A Pataca un Universo - inorde.cominorde.com/wp-content/uploads/2020/06/A-pataca-un-universo.pdf ·...

72
A Pataca un CENTRO DE DESENVOLVEMENTO AGROGANDEIRO PROXECTO PATACA XINZO CAPITAL DA LIMIA NOVAS TENDENCIAS DE INVESTIGACIÓN EN PATACA Actualidade Investigación Reportaxe Innovación Publicación do II Salón Monográfico da Pataca 2010 Universo

Transcript of A Pataca un Universo - inorde.cominorde.com/wp-content/uploads/2020/06/A-pataca-un-universo.pdf ·...

  • A Patacaun

    CENTRO DE DESENVOLVEMENTOAGROGANDEIRO

    PROXECTO PATACA

    XINZO CAPITAL DA LIMIA

    NOVAS TENDENCIAS DEINVESTIGACIÓN EN PATACA

    Actualidade

    Investigación

    Reportaxe

    Innovación

    Publicación doII Salón Monográfico da Pataca 2010

    Universo

  • 3

    4 Saúda| Xosé Luis BaltarPumar

    Presidente da Deputación

    Provincial de Ourense

    5 Saúda| Samuel JuárezCasado

    Conselleiro do Medio Rural

    6 Relación de Expositores ePlano do Salón

    8 Programa do II SalónMonográfico da Pataca

    19, 20, 21 de novembro de

    2010

    9 EntrevistaAlcalde de Xinzo de Limia

    10 ReportaxeEl riego con aspersores

    16 ReportaxeLos nematodos del quiste

    19 ReportaxeProyecto Patata- Fichas

    29 New HollandPLM de New Holland y el

    cultivo de patata

    30 EntrevistaCarlos Vila, xerente Galicia

    Calidade

    32 ReportaxeConsello Regulador da IXP

    Pataca de Galicia

    34 INEGAVivenda bioclimática

    demostrativa en Sotavento

    38 ReportaxeHistoria da Pataca

    42 Reportaxe-GaleríaFotografías do Concurso de

    Tapas 2010 e Salón 2008

    50 ReportaxeCentro de Desenvolvemento

    Agrogandeiro de Xinzo de Limia

    54 ReportaxeXinzo, capital da Limia

    56 ReportaxeEl sector de la patata en

    Polonía, Hungría y Rumanía

    62 ReportaxeLa patata de siembra en

    Francia

    66 ReportaxeNuevas tendencias de

    investigación en patata

    68 ReportaxeLa Biofumigación que

    produce el cultivo de colza

    Número 1- 2010

    Edición INORDE

    Fotografías y colaboraciones:Xunta de GaliciaINEGAConsellería do Medio RuralOrballo Comunicación S.L.INORDEDeputación OurenseCentro de Desenvolvemento AgrogandeiroConsello Regulador da IXP Pataca de GaliciaNew Holland

    ImpresiónGRÁFICAS NITO

    Depósito legal:

  • Estamos ante unha nova edición deste Salón de exaltación dundos produtos agrícolas que aportan máis economía ó agro galego,sendo ademais un dos seus actores principais: A PATACA

    Benvidos polo tanto, a este II Salón Monográfico da Patacade Galicia, que abre o futuro a un sinfín de oportunidades nocampo agrícola, agroindustrial e gandeiro.

    É unha aposta da Deputación, cara ó camiño da Investigación,Desenvolvemento e Innovación, nuns sectores básicos para a eco-nomía ourensá que contribuen a xerar maior valor engadido.

    Permítanme que faga unha curta reflexión sobre a industriaagroalimentaria, e que lles defina brevemente a estratexia queseguimos dende a propia Deputación Provincial ou a través doInorde.

    A industria agroalimentaria da nosa provincia, non sem-pre positivamente valorada, presenta os mesmos problemasque no resto de España e a maioría dos países que integrana Unión Europea.

    Mostra este sector, unha realidade chea de contrastes, e en oca-sións moi artesanal, pero en constante adaptación á demanda,satisfacendo ós consumidores máis esixentes, pero mantendo opositivo do tradicional.

    Por iso, e neste momento de crise, debemos de pararnose analizar a situación á que se enfronta o sector agroali-mentario especialmente no campo da innovación tecnolóxi-ca e da formación persoal e profesional dos axentes queoperan neste heteroxéneo sector.

    Este sector, no que a pataca xoga un papel relevante, está for-temente atomizado, cunha estrutura na que predominan pequenas emedianas empresas, e aínda que no pasado valorábase como unhadeficiencia estrutural, hoxe observamos que é todo o contrario e queesta atomización achega vitalidade e capacidade de iniciativa facilitan-do a súa adaptación a situacións conxunturais desfavorables, conver-tendo ó sector agroindustrial en lider, xunto ó enerxético, do crece-mento industrial español, que en poucos anos ve como o seu sectorprimario evoluciona hacia o terciario.

    No sector agroalimentario da nosa provincia creamos unha redede Centros técnicos, de investigación e interpretación que asegu-ren a transferencia de tecnoloxía e o acceso á innovación dos axen-tes que fan posible un funcionamento máis eficiente e coordinadono conxunto do sector.

    Esta rede incorpora os seguintes Centros: Centro deDesenvolvemento Agrogandeiro en Xinzo de Limia, CentroAgroforestal en Riós, Centro de Interpretación do Olivo e

    Aceite de Vilardevós e da Seta en Vilariño de Conso, unhaBodega experimental en Monterrei, ademais de fincas e pran-tacións de ensayos que nos permiten traballar dende e para o sec-tor primario.

    Todos eles enmárcanse dentro dos proxectos da Unión Europeae dos seus programas Interreg III-A transfronteirizos:

    • Proxecto Castaña, seta e olivo (SP1.E9/02) cunhainversión global de 2.530.000 Euros.

    • Proxecto Mercaganado (SP1.P156/03) cunha inver-sión global de 422.688,41 Euros.

    Melloramos con esta rede de Centros a asistencia técnica,administrativa e xurídica ás diversas comarcas da provincia paraaumentar a calidade dos productos que sustentan o sector agroin-dustrial: pataca, castaña, viño, potenciando ademais o olivo, a setae a horta, e con importantes actuacións, ademais, no eido forestale gandeiro.

    Pretendemos dotar aos seus axentes de ferramentas que llespermitan competir na Unión Europea dos 27, xa que esta maiorcompetencia esixe unha “mellor calidade” a un “menor prezo” eesto só se pode conseguir mediante un crecemento da nosa pro-dutividade que pasa, entre outras cousas, pola mellora da forma-ción do capital humano, a transformación de sistemas, e a intro-ducción de novas tecnoloxías.

    Dende a Deputación e o Inorde invitamos a crear xuntos o futu-ro, a potenciar asociacións e, sobre todo, a constituír agrupaciónsde agricultores e así compartir custos e distribuir traballos orienta-dos a acadar máis rendabilidade, que sin dúbida redundará na cali-dade de vida dos nosos agricultores e as súas familias e seguro con-formará unha nova mentalidade, máis solidaria e competitiva.

    Na Deputación e no Inorde non pretendemos estar sós nestatarefa e esperamos seguir contando coa Xunta de Galicia, contodos os concellos da provincia, coa Universidade, cos diferentesconsellos reguladores e cos axentes impricados do sector. Xa queentendemos que só sumando vivencias, esforzos e experienciaspodemos cubrir as necesidades que nos trasladan os diferentessubsectores agrícolas, agroalimentarios, gandeiros e forestais danosa provincia.

    Temos que sumar, co único obxectivo de crear un “ruralvivo” e polo tanto competitivo.

    Desexo que disfrutedes deste Salón Monográfico, e queesta revista de contido técnico – científico sobre a patacasexa de máximo interese para vos.

    4

    D. José Luis Baltar PumarPresidente da Deputación Provincial de Ourense

    Saúda

  • En Galicia a pataca é, dende a súa extensión polo noso terri-torio trala súa chegada procedente do Novo Mundo, un dossinais de identidade indiscutibles do noso agro.

    De feito, a nosa Comunidade constitúe un dos princi-pais lugares de produción dentro de España.

    En concreto, e malia que resulta moi difícil coñecer con exac-titude a cantidade de pataca producida anualmente en Galicia,dadas as especiais características deste cultivo, que en granparte se dedica ao autoconsumo, a estimación desta cifra, coaslóxicas oscilacións anuais, sitúase ao redor do medio millón detoneladas.

    Isto representa preto do 15% da produción española e colo-ca á nosa comunidade como a terceira en volume de produción,tras Castela-León e Andalucía.

    Pola súa parte, a produción española, con máis de 3 millónsde toneladas, converte ao noso país no sexto por volume deprodución dentro da Unión Europea.

    Polo que respecta á superficie dedicada a este cultivo enGalicia, hai que sinalar que supón preto do 6% da dedicada entotal a cultivos herbáceos.

    Pódese dicir que a pataca cultívase en todo o territorio dacomunidade autónoma, principalmente para autoconsumo, aíndaque destacan as comarcas de Bergantiños, Terra-Cha, A MariñaLuguesa, Terra de Lemos e en especial A Limia.

    Nesta comarca ourensá o cultivo da pataca ten vocación com-ercial e é, con distancia, a principal actividade do sector agrarioe base fundamental da economía da bisbarra.

    Estímase que a produción nesta comarca está entre as100.000 e as 120.000 toneladas anuais.

    Xa que logo, dificilmente podíamos topar mellor escenariopara acoller este Salón Monográfico que a vila de Xinzo, capital-idade oficiosa do tubérculo dentro de Galicia, co permiso, porsuposto, desas outras zonas nas que tamén se produce patacade calidade.

    Por iso compráceme especialmente saudar aos organi-zadores, expositores e, en xeral, a tódolos participantes evisitantes deste Salón, que con esta segunda edición con-solidase xa como cita obrigada para tódolos axentes queparticipan dun ou outro xeito na cadea de valor da pata-ca de Galicia, un produto senlleiro da nosa excelentedespensa agroalimentaria.

    Este evento ten ademais a bondade de contribuír a poñer envalor a produción amparada pola Indicación Xeográfica “Patacade Galicia”, un dos moitos e merecidos distintivos de calidadecon que conta o agro galego.

    As patacas acollidas á certificación de calidade desta I.X.P.deben ser da variedade Kennebec, de gran calidade, caracteri-zadas pola súa forma, entre redonda e oval e con presenza deollos moi superficiais, pel de aparencia lisa e fina e de coramarela clara.

    A súa carne, de cor branca, é de textura firme e cremosa aoser cocida, consistente en boca.

    A calidade para consumo é excelente, destacando polo seucontido en materia seca e por manter as súas calidades de cor,aroma e sabor aínda despois de seren cociñadas.

    En cifras, son máis de setecentos os produtores ampara-dos por esta Indicación, cunha produción controlada queen 2009 superou os quince mil quilos, xerándose un vol-ume económico de máis de dous millóns de euros no últi-mo exercicio.

    En definitiva, falamos dun ámbito produtivo que ten relevanciaeconómica e, xa que logo, importancia tamén desde o punto devista social e incluso cultural, polo que cómpre fomentalo edinamizalo con citas como este segundo Salón Monográfico deXinzo. Parabéns, pois, a organizadores e participantes.

    Parabéns, pois, a organizadores e participantes.

    5

    D. Samuel Juárez CasadoConselleiro do Medio Rural Xunta de Galicia

    Saúda

  • 6

    Relación de ExpositoresEMPRESAS DE PATATAS DE SIEMBRA3 - HZPC ESPAÑA626 14 72 70Gonzalo Gonzá[email protected]

    30 - COMITÉ NORTE336 86 21 43 47Ana Ponce de Leó[email protected]

    31 - NEIKER34 945 121 313Ignacio Ruíz de [email protected]

    7 - MEIJER649 982159Javier Boceta

    8 - APPACALE627 904 477Simón [email protected]

    5 - AGRICO649 48 43 30José María [email protected]

    32 - COSIDEL (SDAD.COOPERATIVA LTADA..“SAN ISIDRO DE LOSA”)947 194 214Javier Fernández [email protected]

    22 - TELINCA - VAN RIJN - KWS626 988 762César Ruano

    FITOSANITARIOS ABONOS28 - AGROQUÍMICA ANTELANA (BAYER)San Roque, 40 - 32630 Xinzo de Limia988 460 248 (José Manuel)[email protected]

    10 - ISAGRO ESPAÑAR. Castro, 24 -32630 Xinzo de Limia670 661 525 (Amador)

    11 - ARAGONESASR. Castro, 24 -32630 Xinzo de Limia670 661 525 (Amador)

    12 - BASF ESPAÑAR. Castro, 24 -32630 Xinzo de Limia670 661 525 (Amador)

    1 - FITOAGRARÍA S.L. (SYNGENTA)Dous de Maio, 57 - 32630 Xinzo de Limia988 462 560 (Castor)

    9 - MYELOSChantada646 141 257 (Liko)

    24 - QUIMOPROXPolígono Industrial Can Magre - C/CarlesBohigas, Nave 80 - Apartado de Correos 3801187 Santa Eulalia de Roncana -(Barcelona)605 919 623 (Jordi Puig Salvador)

    [email protected]

    OTRAS EMPRESAS RELACIONADAS CON EL SECTOR6 - KOIPESOL667 499 801Tomás Pérez Rodrí[email protected]

    21 - AGROFIELD941 452 033Javier Garcí[email protected]

    26 - AZUL E VERDE S.L. 676 413 453Celso y José [email protected]

    27 - FERTINAGRO638 314 676José Luis

    18 - SOAGA986 50 26 61 / 609 456 411Manuel Crespo - Vanesa [email protected]

    2 - INTERGAL609 024 473Antonio Cadahia

    SYNGENTA AGRO646517172César

    ENVASADORES DE PATACA17 - DROGUERÍA AGRÍCOLA S.A.Lagoa S/N, 32630 Xinzo de Limia988 462 [email protected]

    14 - GALLEGA DE PATATAS S.L.Campo do Couso S/N, 32630 Xinzo de Limia988 462 [email protected]

    13 - PATATAS GÁNDARAMosqueiro, 18 - Vilar de Santos988 467 [email protected]

    25 - PATATAS PAZAvda Ourense, 56 - 32630 Xinzo de Limia988 460 [email protected]

    23 - AGROINDUSTRIAL DE XINZO S.L.Camiño Zepetal S/N, 32630 Xinzo de Limia988 462 [email protected]

    15 - ALMACENES GOALGalileo S/N - 15008 A Coruña649 935 065

    4 - CARLOS CASASPolígono Empresarial Xinzo Parc nº3932630 Ourense629 693 724

    16 - PATATAS GUERRA351937324002

    20 - ISMAEL CASASPazos de Abeleda S/N, 32679 Xunqueira deAmbía699 062 015

    19 - PATATAS CONDE S.L.Crta. N-525 S/N - 32630 Xinzo de limia988 462 [email protected]

  • 7

    PLANO DEL SALÓN

    MAQUINARIA EXTERIORAGRÍCOLA ORENSANA S.L.(NEWHOLLAND)Avda. de Ourense, 180 - 32630 Xinzo deLimia676 966 436

    TALLERES ESTÉVEZ S.L.(JOHN DEERE)Parq. Empresarial Xinzo Parc. 63-64 -32630 Xinzo de Limia669 902 307

    TALLERES AGRÍCOLA SUÁREZ(MASSEY)Pista da Armada, 26 - 32630 Xinzo de Limia988 461127

    TALLERES MAXITO659 725 054 (Fernando)

    TALLERES AGRONIFERFolgoso s/n - Sarreaus687 759 594 (José Antonio)[email protected]

    PMU PROTECCIÓN CIVIL

    OTROSCONCELLO XINZO DE LIMIAXinzo de Limia

    CTC-INORDECTC-INORDE

    CR ANTELAComunidad de regantes ANTELA

    CENTRO DESENVOLVEMENTOAGROGANDEIRO

    INORDE - DEPUTACIÓN PROVINCIAL

    DEPUTACIÓN PROVINCIAL

    UNIVERSIDAD DE PANNONIAHungría

    IHAR - THE PLANT BREEDING ANDACCLIMATIZATION INSTITUTEPolonia

    NATIONAL OF INSTITUTE RESEARCHAND DEVELOPMENT FOR POTATO ANDSUGARBEETRumanía

  • 8

    II SALÓN MONOGRÁFICO DA PATACAXinzo de Limia 19-20-21 de novembro 2010

    AVANCEDE PROG

    RAMA

    VENRES 19

    16,00 horas.APERTURA DO SALÓN

    16,00 horas.XORNADAS TÉCNICAS SOBRE O NEMATODO DA PATACA A

    CARGO DO CENTRO AGROGANDEIRO

    Na aula de formación do centro de desenvolvemento Agrogandeiro.

    Presentación das xornadas a cargo do INORDE.

    Modera José Manuel Fernández Anguiano.

    • “Ensaios realizados polo INORDE no cultivo da pata-ca”. Servando Álvarez Pousa. (25 min).

    • “Novidades na normativa referente o nematodo dapataca”. Carlos Mansanet Perea. (25 min).

    • “Experiencias realizadas no control do nematodo dapataca”. Cristina Sobrino Cabaleiro. (25 min).

    • “Consello Regulador da IXP. Pataca de Galicia”. JulioGoméz (25 min).

    18,00 horas.INAUGURACIÓN DO II SALÓN MONOGRÁFICO DA PATACADE GALICIA.

    18,45 horas.PREGÓN A CARGO DE TOMÁS ALONSO (LARPEIROS TVG)

    19,00 horas.DEGUSTACIÓN

    20,00 horas.PECHE DO RECINTO

    SÁBADO 20

    10,00 horas.APERTURA DO RECINTO E ACTIVIDADES

    11,00 horas.REUNIÓN DE INORDE CON CIENTÍFICOS DE RUMANÍA,POLONIA E HUNGRÍA

    Mesa redonda na que se tratarán os resultados do presenteano do proxecto PATATA do INORDE sobre adaptación dasdistintas variedades do leste as condicións agroclimáticasourensanas, e planificación da seguinte campaña.

    12,00 hors.DEGUSTACIÓN

    16,00 horas- 19 horasXORNADAS TÉCNICAS DE EXPOSITORES

    • Charla técnica ofrecida por SYGENTA AGRO. (1 h)

    • Charla técnica ofrecida por MYELOS sobre novos pro-ductos nutricionais. (1h)

    • Charla técnica ofrecida por KWS sobre novas varieda-des de patata.

    18,00 horas.ENTREGA DE PREMIOS CONCURSO CENTROS DECORATIVOS

    18,30 horas.CATA GUIADA DE PATACA

    19,00 horas.DEGUSTACIÓN

    20,00 horas.PECHE DO RECINTO

    DOMINGO 21

    10,00 horas.APERTURA DO RECINTO E ACTIVIDADES

    11,00 horas.XORNADAS TÉCNICAS DE EXPOSITORES

    • Charla técnica ofrecida por KOIPESOL sobre o efectofunxicida da colza en rotación de pataca.

    12,00 horas.DEGUSTACIÓN

    • Actividades nenos “Cociña para nenos”

    13,00 horas.ENTREGA DE PREMIOS DO CONCURSO DE REDACCIÓN INFANTIL

    18,00 horas.ENTREGA DE PREMIOS I CONCURSO DE MANEXO DE TRACTORENTREGA PREMIOS CONCURSO DE TAPASENTREGA DE PREMIOS CONCURSO DE CALIDADEENTREGA DE PREMIOS RECOÑECEMENTO DE VARIEDADES

    19,00 horas.DEGUSTACIÓN

    20,00 horas.PECHE DO SALÓN

    O longo de toda a feira estará aberta a participación nos seguintes

    concursos:

    • Concurso de manexo de tractor (sábado e domingo pola mañá).

    • Entrega de patacas para o concurso de calidade de patacas.

    • Concurso de identificación de variedades de pataca.

    O venres e o sábado pola mañá recolleranse na feira os centros

    decorativos participantes no concurso de centros de pataca.

  • 9

    Que significa para vostede Xinzo deLimia?O centro neurálxico do sector primario enGalicia.

    Como ve o futuro de Xinzo e da Limia enxeral?A situación que atravesamos non é doada anivel xeral, pero Xinzo ten potencial e aLimia é unha bisbarra puxante, que necesitaque se poña en marcha.

    Que significa a pataca para Xinzo?É o símbolo desta vila e desta bisbarra, é opiar básico de sustento desta zona.

    Habería que investir máis no sector, paragarantir o futuro?Sí, estou seguro, como en todos os secto-res necesitamos especialistas, para logralotemos que investir en I+D, con iso garanti-riamos as incorporacións de mozos a estesector e por conseguinte o futuro deste.

    Son suficientes as axudas das administra-cións nesta bisbarra?Non, aínda que creo que nestes momen-tos económicos que nos tocou vivir non é

    doado, as administracións deben e teñenque facer un esforzo con esta bisbarra.

    En relación coa pataca; que proxectosten vostede como alcalde de Xinzo?Todo o sector primario, como dixen antesé un dos seus piares básicos a pataca, debereconducirse, adaptarse, modernizarse etender á especialización e profesionaliza-ción; sobre a base desta, a miña ,intencióncomo Alcalde de Xinzo é buscar novas can-les de produción e comercialización desteproduto; intentando que funcione o sem-pre difícil asociacionismo, porque que nelestá a forza.

    Cre vostede que Xinzo se podería promo-ver máis a través do mundo da pataca?Estou seguro que si, xa acontece cando via-xas a outras bisbarras, a outras provincias eo símbolo de Xinzo e da bisbarra é a pataca.

    Este é o II Salón Monográfico daPatacande Galicia; na súa opinión, que éo que habería que potenciar deste?A profesionalización e as vías de comerciali-zación do produto.

    Que lles diría aos agricultores e en particu-lar ao sector da pataca, para que se puide-se garantir o futuro de Xinzo e da Limia?Que se formen; e que na medida do posi-ble se busquen fórmulas de cooperaciónpara ser máis fortes no mercado e así con-seguir garantir o prezo e a saída do nosoproduto.

    Antonio Pérez RodríguezAlcalde de Xinzo de Limia

    “Os agricultoresdeben formase,

    e na medidado posible, teñen que

    buscar fórmulasde cooperación

    para ser máis fortesno mercado e asíconseguir garantiro prezo e a saídado noso produto”

    “Xinzo é o centro neurálxico dosector primario en Galicia”

    “Como en todos ossectores necesitamosespecialistas e paralogralo temos que

    investir en I+D, coniso garantiriamos asincorporacións de

    mozos a este sector”

  • Los enrolladores o carretes constan deun cañón colocado sobre un trineo ocarro con ruedas, que es arrastrado porla propia manguera flexible de polietilenopor la que recibe el agua a presión. Lamanguera se enrolla en un tambor quees accionado por la propia corriente deagua a través de un mecanismo de turbi-na o de fuelle hidráulico.

    Su gran ventaja está en su gran movilidaddel sistema, lo que los hace muy apropia-do para explotaciones con gran parcela-ción, formas irregulares y dispersas.

    Sus principales inconvenientes son laelevada presión de trabajo (4-10 atm.),y el gran tamaño de gota, el cual puede

    erosionar el suelo y dañar la planta, ade-más de ser más afectadas por el vientodada la altura de la trayectoria de lasgotas. Para reducir la presión, el cañónse sustituye por el ramal o ala de riegoen la que se montan aspersores o difu-sores, y que es remolcada sobre uncarro o trineo.

    Los carretes se mueven propulsados porun motor hidráulico accionado por la pro-pia corriente de agua, existiendo dosvariantes: de pistón o fuelle y de turbina.

    La regulación de la velocidad puede sermecánica o electrónica. Una regulaciónelectrónica permite que la velocidad derecogida se mantenga constante conex-

    plotación óptima de la presión, desde elprincipio hasta el final del trayecto regado.

    Los actuales equipos, van dotados demecanismos que permiten el giro del tam-bor 180º (hidráulico o mecánico) permi-tiendo que la máquina pueda regar desdeel mismo punto de estacionamiento unanueva banda opuesta a la primera.

    Los mecanismos de guía de la mangue-ra para su enrollamiento en el tamborconstan de: una horquilla, que guía eltubo y se mueve en traslación alternadoa la derecha e izquierda sobre un torni-llo con roscas o tornillo sinfín cruzadas.El tornillo gira de forma continua porestar unido al tambor a través de unmecanismo de engranaje y cadena.

    La parada de la máquina al final delriego puede hacerse de tres formas:

    1 Desviando el flujo fuera de la tuberíamediante una válvula de descarga.

    2 Cerrando lentamente el suministrode agua principal mediante una vál-vula automática.

    3 Desembragando el tambor del meca-nismo de propulsión. En este caso nose cortaría el suministro de agua.

    La manguera lleva un tope fijo en lasproximidades del carro que activa elmecanismo de parada.

    Los diámetros de las mangueras vanentre 50 y 125 mm, con longitudes quevarían entre 100 y 500 m y son diseña-das para soportar altas presiones y lasfuerzas de tracción por arrastrarse sobreel suelo. Es quizás la parte de la mquinacon una menor vida útil, por lo que lacalidad de esta debe cuidarse a la horacomprar este tipo de maquinas. Suelenser de polietileno (PE) de media densi-dad, para que tengan suficiente resis-tencia y no sean demasiado rígidas.

    En los equipos de mayor tamaño nece-sitan, normalmente, de un compresorpara vaciar la manguera en los trans-portes, siendo recomendable tambiénen los equipos pequeños proceder a suvaciado cuando no se pueda resguardarla máquina durante el invierno.

    10

    El riego con aspersores

    Los enrolladores nacen en Europa, como solución al riego en climas húmedos o semi-húmedos,donde se necesitan riegos de apoyo

    Son grandes aspersores giratorios, construidos para resistir el elevado caudal de descargado y presiónde trabajo. Están dotados de mecanismos necesarios para funcionar en forma sectorial, cubriendonormalmente sectores de 200º a 220º.Los más comunes son los de brazo oscilante (Figura 3), siendo recomendables los que giran a igual velo-cidad en ambos sentidos frente a los que regresando normalmente de forma rápida a su posición inicial.Las boquillas son cónicas (de plástico o metálicas) o de anillos. Los diámetros de boquilla varían nor-malmente entre 12 y 40 mm, los ángulos de descarga del chorro entre 15º y 32º, aunque los más reco-mendables suelen ser entre 21º y 25º. Los ángulos menores tienen poco alcance, y los mayores sonmás afectados por el viento. Existen también cañones de riego con ángulo variable entre 15º y 45º.A la salida de la boquilla suelen llevar un rompechorro, que interrumpe parcialmente éste y facilita supulverización en gotas, así como el riego en las proximidades del cañón. Estos cañones trabajan nor-malmente a presiones de 30 a 70 m.c.a., con descargas de 15 a 170 m3/h, y pueden regar bandas de30 a 70 metros de ancho. La pluviometría suele variar entre 5 y 35 mm/h.

  • La puvliometría de riego es la canti-dad de agua que cae sobre el terrenoen una hora y se mide en mm/hora, (1mm = 1 l/m2). La pluviometría debeser siempre inferior a la capacidad deinfiltración que ofrece un terreno y sucultivo.

    Infiltración: se mide también enmm/hora, y se define como la capaci-dad que tiene un terreno de adsorbercierta intensidad de agua sin producirencharcamientos, ni escorrentías;Para un cultivo de patata en la Limia,la pluviometría no deberá por terminogeneral superar los 36 mm/h; tenien-do en cuenta que suelos ligeros oarenosos presentan una tasa de infil-tración superior a suelos pesados oarcillosos.

    Los mecanismos de pistón han sidosustituidos por los de fuelle por surápido deterioro cuando el agua llevaarena,.

    El fuelle consume una pequeña partedel agua de riego, pero no introduceninguna pérdida de carga o disminu-ción de presión en el flujo principal. Lavelocidad de giro del tambor y la dedesplazamiento del cañón de riego, seregula actuando sobre el tiempo devaciado del fuelle por medio de la vál-vula de escape.

    En los enrolladores se necesita ade-más regular la velocidad de giro deltambor durante el enrollamiento paraconseguir un avance constante delcañón. Esto se realiza a través de un

    palpador sobre el diámetro de enrolla-miento de la manguera de polietileno,que actúa sobre la válvula de descar-ga del fuelle.

    Los mecanismos de turbina, son hoyen día los más frecuentes en los enro-lladores. Éstos no consumen agua,pero producen una pérdida de cargaen el flujo principal de unos 5 a 10m.c.a. La turbina es alimentada poruna parte de caudal principal turbinaen by-pass o por todo é turbina deflujo total y transmite el giro al tam-bor de enrollamiento a través de unacaja de engranajes o un sistema depoleas.

    Todas las máquinas disponen de unmecanismo de recogida de la mangue-ra, accionado por la toma de fuerzadel tractor para caso de emergencia.

    En las turbina en by-pass, la velocidadde la turbina se regula con un by-passo tubería en paralelo con una válvula,que hace puente con la turbina y per-mite hacer pasar por ésta un caudalvariable. Si el caudal que pasa esdemasiado pequeño, o cuando seriega con velocidades muy bajas,puede faltar potencia afectando a lavelocidad de desplazamiento cañón.

    En turbina de flujo total no se presen-tan estos problemas y la velocidad degiro del tambor se programa median-te un regulador de velocidad de poleao por un juego de piñones, generandopor lo general menores perdidas decarga.

    CONDICIONES DEFUNCIONAMIENTO

    El sistema de riego con cañones esmuy criticado por la mala uniformidadde reparto, el gran tamaño de gota, laelevada presión de trabajo y la altapluviometría, etc. Es por ello quedesde siempre el riego con cañonesestá asociado a las praderas y en gene-ral, todos aquellos cultivos que cubrenuna alta proporción de la superficie delsuelo, estando especialmente indica-dos para zonas húmedas o semiáridaspara dar riegos de apoyo.

    Sin embargo, la experiencia parecedemostrar que puede conseguir unabuena uniformidad de reparto y untamaño medio de gota si se elige bien

    11

    Se trata de un ramal o ala con emisores montado sobre el trineo o carro, que sustituye al clásico cañón.Estas alas trabajan a muy baja presión, con toberas, difusores o aspersores de baja presión (10-25m.c.a.). Se obtiene mejor uniformidad de reparto de agua que con los cañones, trabajan con menorpresión y no tienen problemas de tamaño de gota. La longitud del ala suele variar entre 16 y 50 m y laanchura mojada varía entre 20 y 72 m según longitud de ala y tipo de emisor utilizado.El principal inconveniente, además se requerir una mayor inversión inicial, es que necesitan más manode obra que los cañones (sobre todo para plegarlas y desplegarlas para el transporte), además de regarcon una elevada pluviometría. (20-80 mm). No obstante, ciertas marcas disponen ya de de alas muymanejables que permiten el plegado por una sola persona en unos pocos minutos.Se hace fundamental que estas se diseñen para montar aspersores y boquillas que permitan aplicardosis medias de riego con una pluviometría aceptable.

    DosisBruta(mm)

    20

    30

    40

    Consumo caudal delfuelle/caudaldel enrollador

    4 a 5 %

    3 a 4 %

    2 a 3 %

  • la presión de trabajo, el tamaño y tipode boquilla y el espaciamiento entrelas posiciones de riego.

    A continuación se recogen algunasrecomendaciones para el funciona-miento con estos equipos, partiendode que la uniformidad de distribucióndel agua con los cañones de riegomóviles depende principalmente de:la variación de la velocidad de avan-ce, de las características propias delaspersor y de sus condiciones de tra-bajo (presión, boquilla, ángulo dedescarga), así como de la correctaselección de las condiciones de fun-cionamiento del equipo de riego(ángulo de sector mojado y traslapede las bandas regadas). A todo estohay que añadir la distorsión produci-da por el viento según su intensidad ydirección.

    • Un exceso de presión producemayor proporción de gotaspequeñas, que son más sensiblesa la acción del viento.

    • Presiones bajas son causa de untamaño de gota excesivo pudiendodañar al cultivo.

    A partir de ellas se deduce que la presióna la entrada de la manguera, estará entre6 y 1 diámetro y longitud de tubería.

    • El ángulo de descarga recomen-dable es de 21º a 23º para tenersuficiente alcance y disminuir elefecto del viento. En lugares conlos vientos medios superan los 4m/s se deben usar ángulos dedescarga de 20º a 21º.

    • El ángulo del sector regado másrecomendado, según ensayos estáentre 200º y 220º.

    Según la velocidad del viento, las reco-mendaciones de espaciamiento son lassiguientes:

    Los valores más altos del intervalo deespaciamiento son para boquillascónicas y los más bajos para los deanillos.

    La uniformidad del riego (CU) y la efi-ciencia de aplicación (Ea) puedenalcanzar con un bien diseño y manejo,los siguientes valores:

    Las alas de riego pueden alcanzar efi-ciencias de aplicación de 90%, con coe-ficientes de aplicación también muyaltos, lo que las hace muy indicadas encultivos delicados.

    Otros aspectos a tener en cuenta sonlos siguientes:

    • El riego con cañones producesiempre una menor aplicación deagua al comienzo y al final delriego por falta del solape. Alcomienzo del riego, el área moja-da recibe una dosis creciente,desde cero hasta el valor deseado.

    Para evitar este defecto, las máquinasse equipan con un temporizadorque retarda en un cierto tiempo elavance del cañón al principio delriego y permanece regando al finalde la banda regada antes de acti-var la válvula de parada. Estastemporizaciones se programansegún tiempo o dosis de riego.

    • El tiempo necesario para la puestaen posición de riego de los enro-lladores es en torno a 1/2 h, esti-mándose en 1 h el tiempo pararealizar un cambio de posición dela máquina, aconsejando posicio-nes de riego de 10 a 20 h (1 ó 2posiciones al día).

    • A la hora de realizar la programa-ción de los riegos, conviene dejar2 días de descanso entre dos rie-gos consecutivos, previendo díasde vientos fuertes.

    • Al elegir la longitud de manguera,conviene tener en cuenta quecuanto más larga sea, mayoresserán los costos del equipo y laspérdidas de carga, por lo que serecomienda en las longitudes máslargas a cubrir, efectuar dos tira-das de riego desde una posición.

    • Es imprescindible el empleo de untractor para el trasporte del enro-llador en el cambio de posiciones ypara estirar tubería. Para este últi-mo caso se hace aconsejables ladoble tracción, siendo imprescin-dible en longitudes superiores alos 300 metros.

    12

    Presión (Atm) Caudal (L/h)

    3,5 - 5 10.000

    4 - 5,5 20.000

    4,5 - 6 33.000

    5 - 6,6 50.000

    Presiones de trabajo en el cañón para obtenerun tamaño de gota medio y un buen reparto

    Velocidad delvento (m/s)

    Espaciamiento(% del diámetro mojado)

    0 - 1 80

    1 - 2,5 75 - 70

    2,5 - 5 65 - 60

    > 5 55 - 50

    Velocidad delvento (m/s)

    Ea(%)

    CU(%)

    0 - 2 77 82

    2 - 4 65 70

    Ejemplo de programación paraun riego de 35 mm (l/m2)

    Viento inferior a 2m/s:

    Dosis programada en el enrollador: 45 mm

    Dosis máxima estimada: 38 mm

    Dosis mínima estimada: 32 mm

    Viento superior a 2m/s:

    Dosis programada en el enrollador: 54 mm

    Dosis máxima estimada: 30 mm

    Dosis mínima estimada: 40 mm

  • 1.160 l gasoil /campaña

    766 €

    2.420 l gasoil /campaña

    1.427 €

    1.284 l gasoil /campaña

    849 €

    Inversión: 28.000 € Inversión: 17.000 € Inversión: 24.500 €

    Caudal demandado: 13l/s

    Presión demandada: 4,6 atm.

    Potencia demanda: 13 C.V.

    Caudal demandado: 10l/s

    Presión demandada: 7,9 atm.

    Potencia demanda: 18 C.V.

    Caudal demandado: 10l/s

    Presión demandada: 7,9 atm.

    Potencia demanda: 18 C.V.

    COBERTURAPOR ASPERSIÓN

    Marco 12 x 18

    ENRROLLADORCON CAÑÓN

    Tubo 300m/90mm

    ENRROLLADORCON ALAS

    Tubo 320m/90mm

    Dosis real (Efic. 80%): 44 mm

    Horas / postura riego : 5h 15m

    Jornada de riego: 16 horas

    Nº de turnos por día: 3

    Has regadas por turno: 0,57

    Has regadas/diarias: 1,7 Has

    Horas empleadas en un riego: 96h

    Dosis real (Efic. 75%): 47 mm

    Caudal demandado: 10 l/s

    Presión conexión: 7,5 atm.

    Franja regada: 68 m.

    Has regadas/postura: 2 Ha.

    Velocidad de recogida: 10m/h

    Tiempo por postura: 30 horas

    Horas empleadas en un riego: 150h

    Nº posiciones por riego: 5

    Dosis real (Efic. 85%): 41 mm

    Caudal demandado: 10 l/s

    Presión conexión: 3,8 atm.

    Franja regada: 44 m.

    Has regadas/postura: 1,32 Ha.

    Velocidad de recogida: 16m/h

    Tiempo por postura: 20 horas

    Horas empleadas en un riego: 140h

    Nº posiciones por riego: 7

    13

    • Superficie a regar: 10 Has.

    • Cultivos en regadío: patata

    • Origen del agua de riego: pozo enla propia finca.

    • Bombeo: bomba accionada portractor.

    • Dosis demandada por el cultivo:35 mm (l/m2).

    • Nº total de riegos por campaña: 5riegos

    • Días disponibles para el riego: 7días (168 horas)

  • 16

    AGENTES RESPONSABLES

    Los nematodos del quiste de la patata(Globodera rostochiensis y Globoderapallida) son unos patógenos de cuaren-tena en casi todos los países y parásitosespecíficos de las Solanáceas. Se intro-dujeron probablemente en Europadurante el siglo XIX donde se multiplica-ron y se dispersaron consecuentementealrededor del mundo con tubérculosinfestados, siendo capaces de desarro-llarse en todas las especies tuberosasde Solanum. Son unos gusanos de muypequeño tamaño (< 1 mm) visibles asimple vista durante la vegetación bajola forma de pequeñas bolas (quistes)adheridos a las raíces de la planta. Elcolor de estos quistes es primero ama-rillo pálido, después amarillo dorado enG rostochiensis, blanco en G. pallidaantes de volverse pardo.

    En la mayoría de los países la produc-ción de patata de siembra está prohi-bida en tierras infestadas y esta prohi-bición se mantiene durante 5-7 años.En patata de consumo, se puede llevara cabo si se ha realizado la desinfec-ción del suelo, se cultivan variedadesresistentes o se practica la cosechatemprana.

    BIOLOGÍA DEL PARÁSITO

    Los juveniles de estadio 2 (J2) pene-tran en los vasos vasculares de las raí-ces para alimentarse y desarrollarsepasando por J3, J4 y adulto. La deter-minación sexual se produce bajo

    influencia de factores ambientales y esaparente en J4, haciéndose visibles lashembras en la superficie de la raízcomo pequeñas esferas, blancas paraG. pallida y amarillas a dorado para G.rostochiensis. Los machos adultosemergen de las raíces y fecundan a las

    hembras, las cuales producen numero-sos huevos en su útero y finalmentemueren. La cutícula de la hembraoscurece y se convierte en un quisteque puede contener hasta 1000 hue-vos. En definitiva, el quiste resulta dela transformación de la hembra des-pués de la fecundación y es el elemen-to esencial que asegura la conserva-ción y la dispersión del nematodo.Rodeado de una pared muy espesa, esmuy resistente a la acción de las bajastemperaturas y puede conservarse enel suelo durante muchos años (viabili-dad que puede llegar a alcanzar los 10a 20 años según el clima).

    En condiciones naturales de Europadel Oeste, una generación requiere

    Los nematodos del quiste parásitos dela patata (Globodera spp.)Carrasco A.1; Marquínez R.2; Barrena I.21 Newco Sociedad para la transferencia de la tecnología en patata, S.L. Granja Modelo de Arkaute. 01192 Vitoria-Gasteiz. [email protected] Neiker Tecnalia, Instituto Vasco de Investigación y Desarrollo Agrario. Apdo 46. 01080 Vitoria-Gasteiz. [email protected]; [email protected]

  • 17

    sobre 3 meses desde la plantación a laformación de quistes. Así, normal-mente, se produce una generación porcultivo de patata, pero puede darseuna segunda generación parcial si elcultivo es de variedades tardías.

    Para finalizar, conviene indicar que lascondiciones climáticas pueden actuaren el descenso de supervivencia delos J2, siendo las altas temperaturas yla sequedad del suelo las principalescondiciones adversas.

    CONTROL

    Estos parásitos están clasificados decuarentena en la Unión Europea ydeben de ser objeto de medidas delucha obligatorias. A continuación sepresentan las tres más importantes:

    La resistencia se puede considerarcomo la forma más valiosa de control.Una planta se considera resistentecuando el número de nematodos dis-ponibles capaces de desarrollarsecomo hembras se reduce comparadocon el control. Hay que mencionar porlo tanto que todos los grados de resis-tencia pueden existir desde la resis-tencia absoluta o total, es decir no seproduce ningún desarrollo de hem-bras, a que pocas hembras que alcan-cen la madurez.

    Existen numerosas variedades depatata (Solanum tuberosum ssp.tuberosum) resistentes a G. rosto-chiensis. Esta resistencia se describe

    como la posibilidad de que ocurrandaños pero que no se produzca la for-mación de nuevos quistes. Algunasvariedades llevan la doble resistencia,total contra G. rostochiensis y parcialcontra G. pallida.

    Se conocen numerosos genes involu-crados en la resistencia a Globodera. Elprimer gen fue descubierto en la espe-cie Solanum tuberosum ssp. andigenay se le llamó H1. Es un gen dominanteque se encuentra presente en muchasvariedades comerciales, como porejemplo la variedad Agria. Estas varie-dades resistentes actúan como un cul-tivo-trampa y el descenso anual de lapoblación de nematodos está directa-mente relacionado con la tasa de incu-bación que es normalmente entre un70 y un 90%. En el Reino Unido se cul-

    tivó intensamente la variedad resisten-te Maris Piper, con el resultado de quecomo el gen H1 presente en esta varie-dad no actúa contra G. pallida, lamayor consecuencia de esta presiónha sido eliminar G. rostochiensis per-mitiendo la multiplicación de G. pallida,el cual es ahora el mayor problema.

    Tras el descubrimiento del gen H1, seencontró un segundo gen mayor lla-mado H2 que confería resistencia a unnúmero limitado de poblaciones de G.pallida en el Norte de Irlanda yEscocia. Como consecuencia, se des-cribieron algunos patatotipos en fun-ción de la capacidad de desarrollarquistes o no en presencia de plantasque presentaban estos genes. EnEuropa. G. rostochiensis y G. pallidapresentan dos patotipos cada uno(Tabla 1).

    Otras fuentes de resistencia deriva-das principalmente de la especieSolanum vernei y Solanum spegazzinitienden a exhibir resistencia cuantita-tiva. Este tipo de resistencia se midepor el número de hembras que sedesarrollan y no es nunca absoluta,dependiendo de un número de facto-res ambientales, incluyendo la densi-dad de población inicial. Actúa, enprimer lugar restringiendo el desarro-llo de los juveniles J2 y en segundolugar limitando el desarrollo de losjuveniles, por lo que solo son capacesde madurar como machos. El segundoefecto es más importante que el pri-mero. La resistencia es parcial y algu-nas hembras siempre consiguen lle-gar a madurar. Se ha observado gra-dos de agresividad medida por el

    Tabla 1. Patotipos europeos de Globodera spp. y los correpondientes genes de resistencia

    Solanum tuberosum + + + +

    Solanum andigena H1 – – + +

    Solanum multidisectum H2 + + – +

    PATOTIPO

    ESPECIE GEN G. rostochiensis G. pallida

    Ro1/4 Ro2/3/5 Pa1 Pa2/3

    + Son capaces de desarrollarse como hembras

    – No son capaces de desarrollarse como hembras

    “Los nematodos delquiste de la patata

    son unos patógenos decuarentena en casitodos los países y

    parásitos específicosde las Solanáceas.

    Se introdujeronprobablemente en

    Europa duranteel siglo XIX dondese multiplicaron y

    se dispersaron”

  • 18

    número de hembras que puedendesarrollarse. Así, es posible clasifi-car poblaciones de nematodos en fun-ción de su agresividad.

    La mejora genética para la obtenciónde variedades resistentes a nemato-dos del quiste se ha realizado utilizan-do resistencias poligénicas, es decir,están involucrados más de un gen, yproceden de S. vernei principalmente.

    Más recientemente, se han encontra-do resistencias en numerosas espe-cies silvestres afines a patata, comoS. spegazzini y S. sparsipilum. Ladurabilidad de esta resistencia no seconoce todavía, aunque cabe reseñarque contra genes mayores, la veloci-dad de selección depende principal-mente de la proporción relativa denematodos virulentos en las poblacio-nes. La superación de la resistenciapoligénica, será más lenta especial-mente si se utilizan variedades muyresistentes.

    Por otra parte, algunas variedades sonmás o menos tolerantes, es decir, quea niveles similares de densidad depoblación de nematodos algunasvariedades sufren más daños queotras independientemente de su resis-tencia. Algunas variedades tolerantescomo la variedad Cara, desarrollanuna amplia cobertura vegetal queposibilita al cultivo alcanzar el 100%de cobertura del suelo y por ello unmáximo de intercepción de la luz apesar del daño. Consecuentemente, lacantidad real de la pérdida de produc-ción no es tan alta como si la inter-cepción de la luz se ve reducida.Adicionalmente, el rendimientocomercial también se ve menos afec-tado en variedades que produzcanpocos tubérculos pero muy grandes.

    No siendo fiable al 100% ningúnmétodo de lucha curativa, se debenrespetar métodos profilácticos: plan-tar en parcela conocida como indem-ne después, si fuera posible, de unanálisis del suelo; utilizar patata desiembra sana y certificada; respetarrotaciones largas (4 años como míni-mo); eliminar los rebrotes de las par-celas; etc. En definitiva, evitar lainfestación de áreas sanas y dondeexisten, evitar la introducción de nue-vas poblaciones. Este último punto esextremadamente importante tenerlo

    en cuenta, ya que la introducción denuevas poblaciones en un área infes-tada puede incrementar la heteroge-neidad con respecto a la virulencia, lacual puede causar serios problemaspara controlar la población de nema-todos mediante variedades resisten-tes. El primer paso es adquirir patatade siembra certificada con pasaportefitosanitario, además de controlar elintercambio de maquinaria que hayaestado en suelo infestados. En casode haber estado en campos connematodos, toda la maquinaria debeser limpiada. Por otra parte, la rota-ción y el control son probablementelos métodos preventivos más eficien-tes que se pueden aplicar. En caso deintroducción accidental de quistes deGlobodera, se evita que la poblaciónaumente si no hay hospedantes.Como se ha mencionado anterior-mente, la duración de una rotaciónefectiva dependerá de las condicionesclimáticas.

    Para finalizar, se puede producir lainfestación de una parcela a otra ade-más de con las herramientas agrícolas,con cualquier otro fenómeno quepueda provocar un transporte de tierra(calzado, aguas de escorrentía, etc.).

    Existen tres métodos principales. Elprimero es obtener el máximo vigorde las plantas para enmascarar eldaño de los ataques, como por ejem-plo incrementando la fertilización. Sinembargo, si la variedad utilizada no esresistente habrá una mayor tasa dereproducción de nematodos puestoque existirá una mayor cantidad deraíces para colonización. El segundoconsiste en disminuir la poblaciónantes de cultivar las patatas mediante

    el cultivo de plantas nematicidas. Eltercer tipo se basa en cosechar el cul-tivo antes de la madurez de las hem-bras lo que puede proporcionar ungran descenso de la población. Estautilización de la patata como trampa,puede ser valiosa en áreas de produc-ción de semilla para evitar una nuevageneración de nematodos si se des-truyen las plantas en el momento lafecundación; y en cultivos de patatastempranas cuando la cosecha se reali-za durante el periodo de la embriogé-nesis de los nematodos y se puedeobtener una cosecha razonable. Enzonas tempranas de patata, las cose-chas de variedades precoces permiteninterrumpir el ciclo de los nemátodos,limitando e incluso impidiendo su mul-tiplicación, lo que puede reducir demanera considerable la formación denuevos quistes.

    Es posible predecir la fecha óptima decosecha, mediante el seguimiento dela acumulación de grados por día. Sinembargo, existe el riesgo cuando seusa repetidamente este método, deseleccionar poblaciones como porejemplo aquellas poblaciones quecrían a más bajas temperaturas, máspronto de lo normal y se desarrollanmás rápidamente y completan su ciclode vida a la fecha de cosecha.

    Los tratamientos del suelo con laayuda de fumigantes y organofosfora-dos permiten reducir el impacto de losnemátodos en el rendimiento de lapatata protegida. Pero, después de lacosecha, el suelo se encuentra másinfestado que antes de la plantación.Por ello, el diagnóstico de la especiepresente y la elección de la variedadharán que se eviten tratamientosnematicidas innecesarios.

    CONDICIONES DE DESARROLLO

    Los nemátodos del quiste están favo-recidos por las rotaciones cortas decultivos sensibles como lasSolanáceas y el transporte de tierracontaminada por maquinaria agrícola,las patatas de siembra o plántulas dehortalizas procedentes de zonas con-taminadas. La no destrucción derebrotes mantiene las poblaciones denematodos que de lo contrario, decre-cen progresivamente con el tiempo ytanto más rápido cuanto más contras-tadas sean las temperaturas y lahumedad del suelo sea baja.

    “Una planta seconsidera resistentecuando el número

    de nematodosdisponibles capaces

    de desarrollarsecomo hembras

    se reduce comparadocon el control”

  • 19

    Proyecto PatataANTECEDENTES

    El sector de la patata en Europa arrastradesde hace años la problemática de sufrirun estancamiento en la producción denuevos cultivares de patata debido a unacierta endogamia en los cruces encami-nados a la obtención de clones a travésde los cuales crear dichas variedades.Como consecuencia de dicha situaciónlas multinacionales productoras depatata de siembra sacan al mercadocultivares que poco o nada se diferen-cian entre si encontrándose pocas alter-nativas a las variedades predominanteshoy por hoy (la mayoría ya fuera depatente) en el mercado.

    Por otro lado, es importante ademásmencionar que la agricultura modernanecesita de una gran cantidad de abonoy fitosanitarios para desenvolverse.Relacionando todas las ideas arribamencionadas, desde la gerencia delINORDE surgió la inquietud de intentarbuscar alternativas a la situación creadamediante el establecimiento de proyec-tos de investigación y desarrollo con losnuevos paises miembros de la comuni-dad europea.

    Fruto de estas relaciones se fraguó unproyecto concreto de investigación,centrado en el campo de la patata, condos países de importante tradición pata-tera, Polonia, Hungría y Rumania.

    OBJETIVO

    El objetivo que guió el desarrollo delproyecto se basa en comprobar la adap-tación de diversas variedades tantopolacas como húngaras en las condicio-nes agroclimáticas gallegas. Lo que enprincipio podría pensarse que simple-mente es otro ensayo de variedades depatata (el INORDE lleva más de 10 añostestando más de 80 cultivares comer-ciales por año), en realidad va más allá;y es que hay que entender que lasvariedades provenientes tanto deHungría como de Polonia, cuentan conuna genética distinta al resto de los cul-tivares europeos, y es que la situaciónacaecida en Europa hace más de 60años propició una ruptura a nivelcomercial y científico que causó que losparentales polacos y hungaros fuesentotalmente distintos que losHolandeses, Franceses, Daneses…..etc.

    Así pues con la experimentación de estetipo de variedades fomentaremos la bio-diversidad. Además, en principio estetipo de variedades son en teoría más rús-ticas y resistentes que las habituales ennuestro país, con lo cual cabe pensar queademás por una parte nos van a propor-cionar un factor de resistencia cara a lasprincipales enfermedades que afectan alas actuales plantaciones de patata (conel consecuente ahorro en productos fito-sanitarios); y por otra parte nos permiti-rán obtener producciones rentables condisminuyendo el nivel de abono aplicado.

    ORGANISMOS PARTICIPANTES

    • INORDE.• IHAR, “Plant Breeding and

    Acclimation Institute”, Mlochów.Por parte de Polonia.

    • University of Pannonia, Hungria.• National Institute of Research and

    Development for Potato and SugarBeet. Rumanía.

    A continuación se muestran las fichasresumen de las variedades testadas en2009.

  • 20

  • 21

  • 22

  • 23

  • 24

  • 25

  • 26

  • 27

  • 28

  • La patata es uno de los cultivos máspopulares y sencillos que ha sido utiliza-do desde tiempos remotos como armapara combatir las hambrunas, ya que sucultivo tradicional es fácil, seguro y ren-table, y sólo presenta dos momentoscríticos, la siembra y la recolección, asícomo el posterior almacenaje. Dichocultivo en los últimos tiempos ha sufri-do una gran transformación y se estánempleando la tecnología más reciente.

    El sistema de guiado integradoIntelliSteerTM RTK de New Holland conun margen de error máximo de tan sólo2,5 cm, les ofrece a los productores depatata, la posibilidad de trabajar encualquier condición climática adversa,en terrenos llanos y con pendiente,detener el vehículo con el guiado conec-tado y dirigirlo a muy bajas velocidadesde forma sencilla y precisa, requisitosindispensables para este cultivo.

    La división PLM de New Holland tambiénle ofrece al productor, la gestión integralde su explotación, gracias al PrecisionFarming Sofware los productores depatatas podrán conocer el estado de susparcelas, visualizar sus tierras, definir lamanera óptima de trabajar, analizar susterrenos, decidir y realizar las aplicacio-nes oportunas en el momento adecuadoasí como realizar las labores de formaprecisa y rentable.

    PLM de New Holland y el cultivo dela patata

    29

  • Que engloba para vostede hoxe o día dehoxe da institución que dirixe: GaliciaCalidade?Galicia Calidade é unha sociedade pública,dependente da Consellería de Economía eIndustria da Xunta de Galicia, que naceuno ano 1996 co obxectivo de amparar osmellores produtos galegos e ofrecerlles unselo de garantía no que apoiarse de cara asúa comercialización, sobre todo fóra deGalicia. Ademais, a marca de garantíatamén supón un distintito de confianzapara o consumidor, pois ao mercar unproduto co selo Galicia Calidade podeconsumilo con total confianza e garantíaque lle aporta o feito de estar avalado polaXunta de Galicia.

    Cales son os beneficios que se obteñenao certificar a calidade dunha empresaou produto da man de GaliciaCalidade?Os beneficios que unha empresa obtén aoacadar o selo de garantía de GaliciaCalidade poderíamos resumilos do xeitoseguinte:

    - Os controis e auditorías aos que sonsometidos os produtos e empresas ampa-radas son unha garantía para os mesmosde estar facendo as cousas acorde á lexis-

    lación vixente e cumprindo as normativasespecíficas en cada caso.

    - O selo de garantía que acompaña ámarca do produto confírenlle un plus áhora de comercializar os mesmos, outor-gándolles unha diferenciación con respec-to aos seus competidores e unha maiorgarantía para os consumidores.

    - Galicia Calidade realiza durante todo oano promoción do selo de garantía quexestiona así como dos produtos e empre-sas amparadas polo mesmo. Dende ainsercións de anuncios en medios decomunicación tanto en Galicia como noresto de España atendendo ao públicoobxectivo da Sociedade Pública até pro-moción tamén en Feiras sectoriais e deinterese para os nosos asociados, sen dei-xar de lado patrocinios de eventos gastro-nómics, deportivos ou doutra índole quesexan de relevancia e os que vemos a ido-neidade de estar presentes.

    Cantas adhesións a Galicia Calidade setramitan de media cada ano? Influiu acrise nas adhesións?Pois non se pode falar de número fixo poisdende Galicia Calidade non nos marcamosobxectivos cuantitativos e si cualitativos.

    Non queremos amparar a moitas empre-sas galegas senón ás que contan cos mello-res produtos ou servizos. Aquelas iniciati-vas privadas que se rixan por dúas compo-nentes principais: por un lado a internacio-nalización e o desexo de vendes os seusproductos fóra de Galicia, tanto no restode España como nos mercados internacio-nais; e por outro lado a súa diferenciaciónna producción ou prestación do servizo,que faga dese produto ou empresa algodistinto da súa competencia e que polotanto sexa merecedor de contar co distin-tivo de Galicia Calidade.

    En referencia a este ano 2010, até omomento son catro as empresas novas ásque lle foron amparados os seus produtoscomo son Mariscos Linamar, KiwiAtlántico, Patatas Conde e Castro Baroña.

    É moi difícil obter un selo de GaliciaCalidade?A clave non está na dificultade que podesupor para unha empresa obter o selo deGalicia Calidade. A Sociedade Pública nonesixe nada fóra do normal e a maior oumenor dificultade dependerá da situaciónconcreta de cada empresa. En principio,para cada produto a marca de garantía ela-bora un prego de condicións que debecumprir en base á normativa vixente.Cando a empresa cre que pode cumprirestas condicións solicita a Galicia Calidadeque realice unha auditoría para que se lleotorgue o distintivo. Se se cumpren ascondicións xa o obtén de forma automáti-ca e se imcumpre algunha delas conta cunprazo para subsanar as mesmas e volver apasar unha nova auditoría.

    Percibe que as empresas galegas invis-ten en calidade e excelencia?Nunha situación económica coxunturalcomo a que estamos a vivir é cada vezmáis importante diferenciarse nos merca-dos nos que queremos introducir os pro-dutos polo que o feito de apostar polacalidade e pola excelencia vai redundarsempre nun maior recoñecemento polotraballo ben feito por parte do consumi-dor. Non podemos pensar en certifica-

    30

    Xerente de Galicia CalidadeCarlos Vila

    “A Palabra Galicia é un referente anivel español e internacional”

  • cións de calidade, implantacións de siste-mas como un gasto senón como unhainversión para facer un produto ou servizomellor e acorde sempre ás necesidadesdos compradores. E neste eido, tamén semostra imprescindíbel a inversión na pro-moción. Porque tan importante como terun produto excelente é comunicarllos aosconsumidores e que cando van a unhatenda e vexan a marca o recoñezan e ovaloren positivamente. O feito de estaramparado por Galicia Calidade vai redun-dar seguro neste campo e fortalecer apercepción positiva da sociedade.

    Galicia é un destino turístico dentro deEspaña, e gran parte do seu atractivoreside na súa oferta gastronómica.Como se elaboran as campañas promo-cionais de Galicia Calidade cando apercepción dos produtos galegos xa émoi alta a priori?

    En Galicia Calidade temos claro que apalabra Galicia é un referente a nivel espa-ñol e inernacional pola súa calidade paisa-xística, hosteleira e, sobre todo, gastronó-mica. De feito, a nosa marca de garantíaconta coa palabra Galicia como parte doseu nome porque sabemos que é un plusde garantía e calidade tan só por marcar aprocedencia do produto.

    Cando nos plantexamos realizar unhacampaña de promoción como a que esta-mos a levar a cabo nestes momentos mar-cámonos varios obxectivos: por un ladopromocionar a nosa marca de garantíapara reafirmar o alto coñecemento exis-tente no resto de España por parte dosconsumidores, situándose como a marcade garantía dunha ComunidadeAutónoma cun maior índice de recordo.Pero tamén queremos mostrar á socieadeo que fai Galicia Calidade para non que-dar nun mero slogan publicitario quequede bonito. Porque detrás da marca haiun traballo exhaustivo de auditoría eseguemento que garanten que todos osprodutos que contan co selo de garantíateñen un plus que os diferencia da súacompetencia, que os fai merecedores decontar con esa distinción.

    Está dacordo coa afirmación de que acalidade vai da man da innovación e adiferenciación? Como comentaba anteriormente enGalicia Calidade buscamos os produtosgalegos que ademais de contaren cunhacalidade excelente aposten pola diferen-ciación que pode vir da man da innova-ción, que fai que este viño ou este queixo

    sexa mellor que o que hai ao lado. Perotampouco queremos caer nunha compe-tencia entre produtos galegos que se cen-tre no mercado galego pois non sirve denada diferenciar un viño da D.O. RíasBaixas que conta co selo de outro que nono ten para vendelo na provincia dePontevedra. Por iso, dende a Conselleríade Economía e Industria pretendemos queas empresas que conten con produtosamparados por Galicia Calidade teñantamén unha clara vocación de internacio-nalización cun obxectivo claro de venderos seus produtos fóra das fronteira gale-gas, onde a marca de garantía si cumpra oobxectivo de apoiar a comercializaciónsdos mesmos.

    Fáganos un balance do seu mandatonesta institución.O balance ao longo deste ano que levocomo Director-Xerente de GaliciaCalidade é moi positivo. Despois dun perí-odo de análise de cómo estaba a situacióne de coñecemento dos problemas reais epotencialidades da Sociedade así como dasempresas que contaban con produtosamparados estamos a traballar en novasliñas de promoción, sempre da man dasempresas asociadas. Así, ao longo desteano 2010 levamos a cabo colaboraciónscon cadeas de distribución para posicionarde xeito preferente os produtos que con-ten co selo de Galicia Calidade así comodar entrada a outros que até o momentonon se vendían nesas empresas distribuí-doras. Tamén comezamos con diversascolaboracións con restaurantes tanto enGalicia como no resto de España para queos clientes podan degustar menús realiza-dos con produtos amparados pola marcade garantía.

    En canto á promoción da marca, como dicíaanteriormente, estamos cunha nova campa-ña publicitaria que estará nas rúas nos vin-deiros días e que estará presente en todosos medios convencionais (prensa, radio etelevisión) así como en medios non conven-cionais (aeroportos, valados, autobuses e,por suposto, internet). Da man desta cam-paña ao longo do ano 2010 realizamosoutras accións que nos serviron para aumen-tar o noso nivel de coñecemento como aasistencia a feiras tanto en Galicia como noresto de España, como foi o caso deAlimentaria Barcelona ou o FórumGastronómico. Os patrocinios deportivosasí como doutros eventos completan estaactividade de promoción.

    Cales son os principais proxectos deGalicia Calidade para o próximo 2011?De cara ao 2011 Galicia Calidade vai a seguirtraballando para que os mellores produtosgalegos conten co distintivo de garantía daXunta de Galicia. Un traballo diario da mandas empresas asociadas e sempre dende undobre punto de vista: por un lado as citadasempresas, para que podan apoiarse en nósde cara á comercialización dos seus produ-tos nos mercados; e por outro de cara aoconsumidor como garantía e confianza nacalidade dos servizos e produtos que consu-ma e que conten co selo de garantía.

    Ademais, nesta liña de traballo, continuare-mos coa promoción da marca tanto concampañas tradicionais de promoción comocon liñas de colaboración que sexan de inte-rese para os asociados como para GaliciaCalidade. Unha mostra do apoio da Xuntade Galicia, a través da Consellería deEconomía e Industria, ás empresas galegas eao sector produtivo.

    31

  • 32

    Debido ás condicións climatolóxicas, áscaracterísticas dos chans e ás esmera-das labores culturais, que se dan naszonas produtoras de pataca da nosaComunidade Autónoma, o produto obti-do ten unha calidade culinaria excepcio-nal. Este feito ben coñecido polos alma-cenistas e consumidores, fai que a pata-ca galega sexa moi valorada e teña unprezo nos mercados superior á proce-dente de fóra de Galicia.

    Respecto das condicións climatolóxicas,é de destacar que a abundante pluvio-metría das zonas produtoras 1.000 a1500 mm./ano e as temperaturas sua-ves, fan que os cultivos de pataca, teñanun óptimo desenvolvemento vexetativo,sen necesitar a aplicación de regas, asíse consegue un crecemento continuodos tubérculos. A existencia dun períodoseco nos meses de agosto e setembro,con déficit hídrico no chan, fai que ostubérculos producidos perdan auga,antes de ser cultivados, e maduren per-fectamente, formándose unha pel uni-forme e resistente, o que unido á redu-ción do contido de auga no tubérculo,axuda á conservación do mesmo eaumenta a súa calidade culinaria.

    Así mesmo nas zonas produtoras, predo-minan os suelos francos e franco-areno-sos, con pHs comprendidos entre 5 e6,5, sendo estes óptimos para este culti-

    vo. Esta textura permite que a pel dotubérculo sexa fina e uniforme e que ostubérculos salgan limpos de terra (nonsendo necesario o seu lavado). O pHdebilmente ácido impide a presenza daenfermidade denominada sarna ou roña(os tubérculos afectados pola citadaenfermidade, presentan a pel áspera conpústulas, non sendo aptos para a venda,polo seu desagradable aspecto).

    Respecto dos coidados culturais, destá-canse as importantes estercoladuras querecibe este cultivo, sobre 25/30 Tm./ha.,sendo as mesmas moi favorables para acalidade culinaria da pataca producida.

    A gran importancia económica que paraos agricultores das zonas tradicional-mente produtoras de pataca, representaeste cultivo, por ser practicamente oúnico produto non gandeiro que se vendee produce ingresos aos agricultores,sendo ademais complementario das pro-ducións gandeiras, afectadas pola adhe-sión de España á C.E.E., fixo que enagosto de 1.988, solicitásese áConsellería de Agricultura, a inclusióndeste produto dentro da denominación“Produto Galego de Calidade”.

    Os obxectivos desta solicitude eran prin-cipalmente dúas, o primeiro mellorar osingresos dos agricultores e o segundo,ofrecer ao consumidor a mellor pataca

    de Galicia, presentada baixo as máisestritas normas de calidade, garantindoa súa orixe.

    A Consellería de Agricultura, por Orde de5 de abril de 1.989 (D.O.G. nº 108, de 7de Xuño de 1.989) recoñece a denomina-ción "Produto Galego de Calidade", para apataca de consumo producida en Galiciae nomea o seu órgano reitor provisional.

    Unha vez constituído o órgano reitor, oseu principal labor foi a elaboración doregulamento de denomínación, publica-do en data 5 de outubro de 1.989,(D.O.G. nº 192, Orde de 19 de setembrode 1.989.)

    O interese dos produtores e almacenis-tas, así como a boa aceptación por partedos consumidores deste produto, foronas principais causas pola que o OrganoReitor na reunión celebrada en data 12 deAbril de 1.996 acordou por unanimidade:Solicitar á Consellería de Agricultura,Gandería e Montes a DenominaciónEspecifica para a pataca, amparadaactualmente como Produto Galego deCalidade “Pataca de Galicia”, segundo odisposto nos RD. 1573/85 e RD. 728/88do Ministerio de Agricultura, Pesca eAlimentación; con motivo de que poste-riormente poida equipararse á mencióncorrespondente establecida noRegulamento CEE 2081/92.

    Consello Regulador da IndicaciónXeográfica Protexida Pataca de Galicia

    Vista dun campo de patacas nun momento do rego

  • 33

    Por orde 19 de setembro de 1.996 aConsellería de agricultura Gandería emontes recoñece a denominación espe-cifica “Pataca de Galicia” e nomea a súaconsello regulador provisional.

    Por Orde do 24 de Xuño de 1.998 (DOGAnº 127 do 3 de Xullo) apróbase o regu-lamento da Denominación EspecíficaPataca de Galicia e a do seu conselloregulador.

    Por orde 29 de outubro do 2001 (DOGA.Nº 217 do 9 de novembro) apróbase oregulamento da indicación xeográficaprotexida Pataca de Galicia e a do seuconsello regulador.

    Por orde do ministerio de agriculturapesca e alimentación APA/1046/2002,de 24 de abril (B.O.E. nº 113,11/05/2002), ratificase o regulamentoda indicación geografica protexidaPataca de Galicia e a do seu conselloregulador.

    Publicase o regulamento (CE) nº148/2007 da comision de 15 de febreirode 2007: Polo que se inclue no rexistrode Indicacións Xeográficas Protexidas aPATACA DE GALICIA OU PATATA DEGALICIA (IGP).

    Por orde de 25 de xuño de 2009 polaque se adopta decisión favorable enrelación coa solicitude de rexistro damodificación do prego de condicións daindicación xeográfica protexida Patacade Galicia ou Patata de Galicia

    Finalmente por orde do 26 de xullo de2010, aprobase o novo Regulamento daindicación xeográfica protexida Patacade Galicia e do seu Consello Regulador.

    CARACTERÍSTICAS

    A única pataca amparada baixo aIndicación Xeográfica Protexida PATACADE GALICIA é a pataca de consumo davariedade KENNEBEC. As característicasparticulares das patacas de consumo davariedade Kennebec amparadas polaIndicación Xeográfica Protexida Patacade Galicia son as seguintes:

    • Forma dos tubérculos: de arre-dondeada a oval.

    • Calibre mínimo: 35mm. Nonobstante, admitirase a comerciali-zación de patacas cun calibrecomprendido entre 18mm e o

    mínimo citado, baixo a denomina-ción «pataca miúda fóra de cali-bre», ou outra designación devenda equivalente. A homoxenei-dade do calibre non é obrigatorianaqueles envases de venda dunpeso neto superior a 5 quilogra-mos. Nos envases de venda depeso neto inferior ou igual a 5 qui-logramos a diferenza entre as uni-dades maior e menor non serásuperior a 35 mm.

    • Presenza de ollos: moi superfi-ciais.

    • Aspecto da pel: de aparencia lisae fina, de cor amarela clara.

    • Cor da carne: branca.

    • Textura: firme e cremosa ao sercocida, consistente na boca.

    • Calidade para consumo: exce-lente, destacando polo seu contidoen materia seca e por manter assúas calidades de cor, aroma esabor despois de ser cociñada.

    • Contido en materia seca: supe-rior ao 18%.

    • Contido en azucres redutores:inferior ao 0,4%.

    A pataca de consumo amparada polaindicación xeográfica protexida Patacade Galicia, deberá ser comercializadaen envases novos, limpos e de materialaxeitado para favorecer unha correctaventilación, conservación e transportedo produto. Os envases autorizadospolo Consello Regulador serán os quepermitan un contido neto de 15, 10, 5,4, 3, 2 e 1 kg de tubérculos.Excepcionalmente, logo de solicitudeao respecto, poderase autorizar o usode envases de 20 e 25 kg para o seuemprego con destino á restauración,hostalaría e outras colectividades.

    Como mínimo nun terzo da cara princi-pal do envase, o logotipo da denomina-ción e a mención «indicación xeográficaprotexida Pataca de Galicia», e optati-vamente, o identificador europeo dasindicacións xeográficas protexidas, ade-mais dos datos que con carácter xeralse determinan na lexislación vixente.

    Ademais, poderá figurar o nome dasubzona -Bergantiños, Lemos, A Limiaou Terra Chá-A Mariña, sempre e cando

    a produción e envasado se realicendentro da subzona correspondente.

    ZONAS PRODUTORAS

    Zona de produción e envasado

    A área de produción e envasado doproduto amparado pola indicación xeo-gráfica protexida abrangue catro sub-zonas da Comunidade Autónoma deGalicia cuxo ámbito territorial é oseguinte:

    a) Subzona de Bergantiños: abrangueos concellos de Carballo, Coristanco, ALaracha, Malpica e Ponteceso.

    b) Subzona da Terra Chá-A Mariña:constituída polos concellos de Abadín,Alfoz, Barreiros, Cospeito, Foz,Lourenzá, Mondoñedo, Ribadeo,Trabada, O Valadouro, Vilalba eXermade.

    c) Subzona de Lemos: formada polosconcellos de Monforte de Lemos,Pantón e O Saviñao.

    d) Subzona da Limia: constituída polosconcellos de Baltar, Os Blancos, Calvosde Randín, Cualedro, Porqueira, Rairizde Veiga, Sandiás, Sarreaus,Trasmiras, Vilar de Santos, Xinzo deLimia, Castrelo do Val, Laza, Monterrei,Oímbra e Verín; e as parroquias deCoedo e Torneiros, do concello deAllariz; as de Bóveda, Padreda, Seiró eVilar de Barrio pertencentes ao conce-llo de Vilar de Barrio; e as da Abeleda,Bobadela-A Pinta, A Graña e Sobradelodo concello de Xunqueira de Ambía.

    Para garantir a imparcialidade doConsello Regulador da indicación xeo-gráfica protexida Pataca de Galicia noproceso de certificación, este contaráco apoio do Comité Consultivo, no calestarán representadas todas as partessignificativamente interesadas no ditoproceso. Neste comité estarán repre-sentados os operadores inscritos, osconsumidores e expertos en certifica-ción de produto, sen que haxa predo-minio dun interese en particular.

    O Consello Regulador da indicaciónxeográfica protexida Pataca de Galiciaé o único que conta con un laboratorioacreditado por Enac baixo a norma ISO17.025, para o control de calidade dostuberculos en canto a contido en azu-cares reductores e materia seca.

  • 34

    O alto consumo enerxético no sector daedificación, que se sitúa en Europanunha media de entre o 35 e o 40% dogasto enerxético total, debe concien-ciarnos a todos sobre a necesidade deapostar por unha edificación de alta efi-

    ciencia enerxética como prácticacorrente a institucionalizar no ámbito daconstrución que, a un custe asumible,actúe ademais como factor dinamizadorsocial e económico, pola vía de xeraciónde emprego.

    Baixo estes parámetros de eficiencia esostibilidade ideouse a vivenda bioclimá-tica demostrativa, no Parque EólicoExperimental de Sotavento. Trátase dunproxecto innovador, o único destascaracterísticas existente en España,desenvolto pola Fundación SotaventoGalicia -da que o presidente é o directordo Instituto Enerxético de Galicia(Inega)-, en colaboración coaConsellería de Economía e Industria daXunta de Galicia e co Ministerio deCiencia e Innovación, servirá á vez comolaboratorio de análise e experimentaciónda eficiencia enerxética na vivenda ecomo centro de formación e divulgaciónda edificación bioclimática, nunha com-binación perfecta de aforro económico econfort nunhas instalacións que teñenun marcado carácter exemplarizante.

    A través deste edificio intelixente e efi-ciente, que foi inaugurado o pasado 21de xuño polo presidente da Xunta deGalicia, Alberto Núñez Feijóo, nun actoque contou coa participación do conse-

    Vivenda bioclimática demostrativa Sotaventoprototipo de edificación eficiente e intelixente

    AFORRO E EFICIENCIA ENERXÉTICA, CONFORT, CALIDADE DE VIDA

    Vivenda bioclimática de Sotavento

    O presidente da Xunta, no centro, na foto de grupo, diante da vivenda bioclimática

  • 35

    lleiro de Economía e Industria, JavierGuerra Fernández; do presidente deSotavento e director do InstitutoEnerxético de Galicia (Inega), EliseoDiéguez García; dos patróns e consellei-ros de Sotavento, así como cunha nutri-da representación de alcaldes e dedirectivos das empresas enerxéticasmáis importantes do panorama galego,pretendemos mostrar ao público,mediante un exemplo real as posibilida-des que este tipo de construcións ofre-cen á hora de aforrar enerxía e demellorar a calidade de vida.

    CENTRO DE INVESTIGACIÓN EDIVULGACIÓN

    O proxecto nace así co fin de encher unbaleiro importante no entendementopopular respecto ao papel enerxético eambiental que deben ter os edificios, epretende converterse en Centro deInvestigación e Divulgación daArquitectura Bioclimática Sostible.

    Os visitantes que se acheguen ata elaterán ocasión de comprobar, nestavivenda bioclimática demostrativa,como o aforro e a eficiencia enerxéticason posibles na edificación (redución dafactura enerxética, moderación nadependencia de enerxía, mellora doconfort e da calidade de vida) e ademaisviables economicamente.

    A vivenda bioclimática, emprazada noParque Eólico Experimental Sotavento,servirá de complemento ideal para oscontidos tratados nas máis de 20.000visitas anuais que recibe este ParqueExperimental, que desenvolve unimportante labor de divulgación das

    enerxías renovables e do aforro e efi-ciencia enerxética desde o ano 2002,ademais de ser un centro de I+D+i noque se recollen actividades e proxectosde marcado carácter innovador.

    Deste xeito, a través deste contedortecnolóxico demostrativo, poderáselleexemplificar ao público, dun modo real,os aportes de enerxía para a correctaconstrución dunha vivenda, mostrandoo importante papel enerxético e medio-ambiental que as edificacións teñencara a conseguir un modelo de desen-volvemento sostible da nosa sociedade.

    Esta vivenda bioclimática é un proxectode carácter innovador, posto que hoxepor hoxe non temos constancia de queexista nin en Galicia nin en España unproxecto similar, polo seu caráctertransversal e global, posto que con elqueremos darlle a coñecer á xente opapel enerxético e ambiental dos edifi-cios bioclimáticos.

    SISTEMAS ENERXÉTICOSRENOVABLES

    Cunha superficie construída duns 240metros cadrados, esta edificación eficien-te e intelixente, conxuga á perfección odeseño e os propios elementos arquitec-tónicos como bazas para obter unhascondicións óptimas de habitabilidade noseu interior, tendo tamén en conta oclima e as condicións do entorno.

    O obxectivo ambiental e enerxéticoperseguido é que dentro da vivendasempre se teña sensación de conforttérmico, grazas á propia construción eao aporte complementario de sistemasenerxéticos renovables (instalaciónsolar térmica, caldeira de biomasa,bomba de calor xeotérmica, miniaero-xenerador e instalación solar fotovoltai-ca), co fin de exemplificar, de formacomparativa, as súas características,rendementos, vantaxes e desvantaxesde cada sistema.

    “A vivenda bioclimática,emprazada no ParqueEólico Experimental

    Sotavento, servirá decomplemento ideal

    para os contidostratados nas máis de20.000 visitas anuais

    que recibe esteParque Experimental”

    A vivenda incorpora diversidade de sistemas enerxéticos renovables

    O xefe do Executivo galego, no interior da casa, co conselleiro de Economía e Industria eo director do Inega, entre outros

  • 36

    A monitorización e control do comporta-mento da vivenda e das súas instala-cións é outro dos aspectos esenciaisdesta instalación intelixente. Un com-pleto sistema informático permitiráoptimizar o comportamento do edificio,elixindo en cada instante o sistema ousistemas que deben actuar para conse-guir o confort interior ao menor custoeconómico posible e ao mínimo impactoambiental.

    A devandita ferramenta tamén permitiráa visualización de toda a información rela-cionada coa vivenda en canto a rende-mentos, comportamentos, estado dos sis-temas, simulacións, funcionamento, etc.,ao mesmo tempo que posibilitará a análi-se e verificación real do cumprimento dosparámetros relacionados coa normativade eficiencia enerxética no sector da edi-ficación, a fin de garantir o seu cumpri-mento e incluso de mellorar os niveis.

    O conxunto do edificio está pensado paraser unha instalación altamente demostra-tiva, facilitando así alcanzar o obxectivoda divulgación deste tipo de edificacións esolucións técnicas. Buscouse un deseñoatractivo e innovador e unha distribucióninterior das estanzas e instalacións que,sen deixar de simular unha vivenda nor-mal, facilitase a visita dos diferentes gru-pos e colectivos interesados.

    VISITAS GUIADAS

    As visitas estarán guiadas por educado-res formados ad hoc que acompañaránas súas explicacións de demostraciónsprácticas. Deste xeito o visitante irá des-cubrindo os espazos e áreas temáticas

    cun percorrido secuenciado enfocadodesde distintas ópticas. A bioconstrución,o bioclimatismo, os sistemas enerxéticosrenovables ou eficientes, a xestión daauga e o aforro e a eficiencia enerxéticaserán obxecto de demostración prácticapara os visitantes nesta vivenda.

    O proxecto ten así un carácter abertopara posibilitar a determinados secto-res, sobre todo aos relacionados coaconstrución, dispoñer dunha instalacióndemostrativa aberta para coñecer ocomportamento e funcionamento dosmateriais e das instalacións, para a rea-lización de cursos de formación nesteámbito, para o desenvolvemento de

    experimentos e incluso para completaro proxecto coa implementación denovos sistemas e instalacións.

    En definitiva, a vivenda bioclimática deSotavento é un claro exemplo dos avan-ces tecnolóxicos ao servizo da sostibili-dade, e está chamada a ser un referen-te e unha ferramenta de indubidableimportancia para o sector da constru-ción en Galicia e en España. Pero non sedebe quedar aí este proxecto, senónque debe ser entendido como unhaopción viable a poñer en práctica enmoitos máis casos para conseguir redu-cir a demanda enerxética no sector daedificación, apostando por sistemasenerxéticos renovables e/ou eficientes.

    “Esta edificacióneficiente e intelixente,conxuga á perfección

    o deseño e ospropios elementos

    arquitectónicos comobazas para obterunhas condicións

    óptimas dehabitabilidade no

    seu interior”

    Detalle das pantallas demostrativas para o cálculo do aforro e da eficiencia enerxética da vivenda

    Visita dun grupo de rapaces á vivenda bioclimática

  • 38

    Se estima que hai máis de oito mil anosque nos Andes centrais de Perú os indiosIncas xa cultivaban patacas en pequenasterrazas roubadas aos escarpados montesandinos. Por enriba dos tres mil metros dealtura encontrábase o lugar deHuasahuasi, mítico berce do tubérculo dapataca. A pesar de que por aquel entón apataca era de pequeno tamaño, amarga emesmo indixesta, o seu consumo estabaxeneralizado e era considerada un alimen-to de vital importancia, proba disto é quea unidade de tempo utilizada polos incastiña a súa base no tempo necesario paracociñar unhas patacas.

    E niso, chegamos os españois.Considérase que cara ao 1537, unha des-nutrida expedición dos irmáns Francisco eGonzalo Pizarro atravesaba Perú,”descu-briendo” na pataca unha fonte de alimen-to, que a pesar de que non lles agradaba,lles permitía seguir descubrindo América,quen lle ía dicir a Pizarro que se ben nonlogrou encontrar o dourado, encontrouunha forma de combater a fame nomundo. Entre conquista e conquista apataca foi enviada a España para ser estu-dada con fins académicos, xa cara a 1542chegou a España, dende a súa chegada apataca foi moi apreciada polos amantesdas flores, o seu consumo como alimentofoi desaconsellado polos sabios médicosda época ao considerala (sen probala isose) como malsá e indixesta; tivo éxito,volvo insistir, como planta ornamental

    chegando mesmo a adornar os xardíns dopazo do rei Carlos I.

    Como tal adorno a pataca foi estendidapor Europa polas belicosas tropas deFelipe II. Non se pode dicir que o seu reci-bimento fose triunfal, en Italia por crecerdebaixo da terra e non aparecer mencio-nada na Biblia era considerada obra dodemo, en Francia estivo prohibida xa quese pensaba que producía a lepra e un senfin de enfermidades, e en Inglaterra, boen Inglaterra tras ser introducida con todaa boa vontade de Sir Walter Raleigh,transportadas directamente dendeVirxinia, presentáronse para ser degusta-das pola raíña Isabel I, foi unha pena queos cociñeiros non estivesen moi soltos na

    arte de cociñar patacas, xa que presenta-ron á raíña unha deliciosa ensalada defollas de pataca, que como todos sabemosson indixestas e lixeiramente velenosas,non fai falta dicir que a partir dese feito apataca tampouco foi moi ben aceptadapolos hoxe fillos de Gran Bretaña.

    Pasaron os anos, e houbo que esperar aque as xentes europeas pasasen fame (aguerra dos 30 anos, cara a 1618), paraque se decatasen que a pesar de toda asúa mala fama, era infinitamente máisagradable e nutritivo comer patacas queunha dieta a base de mofo, raíces e codiade árbore. A partir de aí a pataca esten-deuse por toda Centroeuropa, conver-téndose na base da alimentación rural, eproducíndose importantes avances noseu cultivo.

    É curioso mencionar que a historia dapataca está ligada por desgracia ás gue-rras que destruíron Europa, e curiosatamén é a plena introdución do cultivo dapataca en Francia; cara a 1756 o farma-céutico francés Antoine AugustinParmentier, soldado na Guerra dos SeteAnos foi capturado e enviado a unha pri-sión prusiana onde se alimentou a base depatacas; tras a súa liberación Parmentieriniciou o seu particular cruzado para intro-ducir a pataca en Francia, porque estabaconvencido que con iso se remataría coafame; non tivo moito éxito, os agricultoresseguían sen fiarse. Lonxe de desanimarse

    Unha breve historia da Pataca

    “Un exemplo daimportancia da patacapara diferentes pobos

    e civilizacións:a unidade de tempoutilizada polos Incastiña a súa base no

    tempo necesario paracociñar unhas patacas”

  • 39

    Parmentier logrou que o Rei Luis XVI llecedese un terreo nos arredores de Parísonde plantar patacas vixiadas polo exérci-to; a curiosidade e ou desexo de posuír oprohibido fixo que os labradores lograsenburlar a garda (se ben é certo que a gardatiña ordes de non vixiar en exceso) e rou-basen os tubérculos.

    Dende ese momento e grazas ao estrata-xema do bo de Parmentier, a pataca nonsó foi aceptada en Francia, se non que,coa chegada da revolución lla considerou“alimento republicano” (Luis XVI non tivotanta sorte).

    E mentres todo isto pasaba en Europa,que faciamos os españois coas patacas?En realidade nada, a pataca nunca tivomoitos adeptos, pero nisto chegou 1730 eun fungo que practicamente acabou coscastiñeiros galegos. Tendo en conta que abase do alimento en Galicia por aquelesanos eran as castañas, a fame asolou asterras galegas ata tal punto que as auto-ridades eclesiásticas, que non había tantoriscaban as patacas de obra do demo,obrigaron aos mosteiros a que plantasene mandasen plantar patacas aos seusagricultores, unha vez máis a humildepataca salvou moita xente de morrer defame. Dende ese momento a pataca é tangalega como a “Rianxeira”.

    Pouco a pouco a pataca foi gañando adep-tos e grazas a ela a poboación de Europaaumentou espectacularmente tanto porevitar a fame como por protexer contra oescorbuto ou o sarampelo.

    A PATACA HOXE EN DÍA

    Tal e como se dixo anteriormente a pata-ca é o cuarto alimento por nivel de impor-

    tancia detrás do millo, o trigo e o arroz.Calcúlase que 195.000 Km2 de terras agrí-colas están dedicados ao seu cultivo. En2006 producíronse 315 millóns de tonela-das de patacas, e as previsións son queesta cifra se dobre ao alcanzar o ano2020, conseguíndose así o vello sono dobo de Parmentier ao evitar este tubérculoque morran de fame millóns de persoas,principalmente no terceiro mundo.

    Séculos de cultivo, cruces e experimenta-ción levaron a aqueles tubérculos incas,pequenos, engurrados e indixestos, a con-verterse nunha das maiores ofertas xené-ticas dun produto; hai patacas de pelamarela, vermella, violeta, negra; concarne amarela, branca, de cores recha-mantes; destinadas a cocer, a fritir, a asar,decoración gastronómica, a producir polí-meros, alcohol... E así ata preto de 6.000variedades ou cultivares rexistrados a díade hoxe. Unha industria fundamental enpaíses como Holanda, Bélxica, Alemaña,Francia, Escocia, Dinamarca, EUA,Canadá... É un verdadeiro vector de

    desenvolvemento para os novos socios daUnión Europea. Polonia, Hungría,Romanía e Rusia son grandes países,tanto en produción coma en investigación.Todo isto sen mencionar a Asia, ou aChina e India que elaboran o 80% da pro-dución mundial.

    E nós? Galicia claro está, non conta coasextensións de China para producir pata-ca, pero a falta de terreo súplese con cul-tura, tradición e calidade; en Galicia cul-tívanse patacas dunha excelente calida-de, proba disto é a distinción destascunha das dúas únicas indicacións xeo-gráficas protexidas referidas á pataca, aIXP Pataca de Galicia, e é que en Galicianon se come carne con patacas, enGalicia degústanse as patacas con carne,as patacas con polbo, as patacas conovos, e as patacas soas.

    Aos galegos gústanos comer patacas, eproba diso son as preto de 425.000 tone-ladas de pataca anuais producidas, e nonsó iso, se non que da devandita cantida-de practicamente só a metade son explo-tacións destinadas á comercialización,mentres que a outra metade se reparteen infinidade de pequenas hortas encami-ñadas ao autoconsumo, xa que é detodos sabido que como as patacas plan-tadas por un mesmo non hai ningunhas.

    PERO QUE É UNHA PATACA

    “A pataca é” unha planta herbácea per-tencente á familia das “Solanaceas”, amesma familia que engloba ao pemento,o tomate ou o tabaco. Estímase que o seunome nace no século XVII pola fusión dapalabra quechua papa e a proveniente docaribe batata (tubérculo similar á pataca,tamén coñecido como batata).

    “A pataca é o cuartoalimento por nivel deimportancia detrás do

    millo, o trigo e o arroz.No 2006 producíronse

    315 millóns detoneladas de patacas

    e as previsións son queesa cifra se dobre aoalcanzar o ano 2020”

    “É curioso mencionarque a historia

    da pataca está ligadapor desgraciaás guerras que

    destruíron Europa.É curiosa tamén a

    plena introducción doseu cultivo en Franciada man dun soldado”

  • 40

    Como pataca definimos a dúas subespe-cies a Solanun tuberosum andígena, cul-tivada aínda hoxe en Sudamérica, nasmesmas zonas dos Andes nas que naceuesta historia; e a Solanun tuberosumtuberosum, máis coñecida, cultivada econsumida en todo o mundo.

    A planta como tal alcanza unha alturacomprendida entre os 30 e 110 cm, decor verde escuro e con flores que podenadoptar cor branca, rosa, violeta, púrpu-ra ou outra cor dependendo da variedade.Esta parte aérea componse de talos,follas, flores e froitos, mentres que o real-mente importante se encontra baixoterra, xa que enterrados se producen ostubérculos, órganos de almacenamentode amidón e que se converterán nas deli-ciosas patacas.

    A pataca é rica en hidratos de carbono,proteínas, calcio, fibra e vitamina C, ade-mais contén vitaminas B1 e B3, unhaquinta parte do valor recomendado diariode potasio, unha décima parte da dosediaria necesaria de vitamina B6 e algo detiamina, riboflavina, niacina, magnesio,fósforo, ferro e cinc.

    “A pataca é rica enhidratos de carbono,

    proteínas, calcio,fibra e vitamina C.Ademais, contén

    vitaminas B1 e B3,unha quinta parte

    do valor recomendadodiario de potasio,unha décima parteda dose diaria de

    vitamina B6 e algo detiamina, riboflavina,niacina, magnesio,

    fósforo