4. MODULUA Zehaztasuna jomuga, hiztegia langai · Izan ere, hiztegia funtsezkoa da espezialitateko...

JARDUNJARDUNJARDUNJARDUN

4. MODULUA

Zehaztasuna jomuga, hiztegia langai

4.1. Hitz aproposak: iturriak, baliabideak, irizpideak… 4.2. Zenbait arazo: polisemia, sinonimia, garbizaletasuna… 4.3. Lexiko-sorkuntzarako bideak I: eratorpena 4.4. Lexiko-sorkuntzarako bideak II: hitz-elkarketa 4.5. Lexiko-sorkuntzarako bideak III: mailegutza 4.6. Hautabideak

JARDUN

Jarduera Fisikoaren eta Kirolaren Zientzietarako euskara 202

4. modulua

Joseba Ezeiza Ramos. Euskal Filologia Saila. UPV/EHU. 203

AURKEZPENA

Modulu honetan lexikoaz arituko gara, espezialitate-terminologiaz gehienbat. Izan ere, hiztegia funtsezkoa da espezialitateko komunikazioan. Arloko lexikoak diziplinen

corpus kontzeptuala jasotzen du, batetik. Baina, horrez gain, ezinbestekoa da testu zehatzak eta argiak sortzeko ere.

Hala ere, lexikoaren sorkuntza eta garapena erabat finkatuta

ez dagoenean, zalantza ugari sortzen zaizkio arloko espezialistari: zein den termino berrien hedadura eta

ezagutza-maila; hainbat aukeraren artean zein den egokiena; mailegutzara jo ala ez; eta abar.

Modulu honetan, ildo horretatik egingo dugu lan. Eta saiatuko gara ohiko arazoak azaleratzen eta arazo horiei irtenbidea emateko eskura ditugun baliabideak bistaratzen. Bide batez, jarduera fisikoaren eta kirolaren arloko hiztegia ere landuko dugu berariaz. Horretarako, SHEE-IVEF erandundeak hainbat urtetan landutako kirol arloko terminoen datu-basea baliatuko

dugu, besteak beste.

HELBURU ZEHAZTUAK

---- Espezialitateko terminoak Espezialitateko terminoak Espezialitateko terminoak Espezialitateko terminoak hautathautathautathautatzekozekozekozeko eta finkatzeko dauden arazoetako batzuk eta finkatzeko dauden arazoetako batzuk eta finkatzeko dauden arazoetako batzuk eta finkatzeko dauden arazoetako batzuk

aztertzeaaztertzeaaztertzeaaztertzea: : : : sinonimia, homonimia, estandarizazio eza, mailegutzaren eta kalkoen

inguruko auziak, eta abar.

- Lexikoa sortzeko baliabideak ezagutzea eta Lexikoa sortzeko baliabideak ezagutzea eta Lexikoa sortzeko baliabideak ezagutzea eta Lexikoa sortzeko baliabideak ezagutzea eta haienhaienhaienhaien emankortasunari neurria emankortasunari neurria emankortasunari neurria emankortasunari neurria

hartzeahartzeahartzeahartzea.

---- HiztegiHiztegiHiztegiHiztegi----liburuak eta terminologia lantzeko baliabide nagusiak ezagutzea eta liburuak eta terminologia lantzeko baliabide nagusiak ezagutzea eta liburuak eta terminologia lantzeko baliabide nagusiak ezagutzea eta liburuak eta terminologia lantzeko baliabide nagusiak ezagutzea eta

erabiltzeaerabiltzeaerabiltzeaerabiltzea: : : : kontsulta-tresnak erabiltzean maiz egin ohi diren akatsak

identifikatzea eta zuzentzea.

---- Zehaztasun lexikoa sustatzen duten irizpide orokorrak aintzat hartzeaZehaztasun lexikoa sustatzen duten irizpide orokorrak aintzat hartzeaZehaztasun lexikoa sustatzen duten irizpide orokorrak aintzat hartzeaZehaztasun lexikoa sustatzen duten irizpide orokorrak aintzat hartzea: : : :

unibertsaltasuna, , , , bakuntasuna, itzulgarritasuna, eta abar.

---- Jarduera fisikoaren eta kirolaren Jarduera fisikoaren eta kirolaren Jarduera fisikoaren eta kirolaren Jarduera fisikoaren eta kirolaren corpuscorpuscorpuscorpus tematikoa osatzen duten arloen tematikoa osatzen duten arloen tematikoa osatzen duten arloen tematikoa osatzen duten arloen

berariazko terminoen oinarberariazko terminoen oinarberariazko terminoen oinarberariazko terminoen oinarrizko zerrenda bat egitea.rizko zerrenda bat egitea.rizko zerrenda bat egitea.rizko zerrenda bat egitea.

JARDUN


4. modulua


EGINKIZUNAK

4.1. Jarduera fisikoaren eta kirolaren arloko terminoei atxikitako arazo praktikoak ebatzi. 4.2. Lexikoaren esparruko ohiko akatsak aztertu eta zuzendu. 4.3. Hiztegiak eta beste kontsulta-baliabide batzuk ezagutu eta erabili. 4.4. Jarduera fisikoaren eta kirolaren arloko base terminologikoa arakatu hainbat motatako terminoen bila. 4.5. Arloko gai baten inguruko oinarrizko terminoen zerrenda bat egin.

EBALUAZIORAKO JARDUERAK

Eb.4Eb.4Eb.4Eb.4.1..1..1..1. Terminoen datu-basea arakatu eta aztertu. Eb.4Eb.4Eb.4Eb.4.2..2..2..2. Ikerketa-lan baten terminologia hustu eta antolatu. Eb.4Eb.4Eb.4Eb.4.3.3.3.3. Arloko gai baten inguruko oinarrizko terminoen zerrenda bat egin.

JARDUN


4. modulua


Egokitasun lexikalaren garrantzia

Jarduera fisikoaren eta kirolen arloko profesionalek askotariko testuinguruetan

jardungo dute lanean: ikerketan, irakaskuntzan, enpresen kudeaketan, kirol-

taldeen edota kirolarien gidaritzan, eta abarretan. Arlo guztietan ez dituzte

hiztegi-premia berberak izango: kasu guztietan ez dute hiztegi berbera

baliatuko, eta, zehaztasunaren aldetik ere, eskakizun-maila ez da beti berdina

izango.

Bestalde, zenbat eta teknikoagoa izan erregistroa, zenbat eta eragin publiko

handiagoa izan komunikazioak, zenbat eta laburragoa izan testua... orduan eta

estuagoak izango dira hitzak hautatzeko orduan igarriko dituzten mugak.

Eskakizun horien iturburuak lau irizpide hauek laburbiltzen dituzte:

- Espezialistek, arloko profesionalak diren heinean, hizkera jantzia,

jatorra eta zuzena erabiliko dute beren jardunean.

- Bestalde, arloko adituak diren heinean, jarduera fisikoari eta kirolari

berariaz atxikitako ideiak eta kontzeptuak argi eta zehatz emango

dituzte aditzera; betiere, espezialisten komunitatean onespena duten

aukeren artean egokienak hartuta.

- Dibulgatzaile ere badiren neurrian, hiztegi-baliabide egokiak izan

beharko dituzte espezialistek, beren berbaldia hartzaileen mailara eta

eskakizunetara doitzeko.

- Azkenik, euskararen normalizazio-prozesuaren eragile ere badirenez,

hizkuntza-eredu duin eta orekatsua erabili beharko dute, beren

ekarpena oso kontuan hartuko baita hiztunen komunitate orokorrean.

Laburbilduz, jarduera fisikoaren eta kirolaren arloko espezialistek hiztegi-

baliabide zabalak eskuratu beharko dituzte; halaber, baliabide horien artean

egokienak aukeratzeko orduan irizpide argiak baliatu beharko dituzte. Izan ere,

horretan datza haien gaitasun lexikoa.

Euskaraz, baina, buruhauste handiak izango ditu maila horretan trebe moldatu

nahi duen espezialistak. Izan ere, Jarduera Fisikoaren eta Kirolaren Zientzien

diziplina oraintsu ari da ontzen; arlo honetan, bestalde, oso ikerketa gutxi

zabaldu dira euskaraz oraindik; espezialitate honetan ez da oraindik berariazko

hiztegi terminologikorik egin... Horrek guztiak tentu handiagoz jardutera

behartzen gaitu: beste erreferenterik ezean, geu guztiok baikara erreferente;

eta horrek, erantzukizun berezia ezartzen digu.

4.1. Hitz aproposak: iturriak, baliabideak, irizpideak…

JARDUN


4.2. JARDUERA. Jarraian, jarduera fisikoaren eta kirolaren arloko gaztelaniazko termino eta esapide batzuk zerrendatu ditugu.

- Proposatu euskaraz egokiak iruditzen zaizkizun baliokideak. - Alderatu taldekide guztien proposamenak. Zein iruditzen zaizue egokiena? - Nola egiaztatu zuen hautua egokiena ote den?

¡Ha sido mano! ¡Qué manta! Escapado Dominar Contrario Aficionado Impulso

Acondicionamiento Masa muscular

Gestión de instalaciones deportivas Atención personal al cliente

Intervención socio-educativa en el deporte Adaptación curricular

4.1. JARDUERA. Jarraian, jarduera fisikoaren eta kirolaren arloko euskarazko termino eta esapide batzuk zerrendatu ditugu.

- Zer adierazten dute zehazki? - Zer kirol edota jardueratan erabiltzen ote da? - Zalantzarik izanez gero, nola egiaztatu esanahia?

Gerturatze Xukadera Kale-lerro Artatxiki

Pibotatze-mugimendu Urkila

Jazarpen-proba Zerbitzu

UCLA mozketa Bainuontzi Besagain

4. modulua


Nondik sortzen dira espezialitateko hizkeretako hitzak?

Espezialitateen arloan gabiltzanean —irakaskuntzan, ikerkuntzan edota arlo

bereko profesionalen arteko komunikazioan, besteak beste—, hizkuntzaren

aldaera berezi eta “espezialitatekoak” landu behar izaten ditugu. Aldaera

horiek hizkuntza arruntean ohikoak ez diren hitz eta esamolde bereziak

baliatzen ditu askotan. Hitz eta esamolde berezi horiek arloan arloko arazoei

irtenbide egokia emateko asmatuak izaten dira gehienetan, behar-beharrezkoa

baita arloko adituen artean komunikaziorako hizkuntza egokia eta berezia

erabiltzea.

Alabaina, hitz eta esamolde horiek hizkuntza orokorraren substratu edo

oinarriaren gainean eratu behar izaten ditugu, eta zenbait aldaera espezifiko

eratu edo asmatu. Horretarako, analogia, zabalkunde semantikoa eta

hizkuntzak berak eskaintzen dituen bestelako baliabideak erabiltzen dira; hori

bai, oro har, hizkuntzak berak dituen bide naturalei jarraituz egiten da

hedapen-lan hori. Horrenbestez, espezialitateko hizkerek hizkuntza orokorretik

harturiko elementuak izango dituzte nonahi.

Gauzak horrela, zaila egiten da batzuetan hizkuntza orokorraren eta

espezialitateko hizkeren arteko muga zedarritzen; areago, jarduera fisikoaren

eta kirolaren esparruan, arlo horrek gizarte-hedapen izugarria baitu

komunikazio-maila askotan. Horrelakoetan, hizkuntza orokorrak eta

espezialitateko hizkerek “ukipen-puntu” ugari izango dituzte; baina baita

zenbait desberdintasun ere. Hona hemen horietako batzuk, labur-labur

aipatuta:

- Espezialitateko hizkeretan erabiltzen ditugun hitz asko hizkuntza

orokorrekoak dira. Horietako batzuek, baina, esanahi “berria” hartuko

dute espezialitateko testuetan; “zabalkunde semantikoa” deritzona

izango dute, alegia. Zenbait kasutan, bestalde, hizkuntza orokorrean

“galduta” edo baliogabetuta zeuden hitzak berreskuratzen dituzte

espezialitateko hizkerek; kasu horretan, “berrezarpen lexikala” egin

dela esaten dugu. Bi aukera horiek tentu handiz baliatu ohi dira, noski.

Hitzen berezko esanahiari eragiten dioten erabakiak ezin dira sen

hutsezkoak izan. Gaur egun ikerketa lexikografiko eta

terminologikoetan oinarritu ohi dira. Hala ere, horrek guztiak agerian

uzten du lexiko orokorraren ezagutza zabala eta zehatza oso lagungarri

izango zaiola espezialitateko komunikazioan jardun behar duenari;

batez ere, euskararen kasuan bezala, lexiko espezializatua erabat

finkatuta ez dagoenean.

JARDUN


- Lexiko-sorkuntzari dagokionez, hizkuntza orokorrerako erabiltzen

diren baliabideak espezialitateko hizkeretarako ere erabiltzen dira.

Euskararen kasuan, emankorrenak hauek dira: eratorpena (atzizkien

bidezkoa, gehienbat), hitz-elkarketa (oraindik emankorrak diren

eragiketak baliatzen ditugun heinean), mailegutza (egokitzapen

fonetiko eta ortografikoak eskatuko dituena), siglazioa (teknikaren

arloan oso ohikoa, eta egungo gizartean gero eta erabiliagoa),

aposizioak (izen nagusiak eta izen arruntak bateratzeko erabiltzen

dena) eta, gutxiagotan, lehen aipatu ditugun berrezarpen lexikala eta

zabalkunde semantikoa. Horien mekanismoen oinarrizko ezagutza oso

lagungarria izango zaio espezialitateko hizkeraren erabiltzaileari. Haien

mugak ere ondo ezagutu beharko ditu, noski.

- Espezialitateko hizkerak hizkuntza orokorrak eskaintzen dituen

baliabide sintaktikoak ere erabiltzen ditu egitura lexiko konplexuak

eraikitzeko. Terminologia espezializatuetan oso ohikoak dira egitura

konplexuak dituzten eraikuntzak (adjektiboak, izenlagunak eta beste

hainbat baliabide biltzen dituzten izen-sintagmak, gehienbat). Egitura

horiek euskararen sintaxiaren arabera moldatzen dira. Horrela, arau

sintaktikoei jarraiki, ez dugu esango “abonamendu familiar”,

“familiako abonamendu” baizik; edo ez dugu esango “pilotaren lineal

azelerazio”, “pilotaren azelerazio lineal”, baizik.

- Dibulgazioa tartean dela, hizkuntza orokorrak berak ere

bereganatzen ditu espezialitateen inguruan sortutako hiztegi-

elementuak. Prozesu hori begien bistakoa izan da zientziaren eta

teknikaren arloan, adibidez. Kirolaren arloan, haatik, esan beharra

dago —euskararen kasuan, noski—, arloko hiztegia ezartzeko eta

garatzeko lehen pauso esanguratsuak kazetaritzaren esparruan eman

direla; izan ere, komunikabideak izan dira espezialitate honetako

lexikoaren mintegi emankorrena azken urteotan. Kirol-teknikari eta -

adituen ekarpenak geroago etorri dira.

Ikusten denez, asko dira jarduera fisikoaren eta kirolaren arloko

espezialitateko hizkerak hizkuntza orokorrarekin dituen “ukipen-puntuak”.

Edonola ere, ulergarria da hizkuntzaren bi eremu horien arteko lotura estuagoa

izatea fisika teorikoaren hizkeraren eta hizkuntza orokorraren artean dagoena

baino. Izan ere, jarduera fisikoak eta, bereziki, kirolak izugarrizko oihartzuna

dute gizartearen arlo eta eremu askotan.

4. modulua


4.3. JARDUERA. Aipatu berri ditugu jarduera fisikoaren eta kirolaren

arloko hiztun jantziak izan behar dituen lexiko-ezagutzetako hainbat.

Horiek jarriko ditugu jokoan jarduera honetan.

� Aipatu bost hitz edo esapide norbaiten egoera fisikoarekin zerikusia

dutenak. Adibidez: aldartea.

� Aipatu bost hitz edo esapide entrenatzaile batek erabiliko dituenak

bere jarduna betetzeko. Adibidez: ekin.

� Aipatu bost hitz edo esapide kirolari baten animoa pizteko balio

dutenak. Adibidez: eutsi goiari!.

� Aipatu bost aditz “kirol” hitzarekin batera ager daitezkeenak.

Adibidez: kirola sustatu.

� Aipatu bost hitz “jarduera”ren baliokidetzat jo daitezkeenak.

Adibidez: ariketa.

4.4. JARDUERA. Jarraian dituzue espezialitateko testu eta

itzulpenetan bildutako hitz eta esapide batzuk. Egokiak iruditzen

zaizkizue? Proposatu gauza bera esateko beste moduren bat.

� Kapazitatea. � Aktibitate errekreatiboa. � Kirolari esker harremanak mantenduko ditu beste askorekin. � Ume talde bat grabatu dugu bideoan. � Ongarri berezia izango dute ohiko bezeroek (% 5 merkeago). � Posibilidadea izango dute igerilekua goizez zein arratsaldez erabiltzeko. � Adibidea eman behar zaie haurrei; guk behar bezala jokatu behar dugu. � 25 urte daramatzate futbolean jolasten. � Bost partido ditu galduak. � Nortasunaren alderdi asko espresatzeko aukera ematen du kirol honek. � Jarraipen exhaustiboa egin diote. � Gorputzaren kontrolari aditasuna jarri behar zaio. � Pilates, jarduera extra bat bezala eskaintzen da. � Talde limitatuak. � Enpresak instalakuntzak handitzeko proiektu bat presentatu du. � Kirol praktikara bueltatu naiz. � Igerilekuan inskribitu dut haurra. � Bizkarra lantzeko tailerrean izenpetu nahi baduzu, jo bulego nagusira. � Zahartzaroan malgutasuna mantentzeko ariketak egin behar dira.

� Ariketa fisikoa praktikatu.

JARDUN


Terminologiaren espezializazio-mailak

Ikusi dugunez, ugari dira hizkuntza orokorraren eta espezialitateko hizkeren

arteko “ukipen-puntuak”. Zer esanik ez jarduera fisikoaren eta kirolaren

zientziaren kasuan, euskaraz. Edonola ere, jakintza-arloak autonomia irabazi,

eta, goi-mailako testu zientifikoak (eta ikerketak) ugaltzen hasi direnetik,

nolabaiteko estratifikazioa ikusten hasi gara arlo honetako terminologian ere.

Gauzak horrela, terminoen “espezializazio-maila”z hitz egin beharko genuke.

Gaur egun, lau maila dira arloko testu eta komunikazioetan identifikatzen

direnak.

1. maila: erabilera orokorreko lexikoa. Hiztun jantzi guztiok dugu oinarrizko

lexiko-ezagutza, eguneroko harremanetan moldatzeko balio diguna. Lexiko hori

gabe, nekez gertatzen da komunikazioa ahoz zein idatziz. Lexiko horren parte

bat jarduera fisikoari eta kirolari buruzkoa da; lexiko hori denen eskukoa da,

eta, eskuarki, herritar guztiek ezagutzen dute, baldin eta jarduera edota kirol

horrek hedadura nahikoa badu gizartean.

Adibidez, euskaldun guziok dakigu zer den “pilota-jokoa”, “trainerua”,

“pertika” edo “maratoia”. Jende askok ez du, beharbada, ezagutuko zer den

mahai-tenisean “top-spin” egitea edo judoan “itotze-teknika” erabiltzea edo

bosleighean erabiltzen den “lasta”.

Lexikoaren ezagutza orokor horren baitan sartzen dira, besteak beste, honako

hauek:

- Hitzen testuingurua. Hitzak ez dira zera isolatuak; hitzek askotariko

loturak dituzte beste hitzekin: gaiaren araberakoak; komunikazio-

esparruarekikoak; egoerarekin zerikusia dutenak; eta abar.

Adibideak:

� Norbaiten egoera fisikoarekin zerikusia duten hitzak: aldartea, makaldu,

tamainan egon, sasoia, suspertu, eta abar.

� Entrenatzaile batek bere jarduna betetzeko erabiliko dituenak: ekin;

gogoan izan; aldagela; jokaldia; estrategia, eta abar.

� Kirolari baten animoa pizteko balio dutenak: eutsi goiari!; ez etsi!; hori

dun eta!; animo!; eta abar.

� “Kirol” hitzak atxikita eramaten ahal dituen aditzak: sustatu; egin;

lehenetsi; eman; gustatu, eta abar.

� “Jarduera” hitzaren baliokideak: ariketa; ekintza; ahalegina; proba;

lehiaketa, eta abar.

4. modulua


- Hitzen forma. Hitz askok, erabileraren erabileraz, aldaera fonetiko

eta ortografiko bat baino gehiago izan ohi dituzte. Eremu publikoetan,

haatik, forma estandarrak baliatzea gomendatzen da. Euskararen

kasuan, forma estandarrak Hiztegi Batuak jasotzen ditu. Helbide

elektroniko honetan aurkituko duzu: www.euskaltzaindia.net.

4.5. JARDUERA. Jarraian dituzu hainbat hitz, jarduera fisikoari eta

kirolari buruzko apunte eta testuetan aurkitu ditugunak. Zerrendan

dauden aukerako formen artean, ba al dakizu zein den Hiztegi Batuan

jaso dena?

Abantaila eraman / Aldea

atera

Abiadore / Pilotu

Ahalge / Ahalke

Ariketa anitz / Askotariko

ariketak

Amankomun / Komun

Aterpe / Aterbe

Atxeki / Atxiki

Atzelari / Atzekari

(jokalaria)

Ausentzia / Absentzia

Deuseztatu / Deuseztatu

Disko / Diska

Ebakiondoa / Ebatondoa

Edukina / Edukia

Teinkatu / Tenkatu

Windsurfa / Haize-surfa

Zalu / Zailu

Zirri-marra / Zirrimarra

Arrazional / Arrazional

Esku aldatze /

eskualdatze

Gaixo / Gaixo

Garatxo / Garatxa

Hasgabetu / Hats-

gabetu.

Hertsia / Hetsia

Ihardun / Jardun

Indarge / Indargabe

Instant / Istant

Janzkia / Jazkia

Karnet / Txartel

Konfiantza /

Konfidantza

Kualitate / Nolakotasun

Trainera / Trainerua

Txirrinda / Txirringa

Zailu / Zoli

Oin-zola / Oin-zolua

Errepresentatu /

Irudikatu

Estuasun / Estutasun

Eten / Etendu

Gihar / Gihar

Hatsartzea / Hats-

hartzea

Idarokizun / Iradokizun

Ikutu / Ukitu

Inmunitate /

Immunitate

Isla / Islada

Jeiki / Jaiki

Kunplitu / Konplitu

Menperatu /

Menderatu

Narrats / Narras

Tropela / Samalda

Yarda / Iarda

Zerratu / Zarratu

Zuku a/ Xukua

Norantza /

Noranzkoa

Olinpiar / Olinpiko

Otarteko / Ogi-

tarteko

Paralela / Paralelo

Pelota / Pilota

Probetxatu /

Aprobetxatu

Errekorra/

Errekorda

Plazera / Plazerra

Rugbya /Errugbia

Sofritu / Sufritu

Stress / Estres

Esprinta / Sprinta

Sujeto / Subjektu

Waterpolo /

Uretako poloa

Zabalunea /

Zabalgunea

Zenbatnahi /

Zenbanahi

Zurda / Ezker eskua

JARDUN


2. maila: komunikabideetako espezialitate-lexikoa. Komunikabideetan

kirolak tarte handia harrapatzen du: albistegietan; partiden eta txapelketen

emankizunetan… Kirolak euskarazko hedabideetara ekartzeak lexikoaren

aberastea eragin du dudarik gabe. Baina, modu berean, agerian utzi ditu

zailtasun batzuk ere.

Adibidez: Kirol-taldeen izenak komunikabideen eremuan euskaraz nola eman

izan diren da aztertu den gaietako bat. Horren inguruan hainbat proposamen

egon dira. Salbuespenak salbuespen, irizpide hauek sendotu dira:

1. Zenbait izen (hizkuntza guztietan berdin ematen direnak) bere

horretan utzi. Adb. Fortuna taldea.

2. Hiri edota herri baten izenarekin bat baldin badatoz,

Euskaltzaindiaren gomendioak kontuan izan. Adb. Gipuzkoa basket.

3. Arreta berezia egingo zaie katalanezko eta gailegozko izenei,

gaztelaniaz hala ematen ez diren kasuetan. Adb. Fisterra sporting.

4. Deitura berezia eta hiriaren izena batera daramatzatenen kasuan,

hiriaren izenaren euskarazko forma eman ohi da (berezia baldin badu),

eta esaldian txertaturik doazenean behintzat –ko lotura erabiliko da.

Adb. Altzako sportinga.

Alabaina, hori ez da komunikabideen esparruan ebatzi den kontu bakarra. Izan

ere, ez dira gutxi izan urteotan komunikabideetako profesionalek ebatzi behar

izan dituzten zalantzak.

4.6. JARDUERA. Kirol-taldeek beren izen ofiziala dute, baina forma

laburtuak erabiltzen dira komunikabideetan; laburtuak ez ezik, itzuliak

eta egokituak ere bai. Kasuistika oso zabala denez, irizpide orokor

batzuk adostu zituzten EITBk eta Berriak. Zein uste duzu izan zela

hautua honako kasu hauetan?

Espanyol Espainiar Rayo Vallecano Vallecasek Rayo taldea

Betis Beti Barcelona Bartzelona Orense Ourense Valencia Valentzia Elche Elx

Vila-real Villarreal Lerida Lleida

Racing de Santander Santanderko Racing Olympique de Mariseille Marseillako Olympique

Real Madril Madrileko Erreala Atletiko Madril Madrileko Atletik

Erreala Reala Bilboko Atletik Bilboko Athletic

Alabes Alaves

4. modulua


4.7. JARDUERA. Komunikabideetan kirolak tarte handia harrapatzen

du: albistegietan, partiden eta txapelketen emankizunetan… Kirolak

euskarazko hedabideetara ekartzeak lexikoa aberastu du dudarik gabe.

Baina, modu berean, agerian utzi ditu zailtasun batzuk ere. Hona

hemen horietako hainbat. Zure ustez, zein da egokiena?

Oraintxe erritmo aldaketa berria egin du italiarrak.

Oraintxe, berriro aldatu du erritmoa italiarrak.

Gaur jardunaldi berri bat jokatzen ari da. Gaur beste jardunaldi bat jokatzen ari da. Belokik eraso du bere arerioa. Belokik eraso dio arerioari. Gartziak eraso egin du oraingoan. Gartziak erasotu egin du oraingoan. Inork ez du erasoa eman nahi. Inork ez du erasora bota nahi. Erremonte partidak aurrera darrai. Erremonte-partida aurrera doa. Aurrelariak baloiarekin segitzen du. Aurrelariak baloiarekin darrai. Lehiari darraio etsi gabe. Lehiari ekiten dio etsi gabe. Iruretari gertu-gertutik darraio. Iruretak gertu-gertutik darrai. Real Madrilen zaletuak Real Madrilen zaleak Zaletuen artean hesia puskatu dute. Ikusle batzuek hesia puskatu dute. Ikusleak zutitu egin ziren gola sartzean. Zalegoa zutitu egin zen gola sartzean. Txinatarren izenak buruan mantentzea ez da batere erraza.

Txinatarren izenak buruan gordetzea ez da batere erraza.

Itxaropena mantendu behar da ligaren azken egunera arte.

Itxaropenari eutsi behar zaio ligaren azken egunera arte

Bera da Errealaren itxaropena mantendu duen gizona.

Bera da Errealaren itxaropena piztu duen gizona.

Lidergoan mantendu da denbora luzean. Lider izan da denbora luzean. Oviedo dago lider bezala. Oviedo dago lider. Berasategik albiste pozgarria eman digu. Berasategik albiste pozgarria eskaini digu. Ikusleek txistukada ederra eskaini zioten arbitroari.

Ikusleek txistukada ederra bota zioten arbitroari..

Jordani ondo irabazitako omenaldia eskaini diote.

Jordani ondo irabazitako omenaldia egin diote.

Ezin izan zuten aurkariaren gorakada ekiditu.

Ezin izan zuten aurkariaren gorakada ekidin.

Gureak Lasalari nagusitu dio Gurea Lasalari gailendu zaio. Lasala Gurearekiko azpiaratu da. Lasalak Gurea azpiratu du. Gureak Lasala garaitu du. Gurea Lasalari garaitu zaio. Gureak Lasala menderatu du. Gureak Lasalari menderatu dio. Lasalak ez dio tamaina hartu Gureari. Lasalak ez du Gurea irabazi. Gureak partida garbitu dio Lasalari. Gureak partida eraman du Lasalaren

aurrean. Gureak airez aire irabazi dio Lasalari. Gurea aise garbitu dio partida Lasalari. Marka guztiak puskatu ditu. Marka guztiak urratu ditu. Goieneko markaren jabe egin da. Goieneko markaz jabetu da. Marka gaitza jo du. Marka gaitza irabazi du. Ez du aurkaria bere mende. Epela garbitu dio aurkariari. Azkenean, lotsaren laratza jan beharko duzue.

Azkenean, hondoratuko zarete.

Uko egina dut. Ezin dut gehiago. Etsituko dut. Ezin dut gehiago. Malagari ez gailentzea, otso gaiztoa litzateke guretzat.

Malagari ez gailentzea, otso beltza litzateke guretzat.

Hain egoera larrian, galdu ordera jokatu zuten.

Hain egoera larrian, zein baino zein gogorrago jokatu zuten.

Onenari hika egiteko moduan zegoen. Onenari neurria egiteko moduan zegoen. Alde handia egin dio bigarrenari. Alde handia kendu dio bigarrenari. Halako batean, ematen du erronka jo nahi diela beste korrikalariei.

Halako batean, ematen du norgehiago jo nahi diela beste korrikalariei.

Urtainek eman ahalak eman zizkion borroka hartan.

Urtainek eman ahala zigortu zuen borroka hartan.

Ezker-eskua minberatu zitzaion. Ezkerra minberatu zitzaion. Oina behartu zuen. Ona zaintiratu zuen. Onera egin du egunotan. Osabidean joan da egunotan. Armandok ezin izan du behar moduan baloia jaurti.

Armandok ezin izan du behar den moduan baloia jaurti.

Monica Seles jaun eta jabe izan zen partida.

Monica Selesek erraz atera zuen partida osoan.

Partida asko gelditzen da oraindik; beraz, aukera dute gol hori berdintzeko.

Partida zati ederra gelditzen da oraindik; beraz, aukera dute gol hori berdintzeko.

JARDUN


4.8. JARDUERA. Ikusitakoagatik, komunikabideek aukera ezin hobea

eskaintzen digute arloko hiztegia aberasteko. “Ereduzko Prosa Gaur”

corpusean (http://www.ehu.es/euskara-orria/euskara/ereduzkoa/)

Berrian eta Euskaldunon Egunkarian argitaratutako kirol arloko testu

asko daude jasota. Arakatu testu horiek, eta osatu taula hau kirol

arloko gaiez jarduteko hitzekin.

Izenak liga, maila, itzulia, partida, talde,

aurkari, puntu, jokalari...

Adjektiboak mugatua, leiala, garailea, zuhurra, zaila,

profesionala...

Aditzak sufritu, saiatu, itzuli, aurreratu, jardun,

ohitu, jokatu, piztu...

Adberbioak gogotik, txukun, neurriz kanpo, gogor...

3. maila: espezialitatearen berariazko lexiko orokorra. Egiaztatu ahal izan

dugunez, ugari dira jarduera fisikoaren arloan erabiltzen diren lexiko

orokorreko hitzak eta esapideak. Haatik, balio zehatza hartzen dute eremu

honetan. Beste modu batera esanda: hitz baten esanahia “zabaldu” egiten

dugu; beste kasu batzuetan, “galduta” zegoen hitz bat berrezarri egiten dugu.

Hemen ditugu adibide batzuk. Antzeko zerbait gertatzen da esapideekin.

Badira esapide asko eguneroko testuinguruetatik ekarri direnak kirolaren

arlora. Ez dira, noski, adierazpen teknikoan agertuko, baina, ezinbesteko

izango zaizkie arloko profesionalei kirolariekin, zaleekin, komunikabideekin

harremanetan jarduteko.

Adibideak:

- “Atea” hitza futbolean, ezohiko moduan erabiltzen da: gola sartzeko gunea

adierazteko, alegia; eta ez, barrunbe batera sartzeko edota barrunbe batetik

ateratzeko zuloa estaltzeko erabiltzen den ohola adierazteko.

- Kide bati kontuak eskatzeko honako hauek erabiliko ditugu: “Pasa ezak

biziago, bizitasun gehiagoz!”; “Pasatu baloia arinago!”, “Baina pasadazue!”,

eta abar.

- Gaitzespena adierazteko beste hauek baliatuko ditugu: “Baina, zu zertan

zabiltza?”, “Hori da harrikada, hori!”, “Baina eginda zegoen eta!”, eta

abar.

4. modulua


4.9. JARDUERA. Hemen ditugu lexiko orokorreko hainbat hitz

jarduera fisikoaren eta kirolaren arloan esanahi berezia hartzen

dutenak. Esan zein diren hitz hauen esanahi orokorra eta kirol-arlokoa.

Alboko Amerikar Artatxiki Artazi Babestu Bainuontzi Behatzaile Berdindu Birrinketa Bulkada Buruko Dantza Egozpen Ekitaldi Erasoaldi Erorketa Errelebu Eskema Eten Falta Forma Haize-babes Harrera Hautatzaile Hegats Hesi Hirukoitz Iheslari Itzuli Izkin egin Jipoi Kanporaketa Korridore Lagun Lasaitu Lastaira Lekualdatu Lur trinko Mozorro Oholtza Pieza Plater Promes Sare Sustapen Taula Transformazio Urradura Urruntze Ustel Uztartu Xukatu Zerbitzu Zin gorri egin

JARDUN


4.10. JARDUERA. Erantzun jarraian dituzuen galderei.

1. Lau hauetatik zeinek ez dizkio kideari kontuak eskatzen?

a) Pasa ezak biziago, bizitasun gehiagoz!

b) Pasatu baloia arinago!

c) Pasadazu, birrinduko dut eta!

d) Baina pasadazue!

2. Lau hauetatik zein ez da zuzena?

a) Ez dakizu galtzen, txo!

b) Galtze txarra daukazu, gizon/emakume!!

c) Galtzaile txarra zara, gero!

d) Bai galtze txarrekoa zarela!

3. Lau hauetatik zein ez luke erabiliko futbol-entrenatzaileak?

a) Erdiratu ezazu behingoz!

b) Golera bota!

c) Atezainaren gainetik harrotu pilota!

d) Itzar zaitez, ilargian zaude eta!

4. Lau hauetatik zeinek ez du gaitzespenik adierazten?

a) Baina zu zertan zabiltza?

b) Hori jaurtiketa! Zelako tiroa!

c) Hori da harrikada, hori!

d) Baina eginda zegoen eta!

5. Lau hauetatik zeinek du bestelako esanahia?

a) Ze makala zaren!

b) Zelako pitxi-lanak egiten dituzun!

c) A ze ustela zaren!

d) A ze ganorabakoa zaren!

Gero, kontsulta ezazue “Taldeko gorputz- eta kirol-ekintzak”

liburuaren eranskina. Bertan, kirolean ohikoak diren hainbat esapide

zerrendatzen dira. Hautatu jakingarriak iruditzen zaizkizun batzuk.

Helbide elektronikoa: http://www.hezkuntza.ejgv.euskadi.net/r43-

573/eu/contenidos/informacion/dia6/eu_2027/adjuntos/TORIBIO/9-

TALDEKO%20GORPUTZ/Taldeko%20gorputz.pdf

4. modulua


4. maila: hiztegi teknikoa. Hiztegi hau jakintza-arloko adituek ikerketaren eta

komunikazio zientifikoan erabiliko dute. Lehenago esan dugun moduan,

euskararen kasuan lexiko hau, hein handi batean, garatu eta sendotu gabe

dago. Hala ere, argitaratu berri diren hainbat testutan, aurkitzen ahal ditugu,

baita ere, teknikotzat jo daitezkeen hitzak, terminoak eta esapideak:

Adibidez:

“Baloiak saskiaren planoarekiko ibilbide perpendikularra jarraitzen du”.

“Pisu-jaurtitzaileei besoetan sentsoreak jartzen zaizkie, bolaren ibilbideari

ordenagailuz jarraitzeko eta kirolariaren teknika zuzentzeko”.

“Jauzietan masa-erdigunearekin jokatu beharko dugu”.

“Jauzi egiten duenean kirolariaren higidura jaurtigai batena da. Ibilbidea

parabolikoa da, masa-erdigunea y(0)=h izanik.

“Baina horren balioa bulkada ematerakoan gorputzak duen jarreraren

araberakoa da eta masa-erdigunearen bidaia gorputzaren pisuaren banaketaren

eta makurtzearen menpean dago”.

“Azkenean, bi hankak buelta eta erdi eman ondoren, aurreratu egiten dira

iriste-puntuak masa-erdigunearen bidaia luzatzeko”.

4.11. JARDUERA. Irakur ezazu “Kirolaren matematikak” artikulua.

Azpimarratu hiztegi teknikoa. Argitu hitz horien esanahia. Artikulua,

helbide honetan aurkituko duzue:

http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p076-8937/eu/contenidos/noticia/aldizkariak_ekaia/eu_ekaia/adjuntos/ekaia16.pdf

4.12. JARDUERA. Lanerako materialen biltegian, garai bateko SHEE-

IVEFek egindako terminoen zerrenda. Arakatu zerrenda eta hautatu 20

termino jarduera fisikoaren edota kirolaren arlo jakin batekin zerikusia

dutenak.

Adibidez. Txirrindularitza: irteera geldituko kilometroa, maillot horia, aitzin-etapa, hutsartea, bira-kontatzailea, haize-babesa, amerikar proba, abiadura-aldagailua, etapa-ehiztaria, ziklo-kroslari, eta abar.

JARDUN


Ikusi dugunez, zenbat eta gehiago barneratu jarduera fisikoaren arlo batean,

hainbat eta gehiago urruntzen gara hizkuntza orokorraren moldetik. Horren

ondorioetako bat terminologia espezializatua da. Haatik, terminologia

espezializatuak ez dira berehalakoan eratzen eta garatzen; bestalde, beren

erakuntza- eta garapen- eta sendotze-prozesuetan gorabehera asko izango

dituzte: hitzek beren esanahia zaharberrituko dute; hitz berriak sortuko dira;

beste hizkuntza batzuetako hitzak jasoko dira bidean… Baina gertakari horiek

guztiek irizpide batzuk izango dituzte gidari: anbiguotasuna mugatzea,

objektibotasuna bermatzea, kultura-erroak gordetzea, konnotazioak

mugatzea…. eta, noski, hizkuntzaren senari jarraitzea.

Zein da ahalegin horren guztiaren azken jomuga? Bada, jakintza-arloaren edota

espezialitatearen garapenerako funtsezkoak diren hitzak eta esapideak

bateratzea, mugatzea eta egonkortzea bai esanahiaren aldetik, bai formaren

aldetik. Izan ere, horrela baino ez du lortuko diziplina batek erabateko

autonomia kontzeptuala. Autonomia kontzeptuala, azken batean,

espezialitateko hizkerek duten berariazko ezaugarri bati atxikita dator; hauxe

da: zehaztasuna. Alabaina, zehaztasuna ez da hitzen berariazko nolakotasuna.

Izan ere, espezialitateko komunikazioan bertan ere ildo horretako hainbat

arazo biltzen dira.

- Sinonimiaren arazoak. Maiz gerta liteke hitz bat baino gehiago

egotea kontzeptu bera izendatzeko. Xede erretorikoetarako (testuan

errepikapenak saihesteko, adibidez) oso lagungarria izan daiteke hori.

Baina, modu berean, beste arazo batzuk sortzen ditu. Horrelako

kasuetan aztertu beharko da, besteak beste, guztien artean zein den

hedadura handieneko aukera; ea ustezko baliokidetza horiek erregistro

eta hizkera-maila guztietan egokiak diren; zein den termino horren

esanahia beste jakintza-arlo batzuetan; eta abar.

- Homonimiaren eta polisemiaren arazoak. Beste batzuetan,

alderantzizkoa gertatzen da. Alegia, badira hitzak kontzeptu bat baino

gehiago izendatzeko balio dutenak. Horrek ere, zehaztasun-galerak

dakartza. Gertakari honen iturri nagusiak bi dira, eskuarki: a) jatorriz

ezberdinak ziren bi hitzek, denborarekin, forma edota hots bera hartu

dute (homonimia); b) hitz batek, denborarekin, erabilera anitz

bereganatu ditu (polisemia).

4.2. Zenbait arazo: polisemia, sinonimia, kalkoen auzia…

4. modulua


- Beste hizkuntzen eragina. Espezialitate bakoitzak garapen

nabarmenagoa du herrialde batzuetan besteetan baino: kulturagatik,

arrazoi ekonomikoengatik, tradizioagatik, eta abarrengatik. Beraz,

termino berri guztiak, jatorriz, ez dira hizkuntza berean sortzen.

Dakigunez, gaur egun ingelesak du aitzindaritza arlo askotan. Ukipen-

egoeran dauden hizkuntzen kasuan, bestalde, arazo erantsi bat dugu:

hizkuntza gutxituak hizkuntza nagusiarekiko morrontzarako joera

izango du, maiz. Hori izan liteke, neurri batean, euskararen kasua.

Euskara, gainera, bi hizkuntza nagusiren ondoan bizi da: gaztelaniaren

eta frantsesaren ondoan; eta ingelesaren eraginetik ere ez dago libre.

Horrek behartzen gaitu arretaz aztertzera lexiko berria sortzeko eta

garatzeko euskarak berariaz dituen baliabideak; betiere, kalko arrotzen

ugaltzeari hesia jartze aldera.

4.13. JARDUERA. Hemen dituzue jarduera fisikoaren eta kirolaren

arloko testuetan aurkitu ditugun adiera bertsuko hitzen bikote eta

zerrendak (sinonimotzat jo daitezkeenak, alegia). Azter itzazue eta

eztabaidatu zeinek izan behar lukeen lehentasuna arloko testu

formaletan.

Arbitro/Jokozain

Arku/Uztai/Zubi

Area/Arlo/Eremu

Bildu/Eraitsi/Erraiatu

Finkatu/Segurtatu

Jukutria/Maltzurkeria

Praka/Galtza

Pausu/Urrats

Ibilaldi/Ibilera/Ibilketa

Egoera/Sasoialdi

Buru/Lider

Esku-argi/Linterna

Geldotasun/Gogorik ez

Gihar-ziztadak/Gogordurak/Agujetak

Baba/Tipula

Patinaje/Labainketa

Pitzadura/Arrail

Heziketa/Prestakuntza/Formazio

Txapel/Txano/Buruko

Babeski/Forru

Saio/Proba

Esleitu/Egokitu

Bilakaera/Eraldatze

Helbide honetan ariketa egiteko lagungarri izan daitezkeen baliabide

batzuk aurkituko dituzu: www.euskaraz.net/Euskara_Ikasten/Hiztegiak. Nahi

baduzu, lanerako materialen biltegian duzun terminoen zerrendan ere

egin dezakezu kontsulta (SHEE-IVEFen terminoen zerrendan, alegia).

JARDUN


4.14. JARDUERA. Hemen dituzu jarduera fisikoaren eta kirolaren

arloko testuetan aurkitu ditugun hainbat hitz, adiera bat baino gehiago

izan dezaketena. Zein izan daitezke adiera horiek?

Artazi Elkartea Makila

Labaindu Ehun(a)

Eremu

Lau(a) Ekipo Sail Gida Organismo

Babesle

Adibidea. “artazi” (tresna / mugimendu akrobatikoa)

- Helbide honetan ariketa egiteko lagungarri izan daitezkeen baliabide

batzuk aurkituko dituzu: http://www.kultura.ejgv.euskadi.net/r46-

17894/eu/contenidos/informacion/3091/eu_2411/eu_12412.html

- Nahi baduzu, lanerako materialen biltegian duzun terminoen

zerrendan ere egin dezakezu kontsulta (SHEE-IVEFen terminoen

zerrendan, alegia).

4.14. JARDUERA. Jo ezazu lanerako materialen karpetan duzun

glosategira (SHEE-IVEFen terminoen zerrendara, alegia). Zenbat adiera

eta itzulpen ditu “zale” hitzak zerrenda horretan? Bilaketa egiteko

Office Document Imaging programak dituen bilaketa-tresnak baliatu.

4.15. JARDUERA. Jarraian zerrendatuta dituzue jarduera fisikoaren

eta kirolaren arloko testuetan gauza bera adierazteko erabili izan diren

hitz bikoteak. Azter itzazue eta eztabaidatu zein ote den egokiena.

Elur birjin/Elur egin berri Martxa/Ibilaldi

Promozionatu/Sustatu Aerobika/Aerobismo Elikadura/Nutrizio

Diana/Itu Spinning/Aretoko bizikleta Marka hobetu/Marka ondu

Irteera baliogabe/Nulu/Ustel/Faltsu Down/Beheiti/Baxu Errelebu/Txanda

Lasaitu/Laxatu/Erlaxatu

4. modulua


Espezialitateko hiztegia hautatzeko eta sortzeko irizpideak

o Argitasuna. Edozein hitz edota esapide aukeratzen dela, behin

hautaketa egin eta gero, erabiltzaile orokorrak erraz ulertzeko

modukoa behar du izan. Beraz, ahal dela, hitz anbiguoak edo

esanahi bikoitzekoak alde batera uzten saiatuko gara.

o Bakuntasuna. Erabiltzaileek erraz ikasi eta buruan ondo gordetzeko

moduko hitz eta esapideak behar ditugu. Hori bereziki

garrantzitsua da egitura sintagmatiko konplexuak baliatzen

dituzten terminoen kasuan.

o Erabilgarritasuna. Komeni da, arloz arlo, oinarrizko glosategiak egitea.

Glosategi horiek esku-eskura izango ditu erabiltzaileak. Horrela,

zalantzak hiztegi-zerrenda zabal batean baino azkarrago argituko

ditu. Bestalde, bide horrek hein handiagoan bermatuko du arloko

espezialistek zehaztasunez jokatzea.

o Unibertsaltasuna. Ezaugarri hau begien bistakoa da. Jakintza-arlo

bakoitzak, bere garabidean, hainbat konbentzio ezartzen ditu eta

hautu kontzeptual jakinak egiten ditu, jatorrizko hizkuntza

edozein delarik ere. Hitz eta kontzeptu horiek euskarara ekartzen

ditugunean, oso gogoan izango ditugu, jatorrizko testuak eta

oharrak. Kontzeptu edota ideia horiek lehen aldiz euskaraz sortuak

badira (hori gutxiagotan gertatzen den arren, zorionez, badira

salbuespenak ere) jokabide orokorrak baliatuko ditugu gure

proposamenak egiteko orduan. Azken kasu horretan, komeni da,

euskarazko terminoarekin batera, erdaretarako proposamenak ere

egitea; hartara, ziurtatuko dugu denborarekin jatorri euskalduneko

hitza edo esapidea aldatu behar ez izatea kanpokoen eraginez.

o Itzulgarritasuna. Ezaugarri hau aurrekoari lotuta dago. Espezialitateko

komunikazioan ohikoa da hizkuntza bat baino gehiago baliatzea.

Horrek hainbat korapilo, neke eta anbiguotasun eragiten ahal ditu.

Horiek samurtzeko, komeni da itzulpenerako aukera zabal eta

zuzenenak eskaintzen dituen hitza hautatzea.

o Bateragarritasuna. Garrantzitsua da hitz berri bat erraz bateratu ahal

izatea aurretik daudenekin edota sare lexikal berean izango diren

beste kategoria semantiko eta gramatikalekin ondo ezkontzea.

Hitz-familiek eta lexiko-sareek barne-koherentzia izango dute;

bestela, ez dira eraginkorrak izango.

JARDUN


o Hedagarritasuna. Kontuan hartu beharko da, halaber, aukeratutako

hitzak nolako jokoa ematen duen eraikuntza sintagmatiko eta

enuntziatu konplexuak eratzeko orduan. Hitz makur batek

diskurtsoaren eraikuntza nabarmen oztopa dezake.

o Moldagarritasuna. Azkenik, komeni da aztertzea ea zer joko ematen

duen terminoak beste kategoria gramatikaletara eramateko

orduan: izenetik aditza sortu, adjektibo funtzioa bete dezakeen

edo ez, eta abar.

o Adostasuna. Gomendagarria da proposamen eta berrikuntza guztiak

batzorde baten bahetik pasatzea. Batzorde horretan arloko

erakunde eta adituak ez ezik, hizkuntzalaritzan eta filologian

jantziak dauden pertsonak ere egotea. Ezin egingo dugu lan

terminologiko eraginkor eta serioa, adostasunez ez bada.

o Onespena. Termino bat sendoa izango da, baldin eta jakintza-arloko

komunitatean jarduten duten pertsonen eta erakundeen artean

hedatu eta erabili egiten bada Oso hautu zorrotza izaten ahal da,

baina gutaz aparte inork ez badu kontuan hartzen, alferrik aritu

gara.

4.16. JARDUERA. Azpian duzuen helbide elektronikoan Eusko

Jaurlaritzaren Terminologia Batzordeak idatzitako txosten bat

aurkituko duzue. Bertan, terminologia lanerako hainbat irizpide

laburbiltzen dira.

o Taldeka jarrita, gainbegiratu txostena, eta azpimarratu

bertan bereziki adierazgarriak iruditzen zaizkizuen

ideiak eta proposamenak.

o Horrenbestez, osa ezazue goian egin dugun irizpideen

zerrenda, txosten honetan egiten diren proposamenak

kontuan hartuta.

Helbide elektronikoa: http://www.euskara.euskadi.net/r59-

738/eu/contenidos/informacion/6503/eu_2415/adjuntos/Irizpideak%2004

0422.pdf

4. modulua


Eratorpena da baliabide morfologiko bat, espezialitateko hizkerak baliatzen

duena erro beretik hitz berriak sortzeko. Eratorpenaren bidez, autonomia

lexikal osoa duen elementu bati autonomiarik ez daukan elementu bat eransten

zaio, eta horrela bien artean lortzen den elementu berria autonomoa da;

esanahi berezia dauka. Horretarako, euskaraz, aurrizkiak, artizkiak eta

atzizkiak erabiltzen dira. Aurrizkiak, lexemaren aurretik ezartzen dira

(birsortu). Artizkiak, bestalde, elementu autonomoaren erdian jartzen dira

(eraman). Atzizkiak, azkenik, atzean erantsita doaz (kirolari).

Euskara oso hizkuntza pobrea da, aurrizkiei dagokienez. Funtsean hiru baino ez

dira erabiltzen: bir (birmoldatu), des (desegin) eta ez (ezjakina). Hitzei

aurretik eransten zaizkien beste elementu batzuk badaude (azpi-, gain-,

atzera-, eta abar); baina, izatez, ez dira “aurrizki”, berariazko hitzak baizik.

Bestalde, espezialitateko hizkeretan ugari dira beste hizkuntza batzuetatik

maileguan hartutako aurrizkiak, gehienbat greko-latinoak; adibidez, infra,

meta ,retro, deka, baina, horiek ere ezin ditugu euskal aurrizkitzat hartu,

noski.

Artizkien multzoa ere ez da oparoa; izan ere, bakarra da egun emankor den

artizkia: aditzetan ezartzen den –ra- “eragilea”: eman/eraman, ikasi/irakatsi,

ikusi/erakutsi, egin/eragin, eta abar.

Euskaraz, ugarienak eta emankorrenak atzizkiak dira. Izan ere, oso zeregin

aipagarria dute espezialitateko hizkeren sorkuntzan eta garapenean. Bi dira

eratorpenaren funtzio nagusiak:

- Funtzio sintaktikoa. Honen arabera, eratorpenak kategoria

morfosintaktikoaren aldaketa ahalbidetzen du. Horrela, aditz bat izen

bihurtu ahal izango dugu (egin/egile); izen bat, aditz (gauza/gauzatu);

izenondo bat, aditzondo (eder/ederki); eta abar. Ildo horretan,

eratorbideak oso lagungarriak izan daitezke, esaldiak egiteko orduan

ditugun hainbat arazo gainditzeko eta konpontzeko: erlatibozko

esaldien kopurua murrizteko, parafrasiak saihesteko, eta abarrerako.

- Funtzio semantikoa. Honen arabera, eratorpenak kategoria lexiko

batzuetatik besteetara pasatzeko modua ematen digute. Horrela,

“ekintza” kategorian dagoen aldatu aditza, “lekua” kategorian dagoen

aldaleku egin dezakegu. Beraz, semantikaren arloko aldaketak egiteko

ere balio du eratorpenak. Eratorbideek eskaintzen dituzten aukerak eta

arauak ezagutuz gero, lan handirik gabe zabaldu ahal izango ditugu

eremu lexikalak eta geure ezagutza lexikoa ere.

4.3. Lexiko-sorkuntzarako bideak I: eratorpena

JARDUN


Bi funtzio horiek “gainezarrita” datoz, baina beregainak dira. Eratorbide

batzuek kategoria lexikoa aldatuko dute, baina ez funtzio sintaktikoa; beste

batzuek, aldiz, kategoria sintaktiko aldatuko dute soil-soilik; eta, beste zenbait

atzizkik aldaketa sintaktikoak zein semantikoak eragingo dituzte.

Funtzio sintaktikoa aldarazten ez duten atzizkiak hauek dira: -kin/gin

(pilotagin), -te (haizete), -keria (indarkeria), -di (araudi), -teria (gazteria), -

gai (txapeldungai), -tegi (kiroldegi), -ari (trontzalari), -kada (ostikada), -tza

(jendetza) eta –kuntza (irakaskuntza).

Bestalde, badira funtzio-aldaketa bertsua eragiten duten atzizkiak. Kasu

horretan, hautabideak bi izango dira. Gehienetan, arrazoi semantikoak

baliatuko ditugu atzizki bat edo beste hautatzeko. Beste batzuetan, erabilerari

begiratu beharko diogu; tradizioari, alegia. Gauzak horrela, aldaketa forma

egokia da, baina eramaketa eta antzekoak ez ditugu ontzat emango. Ildo

beretik, idazketa zein idazkuntza ontzat emango ditugu, baina, gehienbat,

bigarrena erabiliko da idazte-prozesua izendatzeko. Beste adibide batzuetan,

atzizkiek terminoen ñabardurak markatuko dituzte: idazkari/idazle;

administratzaile/administrari, eta abar.

Azkenik, gogorarazi beharra dago euskarazko atzizkietako askok ez dutela beti

aldaketa berbera eragiten; izan ere, kategoria sintaktiko edo semantiko bat

baino gehiago barne hartzen dituzte. Multzo horretakoa da -ki atzizkia,

adibidez. Atzizki horrek izenak zein aditzondoak sortzeko balio du

(estalki/ederki); beraz, kontzeptuak zein nolakotasunak adierazteko balio du.

Esanak esan, gehienetan, euskaraz badago ematea atzizkiak eta aurrizkiak

hautatzeko nolabaiteko irizpide orokor batzuk. Baina, ezin da arau finko eta

biribilik eman. Sena eta belarria oso lagun onak izan daitezke aukerak egiteko

orduan. Hala ere, jardunbide profesionalean, gomendagarriena eta seguruena

kontsulta-baliabideetara jotzea da: ezin ditugu geure erabakiak sen hutsaren

mende utzi.

4.17. JARDUERA. Jo ezazue lanerako materialen biltegian duzuen

terminoen zerrendara (SHEE-IVEFen terminoen zerrendara, alegia). Bila

itzazue atzizkidun hitzen adibideak, eta eraman itzazue jarraian

dituzuen fitxetara. Erreparatu atzizkiek eragiten dituzten aldaketa

sintaktiko eta semantikoei.

4. modulua


F. semantikoa: nolakotasun abstraktuak F. sintaktikoa: izen-sortzailea

-tasun Albokotasun, gaitasun, adiskidetasun, haserretasun, aniztasun, lurraldetasun

-t(z)ia Zuhurtzia, atrebentzia

-gintza Ontzigintza

-era Irekiera, garaiera, luzera

-keria Erokeria, saldukeria, bortxakeria

-ezia Gabezia, ahulezia, abilezia, finezia, pobrezia, malezia

-tza Zuzendaritza, aitzindaritza, sorospidetza, gidaritza

F. semantikoa: egilea/egiletza F. sintaktikoa: izen-sortzailea

-(l)ari Probalari, aurrelari, atzelari, akuiluari, aholkulari, airelari, ibiltari

-gin Behargin, etorkin, pilotagin,

-gile Sendagile, untzigile, gaizkile, ongile, langile

-le Eragile, erakusle, eustaile, babesle, emaile, egozle, egile, ikusle

-tzaile Garraiatzaile, aktibatzaile, leuntzaile, jasotzaile, indargabetzaile

F. semantikoa: multzoa F. sintaktikoa: izen-sortzailea

-eria Gazteria, tresneria, umeteria, ontziteria

-tza Jendetza, belartza, ezagutza

-kada Eskukada

-ko Hamabosteko, bosteko

F. semantikoa: tresna edo baliabidea F. sintaktikoa: izen-sortzailea

-gailu Sendagailu, hozkailu, neurgailu, ibilgailu

-garri Eragingarri, lokarri, euskarri

-ki Estalki, beroki, iragazki

F. semantikoa: objektua/produktua F. sintaktikoa: izen-sortzailea

-ki Babeski, Izozki, zerriki, ardiki, urdeki, ehizaki

-kizun Ikuskizun, emankizun, gertakizun

-ko Gerriko, ipurdiko, buruko, belarritako, txopako, begietako

-kada Harrikada, ostikada

-kin/-gin Hondakin, eragin

-kari Astekari, edari, gertakari

F. semantikoa: lekua F. sintaktikoa: izen-sortzailea

-tegi Biltegi, ontzitegi, armategi, mintegia

-pe Urpea

F. semantikoa: ekintza F. sintaktikoa: aditz-sortzailea

-tu Gerturatu, zabaldu, uhukatu, adoretu, abiatu

JARDUN


F. semantikoa: garaia F. sintaktikoa: izen-sortzailea

-te Elurte, eurite, haizete

-aldi Erasoaldi, ekinaldi, aurrealdi, botaldi, jaurtaldi, beheraldi

F. semantikoa: ekintza/ondorioa F. sintaktikoa: izen-sortzailea

-tze/-te Balizatze, urruntze, erortze, jotze

-zio Amorrazio, asmazio, azelerazio

-kunde Hazkunde

-antz(i)a Usantza, frogantza

-(k)era Egikera, sarrera, jarrera, egokiera, jaitsiera, egoera, ibilera, aldaera

-(k)eta Txukunketa, jaurtiketa, iraulketa, berdinketa

-tza Ekintza, jaiotza, laguntza, hegazkintza

-men/-pen Egokitzapen, ohartarazpen, ahalmen, ikusmen, atxikipen

-kuntza Hezkuntza, medikuntza

-ada Txirristada, txistukada, laprastada, ziztada

-(d)ura Abiadura, lotura, hedadura, irekidura, hornidura, bihurdura

F. semantikoa: ugaritasuna/maiztasuna F. sintaktikoa: izenondo-sortzailea

-ti Bakarti, basati, lotsati, temati, setati

-tsu Arriskutsu, euritsu, aldapatsu

F. semantikoa: jatorria F. sintaktikoa: izenondo-sortzailea

-tar Kanpotar, eskuindar, europar, (aulki) suediar,

-ko Abdomeneko, sabelaldeko, erdiko

F. semantikoa: joera/zaletasuna F. sintaktikoa: izenondo-sortzailea

-bera Egarbera, izerbera, onbera, hozbera, ikusbera

-tiar Baketiar, goiztiar, egoiliar

-koi Herrikoi, etxekoi, aurrerakoi, atzerakoi

-kor Apurkor, emankor, iraunkor, oldarkor

F. semantikoa: gaitasuna F. sintaktikoa: izenondo-sortzailea

-garri Leungarri, puzgarri, jazargarri, gogaikarri, miragarri

-kizun Ikuskizun, erantzukizun, ospakizun, eskakizun

F. semantikoa: jabegoa F. sintaktikoa: izenondo-sortzailea

-dun Dirudun, beladun, klorodun, txapeldun

-ko Adineko, itxurako, ageriko

F. semantikoa: modua F. sintaktikoa: aditz-sortzailea

-ki Ederki, gaingiroki, eskuarki

-ro Garbiro, maitekiro, handikiro, zorrozkiro

-ka Harrika, builaka, txistuka

-era/-kera Helduera, adiera, ikuskera

4. modulua


Altueragailu Altimetro

Arabear Arabiar

Burutapen Burutazio

Desagerpen Desagertze

Ebaluaketa Ebaluazio

Entrenamendu eraginkorra Entrenamendu eragingarri

Erabakigarria Erabakior

Eragingarri Eraginkor

Europear Europar

Fisikalari Fisikari

Formakuntza Formazio

Galgarri Galkor

Hilgarri Hilkor

Ikerlari Ikertzaile

Imitapen Imitazio

Inposaketa Inposizio

Instalakuntza Instalazio

Integrapen Integrazio

Kalifikapen Kalifikazio

Kaltegarri Kaltekor

Kirolgailu Kirol-tresna

Konposaketa Konposizio

Kontserbaketa Kontserbazio

Labaingarri Labainkor

Liluragarri Lilurakor

Musulmandar Musulman

Nahastaile Nahasle

Programaketa Programazio

Pultsogailu Pultsometro

Sumingarri Suminkor

Tenistegi Tenis-pista

Tolestaile Tolesle

Transformaketa Transformazio

Ulergarri Ulerkor

Unibertsitari Unibertsitario

Uzkurgarri Uzkurkor

Zorroztaile Zorrotzaile

4.18. JARDUERA. Ondoren dituzu zerrendatuak zalantzazko hainbat

kasu. Bi aukeretatik zein da egokiena? Auzi hauen inguruko argibideak

Euskal Estilo Libururantz lanean aurkituko dituzu, 233-264

orrialdeetan.

Erreferentzia: Alberdi, X. eta Sarasola, I., 2001 (EHUren Argitalpen Zerbitzua).

JARDUN


Hitz-elkarketa esanahi osoa duten termino berriak sortzea ahalbidetzen duen

lexiko-sorkuntzarako bide bat da, euskaraz oso emankorra. Hitz elkartuak

autonomoak diren osagai lexikalak elkartuz sortzen dira. Hitzak elkartzeko

modu ugari daude euskaraz. Nagusiak hiru dira.

-Aposizioa. Aposizioetan osagaietako bat izen nagusia da, eta bestea

arrunta. Adibidea: Ceuta-Iris taldea.

-Postposizioa. Hitz elkartu hauetan, hitz autonomo batek egitura

postpositibo bat izango du erantsita (gain, azpi, aldi, tarte, eta abar).

Aukera hau eratorpenaren mugakide da; izan ere, postposizio batzuk

hitzaren baitan erabat integraturik gelditzen ahal dira (begitarte,

bizkarralde, etab.). Postposizio-egitura horiek, batzuetan, lekuzko

erreferentziak ematen dituzte aditzera; beste batzuetan moduzkoak;

denborazkoak; eta abar.

-Konposizioa. Hitz-elkarketarako aukera honen oinarrian elipsia dago.

Horrela, kirol-zelai terminoak “kirola egiteko berariazko zelaia”

enuntziatua laburbilduko luke. Nolakoa den hitz elkartuaren azpian

dagoen egitura, horren arabera, hitz konposatuen hainbat eredu

sortuko dira:

- Nolakotasuna adierazten dutenak: hankaluze, moldakaitz,

kapitain-pilotu…

- Erreferente bikoak (kopulatiboak): aita-semeak, txuri-

urdinak, luze-zabalak…

- Erreferente bakarrekoak (mendekoak): gorputz-atalak,

joko-arauak…

Konposizioari soilik gagozkiolarik, esan daiteke bost direla hitz

elkartuak sortzeko baliatzen diren eredu sintaktiko nagusiak:

Izena + izena: gorputz-atal

Aditza + izena: jokabide

Izena + adjektiboa: kaskagorri

Aditza + adjektiboa: hasiberri

Izena + aditza: denbora-pasa

Elkarketaren ondorioz sortuko diren hitzen kategoria ere ez da beti

berbera izango: izan daitezke izenak (gorputz-atal), izenondoa

(kaskagorri), aditza (lo egin) edota aditzondoa (mendez mende).

4.4. Lexiko-sorkuntzarako bideak II: hitz-elkarketa

4. modulua


Ikuspegi semantikotik askotarikoak dira hitz-elkarketak eskaintzen dituen

aukerak. Zaila da, horregatik, denak xehe-xehe zehaztea eta zerrendatzea.

Alabaina, aukera nagusiak hauek direla esan liteke:

- IDENTIFIKAZIOA. Aposizioen bidez egiten da gehienbat; izen nagusia

eta izen arrunta lotuta: Mendizorrotza estadioa.

- IZAERA elkarteak. Ezintasuna, traba, erraztasuna edo zaletasuna

adierazten dute: aldagaitz.

- POSESIBOAK. Norbaitek edo zerbaitek duen ezaugarri bat ematen

dute aditzera: sudurluze.

- GABEZIA elkarteak. Lehen hitzak adierazten duenaren gabezia

adierazten dute: gogo falta, zentzugabea, eta abar.

- ASMO elkarteak. Lehen hitzak adierazten duenarekiko joera, asmoa

edo grina adierazten dute: goragale.

- HELBURUZKOAK. Helburua adierazten dute: jarleku.

- EGILE elkarteak. Zerbait egiten duen norbait edo zerbait adierazten

dute: gorputz-estalki.

- EKINTZA elkarteak. Norbaitek edo zerbaitek egindako ekintza

adierazten dute: diru-bilketa.

- MENDEKOAK: Erreferente bakarrekoak dira. Erreferente hori bigarren

hitzean aurkituko dugu beti. Lehen hitzak bigarrena mugatzen du;

horrek nolabaiteko sailkapena edo zehaztapena eragiten du. Hauen

artean hainbat azpitalde egiten ahal dira; besteak beste, honako

hauek:

- Objektua-egilea: talde-gidari

- Objektua-ekintza: kale-zozketa

- Egilea-ekintza: gorputz-erantzun

- Osoa-partea: gorputz-atal

- Neurria: ur-tanta

- Alderaketa: maltzur-usain

- Xedea: joko-eremu

- KOORDINATUAK. Bi hitzek jasotzen dutenaren tarteko esanahia dute:

afari-merienda. Batzuetan, aldizkatzea ere eman dezakete aditzera:

gazi-geza.

- BIKOTE-HITZAK. Bi erreferente dituzte: neska-mutilak.

- BIKOIZTAPENAK. Errepikapenaren bidez eratzen dira: ezagun-

ezaguna, mendiz mendi, eta abar.

JARDUN


1. Aposizioak

Ceuta taldea, Retegi-Galartza partida, IVEF erakundea, eta abar

2. Postposizioetatik eratorriak

Falta, bilaketa edo eskea. Praktika falta, batasun falta, biribiltasun falta, laguntza falta, diru eske, errelebu bila...

Berritasuna Hasi berri, iritsi berri, galdu berri, amaitu berri... Gabezia Lotsagabea, zentzugabea, entzungabea, babesgabe... Leku, denborazkoak Ezkerralde, begitarte, lagunarte, oinazpi, zubipe, bazkalondo, partida-

oste, zahartzaro, bizkarralde... Helburua Agerraldi, jantoki, bizimodu, eginbide, eserleku...

3. Nolakotasuna adierazten dutenak

Ezintasuna, erraztasuna eta zaletasuna

Aldagaitz, konformagaitz, sinesgogor, asmaezin, egonezin, minbera, hozpera, diruzale, kirolzale...

Jabetza Sudurluze, besamotz, kaskagorri, hankaluze.... Ezaugarri bikoitza Harri-zilindro, otso-zakur, afari-merienda, barre-algara, kapitain-

pilotu...

4. Erreferente bikoak

Neska-mutil, urre-zilarrak, goiz-arratsaldeak, on-gaitzak, begi-belarriak, janari-edariak, zorion-agurrak, txuri-urdin, luze-zabala, zuri-gorri, erronka-apustua, gogo-aldarte...

5. Erreferente bakarrekoak

Objektua-egilea Gorputz-estalki, talde-gidari, iraupen-lasterkari, arku-tiratzaile... Objektua-ekintza Diru-bilketa, partida-hasiera, adar-jotze, sokatira, huts-egite, saskibaloi-

ikastaro, kale-zozketa, eta abar. Egilea-ekintza Gorputz-erantzun, haur-jolas, arbitro-prestakuntza... Osoa-partea Liburu-azal, motor-atal, gorputz-atalak, eta abar. Joera, asmoa, grina Hazkura, bizi-nahi, goragale, diru-gose, zintzo-usteko, jakin-min, diru-

beharra, erori-beldur, txizalarria, festa-gogo, irabazi-asmo... Neurria Ogi-puska, ur-tanta, morrosko-mordo.... Alderaketa Gogor-ospe, lur-kolore, diru-usain, maltzur-kutsu, eta abar. Helburua Joko-eremu, koordinazio-ahalmen, aurresailkatze-fase, ukondo-babesa,

segurtasun-arau, korrika-saio, eta abar. Sailkapena/zehaztapena Banaketa-modu, joko-mota, borroka-kirol, mugimendu-hizkuntza,

psikomotrizitate-ohola, areto-futbol, oztopo-lasterketa, slalom-lasterketa, gurpil-aulki, bular-estilo, adimen-gaitasun, gantz-guruin, eta abar.

4.19. JARDUERA. Hemen dituzu gaztelaniazko hainbat termino eta

esapide.

- Jarri euskaraz. Alderatu zure proposamenak ikaskideenekin.

- Gero, sailka itzazu. Jarri dagozkien tokietan taularen barruan.

Aficionado al surf / Arrogancia / Aspecto de ser hábil / Carrera de caballos

/ Estadio de Mendizorrotza / Falta de velocidad / Inocente / Mujer árbitro

/ Nudillo / Piedra cilíndrica / Prueba de fuerza / Riesgo de deslizamiento /

Saltador de pértiga / Técnica de lanzamiento / Recién vencido / Tensión-

relajación / Zona abdominal / Zona de juego

4. modulua


4.21. JARDUERA. Lanerako materialen karpetan (CDan), SHEE-

IVEFen terminoen zerrenda duzue.

- Arakatu zerrenda hori, eta bildu hitz elkartuen 25 adibide.

- Aztertu adibide horien esanahia, egitura eta ortografia.

- Bateratu zerrendak eta komentatu aurkitutako adibideen

berezitasunak.

4.20. JARDUERA. Ohartuko zinetenez, hitz elkartu batzuek

marratxoa eramaten dute bi osagaien artean. Marratxoa

erabiltzeko arauak Euskaltzaindiak ezarri zituen bere garaian. Jo

ezazu www.euskaltzaindia.net web helbidera, eta bilatu

marratxoaren erabilera zehazten duen araua. Laburbildu

Euskaltzaindiak emandako irizpideak.

Zertan datza mailegutza? Labur esanik, euskara ez den beste hizkuntza

batzuetatik elementu lexikalak hartzea. Mailegutzako adibideen zerrenda

amaiezina da, gaur egun horixe baita kontzeptu, prozesu, objektu… berrien

izena ezartzeko gehien erabiltzen den bidea, zeren eta kanpotik datorkigun

termino berrien uholdea beste hizkuntzen bidez hurbiltzen baitzaigu, eta sarri

kanpoko hizkuntzaren oinarri horrekin geureganatzen baititugu terminoak,

zuzenean edo zeharka kasik jatorrizko eran onarturik, ia-ia konturatu ere egin

gabe.

Hori bai, moldaera ortografiko eta fonetikoak egin ohi dizkiegu maileguei, eta

horrela integratzen ditugu gure esamoldeetan, eta, azkenean, baita gure

espezialitate-hiztegian ere. Euskaltzaindiak oraindik oso arau zehatz gutxi

eman ditu mailegu hitzak euskarara egokitzeko. Alabaina, bada huts asko ondo

betetzen duen erreferentziazko lan bat: UZEIren “Maileguzko Hitzak” liburua.

4.5. Lexiko-sorkuntzarako bideak III: mailegutza

JARDUN


Mailegutzaz berba egitean, gehienetan bururatzen zaizkigu maileguzko hitzak,

hizkuntzetan mailegatu soilik hitzak mailega balitezke bezala. Eta, izan ere,

arruntena hitzak mailegatzea izan arren, badaude beste zenbait gai uste

duguna baino sarriago erabiltzen ditugunak, beste hizkuntzetatik hartuak direla

konturatzeke. Oro har hartuta, bost dira mailegatu ohi diren hizkuntza-

elementuak:

- Kultura-erroak. Horiek latinetik edo grekotik datozkigun elementu

lexikalak dira, edozein hizkuntza landutan berrezarpen lexikalen bidez

erabiliak: infragorri, termoegonkor, supergizon, hiperbentilazio…

- Hizki arruntak. Kultura-erroez gainera, hizki arruntak ere mailega

daitezke: -mendu, -zio, des-, -dura, -ero, -turia…

- Hitz osoak. Hauxe da kasurik ohikoena, eta, gaur egun, buruhauste

handienak sortzen dituena.

- Hitz-mordoak. Hitz soilak ez ezik, hitz mordoak ere mailega daitezke

kasdenaranja, jogurdefresa...

- Kalkoak. Beste hizkuntza batzuetako sasi-itzulpenak dira: ilea hartu.

Espezialitateko hizkeretan hitz mordoak eta kalkoak saihesteko joera izaten

da. Kultura-erroak, hizki arruntak eta hitzak, bestalde, modu arautu eta

koherentean mailegatu ohi dira. Baina, mailegutza ez da lexiko berria

hizkuntzan integratzeko bide erraza. Haatik, oso korapilatsua izan daiteke

aukera hori. Izan ere, zalantza asko sortzen ditu: zein hizkuntzatatik hartu

erreferentziazko forma? Nola egokitu alfabeto arrotzetako edota gureaz oso

bestelako sistema fonologikoak dituzten hizkuntzetako maileguak? Non dago

maileguaren eta kalkoaren arteko muga? Eta abar.

Horrenbestez, mailegutzari atxikitako arazoak konpontzeko erronka ez dagokio

euskarari soilik; baina, euskararen kasuan, aurreko zalantzei beste bat

eransten zaie, gutxienik; alegia, maileguak nondik hartu, jatorrizko

hizkuntzatik zuzenean ala gaztelaniarako, frantseserako edota ingeleserako

proposatu diren itzulpenetatik. Auzi eta zalantza horiek guztiz ebatzi gabe

daude oraindik.

Gauzak horrela, pragmatismoak bultzatuta-edo, aukera “erraz”enetara jo ohi

dugu maiz; alegia, termino berriak gaztelaniatik eta ingelesetik hartzera. Bide

hori “errazena” izango bide da, noski, gazteleraz eta ingelesez dakitenentzat.

Ez da ahaztu behar, ordea, euskaldun askok ez dutela gaztelania zertan

ezagutu; eta, bestalde, alemanak, errusierak edo txinerak gero eta indar

handiagoa dutela espezialitateetan.

4. modulua


4.22. JARDUERA. Eusko Jaurlaritzaren Terminologia BEusko Jaurlaritzaren Terminologia BEusko Jaurlaritzaren Terminologia BEusko Jaurlaritzaren Terminologia Batzordeak atzordeak atzordeak atzordeak

hainbat irizpide proposatu ditu maileguak ontzat eman edo ez erabakitzeko. hainbat irizpide proposatu ditu maileguak ontzat eman edo ez erabakitzeko. hainbat irizpide proposatu ditu maileguak ontzat eman edo ez erabakitzeko. hainbat irizpide proposatu ditu maileguak ontzat eman edo ez erabakitzeko.

Lan horrek “Maileguak eta kalkoak terminologia lanetan” du izena, eta Lan horrek “Maileguak eta kalkoak terminologia lanetan” du izena, eta Lan horrek “Maileguak eta kalkoak terminologia lanetan” du izena, eta Lan horrek “Maileguak eta kalkoak terminologia lanetan” du izena, eta

IIIInterneteko helbide honetan eskura liteke:nterneteko helbide honetan eskura liteke:nterneteko helbide honetan eskura liteke:nterneteko helbide honetan eskura liteke:

http://www.euskara.euskadi.net/r59http://www.euskara.euskadi.net/r59http://www.euskara.euskadi.net/r59http://www.euskara.euskadi.net/r59----

738/eu/contenidos/informacion/6503/eu_2415/adjuntos/MAILEGUAK738/eu/contenidos/informacion/6503/eu_2415/adjuntos/MAILEGUAK738/eu/contenidos/informacion/6503/eu_2415/adjuntos/MAILEGUAK738/eu/contenidos/informacion/6503/eu_2415/adjuntos/MAILEGUAK

%20ETA%20KALKOAK040422.pdf%20ETA%20KALKOAK040422.pdf%20ETA%20KALKOAK040422.pdf%20ETA%20KALKOAK040422.pdf

Irakurri txostena eta azpimarratu irizpide deigarrIrakurri txostena eta azpimarratu irizpide deigarrIrakurri txostena eta azpimarratu irizpide deigarrIrakurri txostena eta azpimarratu irizpide deigarrienak. ienak. ienak. ienak. Komentatu Komentatu Komentatu Komentatu

iiiikaskideekinkaskideekinkaskideekinkaskideekin....

4.24. JARDUERA. Jarraian artikulu bat duzu. Bertan, Jarraian artikulu bat duzu. Bertan, Jarraian artikulu bat duzu. Bertan, Jarraian artikulu bat duzu. Bertan, gaztelaniazko gaztelaniazko gaztelaniazko gaztelaniazko

zenbait hitz zenbait hitz zenbait hitz zenbait hitz aurkituko dituzu. Guztiak mailegu bidez euskaratuko dituzu. Hori aurkituko dituzu. Guztiak mailegu bidez euskaratuko dituzu. Hori aurkituko dituzu. Guztiak mailegu bidez euskaratuko dituzu. Hori aurkituko dituzu. Guztiak mailegu bidez euskaratuko dituzu. Hori

bai, egokitzabai, egokitzabai, egokitzabai, egokitzapen morfologikoak eta ortografikoak egin beharko dituzu. pen morfologikoak eta ortografikoak egin beharko dituzu. pen morfologikoak eta ortografikoak egin beharko dituzu. pen morfologikoak eta ortografikoak egin beharko dituzu.

Zalantzak izanez gero, Zalantzak izanez gero, Zalantzak izanez gero, Zalantzak izanez gero, kontsultatu kontsultatu kontsultatu kontsultatu “Maileguzko hitzak” liburua“Maileguzko hitzak” liburua“Maileguzko hitzak” liburua“Maileguzko hitzak” liburua....

4.23. JARDUERA. Lanerako materialen karpetan (CDan), SHEE-

IVEFen terminoen zerrenda duzue.

- Arakatu zerrenda hori, eta bildu maileguzko hitzen 25 adibide.

- Erreparatu termino horiek izan dituzten egokitzapenei.

- Bateratu zerrendak eta komentatu aurkitutako adibideen

berezitasunak....

JARDUN


__________ESKOLIOSIA_______

Bizkarrezurrak ____plano____ lateralean duen ____desviación___ edo

___deformación ___ da.

Gehiago izaten da umeetan ___persona____ helduetan baino; hazkunde-fasean

daudenean batez ere. Batez beste 20 umetik 1 eskoliosiak jota dago, eta nesketan

gehiago mutiletan baino (9:1). Hala ere, bereizi egin behar dira:

a) JARRERA ESKOLIOTIKOA. Bizkarrezurra okerra da, baina

_____músculo___ ahalegin txiki batez berriro bere egoera normala

berreskuratzen du; zuzendu egiten da. Izan daiteke postura

_____asimétrica____ hartzeagatik (gaizki esertzen da, eta abar). Edota

ZAMAKO (edo KARGAKO) JARRERA ESKOLIOTIKO deituak izan daitezke,

beheko gorputz-adar bat bestea baino motzagoa denean: ondorioz gorputza

alde horretarantz “erori” egiten da. Hala ere, ez dira baztertu eta

mespretxatu behar, zeren eta _____músculo___ ahulezia baldin badago,

eta jarrera desegoki hori zuzentzen ez bada, luzarora benetako eskoliosia

ager baitaiteke. Tratamendua: bizkarrezurreko ____musculatura__ indartu,

__rehabilitación__ (ariketa eta jarrera egokien bidez).

b) ESKOLIOSIA. Kasu honetan bizkarra ez da simetrikoa; hau da,

ezkerraldea eta eskuinaldea ezberdinak dira. Bestalde, ez da posible berez

(kanpoko indarrik edo bitarteko mekanikorik gabe) bizkarrezurrak bere

postura zuzena berreskuratzea.

Zergatik sortzen da eskoliosia?

Kasuen % 25ean arrazoi ezagunak dira: ___miopatías__, eritasun infekziosoak

(_tifus__, __tuberculosis__, eta abar), minbizia. Baita eskoliosi traumatikoak,

sortzetikoak, histerikoak, eta beste ere. Kasuen % 75ean, ordea, ez dakigu oso ongi

arrazoia zein den. Horregatik, ___idiopaticas_ deitzen diegu.

Eskoliosiak 6-7 urterekin hasten dira (horiexek dira arriskutsuenak), edota bestela

nerabezaroaren aurretik.

Nola ikus edo ___diagnosticar__ daiteke?

Eskuarki, ikastolan, haurrak ariketa fisikoak edo kirola egitean, maisu-maistra

konturatu egiten da sorbalda-hezur bat bestea baino altuagoa duela, gerrialdeko

tolesturak alde bakoitzean ezberdinak direla, eta abar.

4. modulua


Ziurtasuna edukitzeko, __radiografías__ egin behar dira: aurretik ateratakoak dira

baliagarrienak, eta ez albo-_radiografías___.Komeni da haurrei __prueba_ bat

eginaraztea:

– Zutik, eskuak gorputz-alboetara jarriak eta umea lasai dagoela

(erlaxatua), bizkarrezurrari begiratu.

– Zalantzarik izango bagenu, haurrari aurrerantz makurtzeko esango diogu,

zangoak tolestu gabe (belaunak zuzen). Eskoliosirik balego ___desviación_

nabarmendu egingo litzateke.

Zenbaterainoko garrantzia du eskoliosiak?

MINA sor dezake. Haurrak, dena den, ez dira ia inoiz kexatzen. BIRIKA-EDUKIERA

murrizteraino irits daiteke kasu larrietan. __Compresión__ (bizkarrezurreko ornoen

muinari dagokiona, hain zuzen) da __complicación__ larriena. Zorionez, oso kasu

gutxitan gertatzen da.

__Tratamiento__

a) Kasu __moderado__ edo ertainetan: __tracciones_ beharrezkoak izan

daitezke igeltsuzko __corsés__ baterako. __Gimnasia__, bestalde, oso

komenigarria da. Kirolak simetrikoak direnean —hau da gorputzaren bi

erdialdeak modu simetriko edo berdintsuan lantzen dituztenean

(saskibaloia, eskubaloia, igeriketa batez ere)—, komenigarriak dira. Baita

dantza klasikoa edo balleta ere. Beste batzuk, ordea, ez dira egokiak

(tenisa).

b) Kasu larrietan, _cirugía__ izango da baliabide bakarra. __Desviación__

35-40o-tik gora baldin badu, __cirugía_ baliatzen da bizkarrezurra

zuzenaraziz, baina makurdura eskoliotikoa ez da inoiz erabat zuzentzen,

teknikoki posible ez delako, batetik, eta muga batetik aurrera (batez

besteko desbiazioa 50o baino handiagoa denean) zuzenketarekin

ornomuinari kalte egiteko arriskua izango genukeelako, bestetik.

__Prevención__

a) Haurretan, ikastolara doanean __peso__ bi eskuetan banatu, edo hobe da

oraindik pisu hori bizkarrean eramatea (__mochila_ moduko zorroak).

Ikusmen-arazoek ere eduki dezakete garrantzirik. Jarrera __vicioso_ edo

kaltegarriak baztertu (idaztean edo esertzean).

JARDUN


b) Pertsona helduetan, ohean __colchón__ bigunegiak ez erabili; ezta

buruko lodiegirik ere. Ohetik jaikitzerakoan, kontuz!, __músculos__ berotu

beharra daukate. Beraz, nolabait “ohitu” arte ez egin __esfuerzo_ handirik.

Autoan, jarrera egokiak (aulkia, leihoetako aire-boladak,…) hartzea

komenigarri da. Lanean gaudela, noizean behin ariketatxo batzuk egitea ere

lagungarri izan liteke.

__Lordosis__ Cifosis__

Aurre-atzeranzko planoan, bizkarrezurrak batez ere bi makurdura ditu:

a) Bizkar-ornoetako zifosia (D1-D10): 15-20o-ko ganbiltasuna.

b) Gerri-lordosia. errainezurra azken orno lunbarrarekin artikulatzean

atzerantz okertu egiten da; 30o batez beste (ahurtasuna).

Alterazioak hiru bidetatik egin daitezke:

a) Dauden makurdura normalak, _exagerando_: bizkar-hiperzifosia, gerri-

hiperlordosia.

b) Zuzenketa (edo __corrección__) behar baino txikiagoa da: bizkar laua (hau

da bizkar-zifosia behar baino txikiagoa), edo gerri-bizkarrezur zuzena

(gerri-lordosi gutxitua).

c) Bada oraindik beste bide bat: ohikoak ez diren lekuetan, horrelako

makurdurak agertzea.

Hemen ere, eskoliosiarekin gertatzen zen bezala, bereizi egin behar dira jarrerak

(lordotikoa zein zifotikoa), erraz zuzentzen direnak, eta benetako zifosi edo

lordosiak.

Noiz ager daitezke horrelako kasuak?

- Umetan, lotailuak oso lasaiak direlako (__hiperlaxitud__).

- Jarrera desegokiak erabiltzen direlako.

- Jostunak, mekanografoak, ikasleak: zifosia.

- Haurdun dagoen emakumezkoa, abdomeneko aurre-muskulatura bigundu

egin delako: lordosia.

- Eritasun sistemako bati lotuak:

o Errakitismoak edo poliomielitisak zifosia dakarte, beste

deformazio askorekin batera.

o Tuberkulosiak (Pott-en eritasuna) ere zifosia sor dezake.

4. modulua


__Tratamiento__

o POSTURALA: jarrera desegokiak baztertu.

o FISIOTERAPIA: gimnasia berezia, muskuluen errehabilitazioa…

o BITARTEKO MEKANIKOAK: era askotako kortseak.

o OSTEOTOMIA ere beharrezkoa izan daiteke: orno baten (edo gehiagoren)

ebaketa eta erauzketa _quirúrgica_.

1. Adostasunaren bidea jorratu beharra. Jarduera Fisikoaren eta Kirolaren

Zientzien arloko terminologian bakoitzak bere bidetik jardun izan du,

ezinbestean denbora luzean. Zorionez, duela urte batzuk SHEEko itzultzaile eta

bekadunak oinarrizko terminologia-base bat egiten hasi ziren, eta, mugak izna

arren, erreferentzia egokia izan da orain arte behintzat. Haatik, bertan

jasotzen diren hautuak ez dira guztiz seguruak: alde batetik, terminologia-base

hau ez da eraiki irizpide normalizatuak baliatuta; bestetik, ez du Terminologia

Batzordearen bahea pasatu. Ondorioz, maiz ikusiko dugu termino berbera

adierazteko forma bat baino gehiago jasotzen duela. Zein da egokiena? Bide

hori jorratzeke dago. Bitartean, zuhurtasuna eta sena izango dira

erabiltzailearen adiskiderik onenak.

Adibideak: jarrera/ezarrera; aktibo/bizia; acuerobic/aquaerobic;

aerobic/aerobik; lasaitu/moteldu; eskutoki/heltoki/eskutila;

imintzio/keinu/keinada; bildu/eraitsi/erriatu; eta abar.

2. Gaztelaniak ez luke eredu bakarra izan behar. Hizkuntza bakoitzak bere

erara antzematen dio errealitateari. Batzuek abstrakziorako joera dute

(latinetik datozenek…); beste batzuek, berriz, kontzeptuak adierazteko bide

zehatzagoak aukeratzen dituzte (ingelesak, alemanak…). Euskara bigarren

talde horretakoa bide da. Baina, hala ere, lehenengoan jardutera behartu

dugu: gaztelania bihurtu dugu ia eredu bakarra. Horrenbestez, mesede egingo

liguke ikusmira zabalagoa izateak.

4.6. Lexikoaren hautabideak

JARDUN


Adibidea. “Rocódromo” esateko, “rokodromoa” erabiltzen dute

euskaldun askok. Baina, ingelesez, “climbing wall” hitza erabiltzen da

gauza bera adierazteko. Bide horretatik jotzeak egokiagoa dirudi

euskaraz, “eskalatzeko horma” edo “eskalada-murrua” egituretara

baikaramatza.

3. Maileguak bai, baina alferreko kalkoak saihestea komeni da. Ikusi

dugunez, mailegutza —beste hizkuntza bateko hitzak geureganatzea, alegia—

zilegi da kontzeptu berriak adierazteko bide gisa. Gainera, baliabide hori

betidanik erabili izan dugu euskaraz. Gure hizkuntza landu gabe zituen

arloetara zabaldu denean, beharbada, gehiegikerian erori eta neurri gabe eman

diegu sarbidea kanpoko hitzei. Arazo hori ez da euskararena bakarrik. Hedapen

handiko hizkuntzak ere (frantsesa, gaztelania, alemana…) konturatu dira

ingelesaren erasoaz, eta horri aurre egiteko neurriak hartu dituzte. Guk ere,

euskaraz erabiltzen den hitzik baldin bada, ez genuke mailegura edo kalkora

besterik gabe jo behar.

Adibideak:

↓Entrenamendua hasiko dugu / ↑Entrenatzen hasiko gara

↓Egutegia ez dago itxita / ↑Egutegia ez dago guztiz erabakita,

finkatuta, zehaztua, prest…

↓Gutunen bidez ere kontaktuan egongo gara / ↑Gutunen bidez ere

emango dizuegu horren guztiaren berri

↓Aurten, elastikoez gain, galtza zein galtzerdiak ere izango ditugu

klubaren ikurrarekin / ↑Aurten, elastikoez gain, galtzek eta

galtzerdiek ere izango dute erantsita taldearen ikurra

↓Kontaktuan jarri / ↑Harremanetan jarri

5. Hitz garbiak bai, baina garbizaletasunaren muga garbizalekeria da.

Kanpoko hizkuntzetara jo ez, eta beste muturrera joan gara batzuetan.

Kontzeptu berriak aditzera emateko hitz zaharrak edo hedapen txikikoak hartu

eta adiera berria eman diegu. Besteetan, hizkuntzaren baliabideetan

oinarrituta ere asmatu izan ditugu. Hitz horietako askok eta askok arrakasta

izan dute eta bizirik diraute. Badira, aitzitik, saio hutsean geratu direnak edo

ustel samarrak direnak, gaur egun.

Adibidez: ↓Destateria ona du / ↑Punteria ona du; baina. ↓Apuntatu /

↑Destatu

4. modulua


6. Hitzik ezagunena, naturalena eta hedatuena erabili. Asko dira jakinduria

erakutsi eta jendea txundituta uztearren hitz bitxiak eta zabalkunde urrikoak

erabiltzen dituztenak. Baina, espezialitateko komunikazioan bestela jokatu

behar dugu: gauza bat esateko aukera bat baino gehiago ikusten denean

hedatuenaren alde egiten da. Egia da, tradizio faltagatik-eta, jarduera

fisikoaren eta kirolaren arloan zalantzak sortuko direla maiz erabakiak

hartzeko orduan. Hala ere, beti dago hiztegi orokorretara edota corpusetara

jotzea dudak argitzeko.

Adibideak. ↓Gaztigua/↑Oharra; ↓Egongua/↑Egoitza; ↓Jaka/↑Txamarra;

↓Ihardespena/↑Erantzuna; ↓Haboro/↑Gehiago; ↓Zehatu/↑Zigortu;

↓Spinning/↑Aretoko bizikleta; ↓Aquagym/↑Uretako gimnastika.

7. Aukeran, hitz laburrena eta bakunena erabili; alferreko hitzik ez erabili.

Sarritan, gauzak argiago adierazten ditugulakoan, eta gure adierazpenari

dotorezia-puntua eman nahian, alferreko hitzak erabiltzen ditugu: izaera, arlo,

maila… Beste batzuetan, besterik gabe, izena, aditza edo aditz-izena jarri

beharrean, [izena+aditza] egitura erabiltzen dugu.

Adibideak:

↓Zigor-izaerako erabakia / ↑Zigortzeko erabakia.

↓Izaera pribatuko erakundeak / ↑Erakunde pribatuak.

↓Errendimenduko kirolaren mailan / ↑Errendimenduko kirolean.

↓Kontrol-lana gauzatzea / ↑Kontrolatzea.

↓Koordinazioa ziurtatzea / ↑Koordinatzea.

8. Tentuz erabili hitz polisemikoak, sinonimoak eta elkarren antzeko

hitzak. 4.2. atalean aipatu ditugu sinonimiak, homonimiak eta polisemiak

eragiten dituzten arazo nagusiak; atal horretan aipatu ditugu hainbat adibide

adierazgarri ere. Maileguek, hitz garbiek, kalkoek, berrezarpen lexikalek,

eratorbideek… ere arazoak sor ditzakete; besteak beste, anbiguotasuna. Arazo

horiek bereziki nabarmenak dira terminologia normalizatu eta egonkortu

gabeko arloetan. Eta horixe da, hain zuzen, jarduera fisikoaren eta kirolaren

arloaren ezaugarrietako bat, une honetan. Irtenbide egoki bat testuan

azalpenak eta definizioak txertatzea da; terminoen esanahia argitzen

lagunduko duten makuluak erabiltzea, alegia. Hiztegi-liburuak, terminologia-

bankuak edota corpusak ere tentuz erabili behar dira. Denak ez baitira

berdinak.

JARDUN


Abaniko zabala

Absurdua

Adin txikiko / Adinez nagusi

Adostasunera heldu / Adostu

Aintzienean / Aintzinako / Aintzinatasuna

Aintzindariak

Aiten bilera izango da

Aitzaki

Aldakiak

Aldun Nagusia / Ahaldundia

Amankomun

Andere

Anitzak

Antideportiboa

Arau-emaile

Arazo garrantzitsu bat du oinean.

Arazo hori profesionalen artean ematen da.

Arbitrariatasun

Arratsaldeko entrenamendu-saioak berreskuratu dira.

Arreta deitu

Asignatura

Atezain bezala aritu zen urte luzez.

Atso-agureak

Atxekimendu

Aukera utzi

Aurkezpenarekin hasiko gara.

Aurkitu ondoren bilatu egin dut.

Aurrekalde / Atzekalde

Aurrikusi

4.25. JARDUERA. Jarraian zerrendatu ditugu zalantzazkoak izan

daitezkeen hiztegi-hautapen batzuk. Aztertu eta saiatu aukera

egokiagoak proposatzen. Alderatu zeure proposamenak kontsulta-

tresnek eskaintzen dituzten aukerekin. Adibide hauetako asko EHULKU

zerbitzuaren bi tresna hauetan aurkituko dituzu:

GaldeGaldeGaldeGalde----erantzunak: erantzunak: erantzunak: erantzunak:

http://www.ehu.es/ehulku/orokorra/galdera_zerrenda_arrunta.asphttp://www.ehu.es/ehulku/orokorra/galdera_zerrenda_arrunta.asphttp://www.ehu.es/ehulku/orokorra/galdera_zerrenda_arrunta.asphttp://www.ehu.es/ehulku/orokorra/galdera_zerrenda_arrunta.asp

TestuTestuTestuTestu----orrazketak:orrazketak:orrazketak:orrazketak:

http://www.ehu.ehttp://www.ehu.ehttp://www.ehu.ehttp://www.ehu.es/ehulku/orokorra/tzuzenketa_zerrenda_arrunta.asps/ehulku/orokorra/tzuzenketa_zerrenda_arrunta.asps/ehulku/orokorra/tzuzenketa_zerrenda_arrunta.asps/ehulku/orokorra/tzuzenketa_zerrenda_arrunta.asp

4. modulua


Ausentzia

Azken minutura arte borrokatu dute.

Ba

Bakar bakarrik

Bakoitzak ikusiko du.

Baldintza txarrean

Baloi bila daude.

Balorapen

Balorapena egin.

Baloratzea

Barnekaldea

Batazbeste

Behar bada

Benetako egoerak

Benetazko

Benetazko

Beranduago (bi urte beranduago)

Berehalakoan (asmatu)

Bereiztu

Beretsua

Berraztertu

Berresan

Beste gola sartu du.

Beti dago gauza bera egiten.

Bi korrikalari zaurituak gertatu dira.

Bi taldeak ondo eramaten dira.

Bibliotekari

Birplanteatu

Bost pertsona etorri dira.

Bostgarren

Bostpasei / Lauzpabost

Boteretsua

Bueltatu

Burutzen

Dagoenekoz

Defenditu

Dependenteak

Derrigor, derrigorrezko, derrigortu

Derrigorrez

Desagertarazi

Detenitu

Deuseztu

Diferente

Diru kopuru handiak mugitzen dituzte. / Jende kopuru handiak mugitzen dituzte.

Distziplina

JARDUN


Dohan, doainik

Dokumento

Ebaluapena

Edade, edadeko, edadetu

Edukina

Egin beharreko lan minimoak

Egitasmoak aldaketa hainbat jasan ditu.

Ehundaka

Ehundaka

Ekipo nagusian bilakatu / bihurtu da

Ekitaldiaren bornean herri-kirolek erakustaldi bat dago.

Elkar-lotu

Elkarrizketak mantendu

Emaitza baikorra / ezkorra

Emaitzen irakurketa positiboa egin dugu.

Emandako akatsa

Ematen da

Entretenimendu

Entsegua

Erabakiorra

Erabilpen

Erantzunkizun

Erasotu

Erdera

Erizpena

Erreferentzi

Erreguak eta galderak

Errekurtso

Errepasoa

Esfortzu

Eskeintzen

Eskerrak luzatu dizkio.

Eskiari dagokionean, esango nuke.

Eskubia, eskuma

Eskuhartzea

Esperientzi

Esplizito

ESS izenez ezagutzen den ekipoa.

Estreinekoa

Eta abar luze bat

Euskara menderatzen dut.

Euskera

Exigentziak

Ez du taldekidea itxaron eta aurrera egin du berak bakarrik.

Ezagubide

Ezagutuko dizu.

Ezagutzera / Jakitera eman

Ezikusia egin

Federazio mailako bilera

4. modulua


Formakuntza

Formato

Formatu desberdinetan

Funtsgabeko

Futbol-txapelketako azken jardunaldian sei berdinketa eman dira.

Gai puntuala

Gainezarpen

Garaipena lortu

Gaurkoan

Gauza baten balorea (prezioa, adibidez)

Gehien bat

Gizagajo, gizarajo

Gol berria sartu du.

Gola balio gabea izan da / balio-gabea

Gola, beranduago etorri zen

Gustora, gustoko

Gutun hau zuzentzen dizuegu.

Gutxigorabehera / Gutxi gora-behera

Guzti honekin

Haize girotua

Hariketa

Hasberria

Herkidego

Hobeagoak

Horrek asko kostatzen du.

Horrek din balioa, horrek! (adorea)

Igandean berragertuko da Nihat.

Igerri

Iharduna

Ikaragarri ezaguna

Ikaslegoa, irakaslegoa

Ikerlari

Ikuspegi horretatik

Ikustarazi

Ikustezin

Ikutu

Imaginatu

Informazioa zabaldu

Ingurugiro

Inguruko trena

Inplizito

Instituto

Intentzio

Irizpide tenproala

Islada

Isolatu (aditza)

Itsasoan bi ontzi desagertu dira.

Izkutatu

Jaitsiaraz

JARDUN


Jakinmin

Jarraia

Jarraikortasun

Jelatina

Jokatzera ukatu dira.

Jokoa birfindu

Joku

Kexa adierazi arbitroaren aurrean

Kirolari ohia.

Kiroldenda / Surfdenda, eta Abar

Kirol-talde txiki asko desagertu dira.

Klubak izaera pribatuko erakundeak dira.

Koalitatibo

Koalitatibo

Koantitatibo

Koherentzi eza

Kolokiala

Konbinaketa

Konfidantza

Konkretuki

Konpromezu

Kontestu

Kontrato

Kontutan hartu

Kontzepto

Konzentratua

Koordinaketa

Kotxe

Kriterio

Kualitatea

Lan bereizia egokitu zitzaion: aparta.

Lanean murgildu naiz.

Lasaiketa

Lasterketa moztu.

Legalki

Lehenbaitlehen

Lengoaia

Lesio kasuan zer egin...

Lizentziatu

Lurrera bota da

Magisteritza

Maila altua

Maneigarri

Mantenimendua

Mendizorrotza Gasteizen kokatzen da.

Merketu, merkeagotu

Min egin da

Minoria

Minuto, segundu

Modeloa

4. modulua


Monitoreei zuzendutako ikastaroa

Mugatu da jarraibideak ematera.

Nahitanahiez

Naparra

Nekazal ingurunean bizi gara.

Neska kirolarien kolektiboa

Neurri zorrotzak hartu behar dira.

Niretzat, hori ez dago gaizki.

Noiz behinka

Non nahi

Nondik-norakoa

Nora ezean

Noski baietz!

Objetiboa

Ohizko

Ondo geratzen zait jantzia.

Ondoeza fisikoa

Ongi etorri egin zioten bere herrian.

Oposaketa

Oraindik orain

Oraindik orain notak oholean begiratu behar dira.

Ordenadore

Orokorrean

Partaide denak

Partehartzea

Partida eta gero

Partidarekin jarraitzea erabaki zuten.

Partikularki

Pausa

Pauta

Peajea

Pena merezi du.

Pittin bat zaila

Porrota jaso

Portzentaia

Postura

Presazko

Presazko

Presente egon

Prezioaren barne dago

Probisional

Probisional

Profesional-lana

Proyektu

Publikoan hitz egin

Punto bat

S.H.E.E.

Saihetsi

Sakonki

Sari modura puntu bat eman digute azkeneko notan.

JARDUN


Sarrera-frogak egingo dituzte.

Sei metro neurtzen du.

Sesioa amaitu

Siesta bota

Sinestaraz

Soberan

Soldatak berregokitu

Somatu

Somatu

Sortarazi

Sortarazi

Sozialki

Standar

Suposatuko du

Taldetik bota

Tamainia

Teoria ondo ezagutzen du, baina praktika...

Teorikoki

Terminu

Tipoa (entrenamendu-tipoa)

Titulo / Kapitulo / Sekzioa / Artikulo / Parrafo / Apartado

Txanpona

Txirrindulariek irteerari ekin diote.

Txosten bat luzatu dute.

Ulertzen da, horrekin gainditu dudala.

Untzia

Ustegabeko

Zaletuen gehiengoak uste du...

Zehazkabetasun

Zehaztatu

Zelaiaren erdian, jokalari bat isolatuta gelditu da.

Zenbait funtsezko aholku

Zentratu

Zentroa

Zerbaiti berrekin

Zientzilari

Ziurraski

Zonalde

Zurekin konparatuta

4. modulua


4. MODULUA

Ebaluaziorako jarduerak

Eb.1. JARDUERA. Terminoen datu-basea arakatu eta aztertu.

Lanerako materialen karpetan, SHEE-IVEF erakundeak egindako terminoen datu-basearen laburpena duzue. Arakatu terminoen zerrenda hori, hainbat mailatako terminoen bila:

- Erabilera orokorreko terminoak, kirolaren esparruan ere erabiltzen direnak - Kirolaren arloko berariazko terminoak, baina ezagutza orokorrekoak. - Jarduera fisikoaren eta kirolaren esparruko termino bereziak,

adituek edota teknikariek baino erabiltzen ez dituztenak.

Eb.2. JARDUERA. Ikerketa-lan bat hustu.

Aukeratu arloko ikerketa-artikulu bat. Azpimarratu espezialitateko terminoak. Sailka itzazu irizpide hauen arabera: Kategoria gramatikala:

• Izen-egiturak • Aditz-egiturak • Izenondoak • Aditzondoak

Lexiko-sorkuntzarako bideak: • Aurrizkidun hitzak • Atzizkidun hitzak • Hitz elkartuak • Maileguak

Eb.3. JARDUERA. Oinarrizko hiztegi-zerrenda egin.

Aztertu http://www.gipuzkoa.net/kirolaeuskaraz/ helbidean aurkituko dituzun kirol-fitxen liburuetako bat. Testua aztertu, eta egin berariazko terminoen zerrenda antolatu bat. Hitzak, familia lexikoen arabera antolatu.

JARDUN


4. MODULUA Zehaztasuna jomuga, hiztegia langai · Izan ere, hiztegia funtsezkoa da espezialitateko...

Documents

Transcript of 4. MODULUA Zehaztasuna jomuga, hiztegia langai · Izan ere, hiztegia funtsezkoa da espezialitateko...