Equipo de Normalización do IES Pintor Colmeiro

A paisaxe lingüística de Silleda Bases para a normalización do entorno

Que é a paisaxe lingüística?

Agustín Fernández Paz comenzaba así un artigo na Revista Galega de Educación do ano 1986:

“Imaxinemos por un momento que un habitante doutro planeta, unha especie de antropólogo das estrelas, chega a Galicia coa mis

sobre a situación lingüística do noso país”.

Continuemos a estela de Fernández Paz e consideremos que o extraterrestre

podería concluir finalmente que está en Galicia? Sería quen de adiviñar que

O estudo da paisaxe lingüística consiste en facer o mesmo que ese suposto extraterrestre: investiga

públicos.

Aquí temos dúas imaxes correspondentes aos dous grupo

segundo a un comercio.

Agustín Fernández Paz comenzaba así un artigo na Revista Galega de Educación do ano 1986:

“Imaxinemos por un momento que un habitante doutro planeta, unha especie de antropólogo das estrelas, chega a Galicia coa mis

Continuemos a estela de Fernández Paz e consideremos que o extraterrestre chega a Silleda e pasea polas súas rúas. Vería moitos sinais e carteis, pero

podería concluir finalmente que está en Galicia? Sería quen de adiviñar que a gran maioría dos habitantes do concello son galego

O estudo da paisaxe lingüística consiste en facer o mesmo que ese suposto extraterrestre: investigar a presenza escrita das distintas linguas nos espazos

orrespondentes aos dous grupos principais de sinais recollidos. O da esquerda correspóndese cun sinal dun organismo oficial,

2

“Imaxinemos por un momento que un habitante doutro planeta, unha especie de antropólogo das estrelas, chega a Galicia coa misión de facer un estudo

chega a Silleda e pasea polas súas rúas. Vería moitos sinais e carteis, pero

a gran maioría dos habitantes do concello son galego-falantes?

r a presenza escrita das distintas linguas nos espazos

da esquerda correspóndese cun sinal dun organismo oficial, o

Pasos que seguimos para facer o estudo da paisaxe lingüística de Silleda

Redactar un documento de traballo que nos servira para planificar o que tiñamos que realizar. Partimos dun artigo do profeso

Miguel López Docampo, publicado no nº 33 dos Cader

b7a7-c1ec2250d0e7]. Na medida do posible seguimos a metodoloxía alí indicada. Por exemplo, cada sinal considérase

varios que pertenzan ao mesmo comercio.

Nese documento establecimos tres grupos principais en que clasificar os soportes da escrita nos espazos públicos: aqueles qu

administracións, os pertencentes aos comercios ou particulares

O seguinte paso consistiu en percorrer varias rúas céntricas de Silleda sa

María Colmeiro, a Rúa Venezuela

máis de 800 fotos, sobre as que faríamos todo o traballo posterior.

Establecimos varios grupos de traballo, repartindo entre eles as fotos recollida

Realizamos un primeiro paso de depuración das fotos, eliminando algunhas ben por estaren repetidas, ben porque finalmente

decidimos que non nos interesaban. Qued

Mediante un documento colgad

fotos principalmente en dous campos. O primeiro deles facía referencia ao tipo de soporte que contiña a mensaxe fotografiada

e o segundo á lingua ou as linguas nas que viña redactada.

Finalmente realizamos un traballo de reconto dos datos obtidos e elaboramos este informe no que se dá conta deles.

se realizaron varios vídeos con parte das fotos recollidas.

asos que seguimos para facer o estudo da paisaxe lingüística de Silleda

Redactar un documento de traballo que nos servira para planificar o que tiñamos que realizar. Partimos dun artigo do profeso

Cadernos de lingua da RAG [http://www.realacademiagalega.org/documents/10157/e83aa3f5

. Na medida do posible seguimos a metodoloxía alí indicada. Por exemplo, cada sinal considérase individualmente, aínda que haxa

Nese documento establecimos tres grupos principais en que clasificar os soportes da escrita nos espazos públicos: aqueles qu

ou particulares, e un último apartado no que se pretendían recoller as as pintadas e os graffitis.

O seguinte paso consistiu en percorrer varias rúas céntricas de Silleda sacando fotos . Fixémolo pol

, a Rúa Venezuela , a Rúa do Progreso e a Rúa H en dúas xornadas do mes de febreiro do 2013. Así obtivemos

máis de 800 fotos, sobre as que faríamos todo o traballo posterior.

varios grupos de traballo, repartindo entre eles as fotos recollidas.

Realizamos un primeiro paso de depuración das fotos, eliminando algunhas ben por estaren repetidas, ben porque finalmente

decidimos que non nos interesaban. Quedámonos así con 768 fotos.

Mediante un documento colgado na nube de Google Drive ao que tiñan acceso todos os colaboradores

fotos principalmente en dous campos. O primeiro deles facía referencia ao tipo de soporte que contiña a mensaxe fotografiada

e o segundo á lingua ou as linguas nas que viña redactada.

izamos un traballo de reconto dos datos obtidos e elaboramos este informe no que se dá conta deles. Para acompañar este informe tamén

se realizaron varios vídeos con parte das fotos recollidas.

3 Redactar un documento de traballo que nos servira para planificar o que tiñamos que realizar. Partimos dun artigo do profesor da Universidade de Vigo

http://www.realacademiagalega.org/documents/10157/e83aa3f5-7169-4656-

individualmente, aínda que haxa

Nese documento establecimos tres grupos principais en que clasificar os soportes da escrita nos espazos públicos: aqueles que son responsabilidade das

tendían recoller as as pintadas e os graffitis.

Fixémolo pola Avenida do Parque, a Rúa

n dúas xornadas do mes de febreiro do 2013. Así obtivemos

Realizamos un primeiro paso de depuración das fotos, eliminando algunhas ben por estaren repetidas, ben porque finalmente

todos os colaboradores, etiquetáronse todas as

fotos principalmente en dous campos. O primeiro deles facía referencia ao tipo de soporte que contiña a mensaxe fotografiada

Para acompañar este informe tamén

Os datos recollidos.

Durante dúas xornadas, no mes de febreiro do 2013, os alumnos

colaboradores neste proxecto do Equipo de Normalizaicón do IES Pintor

Colmeiro, fixeron máis de 800 fotos por algunhas das rúas máis céntricas

da vila de Silleda. Despois de depurada toda a colección de imaxes

acabamos cun arquivo de 768 sinais.

No traballo do que partiamos, establecíanse dúas grandes categorías:

administración e comercio. Nós engadímoslle unha máis para recoller nela

as posibles pintadas ou pancartas que non caesen en ningunha das outras

dúas etiquetas. Despois de realizado o traballo comprobamos que este

último grupo é case anecdótico, con só 23 sinais. Ademais foinos

imposible determinar a lingua en que estaban escritas a ma

sinais, polo que para ter unha refencia de cómo se distribúen as linguas

cando paseamos por Silleda, resulta prácticamente irrelevante

conta os sinais recollidos baixo este epígrafe.

Durante dúas xornadas, no mes de febreiro do 2013, os alumnos

colaboradores neste proxecto do Equipo de Normalizaicón do IES Pintor

fixeron máis de 800 fotos por algunhas das rúas máis céntricas

urada toda a colección de imaxes,

No traballo do que partiamos, establecíanse dúas grandes categorías:

administración e comercio. Nós engadímoslle unha máis para recoller nela

es pintadas ou pancartas que non caesen en ningunha das outras

dúas etiquetas. Despois de realizado o traballo comprobamos que este

Ademais foinos

imposible determinar a lingua en que estaban escritas a maioría destes

sinais, polo que para ter unha refencia de cómo se distribúen as linguas

cando paseamos por Silleda, resulta prácticamente irrelevante termos en Das 768 fotos recollidas a gran maioría, 602, co

143, un 19%, correspóndese a sinais das administracións. Polo tanto quen

determina a paisaxe lingüística de Silleda é, esencialmente

particulares e o comercio frente ás insitucións.

comercio; 602

(78%)

pintadas; 23

(3%)4

Das 768 fotos recollidas a gran maioría, 602, corresponden ao comercio.

143, un 19%, correspóndese a sinais das administracións. Polo tanto quen

illeda é, esencialmente o ámbito dos

particulares e o comercio frente ás insitucións.

administración

; 143 (19%)

As administracións

A maior sorpresa que tivemos ao comprobar os resultados foi o

obtido ao facer o estudo da distribución das linguas nos sinais das

administracións. Supoñíamos que o uso do galego se aproximaría ao

100%, pero non foi así.

Dos 143 sinais deste grupo, 67 (un 47%) estaban escritos en galego;

63 (un 44%) aparecían só en castelán e 8 (6%) nas dúas linguas. Isto

revela que as autoridades no concello non estiveron

implicadas na normalización lingüística.

administración galego 67 castelán 63 galego/castelán 8 inglés 4 gal/cast/ing 1

Nunha das columnas desta táboa indicamos o número de sinais en

cada lingua e na seguinte columna as porcentaxes correspondentes

A maior sorpresa que tivemos ao comprobar os resultados foi o

obtido ao facer o estudo da distribución das linguas nos sinais das

administracións. Supoñíamos que o uso do galego se aproximaría ao

grupo, 67 (un 47%) estaban escritos en galego;

nas dúas linguas. Isto

realmente

46,85% 44,06%

5,59% 2,80% 0,70%

Nunha das columnas desta táboa indicamos o número de sinais en

cada lingua e na seguinte columna as porcentaxes correspondentes

A cidadanía silledense decátase simplemente paseando polas rúas

máis céntricas da vila, que as administracións non apostan pola

mesma lingua que usan os veciños. Isto non fai outra cousa que

reforzar prexuízos polo que para o ben da normalización, precísase

reverter esta situación

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

Porcentaxes-Administración 5

simplemente paseando polas rúas

máis céntricas da vila, que as administracións non apostan pola

mesma lingua que usan os veciños. Isto non fai outra cousa que

reforzar prexuízos polo que para o ben da normalización, precísase

Administración

Como curiosidade

temos o caso único

dunha foto que fai

referencia a un

cartel trilingüe en

galego, castelán e

inglés. En casos

como este

poderiamos estudar

se algunha delas ten

algún tipo de

preferencia sobre as

demais. No caso que nos ocupa podemos comprobar como

claramente o galego ocupa un lugar preponderante

Outro dato que pode parecer estraño é

que teñamos 4 sinais da administración

monolingües en inglés. Que clase de

mensaxe quer mandarnos o organismo

oficial redactándoo en inglés?

O misterio desaparece cando miramos as

imaxes: son sinais de stop.

Como curiosidade

temos o caso único

dunha foto que fai

referencia a un

cartel trilingüe en

galego, castelán e

inglés. En casos

como este

poderiamos estudar

se algunha delas ten

algún tipo de

preferencia sobre as

bar como

Outro dato que pode parecer estraño é

que teñamos 4 sinais da administración

monolingües en inglés. Que clase de

mensaxe quer mandarnos o organismo

oficial redactándoo en inglés?

arece cando miramos as

Preséntase o problema de que facer para cambiar a situación. Ao

revisar os datos comprobamos que a maior parte dos sinais

administrativos monolingües en castelán son os referidos aos vaos de

aparcamento das entradas dos garaxes,

sinxelo comenzar ca cambiar a situación.

Neste traballo recollimos un total de 39 fotografías de vaos, que

representan prácticamente o 60% do total dos sinais en castelán.

iso farémoslle unha pro

para que cambie este tipo de sinais e para

que os que se coloquen de aqu

teñan garantizada a súa emisión en galego.

De facerse así sería ademais unha

moi visible para os veciñ

Ademais con este traballo pret

abrir unha porta de colaboración coa

entidade local para establecer proxectos

normalizadores

6

Preséntase o problema de que facer para cambiar a situación. Ao

revisar os datos comprobamos que a maior parte dos sinais

administrativos monolingües en castelán son os referidos aos vaos de

das entradas dos garaxes, polo que sería relativamente

sinxelo comenzar ca cambiar a situación.

Neste traballo recollimos un total de 39 fotografías de vaos, que

representan prácticamente o 60% do total dos sinais en castelán. Por

iso farémoslle unha proposta ao Concello

para que cambie este tipo de sinais e para

que os que se coloquen de aquí en diante

teñan garantizada a súa emisión en galego.

De facerse así sería ademais unha aposta

moi visible para os veciños de Silleda.

Ademais con este traballo pretendemos

abrir unha porta de colaboración coa

entidade local para establecer proxectos

normalizadores

O comercio

Dos 602 sinais comerciais, 120 están en galego e máis do triplo, 384 en

castelán. Outros 45 aparecen nas dúas linguas. Non fixemos ningunha

análise sobre se hai predominancia dalgunha lingua nestes últimos sinais.

En 25 sinais aparecen en inglés. Deles 12 son monolingües e no resto vén

acompañada doutra(s) lingua(s). Temos tamén 30 fotos nos que tivemos

problemas para etiquetar a lingua na que estaban redactados.

comercio galego 120 castelán 384 galego/castelán 45 inglés 12 cast/ing 5 gal/ing 2 gal/cast/ingl 2 4 ou máis 2 sen clasificar 30

Nunha das columnas desta táboa indicamos o número de si

lingua e na seguinte columna as porcentaxes correspondentes

Dos 602 sinais comerciais, 120 están en galego e máis do triplo, 384 en

Outros 45 aparecen nas dúas linguas. Non fixemos ningunha

análise sobre se hai predominancia dalgunha lingua nestes últimos sinais.

En 25 sinais aparecen en inglés. Deles 12 son monolingües e no resto vén

tos nos que tivemos

problemas para etiquetar a lingua na que estaban redactados.

20% 64%

7% 2% 1% 0% 0% 0% 5%

desta táboa indicamos o número de sinais en cada

columna as porcentaxes correspondentes

Chama a atención que estando asentados os comercios nun entorno

galegófono os comercios respondan usando outra lingua que

ambiental. Esta gráfica pon en evidencia unha anormalidade que se non a

percibimos como tal é por estaren moi asentados prexuízos que veñen de

moi atrás.

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

galego castelán

Comercio-porcentaxes 7

Chama a atención que estando asentados os comercios nun entorno

galegófono os comercios respondan usando outra lingua que non é a

ambiental. Esta gráfica pon en evidencia unha anormalidade que se non a

percibimos como tal é por estaren moi asentados prexuízos que veñen de

galego/castelán inglés

porcentaxes

Unha das consecuencias deste estudo é a evidencia da conveniencia

establecer acordos para unha planificación da normalización no entorno

Para iso puxémonos en contacto con ECOS (Asociación de empresarios e

comerciantes de Silleda) e trasladámoslle os resultados deste estudo.

Resulta que a asociación empresarial mantén o galego como lingua d

comunicación social, tal e como fai tamén o Concello. Pola contra os

resultados recollidos da paisaxe lingüística de Silleda ofrécennos un

panorama completamente distinto, onde o castelán é a lingua

hexemónica.

En moitos casos a cartelería

dos comercio

marcas e axentes externos

que emiten os seus sinais en

castelán. Pensamos que

compría que os comerciantes

de Silleda reflexionasen

sobre este feito para que a

presenza do galego non se

vexa aínda máis excluída

polo que os invitamos a que as mensaxes de confección propia que

emitan deberían facela en galego. Deste xeito compensaríase tan siquera

cuns mínimos o percorrido paisaxístico polas rúas do noso entorno.

Partimos da base de que a escasa normalización que atopamos é debida a

hábitos históricos normalmente irreflexivos e a prexuizos lingüísticos aos

que conviña facerlle frente colectivamente. Eses prexuízos non quedan

a evidencia da conveniencia de

ra unha planificación da normalización no entorno.

ara iso puxémonos en contacto con ECOS (Asociación de empresarios e

e trasladámoslle os resultados deste estudo.

Resulta que a asociación empresarial mantén o galego como lingua de

comunicación social, tal e como fai tamén o Concello. Pola contra os

resultados recollidos da paisaxe lingüística de Silleda ofrécennos un

, onde o castelán é a lingua

En moitos casos a cartelería

dos comercios procede de

marcas e axentes externos

que emiten os seus sinais en

castelán. Pensamos que

compría que os comerciantes

de Silleda reflexionasen

sobre este feito para que a

presenza do galego non se

vexa aínda máis excluída

nsaxes de confección propia que

emitan deberían facela en galego. Deste xeito compensaríase tan siquera

cuns mínimos o percorrido paisaxístico polas rúas do noso entorno.

Partimos da base de que a escasa normalización que atopamos é debida a

a prexuizos lingüísticos aos

que conviña facerlle frente colectivamente. Eses prexuízos non quedan

dentro dos comercios ou nos valos publicitarios, senón que se trasladan a

toda a cidadanía e particularmente á xuventude. Tra

modos de reverter o proceso. O alumnado formado con ferramentas

sociolingüísticas podería ser axente normalizador dos espazos próximos.

calquer cidadán. Isto sérvenos para insistir na necesidade de contar coa

colaboración de todo o mundo para a nor

8

dentro dos comercios ou nos valos publicitarios, senón que se trasladan a

toda a cidadanía e particularmente á xuventude. Trataríase de implantar

modos de reverter o proceso. O alumnado formado con ferramentas

sociolingüísticas podería ser axente normalizador dos espazos próximos.

Aínda que o título desta epígrafe

faga referencia ao comercio

cómpre destacar que non só son

responsables os comerciantes

os responsables deste tipo de

sinalización. Hai carteis como

este que presentamos aquí, que

puideron ser colocados por

calquer cidadán. Isto sérvenos para insistir na necesidade de contar coa

colaboración de todo o mundo para a normalización.

9

Conclusións

“Cómpre ter en conta que as rúas e espazos públicos son o escenario idóneo para promover unha lingua xa que será vista por milleiros de transeúntes a

diario. De aí, que a escolla da lingua e a súa situación nos sinais non se realiza ao chou nin arbitrariamente, senón que detrás de cada elección prima sempre

algunha intención. […] A omisión do galego no espazo público , a súa ignorancia, pode ser lida como a praxe efectiva dos que, consciente ou

inconscientemente, pretenden tapar, calar e enmudecer a nosa lingua deixándoa paulatinamente sen respiración”

A paisaxe lingüística: unha análise dun espazo público galego, López Docampo, Miguel, Cadernos de lingua nº 33, RAG 2011

As pintadas teñen pouca ou ningunha relevancia para establecer a paisaxe lingüística de Silleda. Observamos poucas e normalmente sen unha lingua

identificable.

As administracións non fixeron unha aposta decidida pola normalización nos espazos públicos. Isto parécenos especialmente grave xa que a cidadanía

normalmente identifica a defensa da lingua galega cos organismos públicos polo que a súa responsabilidade normalizadora se ve multiplicada.

Comprobamos que prácticamente a metade dos sinais administrativos son monolingües en castelán o cal é indicativo do abandono que as administracións

fixeron da bandeira da normalización. Cómpre unha actuación decidida, en primeiro lugar por parte do concello para facer pedagoxía do compromiso coa

lingua galega.

Como evidencia da situación recollimos toda unha serie de sinais das entradas dos aparcamentos para indicar un punto polo que se podería comenzar a

actuar desde o concello. Así elaborouse tamén un vídeo con estes sinais para evidenciar que o punto de partida non é nada bo para a lingua galega, pois non

atopamos nin un sinal que nos enviara a mensaxe “Prohibido aparcar. Vao permante” e preguntámonos, por que despois de 30 anos do establecemento da

Lei de Normalización Lingüística, nun concello como o noso, eminentemente galegófono, temos que sentir a vergoña dun desleixo tan claro.

Puxémonos en contacto coa concelleira de normalización lingüística para trasladarlle estas inquedanzas e co fin de que se estableza un plan normalizador

de acción conxunta coas asociacións e centros escolares. Tamén nos puxemos en contacto coa directiva de ECOS para que divulguen estes datos da

situación sociolingüística do concello.

Colaboraron neste traballo os alumnos de 4ºA:

Fíxosenos evidente o emprego masivo do castelán en todo tipo de rotulación e anuncios comerciai

isto, ademais non se acompaña, como acabamos de ver, dunha aposta normalizadora clara das

administracións, temos o campo preparado para a substitución lingüística. O galego está a

lingua dominante, que ademais ten todas as ventaxas lexislativas. Pensamos que debemos promover e

colaborar cos empresarios e comerciantes de Silleda para trasladarlles esta realidade e a importancia

fundamental da súa colaboración para a visibilización da lingua galega.

Con este traballo certificamos que o estado social da lingua galega no concello non é bo. Un síntoma é a

súa paixase lingüística. Isto lévanos a pensar que os prexuízos cos que se carga ao uso do galego están

profundamente enraizados no noso entorno máis próximo, pero decatármonos desta evidencia

tamén o primeiro paso para establecer un proxecto de futuro para a normalización.

deixamos os prexuízos e os modos de proceder antigos e irreflexivos respecto do uso da lingua galega.

Antía Buján Dobarro, Isidro Gil Pallarés, Carlos Mato Rodríguez, Diego

Pérez Rodríguez, Pedro Segade Penela, Sonia Troitiño Loureiro e David

Varela Salgado

10 Fíxosenos evidente o emprego masivo do castelán en todo tipo de rotulación e anuncios comerciais. Se

isto, ademais non se acompaña, como acabamos de ver, dunha aposta normalizadora clara das

, temos o campo preparado para a substitución lingüística. O galego está ameazado pola

Pensamos que debemos promover e

colaborar cos empresarios e comerciantes de Silleda para trasladarlles esta realidade e a importancia

fundamental da súa colaboración para a visibilización da lingua galega.

o social da lingua galega no concello non é bo. Un síntoma é a

cos que se carga ao uso do galego están

profundamente enraizados no noso entorno máis próximo, pero decatármonos desta evidencia é

tamén o primeiro paso para establecer un proxecto de futuro para a normalización. Para o pasado

deixamos os prexuízos e os modos de proceder antigos e irreflexivos respecto do uso da lingua galega.

Antía Buján Dobarro, Isidro Gil Pallarés, Carlos Mato Rodríguez, Diego

Pérez Rodríguez, Pedro Segade Penela, Sonia Troitiño Loureiro e David