตว ทาโดยวดความยาวลาตว รอบอก และรอบทอง โดยวดจาก

ลาตวสตวทลอกออกมา วสดทใชทาหนอาจจะใชฟางขาวหรอนนกไดแลวแตจะหาไดสะดวก แต

ควรเปนวสดไมมราคาแพง กะขนาดของหนใหพอดกบลาตว บบใหแนน แลวพนดวยดายเสรจ

แลว นาหนใสเขาไปในลาตว ถามขนาดพอดแลวกนาลวดของขาทงสงอเปนมมเกยวเขากบตว

หน จดขาทงสและคอตอกบกะโหลกศรษะใหเรยบรอย จดทาทางของสตวใหอยในทาทางทเปน

ธรรมชาตทสด แลวจงเยบรอยผาอยางประณตพยายามซอนรอยผาใหมด รมฝปาก ขอบตา และ

จมก นาลวดทใชทาสปรงสอดเขาไปเพอรกษาโครงรางเดมไว สวนลกตาใชตาปลอมทมลกษณะ

และขนาดเทาของจรงมาใสแทน

ภาพท 6.26 การทาหนลาตวของสตวสตฟ

วธสตฟสตวปก

สตวปกพวก นก เปด ไก มวธการและขนตอนการสตฟเชนเดยวกบสตวเลยงลก

ดวยนานม แตทาไดยากกวาในขนตอนการลอกหนง เนองจากสตวพวกนกมขนเรยบสวยงาม

TL 474 263

ถาไมระมดระวงใหมากจะทาใหขนยบยยหรอถามเลอดเปอนจะลางออกยาก นอกจากนยงม

ผวหนงบางอาจเกดการฉกขาดไดงาย และตองระวงไมใหขนปก ขนหางหลดซงจะซอมแซมให

เหมอนเดมไดยาก

การลอกเนอทาโดยนาสตวทตายแลววางหงายทอง แหวกขนทองแลวใชมดกรดหนง

หนาทองจากกระดกสนอกลงไปถงชองทวารใชมดเซาะเนอเพอลอกหนงใหหลดออกจากลาตว

จนถงโคนขา ตดกระดกขาออกจากลาตว ทางดานโคนปกกตดกระดกใหหลดออกจากลาตวแลว

ลอกเนอทปกออก ตอจากนนลอกไปทางหวผานคอจนถงห ใชปากคบจบเนอระหวางหดงหนงจะ

หลดออก ซงอาจจะตองใชมดชวยเซาะเนอดวย ลอกหนงไปจนถงโคนปากแลวควกลกตาออก

ใชกรรไกรตดกระดกคอออกจากสวนกะโหลกศรษะซงเปนสวนทคงไวอยางเดมโดยใหตดอยกบ

หงอน ปาก เพยงแตควกเอาสมองออกใหหมดเทานน

สาหรบขนตอนการทายารกษาหนงและขน ตลอดจนการจดรปรางคงทา

เชนเดยวกบ

การสตฟสตวเลยงลกดวยนานม

ภาพท 6.27 การจดทาทางสตวสตฟชนดตางๆ

TL 474 264

อปกรณทดลองศกษาเรองพช

การทดลองศกษาธาตทจาเปนสาหรบสารอาหารปกตของพช

เครองมอประกอบดวยหลอดแกว

ทรงกระบอกหรอขวดปากกวาง มจกไม

คอรก เจาะร 3 ร รตรงกลางใสตนกลา

พชทดลองทลางรากจนสะอาดแลว ร

ดานขาง 2 รใสหลอดแกวทใชสาหรบ

เตมสารละลายอาหาร มสาลอดปลาย

การทดลองจดชดทดลองทมการ

แปรผนของธาตทจาเปน เพอเปรยบเทยบ

การเจรญเตบโตของพช

การทดลองเพอสาธตกระบวนการออสโมซส

เครองมอประกอบดวย กรวย

กานยาวบรรจสารละลายลงไปในกรวย

แลว ปดปากกรวยดวยแผนเยอทม

คณสมบตเลอกผาน (Semi permeable

membrane) นากรวยควาลงในบกเกอร

ทมสารละลาย

รป ก. สารละลายในกรวยคอ

สารละลายนาตาล ควาอยในนาในบกเกอร

รป ข. สารละลายในกรวยคอ

นา ควาอยในสารละลายนาตาลในบก

เกอรผลการทดลอง ในรป ก. เกดการ

แ พ ร ข อ ง น า จ า ก บ ก เ ก อ ร เ ข า ส

สารละลายนาตาล ทาใหระดบของ

สารละลายในหลอดแกวสงขน สวนรป

ข. นาจากกรวยแกวแพรไปสสารละลาย

นาตาลในบกเกอร ทาใหระดบของเหลว

ในหลอดแกวลดลง

ภาพท 6.28 การทดลองธาตอาหารทจาเปนของพช

ภาพท 6.29 การทดลองออสโมซส

TL 474 265

การแพรของอนภาคจากดานหนงของเยอเลอกผาน หรอออสโมซส คอ การแพรของ

อนภาคขนาดเลกของนาผานเยอเลอกผาน ขณะทอนภาคขนาดใหญของสารละลายอนทรย

(นาตาล) ไมสามารถผานได

การทดลองออสโมมเตอรดวยมนฝรง (Potato osmometer)

เครองมอประกอบดวย หวมน

ฝรงทนามาปลอกเปลอกออก ตดหว

ทายใหเรยบ เจาะเอาเนอตรงกลางออก

ใหเปนหลมลก ใสสารละลายนาตาล

เขมขนลงไปในหลม นาไปวางในอางนา

เมอเวลาผานไป สารละลายนาตาลจะม

ระดบสงขน ถานาหวมนฝรงนไปตม

แลวนามาทดลอง จะพบวาไมเกดการ

ออสโมซส

การทดลองน เพอศกษาการ

ออสโมซสในเซลลพช

การทดลองแรงดนราก (Root pressure)

เครองมอประกอบดวย ตนไมท

ปลกในกระถาง นามาตดใหเหลอลาตน

เหนอดนยาวประมาณ 2 นว ตอหลอดแกว

เขากบลาตนโดยใชทอยาง หยดนามน

ลงไปในหลอดแกว เพอปองกนการ

ระเหยของนา เมอเวลาผานไป พบวา

ระดบนาในหลอดแกวสงขน

แสดงวา รากมการดดนาขนไป

ตามลาตน ดนนาในหลอดแกวใหสงขน

ไป แรงดนนานคอ แรงดนราก

ภาพท 6.30 การทดลองออสโมซสดวยมนฝรง

ภาพท 6.31 การทดลองแรงดนราก

TL 474 266

การทดลองการคายนาของพช

การทดลองใชกระถางบรรจ

ดน 2 กระถาง ปดปากกระถางดวย

แผนยาง กระถาง ก. ปลกตนไม

กระถาง ข. ไมปลกตนไม ใชครอบ

แกวครอบไวทง 2 กระถาง ภายใน

ครอบแกวบรรจแคลเซยมคลอไรด

ท ช ง น าหนก ไวแล ว ท ง ไ ว 24

ชวโมง แลวนาแคลเซยมคลอไรด

ไปชงนาหนก พบวาแคลเซยมคลอ

ไรดในครอบแกว ข . มนาหนก

เพมขนเนองจากแคลเซยมคลอไรด

ดดความชนจากอากาศในครอบแกว

สวนแคลเซยมคลอไรดในครอบแกว ก. มนาหนกเพมขนเกดจากแคลเซยมคลอไรดดดความชน

จากสวนทพชคายนารวมกบอากาศในครอบแกว กลายเปนไอนาทแคลเซยมคลอไรดดดไว

ดงนนความแตกตางของนาหนกของแคลเซยมคลอไรดในชดการทดลอง ก. และ ข.จงเปน

ความชนทพชคายออกมา

ภาพท 6.32 การทดลองการคายนาของพช

TL 474 267

การทดลองการคายนาของพชเปรยบเทยบกบการระเหยของนาในปรากฏการณ

กายภาพ

การทดลอง ใชหลอดแกว 2 หลอด (ก.

และ ข.) มปลายดานหนงอยในปรอท ปลายบน

ของหลอดแกว ก. ตออยกบกงไม โดยมทอยาง

เปนตวเชอมตอ ปลายหลอดแกว ข . เ ปน

กระเปาะบรรจปนปาสเตอร ภายในหลอดแกว

ทง ก. และ ข. บรรจนา

กงไมทใชสาหรบการทดลองตองตดใน

นาเพอปองกนไมใหเกดฟองอากาศในทอลาเลยง

ซงจะขดขวางการดดนา

เม อพชคาย นา น าจะถกดดขนไป

สงเกตไดจากระดบปรอททขนมาแทนทนาใน

หลอด ซงแสดงวา เมอพชคายนาออกไป นาจะ

ถกดดขนไปในหลอด

สวนปนปาสเตอรทใสกระเปาะของ

หลอดแกว ข. จะมรซงทาใหนาระเหยได สงเกต

ไดจากระดบปรอททสงขนเลกนอย แสดงวา

ปรอทถกดดขนไป

ภาพท 6.33 การทดลองการคายนาของพช

เปรยบเทยบกบการระเหยของนา

ในปรากฏการณกายภาพ

TL 474 268

การทดลองวดอตราการคายนาดวยโปโตมเตอร (Potometer)

โปโตมเตอร คอ อปกรณทใชวดการคายนาของ

พช ประกอบดวยขาตงเหลกพรอมทจบ 1 ชด หลอด

แคปฟลลารทมเสนผานศนยกลางของรภายใน 0.8

มลลเมตร ยาว 30 เซนตเมตร สายยางสาหรบสวมตอ

กบหลอดแคปปลลาร และแกวใสนาส (รป ก.) หรอ

อปกรณสาเรจรป (รป ข.)

วธทดลอง จดเตรยมอปกรณโดย ยดหลอดแคปปลลารกบขาตง ใหปลายลางจมอยใน

นาสในแกวหรอบกเกอร สวนปลายบนตออยกบกงไมทดลองซงมใบอยดวยโดยใชหลอด

พลาสตกเปนขอตอ ระหวางปลายหลอดแคปปลลารกบปลายกงไม

กอนเสยบปลายกงไมลงไปในหลอดพลาสตกกรอกนาลงไปในรหลอดแคปปลลารใหเตม

โดยเทนาผานทางหลอดพลาสตก ถาตองการวดอตราการคายนาใหทาสเกลตดขางหลอด

แคปปลลาร และจบเวลาการไหลของนาสแลวนาไปคานวณ

การจดเตรยมเครองมออาจจดใหหลอดแคปปลลารอยในแนวนอนกได โดยงอปลายทง

2 ดานของหลอดแกว ปลายทตอกบกงไมงอขน และปลายทจมในนาสงอลง

ตวอยาง การคานวณ เมอทาการทดลองไปได 1 นาท วดคอลมนของนาในหลอด

แคปปลลารทเคลอนทไปทดแทนนาทถกปลอยออกไปทางปากใบของพชเปนระยะ 7 เซนตเมตร

ก. ข.

ภาพท 6.34 การวดอตราการคายนาดวยโปโตมเตอรทสรางขน (ก) และเครองมอสาเรจรป (ข)

TL 474 269

เสนผานศนยกลางของหลอดแคปปลลาร = 0.8 มลลเมตร

= 0.08 เซนตเมตร

พนทหนาตดของรภายในหลอด = 2

2

0.08722

× ลกบาศกเซนตเมตร

ปรมาตรของนาในหลอดแคปปลลาร = ( )20.047227 ×× ลกบาศกเซนตเมตร

= 0.352 ลกบาศกเซนตเมตร

∴อตราการคายนาของกงไมทใชทดลอง = 0.352 ลกบาศกเซนตเมตร/1 นาท

การทดลองกระบวนการสงเคราะหดวยแสงของพช

1. การทดลองทแสดงวาแกสคารบอนไดออกไซดในบรรยากาศจาเปนตอกระบวนการ

สงเคราะหดวยแสง

การทดลองนาใบพชสเขยวทยงตดกบ

ตนใสในขวดแกวใสทมสารละลายโพแทสเซยม-

ไฮดรอกไซด (Caustic potash) อยทกนขวด ปด

ปากขวดดวยไมคอรก ในเวลาตอมา คารบอนได-

ออกไซดในขวดจะถกดดจนหมด เมอปลอยใหใบ

พชไดรบแสง 2-3 ชวโมง นาใบพชไปทดสอบ

แปงดวยสารละลายไอโอดน พบวาไมเปลยนเปน

สนาเงน แสดงวาพชไมสงเคราะหดวยแสงเมอไม

มแกสคารบอนไดออกไซด จงไมมแปงเกดขน

ภาพท 6.35 การทดลองพชใชแกส

คารบอนไดออกไซดในการสงเคราะหดวยแสง

TL 474 270

2. การทดลองเพอแสดงวาพชสงเคราะหดวยแสงไดแกสออกซเจน

การทดลอง ใส น าซ งมแ กส

คารบอนไดออกไซดในบกเกอร ใชพชนาส

เขยว เชน สาหรายหางกระรอก ใสกรวย

กานสน คว าในนาในบกเกอร เกบแกส

ออกซเจนโดยแทนทนาในหลอดทดลอง นา

ชดการทดลองไปใหไดรบแสง นาแกสทเกบ

ไดไปทดสอบแกสออกซเจน โดยจดไมขด

แลวดบเปลวไฟใหเหลอแตถานแดง ใสลง

ไป จะเกดการลกไหมเปนเปลวไฟเกดขน

3. การทดลองเพอแสดงวาแสงเปนปจจยทจาเปนตอการสงเคราะหดวยแสง

การทดลอง ใชแผนไมคอร

กบาง ๆ หรอกระดาษแขงสดา 2 แผน

ประกบใบทงสองดาน แลวนาไปให

ไดรบแสงเปนเวลา 2-3 ชวโมง

หลงจากนนนาแผนไมคอรกหรอกระ

ดาษออกจากใบ นาไปทดสอบแปงดวย

สารละลายไอโอดน พบวาบรเวณใบทม

ไมคอรกประกบอยจะไมมสนา เงน

แสดงวาพชไมสงเคราะหดวยแสงเมอ

ไมไดรบแสง จงไมมแปงเกดขน

ภาพท 6.36 การทดลองการสงเคราะหดวยแสง

ของพช ไดแกสออกซเจน

ภาพท 6.37 การทดลองแสงจาเปนสาหรบ

การสงเคราะหดวยแสงของพช

TL 474 271

การทดลองปจจยทมอทธพลตอการเจรญเตบโตของพช

1. การเจรญโคงงอของพชทเกดจากการกระตนของแรงดงดดของโลก (Geotropism)

เมอเมลดพชวางอยในแนวตง

รากจะเจรญลงดานลาง และลาตนจะ

เจรญขนไปดานบน ซงเปนอทธพลของ

แรงดงดดของโลก ในทานองเดยวกน

ถาวางเมลดใหอยในแนวนอนในดน

หรอเกบไวในทมดทมความอบอนเปน

เวลาหลายวน เมอเมลดงอกรากจะงอ

ลง สวนลาตนจะงอขนทง ๆ ทอยใน

แนวนอน

รากออน (radicle) จะโคงงอลงขางลาง เพราะเขาหาแรงดงดดของโลก (positively

geotropic) และลาตนจะโคงงอขน เพราะหนแรงดงดดของโลก (negatively geotropic)

2. การเจรญโคงงอของพชทเกยวกบการกระจายของแสงไมเทากน (Heliotropism or

Phototropism)

ภาพท 6.39 การตอบสนองของพชตอแสงสวาง

ภาพท 6.38 การตอบสนองของพชตอแรงดงดด

ของโลก

TL 474 272

การทดลองอทธพลของแสงตอการเจรญของพช ทาในกลองสเหลยมขนาด 1x1x2

ฟต ปลายดานหนงเปนฝาเลอนไดสาหรบใสกระถางปลกพชทดลองเขาไปได สวนปลายทอย

ตรงขามเปนบานประตเลอนสาหรบเปดใหแสงผานเขาไปไดตามตองการ ภายในกลองทาสดา

เพอปองกนแสงสะทอน

เพาะเมลดถวในกระถาง 2 กระถาง กระถางหนงใสไวในกลองเปนเวลาหลายวน อก

กระถางเกบไวในทมแสงสวาง เมอเมลดถวงอก เปรยบเทยบการเจรญของถวทอยในกลองกบ

ถวทอยนอกกลอง ถวทอยนอกกลองจะมลาตนตรงสนแตอวนแขงแรงและมสเขยว ในขณะทถว

ทอยในกลองมลาตนโคงเขาหาแสง ลาตนผอมยาว และมคลอโรฟลลนอย

3. การทดลองแสดงผลของแสงตอการเจรญของราก

ทดลองโดยปลกตนกลาพชใน

แกวทรงกระบอกโดยปดดวยกระดาษส

ดาเกอบหมด เหลอเปนแถบแคบๆ

สาหรบใหแสงผานได นาชดทดลองวาง

ไวใหไดรบแสง หลงจากน 2-3 วนจะ

เหนลาตนโคงงอเขาหาแสง ในขณะท

รากเบนในทศทางทตรงขามกบตน คอ

หนแสง (negatively heliotropic)

ภาพท 6.40 การตอบสนองของรากพชตอแสงสวาง

TL 474 273

4. การทดลองการเจรญโดยโคงงอของรากในสภาพทมการกระจายของความชนไม

เทากน (Hydrotropism)

ทาการทดลองโดยวางเมลดถว

บนตระแกรงลวด แลวคลมดวยกระดาษ

ทมความชน แขวนตะแกรงในแนวนอน

(รป ก.) ในทอบอน เมอเมลดถวงอก

รากออนจะยนตรงลงมา แสดงวา ราก

เจรญเขาหาแรงดงดดของโลก (positive

geotropism) กรณนรากจะไมแสดงการ

ตอบสนองความชน ทงนเนองมาจาก

รากไดรบความชนจากแหลงความชนท

เทากนทกดานของราก

ในทานองเดยวกน ถาแขวน

ตะแกรง เพาะเมลดใหเอยงเปนมม 45

องศา (รป ข.) เมอรากงอกออกมา มน

จะโคงงอเขาหาความชน (hydrotropic curvature) โดยรากจะเบนเขาหา ตะแกรง ทเปนเชนน

เพราะการกระจายของ ความชนไมเทากน รากจงงอเขาหาตะแกรง จนกระทงไดรบนาซงเปน

ตวกระตนทจะไดรบทวทกดาน แทนทจะเปนอทธพลของแรงโนมถวงของโลก

5. การทดลองสาธตการเจรญเขานาของราก (Positive Hydrotropism)

ทดลองโดยใชกระบะไมทมพน

เปนรใสดนแหง ตรงกลางกระบะใส

กระถางดนเผาทใชปลกตนไม ซงนาซม

ผานได อดรทกนกระถาง ใส นาใน

กระถาง รอบ ๆ กระถางฝงเมลดถว

จานวนหนง ความชนมเพยงนาใน

กระถางเทานน หลงจากนนประมาณ

10 วนเมลดจะงอก รากออนแทนทจะ

งอกลงไปตรง ๆ กลบงอเขาหาตะแกรง

แสดงวา รากเจรญเขาหานา (positively

hydrotropic)

ภาพท 6.41 ทดลองการตอบสนองของรากพชตอนา โดย

เพาะเมลดถวในตะแกรงทแขวนในแนวราบ (ก) กบตะแกรง

ทแนวเอยงเปนมม 45 องศา (ข)

ก. ข.

ภาพท 6.42 การเจรญเขาหานาของราก

TL 474 274

อปกรณทดลองการแบงเซลล

การแบงเซลล (cell division) เปนกระบวนการสบพนธของเซลลซงมความจาเปน

สาหรบสงมชวต ในเซลลยคารโอต (eukaryotic cell) มกระบวนการแบงเซลล 2 แบบ คอ

1. ไมโทซส (mitotic cell division) เปนการแบงเซลลรางกาย ทาใหมการเพมจานวน

เซลล เปนผลใหรางกายเตบโตและซอมแซมเซลลทสกหรอ

2. ไมโอซส (meiotic cell division) เปนการแบงเซลลเพอสรางเปนเซลลสบพนธ เซลล

ทจะทาการแบงจะมการจาลองตวเองของโครโมโซม 1 ครงจะได 2 เซลล และมการแบง 2 ครง

ทาใหไดเซลลใหม 4 เซลล ซงแตละเซลลจะมจานวนโครโมโซมเปนครงหนงของเซลลเดม

เพอความสะดวกในการศกษากระบวนการแบงเซลล จงแบงขนตอนของการแบงเปน 4

ระยะ ตามพฤตกรรมของโครโมโซม ไดแก ระยะโพรเฟส (Prophase) ระยะเมทาเฟส

(Metaphase) ระยะแอนาเฟส (Anaphase) และระยะทโลเฟส (Telophase)

ในการศกษาขนพนฐาน สามารถจดปฏบตการสาหรบการศกษากระบวนการแบงเซลล

แบบไมโตซส จากการนาปลายรากพชซงเปนสวนทกาลงเจรญเตบโตมการแบงเซลลตลอดเวลา

มายอมส เพอศกษาลกษณะโครโมโซมในระยะตาง ๆ ของการแบงเซลล นกเรยนสามารถทา

ปฏบตการไดตงแตการเตรยมรากพช การเตรยมสไลด ตลอดจนการยอมส

การเตรยมรากพช

นาหวหอมวางบนตะแกรงลวดทมรขนาดพอทจะวางได หรออาจใชไมจมฟนเสยบ

เพอใหวางบนปากบกเกอรซงใสนาไวเตมได ทงไว 1 วน เรมมรากงอก

ก. ข.

ภาพท 6.43 การเพาะหอมในนา (ก) และการแบงไมโทซสของเซลลรากหอม (ข)

จากการศกษาการหาอายการงอกของรากทเหมาะสมสาหรบการศกษากระบวนการแบง

เซลล ของหทยา กากวงศ และวไล ชยสมพร พบวารากทมอายการงอก 1 วน มจานวนเซลล

TL 474 275

เฉลยทแบงมากทสด และพบระยะตาง ๆ ของการแบงเซลลครบทกระยะในบรเวณใกลเคยง จง

เหมาะสมสาหรบการศกษากระบวนการแบงเซลล

การยอมโครโมโซมโดยวธ squash technique

ตดปลายรากหอมตามขวางบรเวณสขาวขน ซงเปนบรเวณทมการแบงเซลล วางบน

สไลด หยด 1 M HCl ลงไป 1 หยด ทงไว 2-3 นาท ใชกระดาษทชชซบออก ลางดวยนากลนอก

2 ครง โดยแตละครงหยดนากลนลงไป 1 หยด ทงไว 2-3 นาท ใชกระดาษทชชซบออก จากนน

หยดสยอม 1% Aceto-orcein ลงไป 1 หยด ทงไวประมาณ 5 นาท ปดดวยแผนแกวปดสไลด

ใชนวหวแมมอกดลงไปแถว ๆ บนแผนแกวปดสไลด ใหเซลลแผออกเปนแผนบาง ถาเซลลแผ

ออกไมบางพอ ใหเคาะเบา ๆ ดวยยางลบปลายดนสอ นาไปตรวจดดวยกลองจลทรรศน

TL 474 276

แบบฝกหดทายบท

1. อปกรณนบจลนทรยมลกษณะอยางไร ใชศกษาเรองอะไรบาง บอกวธการใชอปกรณ

2. ตถายเชอใชสาหรบการจดกจกรรมการเรยนรเรองอะไร มวธใชอยางไร

3. การสอนเรองการหายใจโดยการทดลองตองเกยวของกบอปกรณอะไรบาง แตละ

อปกรณมวธการใชอยางไร

4. บอกสวนประกอบพรอมหนาทของกลองจลทรรศนชนดเลนสประกอบ

5. ขอปฏบตในการใชกลองจลทรรศนมอะไรบาง

6. ถาตองการศกษาเซลลเยอหอมจะตองเตรยมสไลดอยางไร

7. บอกขนตอนการทาสไลดถาวรของเนอเยอพช

8. บอกวธการเตรยมสไลดเพอศกษาเซลลเมดเลอดโดยทา Blood Smear

9. ถาตองการวดความลกของแสงในแหลงนาตองใชเครองมออะไร และมวธใชอยางไร

10. อปกรณการศกษาความหนาแนนประชากรคออะไร มวธการใชอยางไร

11. อธบายการทาตวอยางพชอดแหง

12. อธบายการใชเครองมอออสโมมเตอร

13. อธบายการวดอตราการคายนาดวยโปโตมเตอร

14. อธบายการทดลองเพอพสจนวาพชสงเคราะหดวยแสงไดแกสออกซเจน

15. อธบายวธการทาแหงแมลงตงแตการฆา จดรปราง และการเกบเพอจดแสดง