Euskadiko Atlasa, Lehen Hezkuntzako laugarren mailarakoa, Zubia Editoriala, S. L.ren eta Santillana Educación, S. L.ren Hezkuntza Argitalpenetarako Sailean Joseba Santxo Uriarteren eta Teresa Grence Ruizen zuzendaritzapean sortu, taxutu eta gauzaturiko talde-lana da.

Atlas honen prestatze- eta argitaratze-lanetan honako talde honek esku hartu du:

TESTUA Nerea Atxega ZubikaraiJosu Goikoetxea Gezuraga

IRUDIAK Enrique Morente Luque

EDIZIOA Josu Goikoetxea Gezuraga

PROIEKTUAREN ZUZENDARITZA Ainhoa Basterretxea Llona Teresa Grence Ruiz

LEHEN HEZKUNTZAKO ZUZENDARITZA ETA EDIZIO-KOORDINAZIOA

Joseba Santxo UriarteMaite López-Sáez Rodríguez-Piñero

Gizarte Zientziak

4 Euskadiko atlasaLE

HEN

H

EZK

UN

TZA

Euskadiko klimak eta landaredia . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

Horrelakoa da Euskadiko erliebea . . . . . . . . . . . . . . . . 6

Nolakoak dira Euskadiko urak? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

Gure paisaiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

Zein da Euskadiko gobernua? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Horrelakoa da Euskadiko biztanleria . . . . . . . . . . . . . . 10

Zertan egiten dugu lan Euskadin? . . . . . . . . . . . . . . . . 11

Ondare aberatsa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

Euskal lurraldea Antzinaroan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

Aurkibidea

4

Bilbo

Donostia

Gasteiz

Klima ozeanikoa

Trantsizioko klima

Barrueldeko klimamediterraneoa

GAZTELAETA

LEON

N A F A R R O A K OF O R U

E R K I D E G O A

FRANTZIA

113310_p06_pvasco_climasMATRIZ

K a n t a u r i i t s a s o a

ERRIOXABarrualdeko klima mediterraneoa

Trantsizioko klima

Klima ozeanikoa

Euskadiko klimak eta landaredia

Barnealdeko klima mediterraneoaEuskadiko ingurune leho-rrena da. Neguak hotzak dira, eta udak, beroak.

Landarediari dagokionez, garia, mahatsondoak eta olibondoak ondo hazten dira klima honetan.

3. Mahatsondoak Arabako Errioxan.

Trantsizioko klimaArabako zati handi bateko klima da. Klima medite-rraneoa bada ere, itsasoaren eragina jasaten du. Horregatik, tenperaturak ez dira muturrekoak.

Landaredia pagoek, izeiek eta zuhaixkek osatzen dute.

2. Arabako Lautadako herrixka.

Klima ozeanikoaItsasoa hurbil dagoenez, tenperaturak epelak dira. Euri asko egiten du eta ez dago urtaro lehorrik.

Landaredia oparoa da; basoetan haritzak, pagoak, pinuak eta eukaliptoak daude.

1. Pagoak eta mendi-pinuak.

5

Ori

a ib

aia

Deb

a ib

aiaNer

bioi

ibai

a

Urum

ea ibaia

Bidasoa ibaia

Uro

la ib

aia

Bai

a ib

aia

Zado

rra ibaia

Ibaizabal ibaia

Lea

ibai

a

Omecillo ibaia

Kadagua ibai

a

Butroe ibaia

Art

ibai

ibaia

Mundakakoitsasadarra

Bilbokoitsasadarra

Oka

ibai

a

E B R O I B A I A

Urrunagakourtegia

Uribarriko urtegia

Añarbekourtegia

Bilbo

Donostia

Gasteiz

GAZTELAETALEON

N A F A R R O A K OF O R U

E R K I D E G O A

FRANTZIA

113310_p07_pvasco_vertientesMATRIZ

K a n t a u r i i t s a s o a

ERRIOXA

Isurialde mediterraneoa

Kantaurialdeko isurialdea

Oria ibaia

Nolakoak dira Euskadiko urak?

Euskadiko ibaiakEuskadiko ibaiak bi multzotan banatzen dira; batetik, urak Kantauri itsasoan isurtzen dituz-ten ibaiak daude, eta bestetik, Mediterraneo itsasoan isurtzen dituztenak.

• Urak Kantauri itsasoan isurtzen dituzten ibaiak motzagoak eta emaritsuagoak dira. Isurialdeen banalerrotik gertu dauden men-dietan jaiotzen dira. Hauek dira ibai horie-tako batzuk; Bidasoa, Urumea, Oria, Uro-la, Deba, Nerbioi eta Ibaizabal ibaiak.

• Urak Mediterraneo itsasoan isurtzen di-tuzten ibaiak luzeak eta emari txikikoak dira. Garrantzitsuena Ebro ibaia da, baita haren ibaiadar diren Baia eta Zadorra ere.

Euskadiko itsasadarrak, Bilbokoa eta Mun-dakakoa kasu, ibaien bokaletan sortzen dira.

LasarteOrio

Tolosa

OrdiziaBeasain

Andoain

Araxes

Am

undarain

Leitzaran

Segura

Aizkorri mendilerroa

ORI

A IB

AIA

6

1. Euskadiko erliebearen mapa.

2. Gorbeia mendia izen bereko mendilerroko tontor altuena da.

Oso eremu garaiakEremu garaiakGaraiera ertaineko eremuak

Eremu baxuak

909366U10p06 norte

I

EM

H

G A Z T E L A E TA L E O N

N A F A R R O A K O F O R U E R K I D E G O A

E R R I O X A

Bilbo

Gasteiz

Donostia

Gorbeia

Arkamu mendilerroa

Kodes mendilerroa

Aiako Harria

Elgea mendilerroa Aizkorri

mendilerroa

AitxuriTxindoki

Izarraitz

Oiz

Anboto

Toloño mendilerroa

ARABAKO ERRIOXA

ARABAKO LAUTADA

Matxitxako lurmuturra

Higer lurmuturra

Santa Klara uharteaTxingudiko badia

K A N TA U R I I T S A S O A

BILBOKO

ITSADARRA

K A N TA B R I A

Ibaizabal

N

erbi

oi

Deba

Uro

la

Ori

a

Urum

ea

Bidasoa

Omecillo

Bai

aZa

dorr

a

Ebro

MUNDAKAKO

ITSADARRA

Horrelakoa da Euskadiko erliebea

Euskadi Iberiar penintsulako ipar-ekialdean kokatuta dago. Erliebe-mapari begiratuz gero, ohartuko zara Euskadin hiru eremu argi be-reizten direla:

• Kostaldea Kantauri itsasoak bustitzen du. Altua eta harritsua da. Hainbat itsaslabar daude, hala nola Zumaiakoa eta Sopelakoa.

• Mendiak lurralde osoan daude. Euskadiko tontor altuena Aitxuri da eta Aizkorri men-dilerroan dago. Gorbeia (2) mendia eta To-loño mendilerroa ere altuera handikoak dira. Mendien artean hainbat haran daude, eta haietatik ibaiak pasatzen dira, adibidez, Oria eta Deba ibaiak, besteak beste.

• Ordokiak Euskadiko erdialdean eta hegoal-dean daude. Arabaren erdialdean Arabako Lautada dago, eta hegoalderago Arabako Errioxa.

13

Neolitoa eta Metal Aroa

Euskadin asko dira Neolitoko monumentu megalitikoak, Historiaurreko gizakiaren lehen adierazpen artistiko eta espiritualen adibide. Aipagarrienetako batzuk hauek dira: Sorginaren Txabola eta Aizkomendi trikuharriak (Araba), eta Egiarko harrespila (Gipuzkoa).

Metal Aroan metalak erabiltzen hasi ziren, eta harriak eta hezurrak bigarren mailara pasatu ziren. Metal Aroko herrixka baten adibide bat La Hoyako aztarnategia (2) da, Araban.

Urrezko ontziak eta ezkila formako edalontziak ere aurkitu dira Axtrokin (3) eta Urbian (Gipuzkoa).

2. La Hoyako aztarnategia (Araba).

3. Axtrokiko urrezko ontziak (Gipuzkoa).

Bolinkoba haitzuloan aurkitutako harrizko tresnak (Bizkaia), Paleolito garaikoak.

1. Ekain haitzuloko labar-pinturak (Gipuzkoa).

GEHIAGO JAKITEKO

Historiaurreko ondarea EuskadinPaleolitoa

Euskadiko zenbait lekutan Paleolitoko aztarna hauek aurkitu dira: animalia-hezurrak, ehizarako armak eta lan-tresnak. Lehenengo giza taldeak ehizatik eta fruituak biltzetik bizi zirelako gertatzen da hori. Material erabilienak harria eta silexa ziren.

Euskadin Paleolitoko labar-pinturak ere aurkitu dira zenbait haitzulotan; adibidez, Santimamiñen (Bizkaia), eta Altxerrin eta Ekainen (Gipuzkoa). (1)