A Biodiversidade do Golfo Ártabro · Foi o gran xeógrafo galego Ramón Otero Pedrayo quen deu...

A Biodiversidade do Golfo AacutertabroUnidade Didaacutectica

O proxecto ldquoUn mar de vida para a cidadaniacuteardquo ten como obxecto divulgar a importancia da biodiversidade e servizos dos ecosistemas do Golfo Aacutertabro e sensibilizar aacute poboacioacuten deste territorio sobre ese valor Desenvolvida polo CEIDA

esta iniciativa conta co apoio da Fundacioacuten Biodiversidad do Ministerio de Transicioacuten Ecoloacutegica a traveacutes do Programa

Pleamar cofinanciado pola FEMP

As seguintes fotografiacuteas foron cedidas por

Pradeiras marintildeas Ignacio Barbaraacute Criado (Grupo de investigacioacuten Bioloxiacutea Costeira - Universidade da Coruntildea)Lagoa de Donintildeos Plan de Ordenacioacuten do Litoral (Xunta de Galicia)Lagoa da Frouxeira Plan de Ordenacioacuten do Litoral (Xunta de Galicia)Tonintildea CEMMAcopyTokioCentaurea borjae Antonio Martiacutenez PernasLinaria aguillonensis Antonio Martiacutenez Pernas

Esta Unidade Didaacutectica eacute unha accioacuten gratuiacuteta cofinanciada polo FEMP

Edita CEIDA-Centro de Extensioacuten Universitaria e Divulgacioacuten Ambiental de GaliciaAno de publicacioacuten 2018Depoacutesito Legal C 1377-2018

3

Iacutendice de contido

1 O Golfo Aacutertabro 42 A biodiversidade un tesouro imprescindible 53 A diversidade de ecosistemas do Golfo Aacutertabro 74 Especies ameazadas no Golfo Aacutertabro 185 O Golfo Aacutertabro un mar de servizos 246 Coidar o Golfo Aacutertabro eacute coidar de noacutes 26

4

Foi o gran xeoacutegrafo galego Ramoacuten Otero Pedrayo quen deu este nome ao litoral formado polas riacuteas de Ferrol riacutea de Betanzos-Ares e do Burgo Forman parte del un total de 16 concellos e ten maacuteis de 200 km de litoral Os seus ecosistemas marintildeos e litorais moitos deles protexidos son fogar dunha asombrosa cantidade de seres vivos incluidos golfintildeos e baleas flora e fauna ameazadas algunhas das colonias de aves marintildeas maacuteis importantes da Peniacutensula Ibeacuterica etc

O proxecto ldquoUn mar de vida para a cidadaniacuteardquo ten como obxecto de divulgar a importancia da biodiversidade e servizos dos ecosistemas do Golfo Aacutertabro e sensibilizar aacute poboacioacuten deste territorio sobre ese valor Desenvolvida polo CEIDA esta iniciativa conta co apoio da Fundacioacuten Biodiversidad do Ministerio de Transicioacuten Ecoloacutegica a traveacutes do Programa Pleamar do FEMP

1 O Golfo Aacutertabro

12

3

4

76 5

8

9

1O11

12

13

1415

16

17

1 Concello de Ferrol 2 Concello de Naroacuten 3 Concello de Neda 4 Concello de Fene 5 Concello de Mugardos 6 Concello de Ares 7 Concello de Cabanas 8 Concello de Pontedeume 9 Concello de Mintildeo 1O Concello de Paderne 11 Concello de Bergondo 12 Concello de Sada 13 Concello de Oleiros 14 Concello de Cambre 15 Concello de Culleredo 16 Concello de Oleiros 17 Concello de Arteixo

5

Que eacute a biodiversidadeChamamos biodiversidade aacute gran variedade de vida que existe no Planeta Terra Isto incluacutee todas as especies de seres vivos que viven aquiacute a suacutea variabilidade xeneacutetica e as relacioacutens que establecen entre elas Asiacute son biodiversidade microorganismos bacterias fungos plantas animais e ate haacutebitats culturas humanas e combinacioacutens xeneacuteticas

Tipos de biodiversidade Hai tres tipos de biodiversidade

De especies

A especie defiacutenese como un grupo de organismos con caracteriacutesticas similares que comparten unha lintildeaxe comuacuten e poacutedense aparear e reproducir entre eles O nuacutemero de especies de plantas e animais presentes nunha rexioacuten constituacutee a suacutea diversidade de especies

Xeneacutetica

Cada individuo membro dunha especie difire dos outros individuos da mesma especie na suacutea composicioacuten xeneacutetica Ninguacuten ser humano eacute igual a outro

De ecosistemas

Existe unha gran variedade de diferentes ecosistemas Cada un deles estaacute integrado por grupo distintivo de especies que se relacionan entre si a partir das suacuteas diferentes funcioacutens dentro dese ecosistema

2 A biodiversidade un tesouro imprescindible

6

Por que eacute tan importanteBiodiversidade eacute vida A nosa especie Homo sapiens eacute parte dela

A biodiversidade eacute tameacuten toda a contorna viva que fabrica o aire que respiramos a auga que bebemos os nosos alimentos

ActividadePescuda que tipo de recursos debemos cada diacutea aacute biodiversidade

Pensa en todo canto utilizas ao longo de 24 horas

Investiga cal eacute o grupo de seres vivos con maacuteis especies As plantas os insectos as aves os fungos

7

3 A diversidade de ecosistemas do Golfo Aacutertabro

A biodiversidade do golfo Aacutertabro eacute extraordinaria Nesta Unidade Didaacutectica soacute temos espazo para asomarnos a alguacutens dos seus maiores tesouros Para comezar botemos unha ollada aos seus ecosistemas maacuteis salientables

As riacuteas Unha riacutea eacute un brazo de mar que ingresa na costa ou o produto da inundacioacuten dun val por parte do oceacuteano xa sexa por motivos xeoloacutexicos ou a causa incremento do nivel do mar

Nas riacuteas confluacutee a auga do mar coa auga dos riacuteos que desembocan nela A mestura de auga salgada do mar e doce dos riacuteos chaacutemase auga salobre

A diferentes profundidades das riacuteas e nos seus distintos fondos (de area de pedras de rocha ou de lama) viven comunidades de seres vivos tameacuten diferentes Aqueles que habitan as zonas de menor profundidade dependen en gran medida da accioacuten das mareas duacuteas veces ao diacutea altas (pleamar) e duacuteas baixas (baixamar)

As principais causas da destrucioacuten das riacuteas e a suacutea biodiversidade son a contaminacioacuten das suacuteas augas por verquidos e as mareas negras

ActividadesPescuda que especies de peixe e marisco son maacuteis habituais nas diferentes riacuteas do golfo Aacutertabro Hai algunha maacuteis abondosa hoxe que no pasado E ao contrario

Investiga se no golfo Aacutertabro houbo unha ou maacuteis mareas negras ou episodios de contaminacioacuten graves Seguro que a tuacutea familia poacutedeche axudar

8

Riacutea do Burgo

Riacutea do Ferrol

9

As praias As praias son acumulacioacutens de sedimentos movedizos (area grava ou pedras de diferentes tamantildeos) que se situacutean entre a lintildea de maacuteximo alcance da oleaxe en temporal e pleamar viva e unha profundidade que corresponde aacute zona onde deixa de producirse un movemento activo deses sedimentos debido aacute accioacuten da oleaxe

As praias sofren constantes cambios baixo a accioacuten das ondas as correntes as mareas e do vento Asiacute eacute como por exemplo algunhas son moi diferentes no veraacuten e no inverno

As praias non son lugares baleiros de vida Todo o contrario Nelas habitan multitude de criaturas mesmo aves que atopan entre area os seus crustaacuteceos favoritos

As principais causas da destrucioacuten das praias e a suacutea biodiversidade son de orixe humana construcioacutens que as ocupan turismo masivo limpeza mecaacutenica das areas que destruacutee as suacuteas comunidades vivas creacioacuten de espigoacutens ou daacutersenas que alteran as correntes construcioacuten de encoros e desviacuteo de riacuteos circulacioacuten de vehiacuteculos motorizados

ActividadesInvestiga se no pasado existiron no golfo Aacutertabro praias hoxe desaparecidas De ser asiacute que pasou con elasCal pensas que eacute o motivo de que tanta xente considere as praias meros montoacutens de area nos que deitarse pasear Que fariacuteas para convencelas de que son lugares cheos de vida por invisible que semelle ser

Praia do Matadoiro na Coruntildea

10

As dunasNas praias onde a area que traen o mar e os riacuteos eacute modelada polo vento ateacute crear pequenos montiacuteculos aparecen as dunas Pronto medra nelas unha vexetacioacuten moi especial afeita a un medio tan inestaacutebel E de seguido comezan a aparecer multitude de animais

Hai tres tipos de dunas en funcioacuten do seu grao de evolucioacuten

Dunas embrionarias vivas ou moacutebiles

Son dunas novas estaacuten en movemento avanzando xeralmente terra dentro A suacutea cuberta vexetal eacute escasa

Dunas fixas

Estaacuten colonizadas por abondosa vexetacioacuten o cal frea o movemento da area agaacutes con fortes ventos

Dunas foacutesiles

Son dunas antigas con areas xa fixas e cubertas por completo de vexetacioacuten

Entre as actividades que degradan as dunas destacan a diminucioacuten das achegas naturais de area debido ao apresamento dos riacuteos a elevacioacuten do nivel do mar a extraccioacuten sempre ilegal da suacutea area as plantacioacutens de aacuterbores onde nunca as houbo a urbanizacioacuten insostible a chegada de vexetacioacuten exoacutetica invasora e algunhas actividades recreativas

Praia de Donintildeos (Ferrol)

11

Actividades

Investiga que praias do golfo Aacutertabro tentildeen as mellores dunas e

busca a suacutea situacioacuten nun mapa Por que pensas que hai tantas dunas

xusto neses lugares

Cales pensas que poden ser as actividades recreativas que afectan

de xeito negativo aacute biodiversidade das dunas Por que

Praia de Mintildeo

12

As pradeiras marintildeasUnha pradeira marintildea eacute un fondo marintildeo no que medra unha vexetacioacuten tiacutepica dos medios terrestres as anxiospermas (de xeito xeral as plantas con flores) pero que no seu caso colonizaron os ambientes marintildeos hai 100 milloacutens de anos Asiacute eacute como son capaces de desenvolver todo o seu ciclo bioloacutexico no mar Non debemos confundilas coas algas Poderiamos dicir que son plantas acuaacuteticas que estaacuten adaptadas ao medio marintildeo e polo tanto ao sal

En Galicia temos 3 especies de anxiospermas nas pradeiras marintildeas

Zostera marina nas zonas medias e externas das riacuteas

Zostera noltii nos esteiros e marismas

Ruppia maritima zonas medias e internas das riacuteas

As tres crean coa suacutea presenza uns haacutebitats moi especiais e ricos dos que dependen numerosas especies para fixarse alimentarse refuxiarse de depredadores ou reproducirse ao longo de parte ou todo o ciclo de vida Tameacuten contribuacuteen aacute purificacioacuten das augas e a existencia de praias estables con menor turbidez e maior transparencia da auga

As actividades que ameazan as pradeiras marintildeas incluacuteen a presenza de substancias contaminantes de tipo industrial ou en forma de aporte excesivo de materias orgaacutenicas a construcioacuten de infraestruturas costeiras (portos instalacioacutens deportivas praias artificiais etc) que mesmo as destruacuteen ou provocan modificacioacutens das correntes que acaban por afectalas o marisqueo dende a embarcacioacuten con rastro pois afecta directamente ao zosteral as especies exoacuteticas invasoras etc

Pradeiras marintildeas

13

ActividadesInvestiga onde estaacuten as pradeiras marintildeas maacuteis importantes do golfo Aacutertabro Busca por exemplo no Atlas de ldquoPraderas Marinas de Espantildeardquo na paacutexina web do Instituto Espantildeol de OceanografiacuteaCantas persoas pensas que saben da existencia das pradeiras marintildeas Proba a facer unha enquisa na tuacutea clase na tuacutea familia e amigos

wwwieoes

Pradeira marintildea

14

Os cantiacutes e as suacuteas furnasOs cantiacutes son esas paredes naturais de pedra que caen maacuteis ou menos verticais sobre o mar A suacutea evolucioacuten ven de ser determinada polas ondas e o tipo de rocha que os compontildeen Chaacutemanse furnas as covas asiacute escavadas nos cantiacutes Algunhas delas son moi profundas

Pola suacutea posicioacuten respecto da lintildea de costa distiacutenguense de maneira xeral dous tipos de cantiacutes

Cantiacutes activos

Estaacuten sobre augas profundas e a suacutea base estaacute batida polas ondas Os materiais que van sendo erosionados por elas non se depositan na suacutea base senoacuten que son trasladados polas correntes marintildeas

Cantiacutes inactivos

Aparecen sobre plataformas areosas e case sempre foacutera do alcance das ondas

Nos cantiacutes vive unha vexetacioacuten moi particular afeita a medrar en gretas nas rochas e a condicioacutens ambientais moi rigorosas exposicioacuten ao vento e ao sol moita salinidade escaso desenvolvemento e moi pouca dispontildeibilidade de auga Nos cantiacutes do golfo Aacutertabro viven varias especies de plantas exclusivas do noroeste da peniacutensula ibeacuterica

En canto aacute fauna as aves marintildeas atopan neles lugares de nidificacioacuten e pousadoiro

As ameazas que sofren os cantiacutes incluacuteen o exceso de presenza humana durante a tempada de criacutea de aves o impacto paisaxiacutestico dalgunhas urbanizacioacutens e mesmo a construcioacuten de infraestruturas portuarias cando cambian as correntes marintildeas e provocan asiacute a aceleracioacuten ou desactivacioacuten da erosioacuten

Monumento Natural Costa de Dexo Serantes

15

ActividadesInvestiga que especie de ave marintildea ten nos cantiacutes do golfo Aacutertabro

a suacutea maior colonia continental de Espantildea Ollo a continental sen

contar coas illas Por que crees que as aves marintildeas elixen cantiacutes e

illas para instalar os seus nintildeos

Recorda que os cantiacutes son lugares perigosos sobre todo os diacuteas de

forte vento ou pouca visibilidade Se tiveras que elaborar unha lista

de precaucioacutens para a xente que camintildea preto deles e mesmo para

protexer a suacutea biodiversidade que consellos incluiriacuteas

Furnas no Monumento Natural Costa de Dexo Serantes

16

As lagoas costeirasSon lagoas que tentildeen unha conexioacuten permanente ou temporal co mar do que poden estar total ou parcialmente separadas por exemplo por unha barreira de dunas Algunhas foacutermanse nas desembocaduras de riacuteos e regatos a partir dun proceso de colmatacioacuten que implica que diversos sedimentos se acumulen ao longo dos anos Outras son froito do peche dunha bahiacutea por un brazo de area Adoitan estar situadas en zonas onde a marea non eacute moi forte o que permite que o intercambio de augas co mar se dea moi amodo Nas suacuteas augas chega a haber diferentes graos de salinidade

A suacutea importancia ecoloacutexica eacute moi grande Entre as suacuteas funcioacutens destaca a de servir como sitios de crianza de moitas especies peixes crustaacuteceos moluscos Tameacuten son lugares de enorme importancia para moitas especies de aves Ao mesmo tempo son moi sensibles aacutes alteracioacutens Por exemplo a destrucioacuten dos seus pastos ou bosques limiacutetrofes reduce a produtividade do seu ecosistema Non digamos xa a urbanizacioacuten indiscriminada os vertidos contaminantes certas actividades recreativas

Lagoa de Donintildeos

17

ActividadesInvestiga cantas lagoas costeiras hai no Golfo Aacutertabro Gozan dalguacuten tipo de proteccioacuten legal Cal Que administracioacutens son as encargadas de velar pola conservacioacuten dos seus valores naturais e os do resto de ecosistemas do Golfo

Debate coa tuacutea clase ata que punto pensades que se deben admitir algunhas actividades recreativas en espazos naturais tan sensibles e uacutenicos como as lagoas naturais Antes de debater informaacutedevos acerca deste tema

Lagoa da Froixeira

18

4 Especies ameazadas no Golfo Aacutertabro

O Golfo Aacutertabro eacute fogar de milleiros de especies de seres vivos Algunhas delas estaacuten ameazadas de extincioacuten ou de perigosa reducioacuten das suacuteas poboacioacutens a nivel global ou europeo Por iso eacute urxente protexelas en todas partes tal e como ademais obrigan diversas leis

Nunca debemos esquecer que cada unha das especies que forman parte dun ecosistema eacute parte fundamental dunha rede que se sosteacuten precisamente nesa diversidade Unha rede da que noacutes formamos parte Retirar unha peza a esa rede (por exemplo unha especie) ten consecuencias con frecuencia difiacuteciles de valorar ata que aparecen Entoacuten cando esas consecuencias aparecen descubrimos o papel fundamental que xogaba esa especie Na historia hai xa multitude de lamentables exemplos disto E por iso tameacuten cada vez maacuteis de esforzos exemplares por lograr que todas as especies convivamos en harmoniacutea

Nas seguintes paacutexinas tes informacioacuten acerca dalgunhas das especies maacuteis ameazadas que viven no Golfo Aacutertabro Pensa en todas elas como parte da tuacutea vecintildeanza Mesmo como parte da tuacutea familia esa familia chamada ldquoVidardquo composta de primos tan diferentes a ti e coa que compartes esta gran casa comuacuten liacutequida e terrestre chamada Golfo Aacutertabro

Costa da Morte Costa de Dexo Betanzos-Mandeo Costa Aacutertabra

4

3

2

1

1 2 3 4

19

Debate coa tuacutea clase por que segue a ser moi difiacutecil facer comprender

a tantas persoas maiores que a vida eacute unha rede fundamental para a

supervivencia da humanidade de cada un de noacutes e das nosas familias

e que cada especie eacute parte insubstituiacutebel desa rede aiacutenda que a ciencia

continuacutee estudando en cada caso exactamente como

Actividades

Investiga a que chaman os bioacutelogos ldquoEspecie Paraugasrdquo A continuacioacuten se tiveses que pensar nunha ldquoPersoa Paraugasrdquo da tuacutea contorna (familia grupo de amigos clase) en quen pensariacuteas Que especie de animal ou planta elixiriacuteas como ldquoEspecie Paraugasrdquo no Golfo Aacutertabro

Corvo marintildeo cristado

20


Anintildea en cantiacutes e furnas merguacutellase baixo as ondas para pescar e pousa nas rochas a descansar Case poderiacuteamos dicir que eacute unha ldquoave anfibiardquo capaz de aproveitar uns lugares nos que poucas outras se atreven mesmo a entrar A suacutea maior colonia continental (o resto de grandes colonias estaacuten en illas) en Espantildea teacutemola aquiacute no Golfo Aacutertabro Estaacute na Costa de Dexo en OleirosAmeazas morte accidental en artes de pesca sobre todo de enmalle sobrepesca dos peixes dos que se alimenta molestias por embarcacioacutens de recreo episodios de contaminacioacuten do mar actividades recreativas preto das suacuteas coloniasEn Galicia estaacute en situacioacuten vulnerable

Furabuchos balear

Eacute unha das aves marintildeas maacuteis ameazadas do planeta As suacuteas uacutenicas colonias de criacutea estaacuten nas illas Baleares Cando os polos voan ventildeen cos adultos ao Atlaacutentico Entoacuten moitas delas atopan no Golfo Aacutertabro zonas de alimentacioacuten e descanso Para alimentarse merguacutellanse e perseguen a peixes pequenos baixo a superficieAmeazas Contaminacioacuten do mar captura accidental en artes de palangreEstaacute considerada en perigo de extincioacuten a nivel mundial

Tonintildea

Eacute o maacuteis pequeno dos cetaacuteceos de Europa Mide entre 140 e 170 metros de lonxitude Vive en pequenos grupos familiares que se alimentan en augas de pouca profundidade Alimeacutentase de pequenos peixes como criacuteas de arenques e fodoacutens e tranchosAmeazas xa non se caza como no pasado pero sofren novos problemas Por exemplo o exceso de traacutefico marintildeo a contaminacioacuten do mar por diferentes motivos a captura accidental en redes de enmalleEn Galicia estaacute en situacioacuten vulnerable

21

Paiacutentildeo europeo

Eacute a maacuteis pequena das aves marintildeas reprodutoras en Europa E un gran viaxeiro No inverno marcha aos mares arredor de Sudaacutefrica Regresa en maio para anintildear en varios dos nosos illotes Soacute entra nos nintildeos de noite cando chega de recoller alimento mar adentro Asiacute como no norte de Europa eacute bastante abondoso en Galicia non contildeecemos aiacutenda a suacutea poboacioacutenAmeazas contaminacioacuten do mar presenza de ratas nas suacuteas colonias exceso de iluminacioacuten nocturna na costaEn Galicia estaacute en situacioacuten vulnerable

Arroaz

Forma manadas familiares faacuteciles de observar cun pouco de sorte desde a nosa costa Son animais moi intelixentes cunha moi desenvolvida capacidade de linguaxe Cando van nacer os pequenos as nais acheacuteganse maacuteis ao litoral Ese momento e os diacuteas seguintes son moi sensibles a calquera molestiaAmeazas exceso de traacutefico marintildeo contaminacioacuten do mar por diferentes motivos captura accidental en redes de enmalleEn Galicia estaacute en situacioacuten vulnerable

Piacutellara das dunas

O seu fogar son as praias anchas e con dunas Pon os seus ovos en cuncas na area que recobre con cachintildeos de cunchas Os polintildeos corren tras o pai e a nai ao pouco de nacer Ameazas cando hai demasiada xente nas praias ou cans ceibos etc a suacutea criacutea eacute moi difiacutecilEn Galicia estaacute en situacioacuten vulnerable

22

Bolma rugosa

Eacute unha caracola marintildea de gran tamantildeo duns 5 cm de altura e 6 cm de anchura e de cor gris Vive en zonas rochosas sempre somerxida Aliacute camuacuteflase moi ben grazas a que se recobre con algas e outros organismos As larvas son nadadoras En Galicia estaacute en perigo de extincioacutenAmeazas o descontildeecemento da suacuteas poboacioacutens debido aacute falta de investigacioacuten Soacute sabemos que hai moi poucas

Centaurea borjae

Eacute unha das plantas maacuteis escasas do mundo De feito soacute medra en dous lugares da costa da provincia de A Coruntildea Un deles estaacute ao norte do litoral de Ferrol Vive na parte superior de cantiacutes en ambientes moi venteados e con escasa vexetacioacuten arredorAmeazas tan escasa como eacute calquera alteracioacuten eacute fatal para ela por exemplo pisoteos presenza de gandoEn Galicia estaacute en perigo de extincioacuten

Rumex rupestris

En todo o planeta soacute vive nalguacutens lugares moi concretos do litoral das provincias de A Coruntildea e Pontevedra Medra en haacutebitats onde exista achega de auga fresca O seu haacutebitat maacuteis comuacuten son arroios que discorren sobre areas costeiras tameacuten se pode encontrar en cantiacutes sobre paredes areas ou coiosAmeazas a intensificacioacuten do turismo nas suacuteas escasiacutesimas zonas de aparicioacuten a alteracioacuten dos areais por presenza de vehiacuteculosEn Galicia estaacute en perigo de extincioacuten

23

Linaria aguillonensis

Outra especie de planta exclusiva desta esquina do planeta Vive en cantiacutes praias e dunas Ameazas tameacuten a intensificacioacuten do turismo o pisoteo e a alteracioacuten das areas pola presenza de vehiacuteculos ou mesmo maquinaria pesadaEn Galicia estaacute en perigo de extincioacuten

Eunicella verrucosa

Eacute unha gorgonia sumarintildea Polo tanto un animal non unha planta Vive a bastante profundidade nas zonas de mar aberto do Golfo Aacutertabro Alimeacutentase de materia orgaacutenica e plancto en suspensioacutenAmeazas o arranque de colonias derivado da ancoraxe de embarcacioacutens de determinadas artes de pesca ou dunha recoleccioacuten como obxecto decorativo polos mergulladoresEn Galicia estaacute en situacioacuten vulnerable

24

5 O Golfo Aacutertabro un mar de servizos

Antes de ler estas duacuteas paacutexinas pecha un intre os ollos e pensa en cantas cousas lle debemos ao Golfo Aacutertabro E en consecuencia en que nos pasariacutea se esta zona marintildea e litoral se estragase

Xa podes abrir os ollos E ler a continuacioacuten se entre os servizos apuntados a continuacioacuten que tanto debemos agradecer ao Golfo Aacutertabro estaacuten alguacutens dos que pensaches

Alimentos pesca marisco acuicultura (por exemplo as bateas de mexilloacutens) algas

Materias primas algas destinadas a cremas hidratantes

Recursos xeneacuteticos biodiversidade xeneacutetica

Regulacioacuten do clima maacuteis suave preto da costa

Defensa ante temporais as dunas e os humedais son moi eficaces rompendo a forza das ondas e polo tanto para evitar a erosioacuten da costa

Depuracioacuten de augas residuais de forma natural tras ser previamente tratadas

Refuxio de multitude de especies tanto comerciais como non no litoral moitas especies marintildeas atopan resgardo proteccioacuten alimento etc en diferentes etapas do seu ciclo bioloacutexico

Contildeecemento cientiacutefico a traveacutes da investigacioacuten

25

ActividadesInvestiga dous deses servizos un que comprendas perfectamente

e outro que non tentildeas moi claro En que se asemellan Que recursos

marintildeos e litorais do Golfo Aacutertabro pensas que coinciden en facilitarmos

eses dous servizos

Imaxina coa tuacutea clase que tedes que facer unha campantildea de

publicidade para convencer a toda a xente que vivimos no Golfo Aacutertabro

da importancia de todos estes servizos Cales seriacutean os vosos lemas

Contildeecemento tradicional e cultural a traveacutes do contildeecemento adquirido por seacuteculos de traballo e relacioacuten co litoral e o mar

Creacioacuten artiacutestica o litoral e o mar inspiran cada diacutea a multitude de persoas

Recursos para educacioacuten a traveacutes da educacioacuten ambiental cultural cientiacutefica econoacutemica

Enerxiacuteas renovables o vento que chega do mar eacute aproveitado terra adentro por aeroxeradores

Transporte polo mar chegan e marchan a diario mercadoriacuteas de todo tipo e mesmo turistas

Actividades recreativas e de ocio na praia en veraacuten os sendeiros litorais como lugar para pasear os lugares adecuados como espazos para facer deporte

Turismo as zonas litorais como a nosa atraen a moitos maacuteis visitantes no seu tempo de descanso

Calidade de vida vinculada aacutes boas sensacioacutens dun paseo pola beira do mar sempre volves cun bo estado de aacutenimo non si

Identidade sentirte parte dun lugar dunha zona do mundo eacute moi importante quen vivimos no Golfo Aacutertabro sentiacutemonos parte dun lugar no que o mar ten unha presenza constante Pensas que por iso somos como somos dentro da nosa rica diversidade de maneiras de sentir e de pensar

26

6 Coidar o Golfo Aacutertabro eacute coidar de noacutes

O Golfo Aacutertabro precisa coidados por parte de todas as persoas que vivimos nel grazas aos seus servizos Coidalo eacute coidarmos

Hai moitas maneiras de coidarmos coidando do Golfo Aacutertabro

Toacutecache a ti a continuacioacuten pensar duacuteas para cada un dos servizos do apartado anterior

A primeira ten que estar relacionada co que debemos e podemos facer entre todos e todas como sociedade A segunda o que podes facer ti en concreto e polo tanto calquera outra persoa Para pensar algunhas delas igual eacute uacutetil que identifiques as suacuteas ameazas

Unha vez remates non deixes de pontildeer en praacutectica todas estas ideas e as do resto da tuacutea clase

Alimentos

Materias primas

Recursos xeneacuteticos

Regulacioacuten do clima

Defensa ante temporais

Depuracioacuten de augas residuais

Refuxio de multitude de especies

Contildeecemento cientiacutefico

Contildeecemento tradicional e cultural

Creacioacuten artiacutestica

Recursos para educacioacuten

Enerxiacuteas renovables

Transporte

Actividades recreativas e de ocio

Turismo

Calidade de vida vinculada aacutes boas sensacioacutens

Identidade

CEIDA Castelo de Santa Cruz sn 15179 Liaacutens Oleiros (A Coruntildea)

Tel 981630618 Fax 981614443 wwwceidaorg educacionceidaorg

O Golfo Aacutertabro

1 A biodiversidade un tesouro imprecindible


3 Especies ameazadas

no Golfo Aacutertabro


un mar de servizos


O proxecto ldquoUn mar de vida para a cidadaniacuteardquo ten como obxecto divulgar a importancia da biodiversidade e servizos dos ecosistemas do Golfo Aacutertabro e sensibilizar aacute poboacioacuten deste territorio sobre ese valor Desenvolvida polo CEIDA

esta iniciativa conta co apoio da Fundacioacuten Biodiversidad do Ministerio de Transicioacuten Ecoloacutegica a traveacutes do Programa

Pleamar cofinanciado pola FEMP

As seguintes fotografiacuteas foron cedidas por

Pradeiras marintildeas Ignacio Barbaraacute Criado (Grupo de investigacioacuten Bioloxiacutea Costeira - Universidade da Coruntildea)Lagoa de Donintildeos Plan de Ordenacioacuten do Litoral (Xunta de Galicia)Lagoa da Frouxeira Plan de Ordenacioacuten do Litoral (Xunta de Galicia)Tonintildea CEMMAcopyTokioCentaurea borjae Antonio Martiacutenez PernasLinaria aguillonensis Antonio Martiacutenez Pernas

Esta Unidade Didaacutectica eacute unha accioacuten gratuiacuteta cofinanciada polo FEMP

Edita CEIDA-Centro de Extensioacuten Universitaria e Divulgacioacuten Ambiental de GaliciaAno de publicacioacuten 2018Depoacutesito Legal C 1377-2018

3



4




12

3

4

76 5

8

9

1O11

12

13

1415

16

17


5



De especies


Xeneacutetica


De ecosistemas



6






7









8

Riacutea do Burgo

Riacutea do Ferrol

9







10





Dunas fixas


Dunas foacutesiles




11

Actividades



xusto neses lugares



Praia de Mintildeo

12









13


wwwieoes


14



Cantiacutes activos








15










16




17



Lagoa da Froixeira

18






4

3

2

1

1 2 3 4

19






Actividades



20



Furabuchos balear


Tonintildea


21



Arroaz




22

Bolma rugosa


Centaurea borjae


Rumex rupestris


23



Eunicella verrucosa


24












25




eses dous servizos













26







Alimentos

Materias primas











Transporte


Turismo


Identidade









un mar de servizos


3



4




12

3

4

76 5

8

9

1O11

12

13

1415

16

17


5



De especies


Xeneacutetica


De ecosistemas



6






7









8

Riacutea do Burgo

Riacutea do Ferrol

9







10





Dunas fixas


Dunas foacutesiles




11

Actividades



xusto neses lugares



Praia de Mintildeo

12









13


wwwieoes


14



Cantiacutes activos








15










16




17



Lagoa da Froixeira

18






4

3

2

1

1 2 3 4

19






Actividades



20



Furabuchos balear


Tonintildea


21



Arroaz




22

Bolma rugosa


Centaurea borjae


Rumex rupestris


23



Eunicella verrucosa


24












25




eses dous servizos













26







Alimentos

Materias primas











Transporte


Turismo


Identidade









un mar de servizos


4




12

3

4

76 5

8

9

1O11

12

13

1415

16

17


5



De especies


Xeneacutetica


De ecosistemas



6






7









8

Riacutea do Burgo

Riacutea do Ferrol

9







10





Dunas fixas


Dunas foacutesiles




11

Actividades



xusto neses lugares



Praia de Mintildeo

12









13


wwwieoes


14



Cantiacutes activos








15










16




17



Lagoa da Froixeira

18






4

3

2

1

1 2 3 4

19






Actividades



20



Furabuchos balear


Tonintildea


21



Arroaz




22

Bolma rugosa


Centaurea borjae


Rumex rupestris


23



Eunicella verrucosa


24












25




eses dous servizos













26







Alimentos

Materias primas











Transporte


Turismo


Identidade









un mar de servizos


5



De especies


Xeneacutetica


De ecosistemas



6






7









8

Riacutea do Burgo

Riacutea do Ferrol

9







10





Dunas fixas


Dunas foacutesiles




11

Actividades



xusto neses lugares



Praia de Mintildeo

12









13


wwwieoes


14



Cantiacutes activos








15










16




17



Lagoa da Froixeira

18






4

3

2

1

1 2 3 4

19






Actividades



20



Furabuchos balear


Tonintildea


21



Arroaz




22

Bolma rugosa


Centaurea borjae


Rumex rupestris


23



Eunicella verrucosa


24












25




eses dous servizos













26







Alimentos

Materias primas











Transporte


Turismo


Identidade









un mar de servizos


6






7









8

Riacutea do Burgo

Riacutea do Ferrol

9







10





Dunas fixas


Dunas foacutesiles




11

Actividades



xusto neses lugares



Praia de Mintildeo

12









13


wwwieoes


14



Cantiacutes activos








15










16




17



Lagoa da Froixeira

18






4

3

2

1

1 2 3 4

19






Actividades



20



Furabuchos balear


Tonintildea


21



Arroaz




22

Bolma rugosa


Centaurea borjae


Rumex rupestris


23



Eunicella verrucosa


24












25




eses dous servizos













26







Alimentos

Materias primas











Transporte


Turismo


Identidade









un mar de servizos


7









8

Riacutea do Burgo

Riacutea do Ferrol

9







10





Dunas fixas


Dunas foacutesiles




11

Actividades



xusto neses lugares



Praia de Mintildeo

12









13


wwwieoes


14



Cantiacutes activos








15










16




17



Lagoa da Froixeira

18






4

3

2

1

1 2 3 4

19






Actividades



20



Furabuchos balear


Tonintildea


21



Arroaz




22

Bolma rugosa


Centaurea borjae


Rumex rupestris


23



Eunicella verrucosa


24












25




eses dous servizos













26







Alimentos

Materias primas











Transporte


Turismo


Identidade









un mar de servizos




8

Riacutea do Burgo

Riacutea do Ferrol

9







10





Dunas fixas


Dunas foacutesiles




11

Actividades



xusto neses lugares



Praia de Mintildeo

12









13


wwwieoes


14



Cantiacutes activos








15










16




17



Lagoa da Froixeira

18






4

3

2

1

1 2 3 4

19






Actividades



20



Furabuchos balear


Tonintildea


21



Arroaz




22

Bolma rugosa


Centaurea borjae


Rumex rupestris


23



Eunicella verrucosa


24












25




eses dous servizos













26







Alimentos

Materias primas











Transporte


Turismo


Identidade









un mar de servizos


9







10





Dunas fixas


Dunas foacutesiles




11

Actividades



xusto neses lugares



Praia de Mintildeo

12









13


wwwieoes


14



Cantiacutes activos








15










16




17



Lagoa da Froixeira

18






4

3

2

1

1 2 3 4

19






Actividades



20



Furabuchos balear


Tonintildea


21



Arroaz




22

Bolma rugosa


Centaurea borjae


Rumex rupestris


23



Eunicella verrucosa


24












25




eses dous servizos













26







Alimentos

Materias primas











Transporte


Turismo


Identidade









un mar de servizos


10





Dunas fixas


Dunas foacutesiles




11

Actividades



xusto neses lugares



Praia de Mintildeo

12









13


wwwieoes


14



Cantiacutes activos








15










16




17



Lagoa da Froixeira

18






4

3

2

1

1 2 3 4

19






Actividades



20



Furabuchos balear


Tonintildea


21



Arroaz




22

Bolma rugosa


Centaurea borjae


Rumex rupestris


23



Eunicella verrucosa


24












25




eses dous servizos













26







Alimentos

Materias primas











Transporte


Turismo


Identidade









un mar de servizos


11

Actividades



xusto neses lugares



Praia de Mintildeo

12









13


wwwieoes


14



Cantiacutes activos








15










16




17



Lagoa da Froixeira

18






4

3

2

1

1 2 3 4

19






Actividades



20



Furabuchos balear


Tonintildea


21



Arroaz




22

Bolma rugosa


Centaurea borjae


Rumex rupestris


23



Eunicella verrucosa


24












25




eses dous servizos













26







Alimentos

Materias primas











Transporte


Turismo


Identidade









un mar de servizos


12









13


wwwieoes


14



Cantiacutes activos








15










16




17



Lagoa da Froixeira

18






4

3

2

1

1 2 3 4

19






Actividades



20



Furabuchos balear


Tonintildea


21



Arroaz




22

Bolma rugosa


Centaurea borjae


Rumex rupestris


23



Eunicella verrucosa


24












25




eses dous servizos













26







Alimentos

Materias primas











Transporte


Turismo


Identidade









un mar de servizos


13


wwwieoes


14



Cantiacutes activos








15










16




17



Lagoa da Froixeira

18






4

3

2

1

1 2 3 4

19






Actividades



20



Furabuchos balear


Tonintildea


21



Arroaz




22

Bolma rugosa


Centaurea borjae


Rumex rupestris


23



Eunicella verrucosa


24












25




eses dous servizos













26







Alimentos

Materias primas











Transporte


Turismo


Identidade









un mar de servizos


14



Cantiacutes activos








15










16




17



Lagoa da Froixeira

18






4

3

2

1

1 2 3 4

19






Actividades



20



Furabuchos balear


Tonintildea


21



Arroaz




22

Bolma rugosa


Centaurea borjae


Rumex rupestris


23



Eunicella verrucosa


24












25




eses dous servizos













26







Alimentos

Materias primas











Transporte


Turismo


Identidade









un mar de servizos


15










16




17



Lagoa da Froixeira

18






4

3

2

1

1 2 3 4

19






Actividades



20



Furabuchos balear


Tonintildea


21



Arroaz




22

Bolma rugosa


Centaurea borjae


Rumex rupestris


23



Eunicella verrucosa


24












25




eses dous servizos













26







Alimentos

Materias primas











Transporte


Turismo


Identidade









un mar de servizos


16




17



Lagoa da Froixeira

18






4

3

2

1

1 2 3 4

19






Actividades



20



Furabuchos balear


Tonintildea


21



Arroaz




22

Bolma rugosa


Centaurea borjae


Rumex rupestris


23



Eunicella verrucosa


24












25




eses dous servizos













26







Alimentos

Materias primas











Transporte


Turismo


Identidade









un mar de servizos


17



Lagoa da Froixeira

18






4

3

2

1

1 2 3 4

19






Actividades



20



Furabuchos balear


Tonintildea


21



Arroaz




22

Bolma rugosa


Centaurea borjae


Rumex rupestris


23



Eunicella verrucosa


24












25




eses dous servizos













26







Alimentos

Materias primas











Transporte


Turismo


Identidade









un mar de servizos


18






4

3

2

1

1 2 3 4

19






Actividades



20



Furabuchos balear


Tonintildea


21



Arroaz




22

Bolma rugosa


Centaurea borjae


Rumex rupestris


23



Eunicella verrucosa


24












25




eses dous servizos













26







Alimentos

Materias primas











Transporte


Turismo


Identidade









un mar de servizos


19






Actividades



20



Furabuchos balear


Tonintildea


21



Arroaz




22

Bolma rugosa


Centaurea borjae


Rumex rupestris


23



Eunicella verrucosa


24












25




eses dous servizos













26







Alimentos

Materias primas











Transporte


Turismo


Identidade









un mar de servizos


20



Furabuchos balear


Tonintildea


21



Arroaz




22

Bolma rugosa


Centaurea borjae


Rumex rupestris


23



Eunicella verrucosa


24












25




eses dous servizos













26







Alimentos

Materias primas











Transporte


Turismo


Identidade









un mar de servizos


21



Arroaz




22

Bolma rugosa


Centaurea borjae


Rumex rupestris


23



Eunicella verrucosa


24












25




eses dous servizos













26







Alimentos

Materias primas











Transporte


Turismo


Identidade









un mar de servizos


22

Bolma rugosa


Centaurea borjae


Rumex rupestris


23



Eunicella verrucosa


24












25




eses dous servizos













26







Alimentos

Materias primas











Transporte


Turismo


Identidade









un mar de servizos


23



Eunicella verrucosa


24












25




eses dous servizos













26







Alimentos

Materias primas











Transporte


Turismo


Identidade









un mar de servizos


24












25




eses dous servizos













26







Alimentos

Materias primas











Transporte


Turismo


Identidade









un mar de servizos


25




eses dous servizos













26







Alimentos

Materias primas











Transporte


Turismo


Identidade









un mar de servizos


26







Alimentos

Materias primas











Transporte


Turismo


Identidade









un mar de servizos










un mar de servizos


A Biodiversidade do Golfo Ártabro · Foi o gran xeógrafo galego Ramón Otero Pedrayo quen deu...

Documents

Transcript of A Biodiversidade do Golfo Ártabro · Foi o gran xeógrafo galego Ramón Otero Pedrayo quen deu...