A Coruna Universidade e Cidade Histórica

8/9/2019 A Coruna Universidade e Cidade Histrica

1/94


2/94

UNIVERSIDADE E CIDADE HISTRICA. Vicerreitora de Infraestruturas e Xestin Ambiental. Universidade da Corua.

CARLOS ALMUA DAZ. Colaboradores: Bruno Souto Anello; Pablo de la Rubia.

O presente documento foi redactado en Abril de 2008 para a Direccin Xeral do Patrimonio Cultural, Consellera de Cultura e Deporte,Xunta de Galicia por:

O arquitecto:

Carlos Almua Daz

Colaboradores:

Bruno Souto Anello Pablo de la Rubia(Arquitecto) (Arquitecto)

Flavia Pieiro Ces Paula Souto Caas Xos Ramn Ramos Garca(Arquitecta) (Arquitecta)


3/94



NDICE:

1. UNIVERSIDADE E CIDADE VELLA DA CORUA

1.1. Presentacin1.2. Institucins, vida urbana e monumentos1.3. O tema do lmite na cidade da Corua

1.4. O lmite barroco1.5. O terceiro lmite1.6. O ltimo lmite1.7. As outras posibilidades: A escala urbana e a escala arquitectnica.

2. RECOECEMENTO VISUAL DO MBITO. ANLISE.

2.1. Introducin2.2. Temas xerais en todo o percorrido.

2.3. rea 1. Porta Real- Edificio de Capitana Xeral..2.4. rea 2. Xardns de Capitana- Hospital Militar.

2.4.1. A Solana.2.4.2. Hospital Militar.

2.5. rea 3. Hospital Militar- Maestranza.2.5.1. Xardns da Real Maestranza.2.5.2. Edificio da Maestranza.2.5.3. Baluartes de Sta. Brbara e da Ferradura e contorna da reitoral da Maestranza.

2.6. rea 4. Maestranza- Porta de Aires.2.6.1. Campo da Estrada.2.6.2. Tramo na parte inferior do campo da Estrada.

2.6.3. Fiada no muro de contencin do club de hpica.2.6.4. Baluarte no Paseo Martimo.


4/94



3. CARTOGRAFA HISTRICA.

3.01. A Cidade Vella en 1726.3.02. A Cidade Vella en 1736.3.03. A Cidade Vella en 1769.3.04. A Cidade Vella en 1785.

3.05. A Cidade Vella en 1854.3.06. A Cidade Vella en 1861.3.07. A Cidade Vella en 1872.3.08. A Cidade Vella en 1875.3.09. A Cidade Vella en 1935.3.10. A Cidade Vella en 1979.

4. ESTUDO DO MBITO DO PARROTE. PORTA REAL- CAPITANA XERAL.

4.01. As murallas da cidade vella. Gravados.

4.02. Evolucin. Planos de Pedro R. Muz, (1597) e Tiburzio Spannochi, (1600).4.03. Evolucin. Planos das murallas do Parrote. Alzado (1729) e Planta (1736).4.04. Evolucin. Planos de Pedro Fontenla, (1769) e Martn Zermeo, (1785).4.05. Evolucin. Planos do Parrote, (1865) e Yez e Barn, (1875).4.06. Evolucin. Planos de Fermn Gutierrez, (1931) e plano de 1968.4.07. Evolucin. Planos parcelario actual (2009), e fotografa area (Google Earth).4.08. A imaxe. Grabado de Ricardo Balaca. 1869.4.09. A imaxe. As murallas da cidade vella. 1880. Fotografa Colec: Fernando F. Padn.4.10. A imaxe.4.11. A imaxe. O Parrote a comezos do S. XX. Fotografa arquivo Raul Trillo.4.12. O antigo crcere. Plano para o crcere real. M. Marn. 1753.4.13. Ampliacin da Ra do Parrote.4.14. O recheo da Solana.4.15. Estado actual.4.16. O muro/ Tras do muro.4.17. A cidade vella e o mar. O muro como barreira visual.4.18. Referencias.


5/94



5. RECOECEMENTO DO MBITO.

Os recheos.

Plano 5.01. Plano parcelario 1875.Plano 5.02. O recheo da Drsena. 1918.

Plano 5.03. O recheo da Solana. 1940.Plano 5.04. O recheo do peirao das nimas e dique de abrigo. 1959.Plano 5.05. O 2 recheo da Solana. 1966.Plano 5.06. O recheo do paseo martimo. 2000.

A Cidade Vella. Seccins do estado actual.

Plano 5.07. Seccins A-A e B-B.Plano 5.08. Seccins C-C e D-D.Plano 5.09. Seccins E-E e F-F.

6. PROPOSTAS DE INTERVENCIN

Plano 6.01. reas de intervencin.Plano 6.02. Aparcamentos.

rea de intervencin 1. Porta Real- Capitana Xeral. Alternativa 1.

Plano 6.03. rea 1. Porta Real- Capitana Xeral. Aparcamento.Plano 6.04. rea 1. Porta Real- Capitana Xeral. A Solana.Plano 6.05. Seccin polo Parrote.

Plano 6.06. Seccin polo aparcamento.Plano 6.07. Perspectiva da proposta.


6/94



rea de intervencin 1. Porta real- Capitana Xeral. Alternativa 2.

Plano 6.08. rea 1. Porta Real- Capitana Xeral. Aparcamento.Plano 6.09. rea 1. Porta Real- Capitana Xeral. Aparcamento.Plano 6.10. rea 1. Porta Real- Capitana Xeral. Proxeccin de piscinas e cuberta.Plano 6.11. rea 1. Porta Real- Capitana Xeral. A Solana.Plano 6.12. rea 1. Perspectiva da proposta.

rea de intervencin 2. Xardns de Capitana- Hospital Militar.

Plano 6.13. rea 2. Xardns de Capitana- Hospital Militar.Plano 6.14. Seccin polo xardn de Capitana.

rea de intervencin 3. Xardn de San Carlos- Reitora. A Maestranza.

Plano 6.15. rea 3. Xardn de San Carlos- Reitora. A Maestranza. Aparcamento.Plano 6.16. rea 3. Xardn de San Carlos- Reitora. A Maestranza.Plano 6.17. Seccin polo xardn da Maestranza.

Plano 6.18. Seccin polo edificio da Maestranza.

rea de intervencin 4. Reitora. A Maestranza- Porta de Aires.

Plano 6.19. rea 4. Reitora. Maestranza- Porta de Aires.Plano 6.20. Seccin pola Calella de S. Benito.

7. BIBLIOGRAFA E FONTES DOCUMENTAIS.


7/94

A CORUA: UNIVERSIDADE E CIDADE HISTRICA

1.UNIVERSIDADE E CIDADE HISTRICA.


8/94



UNIVERSIDADE E CIDADE VELLA DA CORUNA

1.1. PRESENTACION

O presente traballo, encargado pola Universidade daCorua a travs da sa Vicerreitora de Infraestruturase Xestin Ambiental, pretende analisar a relacinentre Universidade e Cidade xustamente nunmbito determinado, como o da Cidade Vella daCorua, materializadas a travs dun edificiouniversitario concreto situado nese mbito, quenon outro que a antiga Maestranza de Artillera, na

que se acollen a Reitora e outros servicios centrais daUniversidade.

Da anlise destas relacins poderanse extraerdirectrices para posibles propostas de actuacin. Oobxectivo ltimo a mellora da dita relacin entreUniversidade e Cidade e unha cada vez maior integracinda institucin no mis inmediato contorno do edificio: Unhaparte da cidade fortemente caracterizada na sa historia e

na sa morfoloxa, na que a Universidade mantn, pormedio da Maestranza, unha nica representacin fsica.

1.2. INSTITUCIONS, VIDA URBANA E MONUMENTOS

Unha das principais caractersticas da "vidaurbana" a presenta fsica e visible das institucins .Pblicas, semipblicas ou privadas, a racionalidadeurbana esixe que se constitan en polos, fitos oumarcos de ordenacin que axuden a configurar aforma da cidade. Non a imaxe do tpico turstico,senn a percepcin que dela teen as persoas candose moven polo espato urbano. As institucins teenun importante papel na configuracin da estruturaurbana e na configuracin da propia vida urbana.Fustel de Coulanges I tratou do rol fundamental querepresentan os mitos e os ritos, as relixins e as

institucins, na estruturacin das sociedades. AldoRossiII , pola sa parte, cando esboza a sa teoraurbana parte do gran valor dos monumentos naordenacin da cidade, e reclama que ser necesarioprofundas na relacin entre monumento, rito eelemento mitolxico no sentido indicado por Fustel deCoulanges. Posto que o rito o elemento permanentee conservador do mito, tamn o o monumento que,desde o mesmo momento que testemua do mito,fai posibles as sas formas rituais.

Kevin A. LynchIII analisou que as persoas en xeral,entenden a cidade ao seu arredor de maneira consistente eprevisible, formando mapas mentais, a partir da percepcine a organizacin de informacins aleatorias, coa utilizacin


9/94



de cinco elementos principais: vas ou camios polos quecircular; lmites ou bordos que son contornos perceptibles,tales comomuros, construcins ou a lia da costa, barriosou seccins relativamente grandes da cidade, distintas poralgunha caracterstica ou identidade; puntos nodais oupuntos de converxencia de persoas, como cruzamentos ouprazas; e fitos ou marcos, que son obxectos peculiares quepoden servir como punto de referencia.

Podemos ler a pretensin de integrar aUniversidade no conxunto urbano que presta sinaisde identidade cidade da Corua, por medio ou atravs dun edificio de cerco carcter emblemticoIV,como resposta vontade de que sexa un fito, un

punto de referencia para os propios habitantes dacidade, mais tamn pedirlle que se convirta nun puntonodal, de converxencia de persoas, e non unicamentedas que xiran arredor da institucin universitaria.

Pero non se trata unicamente dun tema delectura da cidade ou de cuestins psicolxicas sobre alexibilidade das formas. Por iso, indo mis al, convnregresar a Aldo Rossi.

A partir da consideracin da cidade como ungran artefacto, unha obra de enxeara e de arquitectura,

pero tamn de que na natureza dos feitos urbanos hai algoque os fai moi semellantes, e non s metaforicamente,

coa obra de arte, inicia Rossi un modo complexo deestudar a cidade que, en canto patria artificial e cousaconstruda pode tamn atestiguar valores, permanenza e

memoria. A cidade na sa historia.

As de f in ic ins e in tu ic ins dos xegra fosda escola francesa singularmente Pote e Lavedan,estn na orixe do seu convencemento de que unhacidade debe ser estudada e avaliada como algoconstrudo no curso do tempo. De particularinterese neste estudo son os obxectos urbanosque resisten o paso do tempo. Rossi mantn que acidade recorda o seu pasado (a nosa "memoriacolectiva"), e que ns percibimos esta memoria a

travs das persistenzas: estas son un pasado que andaexperimentamos (...) As persistenzas advrtense atravs dos monumentos, os signos fsicos do pasado,

pero tamn a travs da persistenza dos trazados e do

plano.

Pero cal a importanza e o valor actualdestas persistenzas? Non deben ser, desde logo,elementos patolxicos... anacronismos respecto da

evolucin tcnica e social, porque o proceso dinmico dacidade tende mis evolucin que conservacin, e na

evolucin os monumentos consrvanse e representanfeitos propulsores do propio desenvolvemento urbano. E

isto un feito verificable, quermolo ou non.


10/94



As, reclamar para a Universidade un edificio que tivera uncerto carcter emblemtico buscar para estaconcreta institucin ese obxecto urbano que resistuo paso do tempo, que ten atribuida a condicin demonumento, que ten a capacidade de propulsar odesenvolvemento urbano e de estruturar, deintroducir un elemento de orde na rea urbanacircundante, a cal, dalgn xeito, debe polarizar arredordel o propio discorrer da sa vida urbana.v

A asociacin institucin-monumentopode por iso,e debe, ser unha eficaz e funcional ferramenta do oficio eda prctica do bo deseo urbano.

1.3. O TEMA DO LIMITE NA CIDADE DA CORUA

Traballando nunha escala urbana habera queidentificar as relacins existentes hoxe entre a UDC-edificio do reitorado e a cidade vella, que a sa reaurbana circundante, e analisar a sa materializacion formal:a forma na que se concreta esa relacin.

Temos, en primeiro lugar, a condicin do

emprazamento, nun espazo caracterizado pola sacondicin de lmite, de bordo da cidade histrica. Aprimitiva cidade medieval, estruturada polas dasparroquias de Santiago e Santa Mara, deixaba frade murallas, ata os cants que deitaban no mar,

espazos que foron logo ocupados por institucinschegadas mis tarde. Os conventos de san Domingoe as Brbaras, en principio excluidos polo rei DonAfonso IX, no Foro da fundacin da Corua, da saimplantacin no interior da cidade, constitense enelementos que cerran o permetro urbano deixandonas sas traseiras os terreos baldos que cheganata o mar. O convento de San Francisco coas sasenormes hortas, e, posteriormente, outras institucinshospitalarias e eclesisticas (Hospital e Igrexa do SanctiSpiritus logo Hospital Real, Casa da Moeda-1662)atoparon aqu lugar para o seu asentamento. As no-lo mostran os antigos planos da cidade.

1.4. O LIMITE BARROCO

Cando foron cousa definitiva para a cidade oasentamento da Real Audiencia e da Capitana Xeraldo Reino de Galicia, ten lugar a construcin da mu ral la doXVIII seguindo o permetro da costa, muralla querecolle no seu inter ior part e dese gran es pazo noque xa se emprazaban conventos, instalacins

hospitalarias, eclesisticas e civs. o novo lmiteou bordo da cidade. O espazo entre murallas, amedieval que se apoia nas traseiras dos conventose a barroca, proporcinalle cidade unha bulsa desolo que pode ser destinada aos fins militares


11/94



esixidos pola nova situacin. Faise as posible aconstrucin das novas fortif icacins: a cidade-fortaleza, encerrada entre baluartes, que alberga noseu interior outro gran baleiro, o Campo da Estrada, confins exclusivamente militares tamn. A ubicacinde edificios de gran calado, como a s daCapitana Xeral do Reino de Galicia produce unhaimportante reordenacin no interior do espazo urbano.

Entre as instalacins militares desprazadas polaremodelacin urbana do XVIII estivo o almacn anexo antiga casa da Artillera, sito daquela na Praza da Faria(hoxe de Azcrraga). Nel gardbanse provisins epertrechos de guerra e foi substituido por un simple

t inglado, proxectado polo enxeeiro FranciscoLlovet en 1752, e situado entre a porta de SantaBrbara e as hortas de San Francisco. O plano dacidade de 1755VI recolle a posicin deste edificio:unha construcin rectangular alongada case pegadas fortificacins do XVI (batera da Ferradura)sobre os cants da costa que forman agora o novobordo para a cidade, e separada das mis prximasedificacins urbanas (as traseiras dos conventos de San

Domingos e das Brbaras) por un baldo sobre o cal aofinal resultou que os franciscanos tian dereito deusufructo.

Na sa situacin absolutamente perifrica respectodo conxunto urbano deberon pesar razns deseguridades o mesuro Llovet, en carta ao CapitnXeneral, Conde de ltre, "destaca as vantaxes daconstrucin do tinglado na paraxe da Ferradura, pola

facilidade para unha posible ampliacin e por

encontrarse afastado davecindadeVII".

En 1763 Llovet proxecta unha ampliacin de"tinglado". A reproducin do plano recollida no libro daUDC mostra un trazado moi similar ao que foi a sa plantadefinitivaVI I I. Aparece patente, por un lado, avontade de pechar coa construcin a maior parte dobaldo no cabo das hortas de San Francisco, e por

outro, a adaptacin da aliacin Norte a unha paralelada traza da muralla, e da aliacin Leste ao camioque bordea o exterior da muralla medieval. Noencontro das das aliacins retrase o edificiocortando o ngulo e deixando no exterior espazo paraa maniobra das carruaxes que accedesen ao"tinglado" pola portada disposta nese punto. O posteriorproxecto de nova ampliacin, do enxeeiro BalthasarRicaud IX , dalle en 1771 a sa configuracin

definitiva planta do edificio, respectando astrazas de Llovet de 1763. Despois desta ampliacindeixa de ser o "tinglado" de almacn para seconverter, co engadido das fraguas, en taller de"maestranza". Nos sucesivos planos da cidade


12/94



reco l l idos por Sora luce X (1785 , 1819 , 1842 ,1861, 1869) aparece xa perfectamente configurado.

Compre remarcar que estes planos da cidade(especialmente expresivo o de Ferrater de 1842)dan unha imaxe do edif icio integrado dentro doconxunto urbano: o lmite, o bordo da cidade son osseus muros defensivos e baluartes e no interior destelmite est a Maestranza, anda que sexa case naextrema e cumprindo unha funcin secundaria dentroda organizacin militar da praza (edificio servidor,utilitario, destinado fabricacin de armamento, tenmis de fbrica que de edificacin representativa ou s degoberno).

1.5. O TERCERO LIMITE

As desamortizacins do sculo XIX representanunha nova formulacin do lmite da cidade. Asfortificacins desamortizadas no lado da Pescaderapermitiron a formacin da cidade burguesa poladesaparicin dun lmite. A desamortizacin de SanFrancisco, en cambio, foi aproveitada para a creacin dun

continuummilitar no que quedaron incluidos desde ohospital real ata o campo da Estrada. A Maestranza foiunha peza mis deste continuumque se constitu a comoun novo lmite ou bordo da cidade ou mellor, comoo vello lmite da ldade Media reinstaurado: ata hai

poucos anos as fotos areas da Corua censurabantoda esa rea, facana invisible, e invisible era paraos habitantes da cidade. Unha va que percorre alia do recinto da cidade amurallada medieval (ara da Maestranza) expresa materialmente o lmite esepara a "cidade" da rea militar, facndolle perder primeira toda a relacin co territorio sito entre a vae o mar que se adivia do outro lado. A cidadequeda dun lado, a Maestranza do outro. O plano deYez y Barn de 1875 revela a sutura urbana entrecidade e Pescadera coa previsin da praza deAlesn e das novas construcins que enchen o baleirodeixado polos baluartes derrubados. Do outro lado otrazado dunha muralla, a medieval, contraponse ao

trazado doutra que de San Francisco aos baluartesdo Campo da Estrada segrega para usos vedados aoconxunto dos cidadns o que poderla chegar a seroutro anaco de cidade. En 1960 a "Planta xeral doParque Rexional de Artillera "XI mstranos aconfiguracin interna deste lmite.

Como marco final da rea militar segregadada cidade, no cabo do Campo da Estrada

constrese o Cuartel do prncipe Alfonso(Infantera), e, sucesivamente, introdcense no seuinterior novos usos, exclusivos para o estamentomilitar, como as vivendas militares ou o clube da hpica.


13/94



1.6. ULTIMO LIMITE

O convenio do Ministerio do Exrcito co Concello daCorua abre de novo o lmite da cidade por esta parte,trasladndoo nutra vez ata o mar. A cesin da Maestranza

e os terreos anexos, a redaccin do Plan Parcial da zona, aconstrucin do parque, os novos equipamentos dosnoventa: fundacin Luis Seoane, Maestranza paraReitorado, Clubes Nutico-Deportivos... ilustran asposibilidades de apertura de espazos de relacin coacidade vella e para a cidade vella.

O mar, ltimo lmite, cnguese despois coa traza daltima muralla da cidade, o Paseo Martimo: a traseirada Maestranza pasa a ser fachada principal cara ao

Paseo, pero, a pesar das expresas intencins do proxectode rehabilitacin do edificioXII , o proceso deintegracin na cidade anda non est completo. AMaestranza e o propio Parque siguen estandoseparados da vella rea urbana edificada por unhaestrada, un vial de trfico que en 1842 tia o seupunto final na pracia na que maniobraban ascarruaxes que acudan Maestranza, pero queagora va de paso entre reas urbanas alonxadas

e acceso para unha gran rea de aparcamentos. O"cerramento" fronte rea mis inmediata dacidade vella est tamn condicionado polaparticular disposicin edificatoria do conxunto

urbano: traseiras pechas de conventos que reproducena marca, o trazado dunha das vellas murallas medievais.

Vese as unicamente integrado no bordo da cidadee na sa fachada ao mar, pero non na cidade, ou polomenos non anda plenamente nesta parte da cidade, polocal non exerce anda todo o seu potencial como feitopropulsor do propio desenvolvemento urbano e davida urbana. Axuda a iso que, como no seu pasadomilitar, temos un edificio con usos "cerrados" sa reamis inmediata: o nico edificio universitario da zonapero ademais restrinxido no diario acontecer a funcinsadministrativas e representativas, e unicamente enocasins especiais a actos pblicos; est

desvinculado fsicamente de todas as demais sedesuniversitarias, repartidas noutras, diferentes, reasurbanas. O trfico de us uarios e st cons tituido porpersonal docente, discente e de servizos que"proceden" dos diversos campus da universidade (Elvia,Cidade Escolar...). O intercambio coa rea misinmediata, o trfico de usuarios procedentes dela practicamente nulo. A UDC non se "comunica" coacidade neste lugar.

Podemos engadir que a lonxana fai tamnque a comunicacin fsica entre este edificio e osque desde el son administrados non sexa doada eque condicione, ou case obrigue, utilizacin de


14/94



medios de transporte privados. Posiblemente nadecisin de facer deste edificio sede do principalrgano de goberno universitario houbo mis dedecisin poltica que de utilidade prctica: pesou misa relativa proximidade s institucins que soninstancias de poder na Corua: Concello,Deputacin, Capitana, Tribunal Superior deXustiza, Delegacin do Goberno, Aduana, Xunta doPorto, etc.

1.7. AS OUTRAS POSIBILIDADES: A ESCALA URBANAE A ESCALA ARQUITECTONICA

Con mis de doce anos de uso, e cos resultados vista, podemos entrar nas posibilidades de introducircambios para mellor e en das escalas: Algns doscambios tern que fundarse en intervencins deescala urbana e outros nas capacidades que andanon foron explotadas intrnsecas do monumentocomo obxecto arquitectnico en uso.

Na escala do espazo urbano sera preciso eliminar o

que acte ou poida ser visto como un impedimento,unha barreira ou un elemento disuasorio para oin te rcambio en t re a c idade ve l la e omonume nto . Neste aspecto, posiblementeconvn modificar o diseo que a ra da Maestranza

ten como va rodada: a sa utilidade como tal decaehoxe, sen embargo o seu diseo responde ao dunhaestrada con beirarras de apenas 1 m. de anchura. Aapertura do Paseo Martimo, con mis capacidade deservizo, permitira a reformulacin e desvo do trficorodado de longa e media distancia que atravesa azona. E, xa que logo, sera imprescindible a melloradas comunicacins entre as diversas partes da cidadea travs dun servizo de transporte pblico (tranva, porexemplo), e pensado en clave metropolitana, queligase dun xeito eficaz o edificio co resto dos

emprazamentos universitarios.

O p la n o d e 1 8 1 9 p r o p o r c io n a o u t r a

suxest in in teresante: a recomposic in dunespazo de remanso, unha praza cun tratamento queaxude a establecer a relacin entre as hoxe dbilesconexins da trama da cidade vella, a propiaMaestranza, o parque e o mar. Sera un proceso dedeseo ou redeseo urbano que se estende atodos os elementos e superficies do contorno,pavimentos, mobiliario, xardns, tratamento adecuadopara a entrega do edificio ao terreo, para os restos das

antigas murallas militares, de xeito que nada cortasea ordenada d isposic in e a t ransic in ent retodos estes elementos.Cmpre igualmente non esquecer a integracinda Maestranza no conxunto ou percorrido cultural


15/94



do que forman parte o Hospital Militar, aFundacin Luis Seoane, o Arquivo do Reino deGalicia e o Xardn de San Carlos, elementos todoseles extra lmites da Cidade Vella.

Como obxecto arquitectnico, mis anda, comoimpulsor do proceso de evolucin urbana, o monumentodebe mergullarse na "contaminacin" da vida diaria easumir funcins novas e controvertidas. Sostemosque posible reformular, a travs do proxectoarquitctonico unha nova relacin, posiblexerar condicins favorecedoras dunha maiorintegracin entre o EDIFICIO e a CIDADE, entre aUDC e a CIDADE.

Falamos mis arriba da Maestranza como un edif icio"cerrado", adicado en exclusiva a funcinsadministrativas e representativas e, unicamente enocasins especiais, a actos pblicos. Pero unpercorrido pola Maestranza permtenos adiviar queexisten posibilidades de introducir nel outros usos, ligadoscoa producin cultural, e non necesariamente coaque vai lastrada de exclusi vidade univers itaria. Por

exemplo, btase en falta a previsin de espazosadicados s exposicins, que unha das missocorridas formas de relacin dun edificio coacidade, xa que provoca a afluencia dun tipo deusuarios distintos dos da rutina diaria. O propio edificio ten

suficiente acmulo de historia urbana (de memoriacolectiva) como para xustificar unha exposicinpermanente (ilustrar a persistenza, ese pasado que andaexperimentamos).

E poderase discut ir a pert inencia de situarusos marxina is, non especia lmenterepresentat ivos (a lmacn, garaxe) nunemprazamento pr ivi lexiado, xusto do lado dacidade vella, no mesmo nivel que o curroporticado que centra o edificio e facilmenteaccesib le para o seu contorno urbano.

Parece aconsellable, polo tanto, unha

reconsideracin dos usos actuais de determinadasp a r t e s d o e d i f i c i o e a a b o r d a xe d u n h aadecuada programacin de uso para aquelesespazos que estean infrautilizados. Cuestionarsea existente distribucin de funcins permitira abordara travs do proxecto arquitectnico as posibilidadesque o monumento ten de implicarse activamente navida que transcurre arredor del por medio dacelebracin, da festa: pens ou a lgu n no Curro

da Maest ranza como escea para arepresentacin dun auto sacramental?, oucomo cam po para un baile popular?, ou para unconcerto?, ou simplemente para que os vellos sesenten ao sol, ou sombra pero abrigados do


16/94



vento nords?. E en canto a outros usosre lacionados coa univers idade, pdese aquatender s necesidades da poboacinuniversitaria asentada nesta parte da cidadernediante a habilitacin de salas de estudio, hoxe tandemandadas?.

I Fustel de Coulanges, N.D.: La Cit antique, Paris, Durand, 1864.Modifi lors de la 7e dition, Hachette. Texto completo enhttp://remacle.org/bloodwolf/iivres/Fustel/intro.htmII Rossi, A.: L'architettura delta citt, ed. espaola; Barcelona, G.Gili,1971.III Lynch, K.A.: The Image of the City Lynch, Kevin, The Image of theCity, MIT Press, Cambridge MA 1960.IV

Soraluce, op. cit. px. 9. Presentacin por J.L. Meiln GilV Hai que acrarar que este concepto de monumento non exactamente equivalente posesin dunha declaracin oficial do quehoxe denominamos Ben de Interese Cultural.


17/94


2.RECOECEMENTO VISUAL DO MBITO.


18/94


CARLOS ALMUA DAZ. Colaboradores: Pablo de la Rubia.

INTRODUCINEste traballo parte da constatacin dun problema urbano: a escasa relacin entre o edificio da

Maestranza, hoxe s do Reitorado da Universidade da Corua, e o seu contorno urbano, no cal apeza mis importante a Cidade Vella da Corua, delimitada pola sa muralla medieval.

Sucesivas actuacins foron configurando, extramuros, un novo bordo da cidade sobre oespazo residual entre a muralla e o mar, un espazo inhspito batido polo vento e a marusa, aptounicamente para usos relacionados coa defensa da praza. Os sucesivos planos da cidade, casetodos eles de procedencia militar, recollen o proceso ou a historia urbana que aqu parte dunhaprimeira implantacin, a da Orde dos Frades Mnimos (franciscanos) co seu convento fra dacidade (a carta foral as o obriga).

Necesidades militares e, posteriormente, as desamortizacins do sculo XIX, fixeronaparecer, primeiro as novas murallas renacentistas e barrocas con trazas baseadas nos modelos dapoca, e logo toda a zona militar da Corua que non hai moitos anos apareca nas fotos areascensurada polo seu interese estratxico.

A ltima desamortizacin permitiu a recuperacin desta zona para o conxunto da cidadana. Atransformacin da Maestranza de Artillera en Reitorado da Universidade, a integracin do HospitalMilitar na rede sanitaria que atende a toda a poboacin, a ubicacin da Fundacin Luis Seoane, aliberacin da rea militar ao completo, etc., son exemplos claros do que para a cidade representou ocambio nas necesidades estratxicas de finais do sculo XX e principios do XXI. A Corua atopou derepente toda unha rea coa que non contaba: estaba tan invisible como nos mostraban as fotosareas censuradas.

As subseguintes, apresuradas, actuacins dirixronse a unha rpida recuperacin desteespazo sen que houbera tempo para a sedimentacin pousada que require a historia urbana.

Hoxe, cos recentes descubrimentos das fundacins da fortificacin do Parrote, temos man aocasin para identificar un elemento que sirva de nexo, de elemento ordenador que caracterice todaunha rea urbana dndolle unidade ao conxunto no que se integran o xardn de San Carlos(primixenio emprazamento da praza forte), o Arquivo do Antigo Reino de Galicia, o Museo Militar, aFundacin Lus Seoane e o propio edificio do Reitorado. Este elemento unificador non outro que as


19/94



murallas do XVIII, anda identificables a pesares do mal trato recibido no curso da sa historiapasada e recente.

TEMAS XERAIS EN TODO O PERCORRIDODESCOECEMENTO DA LIA DO TRAZADO

Insistir en que a muralla formaba un trazado continuo do que agora soamentequedan tramos espordicos. Perda da unidade da propia muralla

DESCOECEMENTO

A falta de informacin d en descoecemento, tanto por parte das autoridadescomo por parte dos cidadns.

DESPREOCUPACIN DA MURALLA

Non se valora, e polo tanto non se coida o monumento. Non se ten en conta assas necesidades nin situacin especfica hora de planificar as actuacins nasa contorna.

FALTA DE UNIDADE NO TRATAMENTO URBANO

Cada actuacin na contorna da muralla fxose illadamente, sen ter en conta oconxunto ao que pertence. Polo tanto non se resolven os problemas que ten amuralla e anda mis, cranse outros novos porque se establecen os modelostomando outras referencias. As, o Paseo Martimo, por exemplo, tmase como

unha entidade en si mesma, e polo menos nesta parte non se trata de adaptars condicins particulares de pasar a carn dun monumento histrico.


20/94



REA 2. XARDN DE CAPITANA- HOSPITAL MILITAR.A SOLANA

SITUACIN

PROBLEMAS URBANOS

1_Ordenacin do espazo

moi diferente o tratamento que ten a muralla na sa parte inferior esuperior: A parte inferior est ben coidada, ordenada, respctase a muralla,colocronse paneis explicativos na parte superior, o tratamento dopavimento; a varanda; o mesmo nivel da ra Nada fai apuntar aposibilidade de que se estea camiando por enriba da muralla nesemomento. Mesmo as Portas do Cravo e do Parrote aparecencompletamente afundidas pola diferenza de nivel.


21/94



2_Acceso a travs dun aparcadoiro

O acceso a esta parte da muralla faise ou ben baixando as escaleiras dasantigas portas ou ben a travs dun aparcadoiro, sen ningunha indicacin,pasando practicamente desapercibido.

3_Escaleira da Porta do Cravo

A escaleira da Porta do Cravo ten os chanzos moi desgastados, c o pasopor ela perigoso, sobre todo en das de choiva.


22/94



4_Paneis informativos

Hai tres paneis informativos, en distintas localizacins, pero as explicacinsque se poden ler neles son breves, dse pouca informacin e reptese, aoser tdolos paneis iguais.

PROBLEMAS DE CONSERVACIN

5_Bo estado xeral de conservacin

En xeral, o estado de conservacin da muralla neste tramo bo, salvo polaespordica aparicin de pintadas.


23/94



HOSPITAL MILITAR

SITUACIN

PROBLEMAS URBANOS

1_Descoido xeral: A vexetacin oculta a muralla

Ante o descoido xeral, hedras e silvas medraron chegando a ocultar amuralla. Na actualidade, o servizo de mantemento de xardns limtase aconter o avance da vexetacin na parte inferior, sen querer chegar adescubrir os muros. Prdese a traza da muralla, e os volumes que se venagora non son reais, xa que at a base do muro hai arredor de dous metrosde silvas.


24/94



2_Falta de unidade no mobiliario urbano

Outra vez volven aparecer diferentes tipos de mobiliario urbano, perdendo aposibilidade de contribur a formar un conxunto co resto da muralla e dotarlleas dunha continuidade ao monumento.

3_O mobiliario urbano non se adapta ao seu contexto

Os farois do Paseo Martimo son dun tamao excesivo na sa base e invadeno espazo peonil, obrigando aos viandantes a sortealos para seguir o seucamio.


25/94



4_Restos das antigas plataformas de artillera

Na parte inferior consrvanse restos de pavimentos de almacns.

5_Espazo libre, espazo residual

O espazo entre as puntas en estrela do baluarte trtase como espazo verde,pero mis como un espazo residual, en bruto, que coa intencin de poer envalor a muralla.


26/94



6_Rotonda do tranva

O trfico de vehculos na zona bastante reducido, a maior parte soamente busca dun lugar onde aparcar. Inda as, existe unha rotonda triangular duntamao considerbel e sen unha razn forte ter esta dimensin. A sa utilidadeactual, unha vez mis, como aparcadoiro.

Nun lado da rotonda hai unha parada da lia do tranva, pero anda as,

poderase resolver doutro xeito sen ocupar tanto espazo. No interior darotonda, totalmente desapercibido e rodeado de coches, erixiuse o Monumentoao Emigrante.

7_Subida ao Paseo do Parrote

Nos anos 60 do sculo XX abriuse unha nova ra que conectara a partesuperior da muralla, o Paseo do Parrote, coa parte inferior, mis prxima aomar. Fxose entn un recheo ao final do Peirao das nimas de mis de 22metros de largo.

Esta rampla ten agora unha seccin que non se xustifica polo trfico quesoporta e, unha vez mis, emprgase como aparcadoiro.


27/94



8_Apropiacin do espazo da muralla

O Hospital Abrente e Lago crea unha zona privada ao seu arredor impedindo oacceso ao chamado Paseo sir John Moore no PEPRI da Pescadora e aCidade Vella. Ademais, o aproveitamento deste espazo totalmente residual,posto que principalmente se emprega como aparcadoiro do persoal do hospitale como espazo de instalacins e almacenamento.

9_Antiga residencia militar: Oportunidade de actuacin

Na primeira parte deste traballo atopbamos un edificio militar abandonado,que constitua unha oportunidade de actuacin para a recuperacin e posta envalor do espazo da contorna. Neste punto, podemos repetir o mesmo, pero adiferenza do outro edificio, este est construdo case enriba da muralla e o seuinterese arquitectnico menor. Inda as, constite unha oportunidade deaproveitamento para uso pblico.


28/94




10_Nios de paxaros nos ocos da muralla

Existen ocos entre as canteras da muralla dun tamao e profundidade tal queos paxaros aproveitaron para construr al os seus nios. Isto pode traerproblemas de conservacin das canteras a longo prazo, debido acumulacinde lixo.

11_Vexetacin nos murosA vexetacin medra coas sas races entre as canteras, chegando algunhasplantas a ter un tamao considerbel. Noutras partes, hedras e silvas ocultanpor completo os muros.


29/94



12_Descoido xeral: Lixo sen recoller

O exceso de vexetacin ventureira, o descoido xeral e despreocupacin pololugar deixan paso aparicin de lixo sen recoller tamn nesta zona, tanto nopiso como botada ao baleiro dende arriba, pendurando das plantas que medrannos muros

13_Descoido xeral: Contorna da antiga Residencia Militar

O deterioro deste edificio e dos seus arredores notbel: lixo, cochesaparcados irregularmente, enriba das beirarras, espazos verdes sen coidar,cancelas oxidadas, restos de fogueiras


30/94



REA 3. HOSPITAL MILITAR- MAESTRANZA.XARDNS DA REAL MAESTRANZA

SITUACIN

PROBLEMAS URBANOS

1_Falta de ordenacinOs Xardns da Real Maestranza, en terreos de antigo uso militar e nas hortasdo Convento de San Francisco, presntanse agora como un espazo verde. Asa ordenacin apenas atrae xente que vea dende a Cidade Histrica oudende outros puntos da cidade.

O tratamento do espazo simple: basase na grande superficie que ocupa,tentando timidamente organizar un percorrido, pero sen xito, quizais debido falta de planificacin no momento da sa construcin.

A superficie dedicada a espazo pavimentado excesiva, tendo en conta a

proporcin entre pavimento e o verde, e nmero dos seus usuarios.Posiblemente este defecto ten orixe na conservacin das vas internas do seuantigo uso militar, pero hoxe en da sendo civil non ten senso conservar a maiorparte desas autnticas estradas de trfico rodado no medio dunha zona verde.


31/94



2_Acumulacin de coches que invaden o espazo peonil

Nesta zona volve aparecer o problema da acumulacin de vehculos privadosque vimos antes no Campo da Estrada: Hai unha zona de aparcamento na rada Maestranza, case sempre completa, pero o problema vese anda mis naparte inferior, mis prxima ao mar. A demanda tan grande que a xenteaparca os coches diante dos aparcadoiros de bicicletas ou enriba dasbeirarras.

3_Falta de comunicacin coa cidade histrica e ra da Maestranza e coPaseo Martimo

A diferenza de cota entre a cidade histrica e o Paseo Martimo, ra daMaestranza polo medio, provoca a falta de trabazn dos xardns cos edificiosde arredor, o que favorece o illamento e menor utilizacin dos mesmos.

Unha vez nos xardns, vese o mar ao lonxe, pero coa ponte do Paseo Martimoe o recheo polo medio. A nica conexin entre os xardns e o Dique de Abrigo, pasando por debaixo da ponte do Paseo Martimo, unha zona sen carcter

ningn e case sen rematar de urbanizar.


32/94



4_Entrada dende o Paseo Martimo descoidada

A entrada dende o Paseo Martimo parte intermedia dos xardns comn aotramo do Baluarte da Ferradura, e ten polo tanto o mesmo problema dunacceso mal resolto. Ademais, os xardns contan con outro acceso ao Paseo,nun nivel inferior, pero o problema aqu parecido, tamn.

5_Falta de unidade no mobiliario urbanoDentro deste tramo aparecen distintos tipos de mobiliario urbano: xa non s diferente entre un tramo e outro.


33/94




7_Descoido xeral: Pavimento moi deteriorado

Ademais do exceso de zonas pavimentadas, as que existen non se tratan contino e dixanse perder sen un mantemento que as repare.

8_Descoido xeral: Mobiliario, canos e outros elementos rotos e oxidados,lixo

O mobiliario urbano tamn sofre o descoido xeral: varandas rotas e oxidadas,farois e focos sen as sas pantallas, bancos e papeleiras rotas e oxidadas

Tamn hai canos dos desaugadoiros dos muros rotos, elementos metlicosoxidados ancorados nos muros e unha falta de mantemento en xeral en todo oconxunto.

A falta de coidado xeral amsase tamn no lixo que hai no parque, por exemplonun cann que lembra o pasado militar da zona.


34/94



EDIFICIO DA MAESTRANZA: REITORADO DA UNIVERSIDADE DE A CORUA: PROBLEMAS URBANOS

6_Cambio na ordenacin urbana da contorna do Edificio da Maestranza

A apertura da ra da Maestranza mis al da Porta de Aires, a conexin entreaquela e a ra do Campo da Estrada e o Paseo Martimo fixo que se perdera a

oportunidade de crear un espacio frontal adecuado ao novo uso do Reitoradoda UDC.

7_Falta de comunicacin entre Reitorado e Cidade HistricaO edificio da Maestranza construuse afastado da propia cidade por razns dasa propia funcin militar Pero agora, que a sa funcin outra, estasituacin vlvese en contra do propio edificio e da Institucin que o utiliza, aomantelo separado da Cidade Histrica.

A restauracin do edificio, a sa organizacin, tampouco axuda a que eseafastamento se mitigue. Este proxecto fixo que se abrira s vistas sobre omar, ao nordeste, e que se pechara anda mis ra da Maestranza:

- Fachada ra Maestranza cega na planta baixa: un muro cego impide

toda conexin entre o Patio central, o edificio e a ra.

- O garaxe do edificio est na planta baixa, no corpo mis prximo raMaestranza. O edificio pchase ra colocando un uso residual comobarreira.


35/94



- Non hai neste momento ningunha relacin espacial significativa entre opatio central e o interior do edificio. Mesmo sendo o acceso principal atravs deste patio, non se chega a establecer tampouco unha relacinestreita entre o vestbulo de entrada e o patio.

O patio ofrece posibilidades de axudar a crear a relacin que se bota enfalta entre o Reitorado e a Cidade histrica. Sera precisa unhareconsideracin e adecuada programacin de outros usos mis

produtivos para o edificio e a cidade.

- A cafetera est situada na parte nordeste do edificio, aberta s vistassobre a ra, ocupando un mbito privilexiado do edificio universitario.


36/94



BALUARTES DE SANTA BRBARA E DA FERRADURA E CONTORNA DA REITORAL DA MAESTRANZA

SITUACIN

PROBLEMAS URBANOS

1_Nivel actual do terreo

Co recheo do Paseo Martimo, o nivel actual do terreo na parte mis prxima costa moi superior ao orixinal. Isto provoca que a muralla quede parcialmenteoculta polo terreo. Este problema est mis presente no Baluarte da Ferradura,oculto por completo por terreo e vexetacin.


37/94



2_A vexetacin trtase pero sen ter en conta o monumento

Neste tramo o espazo verde est relativamente coidado, pero sen considerardebidamente o monumento histrico: non o po en valor e mesmo chega aocultalo.

As, tanto no Baluarte da Ferradura como no de Santa Brbara, hai tramos nosque a vexetacin crece por riba da muralla ocultando a sa cantera. Outras

veces, a plantacin dunha sebe baixa na base contribe visualmente a diminuranda mis a altura deses muros.

3_Entrada dende o Paseo Martimo descoidadaO Paseo Martimo entndese como un elemento unitario, como unha liaautnoma e con entidade propia. Non trata de adaptarse s particularidades depasar ao carn dalgns tramos dun monumento histrico. As, non se procuraneste tramo unha conexin axeitada entre o Paseo e o Baluarte da Ferradura eas Hortas de San Francisco.


38/94



4_Exceso de zona pavimentada

Comezamos a ver aqu un problema que vai continuar despois nas Hortas deSan Francisco: O exceso de reas duras no medio das zonas verdes, A sasuperficie moi superior ao que se precisa para atender as necesidades tantodo Reitorado coma dos posbeis viandantes.


5_Descoido xeral: mobiliario urbano e outros elementos rotos e oxidados

O problema xeral de descoido xeral en todo omonumento, manifstase neste tramo enparticular en forma de farois rotos, bancosdesencaixados, papeleiras rotas e caixas deinstalacins rotas e oxidadas.


39/94



REA 4. MAESTRANZA- PORTA DE AIRES.CAMPO DA ESTRADA

SITUACIN

PROBLEMAS URBANOS

1_Falto de ordenacin: Anda non se rematou a urbanizacin desteespazo

A pesar da sa proximidade Cidade Histrica, esta anda unha zona dacidade falta de remate. O Plan Especial, que preva a construcin de vivendase a urbanizacin desta zona non se executou por completo.


40/94



2_Acumulacin de coches que invaden o espazo peonil

A pesar de que a zona anda non conta con tdolos edificios previstos poloPlan Especial, xa est saturada de vehculos. A proximidade Cidade Histricae as necesidades de aparcamento de vehculos fan que moita xente tea quedeixalo no seu exterior. Isto provoca a acumulacin de coches, e na aparicinde aparcamentos totalmente irregulares, mesmo enriba de reas peons.

.


41/94



TRAMO NA PARTE INFERIOR DO CAMPO DA ESTRADA

SITUACIN

PROBLEMAS URBANOS

3_Desvirte da muralla

A demolicin parcial da muralla, cortndoa e baleirando a parte superior doterreo para permitir o paso de dous carrs de coches, fxose sen ter en conta aimportancia do monumento. Non se tentou salvar o concepto de muralla e aidea de conxunto.


42/94




4_Perda de canteras

Esta demolicin tivo lugar nunha poca relativamente recente, pero anda ascando se levou a cabo non houbo unha preocupacin pola salvagarda daspezas retiradas, resultando as unha actuacin case que irreversbel, aocontrario do que as modernas teoras da restauracin propoen para osmonumentos.


43/94



FIADA NO MURO DE CONTENCIN DO CLUB DE HPICA

SITUACIN

PROBLEMAS URBANOS

1_O nivel actual do terreo, moi superior ao orixinal

Dende o Paseo Martimo o nico que se conserva da muralla unha fiada naparte inferior do muro de contencin do Club de Hpica. Non se crea ningnespazo urbano con este tramo


2_Canteras rotas para o paso dos canos de desaugadoiros

As poucas canteras que anda se manteen rompronse para deixar o paso aos canos dedesaugadoiros dos muros e para colocar unhas reixas de ventilacin dos espazos de instalacinsda piscina do Club de Hpica.


44/94



BALUARTE NO PASEO MARTIMO

SITUACIN

PROBLEMAS URBANOS

1_Nivel actual do terreo

No momento da construcin do Paseo Martimo fxose un recheo tanto noPaseo como na ra Beiramar de forma que o nivel do terreo quedou moi porenriba do nivel orixinal no tempo de construcin da muralla. A resultas disto, unobservador que camie pola ra Beiramar non ten referencias sobre a alturareal da muralla.

Entre o baluarte e o Paseo quedou unha parte de terreo mis baixa, afundida ecunha vexetacin salvaxe, pero anda as a diferente altura da orixinal,deixando inutilizable unha porta de servizo que houbo en tempos.


45/94



2_Descoido xeral: Sinais, caixas e conducins elctricas

Dentro da falta de coidado xeral no tratamento do monumento, podemossinalar a profusin e a falta de preocupacin xeral na colocacin de sinais,caixas e conducins elctricas e control dos semforos.

3_O mobiliario urbano non se adapta ao seu contextoO mobiliario urbano non se adapta ao seu contexto: Os farois do paseomartimo invaden o espazo peonil, reducndoo sensibelmente, e non iluminan abeirarra, senn o que est por enriba do muro.


46/94



4_Edificios en runas: Oportunidade de actuacin

A existencia dun edificio militar abandonado na proximidade, de estiloracionalista e de certo interese arquitectnico, contar cun espazo verde anexo muralla debe ser visto como unha oportunidade para revitalizar esta parte dacidade dotando muralla dun espazo de respecto adecuado, onde podermostrar o verdadeiro carcter do monumento.


5_Parte superior, de ladrillo e morteiro, moi deteriorada

A parte superior do baluarte foi realzada cun muro de ladrillo recuberto pormorteiro de cemento e construuse unha garita e un posto de observacin,

mbolos dous de planta circular. Tanto o muro como esas construcins estnagora nun estado de deterioro moi avanzado, chegando a quedar vista asarmaduras metlicas, cheas de ferruxe.

Ademais, aparecen elementos metlicos empotrados nos muros,completamente oxidados.


47/94



6_Descoido xeral: Vexetacin descontrolada

O espazo verde entre o baluarte e o Paseo martimo est moi descoidado, senaxardinar. Unha hedra medrara sen control, chegando a sobrepasar a muralla,ocultndoa, e cubrindo parte do edificio militar. As herbas altas, as plantas olixo son outros signos do abandono deste espazo.

7_Descoido xeral: Lixo nos ocos dos muros

O muro que contn o recheo posterior construcin da muralla est feito debloques de pedra sen concertar, deixando ocos mis ou menos grandes, que axente emprega a modo de improvisada papeleira. A sensacin de descoidoaumenta ao ver que todo posbel oco, como os grandes canos dosdesaugadoiros do muro estn cheos de lixo.


48/94


3. CARTOGRAFA HISTRICA.


49/94



Fig. 1. A Cidade Vella en 1726. Plano de la Ciudad y Pescadera de la Corua. Francisco de Montaigu.


50/94



Fig. 2. A Cidade Vella en 1736. Plano de la Ciudad, Pescadera y Puerto de la Corua. Juan Vergel.


51/94



Fig. 3. A Cidade Vella en 1769. Plano de la Ciudad y Arrabal de la Corua. Pedro Fontenla.


52/94



Fig. 4. A Cidade Vella en 1785.Plano de la Plaza Alta o Ciudad de la Corua. Martn Zermeo.


53/94



Fig. 5. A Cidade Vella en 1854.Plano da Corua. Francisco Coello.


54/94



Fig. 6. A Cidade Vella en 1861. Croquis topogrfico de la Ciudad de la Corua. Jos Mara Noya.


55/94



Fig. 7. A Cidade Vella en 1872. Plano de la Ciudad de la Corua.


56/94



Fig. 8. A Cidade Vella en 1875. Plan de Reforma y Ensanche de la Corua. Yez y Barn.


57/94



Fig. 9. A Cidade Vella en 1935. Plano del Trmino Municipal de la Corua. Fermn Gutierrez de Soto.


58/94



Fig. 10. A Cidade Vella en 1979. Plano del Trmino Municipal de la Corua.


59/94


4. ESTUDO DO MBITO DO PARROTE.

O PARROTE As murallas da cidade vella


60/94

PROXECTO DE INVESTIGACIN: A CONSTRUCCIN DA GALIZA URBANA.XOS LOIS MARTNEZ SUREZ Colaboradores: Bruno Souto Anello; Flavia Pieiro Ces; Paula Souto Caas.

O PARROTE As murallas da cidade vella

Fig. 11

Fig. 12

O PARROTE EVOLUCIN


61/94


O PARROTE EVOLUCIN

Fig. 13. A muralla medieval.Pedro Rodrguez Muiz. 1597.

Fig. 14. Proxecto para fortificar A Corua. Tiburzio Spannochi (Aprox. 1600).

O PARROTE EVOLUCIN


62/94


O PARROTE EVOLUCIN

Fig. 15. Plano das murallas da Cidade vella. 1736.

Fig. 16.Perfil do frente da Cidade da Corua. 1729.

O PARROTE EVOLUCIN


63/94


O PARROTE EVOLUCIN

Fig. 17. Plano de Pedro Fontenla. 1769. Fig. 18. Plano Martn Zermeo. 1785.

O PARROTE EVOLUCIN


64/94


O PARROTE EVOLUCIN

Fig. 19. Plano de 1872. Fig. 20. Plano de Yez y Barn. 1875.

O PARROTE EVOLUCIN


65/94


O PARROTE EVOLUCIN

Fig. 21. Plano de Fermn Gutirrez. 1935. Fig. 22. Plano de 1979.

O PARROTE EVOLUCIN


66/94


O PARROTE EVOLUCIN

Fig. 23. Plano parcelario actual, (cos restos da muralla aparecida). Fig. 24. Estado actual. Foto de Google Earth.

O PARROTE A imaxe


67/94


O PARROTE A imaxe

Fig. 25. O Parrote. Grabado de Ricardo Balaca. 1869.

O PARROTE A imaxe


68/94


O PARROTE A imaxe

Fig. 26. As murallas da cidade vella. 1880.

O PARROTE A imaxe


69/94


O PARROTE A imaxe

Fig. 27. Fig. 28.

Fig. 29. Fig. 30.

O PARROTE O antigo crcere


70/94


O PARROTE O antigo crcere

Fig. 31. Proxecto para o Crcere Real. M. Marn. 1753 Fig. 32.

Fig. 33. Fig. 34.

O PARROTE A imaxe


71/94


O PARROTE A imaxe

Fig. 35. O Parrote nos comezos do S. XX.

O PARROTE ampliacin da Ra do Parrote


72/94


O PARROTE ampliacin da Ra do Parrote

Fig. 36. Ensanche da Ra do Parrote. 1950. Fig. 37. O Parrote en 1959.

O PARROTE O recheo da Solana


73/94


O PARROTE O recheo da Solana

Fig. 38. Fig. 39.

O PARROTE Estado actual


74/94


O PARROTE Estado actual

Fig. 40. O Parrote. Estado actual. (2008).

O MURO O MURO


75/94


O U O O U O

Fig. 41.

TRAS DO MURO TRAS DO MURO

Fig. 42.

A CIDADE VELLA E O MAR: Recuperar a paisaxe


76/94


p po muro como barreira visual

Fig. 43.

O PARROTE Referencias


77/94


Fig. 44. Ribeira do ro Douro. O Porto. Proxecto de Manuel Fernandes de S. Fig. 45.


78/94


5. RECOECEMENTO DO MBITO.

Os recheos.A Cidade Vella e o mar.


79/94


80/94


81/94


82/94


83/94


84/94


85/94


5.RECOECEMENTO DO MBITO.

Seccins.


86/94


87/94


88/94


89/94



7 BIBLIOGRAFA E FONTES DOCUMENTAIS


90/94




BIBLIOGRAFA:

ACINAS, JUAN R.: El puerto es un proyecto permanente. Evolucin del puerto-ciudad de la Corua. Autoridad Portuaria de A Corua. 1997.

CMARA, ALICIA: Fortificacin y ciudad en los reinos de Felipe II. Madrid, Editorial Nerea, S.A. 1998.

FERNANDES, FTIMA- CANNAT, MICHELE: Formas Urbanas. Urban Shapes. Edioes ASA, Porto. 2003.

GARCA-ALCAZ YUSTE, JULIA: Arquitectura del Neoclsico en Galicia. Fundacin Pedro Barri de la Maza, A Corua. 1989.

GONZLEZ CEBRIN-TELLO, JOS: La ciudad a travs de su plano. La Corua. Excmo. Ayuntamiento de A Corua, 1984.

MARTNEZ SUREZ, XOS LOIS: A Corua: A construccin da Cidade Liberal. Tese de doutoramento, 1991. (Indita).

MARTNEZ SUREZ, XOS LOIS: As Galeras da Maria. A Corua. (1869-1884). Publicacins do Colexio Oficial de Arquitectos de Galicia,1987.

MARTNEZ SUREZ, XOS LOIS: A Praza de Mara Pita. A Corua. (1859-1959). Publicacins do Colexio Oficial de Arquitectos de Galicia,1993.

PEREIRA, FERNANDO- SOUSA, JOS: Apuntes de una estancia del pintor Ricardo Balaca en Galicia, en Anuario Brigantino, N 17, 1994.

SORALUCE BLOND, JOS RAMN: Castillos y fortificaciones de Galicia. Fundacin Pedro Barri de la Maza, A Corua. 1985.

VIGO TRASANCOS, ALFREDO: A Corua y el siglo de las luces. La construccin de una ciudad de comercio. Universidade de Santiago de

Compostela e Universidade da Corua, 2007.

FONTES DOCUMENTAIS:


91/94



Figura 1. Plano de la Ciudad y Pescadera de La Corua. Francisco de Montaigu, 1726. Ministerio de Defensa. Servicio geogrfico del Ejrcito,Madrid. Cartoteca Histrica.

Figura 2. Plano de la Ciudad, Pescadera y Puerto de La Corua. Juan Vergel, 1736. Instituto Geogrfico Militar, Madrid. Cartoteca Histrica.

Figura 3. Plano de la Ciudad y Arrabal de La Corua. Pedro Fontenla. 1769. Archivo Histrico Nacional, Madrid.

Figura 4. Plano de la plaza alta o ciudad de La Corua. Pedro Martn Zermeo. 1785. Ministerio de Defensa. Servicio Geogrfico del Ejrcito,Madrid. Cartoteca Histrica.

Figura 5. Plano de La Corua. Francisco Coello. 1854.

Figura 6. Croquis topogrfico de la Ciudad de La Corua, en el que se manifiesta lo intil de la fortificacin en el centro de la poblacin. JosMara Noya, 1861. Archivo Histrico Militar, Madrid.

Figura 7. Plano de la Ciudad de La Corua. Cuerpo de Estado Mayor, 1872.

Figura 8. Fragmento del Plano de Reforma y Ensanche da La Corua. Fernando Barn y Juan M. Yez, 1874-75. Excmo. Concello daCorua.

Figura 9. Plano de parte del trmino municipal de La Corua. Fermn Gutirrez de Soto, 1931-1935. Excmo. Concello da Corua.

Figura 10. Plano do trmino municipal da Corua., 1979. Excmo. Concello da Corua.

Figura 11. Vista de La Corua: Tomada desde la altura de S. Diego. Litografa del Gobierno y de R. Soc. Econ. S. XIX. Arquivo Municipal daCorua.

Figura 12. La Muy Noble y Muy Leal Ciudad de La Corua. S. XVIII. Arquivo Municipal da Corua.

Figura 13. Proxecto de fortificacin para A Corua. Pedro Rodrguez Muz, 1597. Archivo General de Simancas, Valladolid.


92/94



g p g , ,

Figura 14. Planta de parte de la Muralla de la Corua Tiburzio Spannocci, aprox. 1600. Archivo General de Simancas, Valladolid.

Figura 15. Plano de la Ciudad, Pescadera y Puerto de La Corua. Juan Vergel, 1736. Instituto Geogrfico Militar, Madrid. Cartoteca Histrica.

Figura 16. Perfil del frente principal de la Ciudad de La Corua con sus obras proyectadas. 1729.

Figura 17. Plano de la Ciudad y Arrabal de La Corua. Pedro Fontenla. 1769. Archivo Histrico Nacional, Madrid.

Figura 18. Plano de la plaza alta o ciudad de La Corua. Pedro Martn Zermeo. 1785. Ministerio de Defensa. Servicio geogrfico del Ejrcito,Madrid. Cartoteca Histrica.

Figura 19. Plano de la Ciudad de La Corua. Cuerpo de Estado Mayor, 1872.

Figura 20. Fragmento del Plano de Reforma y Ensanche da La Corua. Fernando Barn y Juan M. Yez, 1874-75. Excmo. Concello daCorua.

Figura 21. Plano de parte del trmino municipal de La Corua. Fermn Gutirrez de Soto, 1931-1935. Excmo. Concello da Corua.

Figura 22. Plano do trmino municipal da Corua., 1979. Excmo. Concello da Corua.

Figura 23. Plano do trmino municipal da Corua., 2006. Cartografa dixital. Excmo. Concello da Corua.

Figura 24. Fotografa area da Cidade Vella da Corua, 2008. Google Earth.

Figura 25. La Corua. O Parrote. Grabado de Ricardo Balaca, 1869. Escola de Artes e Oficios, Santiago.

Figura 26. Fotografa das murallas da Cidade Vella da Corua, 1880. Colec. Fernando Padn.

Figura 27. Vista do antigo Crcere Real dende o mar.

Figura 28. A Corua: Crcel y Hospital Militar, 1908. La Internacional Express. Arquivo do Reino de Galicia.

Figura 29. A Corua: Vista general de la Drsena, ca. 1920-1929. Librera Lino Prez. Arquivo do Reino de Galicia.


93/94



g g q

Figura 30. A Corua: Paseo de la Drsena, ca. 1900-1909. Foto Ferrer. Arquivo do Reino de Galicia.

Figura 31. Proxecto para o Crcere Real. M. Marn, 1753. Archivo General Militar de Segovia.

Figura 32. Antigo Crcere Real, situado detrais de Capitana, 1918. Foto Blanco. Arquivo fotogrfico.

Figura 33. Vista do desaparecido Crcere Real, dende o Parrote.

Figura 34. Antigo Crcere Real. Detalle do pasadizo elevado. Foto Blanco. Arquivo fotogrfico.

Figura 35. O Parrote a comezos do S. XX. Arquivo Raul Trillo.

Figura 36. Ensanche da Ra do Parrote, 1950. Arquivo Histrico Municipal da Corua.

Figura 37. Varaderos do Parrote, A Corua, 1959. Foto Blanco. Arquivo fotogrfico.

Figura 38. Murallas do Parrote. Foto Blanco. Arquivo fotogrfico.

Figura 39. Instalacins orixinais da Solana, 1942. Foto Blanco. Arquivo fotogrfico.

Figura 40. Fotografa dos autores.




Figura 44. FERNANDES, FTIMA- CANNAT, MICHELE: Formas Urbanas. Urban Shapes. Edioes ASA, Porto. 2003. Fotografa de LusFerreira Alves.

Figura 45. FERNANDES, FTIMA- CANNAT, MICHELE: Formas Urbanas. Urban Shapes. Edioes ASA, Porto. 2003. Fotografa de Lus


94/94

Ferreira Alves

Figura 46. Praia do Parrote. Foto Blanco. Arquivo fotogrfico.

Figura 47. Recheo da Drsena da Maria e o Parrote. Foto Blanco. Arquivo fotogrfico.

Figura 48. Instalacins orixinais da Solana, 1942. Foto Blanco. Arquivo fotogrfico.

Figura 49. Recheo do peirao das nimas, 1959. Foto Blanco. Arquivo fotogrfico.

Figura 50. Murallas no entorno do Hospital Mi litar, 1964. Foto Blanco. Arquivo fotogrfico.

Figura 51. Obras da ampliacin da Solana. Foto Blanco. Arquivo fotogrfico.

Figura 52. Inicio das obras da ampliacin da Solana, 1966. Foto Blanco. Arquivo fotogrfico.

Figura 53. Paseo martimo da Corua, 1994. Foto Blanco. Arquivo fotogrfico.

A Coruna Universidade e Cidade Histórica

Documents

Transcript of A Coruna Universidade e Cidade Histórica