SISTEMA INFORMATIKOAK

Informatika ordenagailuen zientzia modura defini daiteke. Gaur egun, komunikazioak, telefonia, Internet, etab. ezin daitezke ulertu informatika erabili gabe.

Hasieran, ordenagailuak kalkulu matematikoak egiteko sortu ziren. Ordenagailua informazioa kudeatzeko tresna programagarria da. II. Mundu Gerraren inguruan (1939) ideia horien guztien garapenaren ondorioz, lehenengo ordenagailu digital modernoak sortu ziren. Lehenengo ordenagailuetatik gaur egunekoetara, teknologiaren eboluzioaren ondorioz, hobekuntzak nabariak izan ziren kapazitatean, abiaduran eta kostuan. Informatika-zientziaren inguruko historiagileek ordenagailuen historia bost belaunalditan banatzen dute:

Lehenengo belaunaldia (1940-1952). Erabilera zientifiko eta militarrerako huts-balbulez osaturiko ordenagailuak ageri dira.

Bigarren belaunaldia (1952-1964). Huts-balbulen ordez transistoreak erabiltzen dira. Lehenengo ordenagailu komertzialak agertzen dira.

Hirugarren belaunaldia (1964-1971). Zirkuitu integratuak erabiltzen dira. Zirkuitu integratua elkarloturiko milioika gailu elektroniko biltzen duen silizioko pastilla mehe eta txikia da. Zirkuitu horien eraginez, ordenagailuen tamaina eta kostua txikitzeaz gain, ordenagailuen etekina asko hobetu zen.

Laugarren belaunaldia (1971-1981). Ordenagailuen oinarrizko elementuak mikroprozesadorean integratzen dira. Ordenagailuen eta erabiltzaileen arteko komunikazioa bideratzeko beharrezkoak diren periferikoak hobetu egiten dira.

Bosgarren belaunaldia (1981. urtetik aurrera). Ordenagailuek, elektronikaren hobekuntzak direla eta, gero eta potentzia handiagoa dute. Aplikazioei, gero eta garrantzi handiagoa ematen zaie. Software komertzialarekin batera, software libreak gero eta garrantzi handiagoa du.

70eko hamarkadaren hasieratik, mikroprozesagailuei esker, erabiltzaile bakar batek erabil zezakeen ordenagailu txikia garatzeko aukera zegoen.

1977an, Steve Wozniak eta Steve Jobs gazte iparramerikarrek, etxeko ordenagailu txikiak sortzeko asmoz, Apple Computer enpresa sortu zuten. Apple enpresak 1976.

Urtean Apple I ordenagailua plazaratu ondoren, hainbat motatako ordenagailu pertsonalez bete zen merkatua. Fabrikatzaile bakoitzak konfigurazio eta lengoaia propioak erabiltzen baitzituen.

1981ean, IBM enpresak ordenagailu pertsonala merkaturatu zuen. Ordenagailu txikien estandar bihurtu zen ordenagailu pertsonala eta merkatuaren erreferentzia-eredu izatera iritsi zen. PC hori, Intel 8088 mikroprozesadorean oinarrituta zegoen eta Microsoft enpresaren DOS sistema eragilea zeukan.

Denborak aurrera egin ahala, eta betiere mikroprozesadoreen bertsio berrietan oinarrituz, gero eta potentzia handiagoko ordenagailu pertsonalak agertu dira. Internetek

ere izugarrizko aldaketa ekarri du. Software-programetan ere, aldaketa handiak izan dira, Microsoftek sistema eragileen merkatuan duen monopolioa murriztuz doaeta erabiltzaileen artean Mac OS, UNIX, GNU/LINUX, eta abarren moduko sistema eragileak zabalduz baitoaz.

Softwarea eta hardwarea

Ordenagailuetan bi funtzionamendu-maila bereizten dira: Hardwarea eta softwarea.

Osagai fisikoak. Hardwarea.

Hardwarea ordenagailuen zati fisikoa da. Osagai fisikoen artean, memoria, elikatze-iturria, kableak, txartel grafikoa, etab. aipa daitezke.

1. Prozesadorea. Informazioa automatikoki tratatzeko beharrezkoak diren eragiketen kontrolaz eta exekuzioaz arduratzen da. Ordenagailuaren funtsezko osagaia da, prozesu eta lan guztien kontrolaz arduratzen baita, hala nola behar den memoriaz, prozesatutako informazioaz, etab.

2. Memoria. Ordenagailuetan bytetan kudeatutako informazioa (datuak eta programak) biltegiratzeko erabiltzen da. Memoria-ahalmena, biltegiratu daitekeen byte kopuruan neurtzen da. Ordenagailuetan funtsezko bi memoria mota hauek aipa daitezke:

Kanpoko biltegiratze-memoriak. DVD, disko gogorrak, disketeak, DAT zintak, eta abarren moduko kanpoko biltegiratze-gailuak. Memoria iraunkorra osatzen dute, ordenagailua itzaltzean han biltegiratutako informazioa ez delako galtzen.

Memoria nagusia. Barruko memoria, “memoria nagusi” edo “zentral” izenez ere ezaguna. Honako memoria nagusi hauek aipa daitezke RAM, ROM. Memoria nagusian informazioa sistema bitarrean (0, 1) kudeatuta biltegiratzen da. Informazioa memoria-posizio jakinetan biltegiratzen da. Ordenagailuak informazioa biltegiratu ondoren, informazioa aurkitzeko gai izan behar du; horregatik, informazio-datu bakoitzari memoria helbide bat dagokio.

Kalkuluak arintzeko, cache-memoriak aipa daitezke. Cache-memoriak RAM eta prozesadoreen artean kokatzen dira eta prozesatu beharreko informazioa aldi baterako biltegiratzen du. Memoria horiek gehien erabiltzen den informazioa biltegiratzeko erabili ohi dira. Honako memoriak daude: DRAM, SRAM, SDRAM, DDRAM.

Gaur egun, RAM memorien funtsezko ezaugarria informazioa biltegiratzeko abiadura da. Zenbat eta denbora gutxiago behar izan informazioa biltegiratuta dagoen memoria-helbidera sartzeko, orduan eta handiagoa da abiadura. Abiadura nanosegundotan neurtzen da.

ROM memorian, ordenagailua abiarazteko programa bereziak biltegiratzen dira. Ordenagailuaren hardware- gailuen informazioa gordetzen da hor.

RAM memoriaz gain, txartel grafikoen memorien moduko beste barne-memoria batzuk aipa daitezke. Txartel grafikoen memoriek (VRAM, SGDRAM) RAM prozesaketa grafikotik aske uzten dute memoria.

3. Sarrera/Irteera unitateak (S/I) eta busak. S/I unitatea erabiltzen da ordenagailuaren prozesadorea eta beste barruko osagaiak periferikoekin eta biltegiratze-memoriekin komunikatzeko. Nahiz eta RAM memoria eta S/I unitateak prozesadorearen osagai fisikoak ez izan, horien parte-hartzerik gabe ez dago prozesadorearen lana ulertzerik.

4. Periferikoak. Erabiltzailearen eta ordenagailuaren arteko bitartekariak dira. Periferikoen bitartez, erabiltzaileek datuak edo programak sartu, atera, biltegiratu eta inprima daitezke.

Sarrera periferikoak. Ordenagailuan datuak edo programak sartzeko periferikoak dira, hala nola teklatua, sagua, etab.

Irteera periferikoak. Ordenagailutik informazioa ateratzeko periferikoak dira, hala nola, pantaila, inprimagailua, etab.

Informazioa sartzeko eta atertzeko periferikoak ere aipa daitezke, hala nola disko gogorrak (HD), behin eta berriz grabatzeko CD-ROMak, disketeak, etab.

Periferikoak portuen edo kanpoko konektoreen bitartez lotzen dira ordenagailuekin. S/I unitateak periferikoen eta ordenagailuen arteko konexioa kudeatzen du.

S/I unitateak, periferikoen kudeaketa egiteko hardwarea osatzen du. Periferiko askok, arazorik gabe funtzionatzeko, softwarea behar dute. Software hori beharrezkoa da periferikoak identifikatzeko eta era egokian funtzionatzeko.

Osagai logikoak. Softwarea.

Softwarea ezinbestekoa da ordenagailuaren zati fisikoen funtzionamendua ziurtatzeko.

Prozesadorearen kontrol-unitateak interpretatu beharreko komandoak sartuz programa daitezke ordenagailuak. Horretarako, erabiltzailearen eta prozesadorearen komunikazioa errazten duten programak garatu dira.

Programa multzo horri sistema eragile deritzo. Sistema eragileen funtzioen artean, honako hauek azpimarra daitezke: hardware-osagaien funtzionamendu egokia ziurtatzea, erabiltzaile-komandoak makina lengoaiara itzultzea, gailuen arteko informazio-transferentzia bermatzea, RAM memorian idaztea eta irakurtzea, datuak irteera periferikoetatik ateratzea, etab.

Bi software mota hauek bereiz daitezke:

Aplikazioetara zuzendutako softwarea. Erabiltzaileek behar dituzten lanak egiteko programez osatua dago.

Sistemaren softwarea. Ordenagailua bera kontrolatzeko eta kudeatzeko programez osatua dago.

Kodifikazio-sistemak ordenagailuak ulertzen ez duen erabiltzaile-informazioa kudeatzeko erabiltzen dira. Erabiltzaileek eta ordenagailuek lengoaia ezberdinak

erabiltzen dituzte. Horrela, hizkiak, zenbakiak eta sinboloak, kodifikazio-sistemak erabilita, ordenagailuak ulertzen dituen pultsu elektriko bihurtzen dira.

Hiru mota kudeaketa zenbakidun defini daitezke:

Bitarra. Bi elementu erabiltzen dira: 0 eta 1 (bit).

Zortzitarra. Oinarria 8 da.

Hamaseitarra. Oinarria 16 da.

Konputagailu batek sistema bitarra erabili arren, datuak maneiatzeko erosotasunagatik, batzuetan sistema zortzitarra zein hamaseitarra darabil.

Kudeaketa alfanumerikoa erabiliz, sinbolo guztiak sistema bitarrean adieraz daitezke, sinbolo bakoitzari, bit-konbinaketa jakina egokituz.

Sistema eragilea ordenagailuaren funtsezko softwarea da. Sistema informatikoen hardware-gailuak kudeatzen ditu. Ordenagailuen hardwarea zuzenean erabiltzea oso zaila denez, erabiltzaileen programen eta konputagailuen arteko bitartekari-lanak egiten duen softwarea ezartzen da hardwarearen gainean.

Sistema eragileak garrantzi handia du, konputagailuaren funtzionamendu egokia ziurtatzen baitu. Sistema eragileak konputagailuaren hardwarearen osagaiak (CPU, memoria, S/I gailuak, etab.) kontrolatzen ditu.

Inplementazioaren ikuspuntutik, konputagailuaren baliabideak modu eraginkorrean erabiltzeko aukera ematen duen software multzoa da sistema eragilea.

Sistema eragileak betetzen dituen funtzioen artean, honako hauek azpimarra daitezke: Erabiltzailearen eta konputagailuaren arteko komunikazioa bermatzea, konputagailuaren hardware-gailuak kudeatzea, disko-fitxategiak kudeatzea, erabiltzaileen programei laguntza eskaintzea eta akatsen antzematea eta berreskurapena.

Erabiltzailea konputagailuaren hardware-gailuetatik babesten du sistema eragileak, bitartekari sinpleen bidez. Horren helburua da konputagailua erabilerrazagoa den alegiazko makina modura aurkeztea da.

Konputazio-sistematan, honako lau osagai hauek bereiz daitezke: Hardwarea, sistema eragilea, aplikazio-programak eta erabiltzaileak.

Konputazio-sistemek baliabide asko biltzen dituzte. Sistema eragilea baliabide horien guztien kudeatzailea da. Sistema eragileak baliabide-eskaerei erantzuten die, konputazio-sistemaren fintzionamendu egokia eta eraginkorra bermatzeko.

Edozein sistema eragiletan, oinarrizko hiru osagai hauek bereizten dira:

Nukleoak (kernela). CPUa kontrolatzen du. Exekutatu beharreko prozesuak kudeatzen ditu eta sistemaren oinarrizko funtzioak burutzen ditu.

Zerbitzuak. Backgroundean exekutatzen diren aplikazioak dira. Zerbitzuen bidez, erabiltzaileek sistema eragileen baliabideak erabiltzeko aukera dute. Zerbitzu horiek honako zeregin hauetarako erabil daitezke: programak sortzeko, exekutatzeko, S/I gailuetara eta

Fitxategietara sarrera kontrolatua emateko, hardwarearen eta softwarearen akatsak kontrolatzeko eta konpontzeko, etab.

Komando itzultzaileak (shella). Ordenagailuak ulertzen duen behe-mailako makina-lengoaiara itzultzen ditu goi-mailako lengoaian idatzitako komandoak.

1940. urte-bukaeran konputagailuek ez zerabiltzaten sistema eragilerik eta hardwarea “eskuz” kudeatu behar izaten zen. Konputagailuen kostua oso altua zenez, ordenagailuak enpresa handietan edota administrazioan bakarrik erabiltzen ziren. Lehenengo konputagailuak kontsola batetik kontrolatzen ziren eta tamaina handiko makinak ziren.

Sistema eragileen beharra 50eko hamarkadan agertu zen. Urte horietan, ikusi zen konputagailuak kontsolen bitartez edota 2. Belaunaldiko lotekako prozesaketarekin kontrolatzea erabat desegokia zela. Sistema eragileak errepikatu beharreko eragiketa horiek guztiek biltzeko garatu ziren, Lehenengo sistema eragileak FSM eta IBSYS izan ziren.

Sistema eragileen bilakaerak hardware-osagaien bilakaerarekin bat egiten du, hardwarearen hobekuntzei egokitutako sistema eragileak diseinatzen baitira.

Lehenengo konputagailua Charles Babbage matematikari britainiarrak garatu zuen. Charles Babbagek sortutako makina ezin daiteke benetako sistema informatikotzat hartu, eragiketa matematiko gutxi batzuk egitera bakarrik egiten baitzituen. Geroago, George Boolek Boole ALGEBRA GARATU ZUEN. Boole algebrari esker, kondizioak aldatu ahala gauza bat edo bestea egiteko gai ziren programak garatu ziren, eta programazioaren oinarriak ezarri ziren horrela.

Sistema eragileetan, lau belaunaldi hauek bereiz daitezke hardwareari dagokionez:

Lehenengo belaunaldia (1945-1955). Ordenagailuak izatera iristen ez ziren lehenengo konputagailuetan huts-balbulak erabiltzen ziren eta makina-lengoaian programatzen ziren. Energia asko behar zuten tamaina handiko makinak oso geldoak ziren. Makina horiek eragiketa matematiko sinpleak baino ez zituzten egiten. 50eko hamarkadaren hasieran, datuak sartzeko, txartel zulatuak erabiltzen ziren. Horrela, datuak azkarrago sartzeaz gain, prozesu berdinak errepikatzeko ez zegoen datu guztiak berriro sartu beharrik.

2. belaunaldia (1955-1965). Transistoreak erabiltzen hasi ziren, huts-balbulak ordezkatzeko. Horrela, konputagailuen tamaina txikitu egin zen, eta prezioa jaitsi. Konputagailuak energia gutxiago erabiltzeaz gain, bero gutxiago isurtzen zuten. Sistema eragileak lanen arteko trantsizioak azkartzeko diseinatu ziren.

3. belaunaldia (1965-1980). Konputagailuen arkitekturan zirkuitu integratuak erabiltzen hasi ziren, transistoreak ordezkatzeko, eta horrek ordenagailuen tamaina, energia-kontsumoa eta prezioa jaitsi zituen.

4. belaunaldia (1980. Urtetik aurrera). Ordenagailu pertsonalen belaunaldia. Konputagailu pertsonal eta terminal kontzeptuak erabiltzen hasi ziren. Informatika-ezagutza urriak zituen edozein pertsona erakartzeko, bitartekari grafiko sinpleak erabiltzen hasi ziren. 80ko hamarkadaren erdian, gehiago hasi ziren erabiltzen konputagailu-sareak, eta, horrek agerian utzi zuen sareko sistema eragileen eta sistema eragile banatuen beharra.

Banako ordenagailuetan la egitetik sarean lan egitera pasatzeak arazo asko ekarri ditu. Arazoen artean, nabarmenetako bat da sistema eragile desberdineko konputagailuen baliabideak batera erabili beharra. Gaur egun, plataforma ezberdinetan lan egiteko gai diren aplikazioak sortzen dira, baina hori ez da beti horrela izan.

Sistema eragileen bilakaeran, honako eredu hauek aipa daitezke:

Zatikako prozesaketa (batch). Komando edo programa multzoak bata bestearen atzetik eta era jarraituan exekutatzeko diseinatu zen zatikako prozesaketa. Lehenengo sistema eragileak zatikakoak ziren eta programak txartel zulatuetan idazten ziren. Txartel zulatuek programa edozein unetan erabiltzeko aukera ematen zuen. Askotariko programazioak bermatzen du beste programa bat exekutatzea programa bat S/I prozesu baten zain dagoen bitartean. Lan bat exekutatzean, lan horrek konputagailuaren kontrol

osoa du; lana bukatutakoan, kontrola monitoreari bueltatzen dio, aurreko lana erregistroetatik garbitzen du eta monitoreak hurrengo lana abiarazten du. Zatikako prozesaketan, honako hiru etapa hauek bereizten dira:

- Prozesu beharreko datuak hardware-osagai edo ordenagailu txiki batean eskuz sartzen dira, txartel zulatuen bidez. Horrela, informazio-datuak zinta magnetikoen moduko euskarrietan jasotzen dira.

- Datuak, euskarriekin batera, prozesatuko dituen ordenagailura eramaten dira. Han prozesatu egiten dira eta emaitzak beste euskarri batera ateratzen dira.

- Emaitza-euskarria beste gailu batera eramaten da;adibidez, inprimagailura.

Etapa bakoitzari une bat dagokio.

Sistema eragilearen ardura eta informazioa biltegiratzea, datuak prozesatzea eta emaitzak inprimatzea. Prozesadorea, berriz, informazioa prozesatzeaz arduratzen da. Hiru etapa horietarako ez daude hiru sistema eragile, bakar bat baizik.

Denbora banatuko sistemak. Erabiltzaile askok, aldi berean, sistema informatiko bakarra darabilte. Erabiltzaile bakoitzak konputagailua bere zerbitzura dagoela uste du. Konputagailuen baliabideak eskaera egiten duen erabiltzaileen artean banatzen dira, nahiz eta erabiltzaile bakoitzak uste duen konputagailua bere zerbitzura dagoela.

Denbora errealeko sistemak. Eragiketak bat-batean prozesatzen dira, eta emaitza eskaera tekleatu bezain laster lortzen da. Mota horretako sistemak erabiltzaile bakarreko sistemetan, erantzun azkarrak lortzen dira, erabiltzaile bat besterik ez dagoelako eta prozesadoreak hainbat erabiltzaileren artean banatu beharrik ez duelako. Denbora errealeko sistemak funtzio bakarreko sistemetan erabiltzen dira.

Sistema pertsonalak (PC). 80ko hamarkadan, mikroprozesadoreen arrakastaren ondorioz, hardware-osagaien eta, beraz, ordenagailuen prezioa asko jaitsi zen. Lehenengo sistema eragileak erabiltzaile bakarrekoak eta ataza bakarrekoak ziren. Ez zuten inolako babes-mekanismorik eta baliabide gutxi zituzten. Gaur egun, ataza askoko sistema eragileak erabiltzen dira bitartekari grafiko indartsuekin batera.

Sare-sistemak. Hainbat konputagailuren informazioa eta baliabideak elkarbanatzeko, sare protokoloa erabiliz lotzen dira konputagailuak. Konputagailu bakoitzak sistema eragile propioa du, baina sistema eragile horiek ez dute mota berekoak izan beharrik.

Zerbitzu bat eskaintzen duen konputagailuari zerbitzaria deritzo. Gainerakoak, zerbitzuaren bezeroak dira. Hori dela eta, sareetan bi konputagailu mota bereizten dira:

- Zerbitzariak. Makina ahaltsuenak dira eta beste makinei zerbitzuak eskaintzen dizkiete.

- Bezeroak edo lan-estazioak. Makina autonomoak dira, berezko baliabideak baitituzte. Hala ere, zerbitzuak eskaintzeko, zerbitzaria behar dute.

Sistema banatuak. Hainbat konputagailuren baliabideak eta zerbitzuak alegiazko makina bakarrean biltzen dira. Sare-sistemekin alderatuta, erabiltzaileak zerbitzu jakin bat erabiltzen duenean, konputagailu guztien gailuak eta zerbitzuak alegiazko makina bakarrean ikusten dituenez, ez du baliabide hori eskaintzen dion konputagailuaz jabetzerik. Erabiltzailea, bitartekari grafikoen bitartez, konputagailua guztien zerbitzuetara eta baliabideetara sar daiteke, nork eskaintzen dituen jakin gabe. Sistema banatuak erabiliz, lanak edo prozesuak konputagailu ezberdinetako prozesadoreen artean banatzen dira, eta horrek etekina hobetzen du.

Sistema eragileen sailkapena:

1. Erabiltzaile kopuruaren arabera. Sistemaren baliabideak “batera”erabiltzen dituzten erabiltzaileen arabera, honako sailkapen hau egin daiteke:

- Erabiltzaile bakarreko sistema eragileak. Sistema eragileak erabiltzaile bakarra onartzen du. Egungo erabiltzaile bakarreko sistema eragileek, erabiltzaileak kontrolatzen dituzte.

- Erabiltzaile askoko sistema eragileak. Hainbat erabiltzailek konputagailuaren baliabideak “batera” erabiltzen dituzte, konputagailuari loturiko terminalen bidez edo urruneko saioen bidez.

Erabiltzaileak sisteman sartzen direnean, baimentze-mekanismo bat abiarazten da; hala, sistema eragileak pasahitzak erabiltzen ditu erabiltzaileen nortasuna frogatzeko. Konputagailua desberdin konfigura daiteke erabiltzaile bakoitzarentzat.

2. Ataza edo prozesu kopuruaren arabera. Sistemak aldi berean exekutatzen dituen programen arabera, honako sailkapen hau egiten da:

- Ataza bakarreko sistema eragileak. Sistema eragileak, aldiro, prozesu edo programa bakarra exekutatzen du. Mota horretako sistema eragileak ez dira oso egokiak, denbora asko galtzen baitute. Izan ere, S/I gailu baten bidez egin beharreko eragiketen zain dagoen bitartean, prozesadorea geldirik dago, eta, beraz, denbora galtzen du.

- Ataza askoko sistema eragileak. Sistema eragileak prozesu multzoak “batera”exekutatzen ditu. Prozesadore bakarra izanik, une bakoitzean prozesu bakarra exekutatzen da, erabiltzailearentzat prozesu guztiak “batera” exekutatu arren. Ataza askoko sistema eragilea prozesadore bakarreko sistema informatikoan instalatuz gero, prozesadorearen erabilera exekutatu beharreko programen artean banatzen da, eta programa guztiak aldi berean exekutatzen direla ematen du.

- Ataza askoko eta denbora partekatuko sistema eragileak. Ataza askoko eta denbora partekatuko sistema eragileak prozesu jakin bati esleitzen dio prozesadorearen kontrola, denbora tarte jakin bakoitzeko. Horri esker, erabiltzailearen ikuspuntutik prozesu guztiak aldi berean exekutatzen dira.

Ataza askoko sistema eragileetan prozesuak elkarri laguntzen diote prozesadorearen kontrola batetik bestera pasatzeko. Ataza askoko eta denbora partekatuko sistema eragileetan, ordea, S/I eragiketa baten ondorioz edo denbora-tarte jakin bat igarotzean kentzen zaio prozesu bati prozesadorearen kontrola.

Ataza askoko eta denbora partekatuko sistema eragileetan, prozesuek ez diote batak besteari laguntzen prozesadorearen kontrola trukatzeko, sistema eragileak, denbora-tarte jakin bat pasa ondoren, derrigorrez kentzen baitu jabetza. Denbora-tarteak ondo aukeratuz gero, sistema eragile elkarreragileak lortzen dira;hots, emaitzak bat-batean lortzen dira.

3. Prozesadore kopuruaren arabera. Sistema eragileak kudeatu ditzakeen prozesadore kopuruaren arabera, honako sailkapen hau egiten da:

- Prozesadore bakarreko sistema eragileak. Prozesadore bakarra kontrolatzeko gai da. Lan guztiak prozesadore horrek egiten ditu. Prozesadore bakarreko konputagailuetan instalatzen den sistema eragile oro, ataza bakarrekoa da. Hala ere, hainbat programa aldi

berean exekutatzen dituenez, ataza askokoa dela ematen du, nahiz eta prozesu bakarra exekutatzen duen une bakoitzeko.

- Prozesadore askoko sistema eragileak. Prozesadore multzoak kontrolatzeko gai dira. Prozesadore askoko sistema eragileek CPU askoren artean banatzen dituzte lanak, eta prozesuak aldi berean exekutatzen dituzte. Benetako ataza askoko sistema eragileak dira. Gaur egungo ataza askoko sistema eragileak prozesadore askoko sistemak ere badira.

Sistema eragileen sailkapena egiterakoan, sistema eragile jabedunak edo irekiak aipa daitezke. Sistema eragile jabedunak ordaindu egin behar dira eta ez dago barruko koderik ezagutzerik. Sistema eragile jabedun ezagunenak Microsoft enpresarenak dira.

Sistema eragile libreetan, ordea, kodea librea da, eta ezer ordaindu gabe lortzeko aukera egon arren, batzuk salgai daude.

Software librean, kodea ikusteaz gain, nahi adina aldaketa egin daitezke kodean eta beraz, sistema eragilea erabiltzailearen beharretara egokitu daiteke. Sistema eragile libre ezagunenak GNU/LINUX dira.

Sistema eragileak honako hiru familia handietan bana daitezke: UNIX (GNU/LINUX), Microsoft eta bestelakoak.

UNIX sistema eragilea 60ko hamarkadan sortu zen. MULTICS proiektuaren helburua zen biltegiratzeko eta kalkulurako ahalmen handia eta segurtasun-hobekuntzak eskainiko zituen sistema eragilea lortzea. Sistema eragile horren lehenengo bertsioen emaitza eskasa izan zenez, 1969an bertan behera utzi zen proiektua.

Proiektu horretan murgilduta zeuden Dennis Ritchie eta Ken Thompson programatzaileek MULTICS sistema eragilean oinarritutako UNICS sistema eragilea garatu zuten 1969an, Bell laborategietan, horretarako mihiztadura-lengoaia erabilita.

1973an, UNIX sistema eragilea Dennis Ritchie eta Ken Thompson programatzaileek asmatutako C programazio-lengoaian berridaztea erabaki zuten. UNIX sistema eragile eramangarria bilakatu zen;hots, aldaketa xume batzuk eginda, ordenagailu ezberdinetan aritzeko gai zen. 1974an UNIXen bertsio publikoa eskuragarri zegoen.

1993an Novell enpresak AT&T enpresako Unix System Laboratories saila erosi zuen. Garai horretan, Unix System Laboratories sailak Kaliforniako unibertsitatea salatu zuen, BSD sistema eragilean copyright eskubideak ez errespetatzeagatik.

Kaliforniako unibertsitateak epaiketa irabazteaz gain, UNIX System Vean BSDko kode zati handiak kopiatu zirela frogatu zuen. Horren ondorioz, Novell enpresak fitxategi kopuru gutxi batzuen jabetza intelektuala baino ez zuen lortu. Hurrengo helegitea, Novell enpresaren eskariz, isilpeko akordio baten bidez konpondu zen.

Linusek 386 ordenagailu pertsonala erosi zuen eta MS-DOS sistema eragileak makinaren baliabideei etekinik ateratzen ez ziola ikusita, MINIX sistema eragilea erabiltzea erabaki zuen. MINIX sistema Andrew S. Tanenbaum irakasle holandarrak sortutako UNIX esperimentala zen, bere ikasleei sistema eragileen funtzionamendua azaltzeko. Baina MINIX sistema eragileak, MS-DOS baino hobeto ibili arren, ez zituen Linusen beharrak asetzen.

GNU proiektua 1983. urtean hasi zuen Richard Stallmanek, sistema eragile oso bat sortzeko asmoz, GNU system deiturikoa. Software librea da, eta horrek erabiltzaileari kopiatzeko, aldatzeko edo banatzeko eskubidea ematen dio. Horrela, Linus bere sistema eragilea garatzen hasi zen. LINUX sistema eragile baten nukleoa besterik ez da. Nukleo hori GNU proiektuaren barruan garatutako aplikazioekin batuz gero, GNU/LINUX sistema eragilea lortzen da. LINUX nukleoa erabilgarri egiten duten tresnak GNU proiektutik ateratzen direnez, LINUX sistema eragileari GNU/LINUX deitzea eskatu zuen Richard Stallmanek.

1991ko irailean LINUX 0.01 bertsioa saretik doan jaisteko aukera zegoen. Lehenengo bertsio ofizialtzat jotzen den LINUX 0.02 bertsioa urriaren 5ean atera zen. LINUX 0.03 bertsioa handik aste gutxira atera zen. Abenduan, berriz, 0.10 bertsioa heldu zen. Lehenengo bertsio horiek oso mugatuak ziren. LINUX Internetetik ezer ordaindu gabe jaisteak GNU programatzaileen arteko lankidetza bultzatu zuen. Horrela, mundu osoko programatzaileek zuzenketak eta hobekuntzak proposatu zituzten, eta, horren ondorioz, 0.11 eta 0.12 bertsioetatik 0.95 bertsiora igaro zen berehala.

UNIX sistema eragile komertzialak oso egonkorrak eta ahalmen handikoak izan arren, oso garestiak ziren. Horren aurrean, Intel x86 prozesadoreetarako doako UNIX sistema bilakatu zen zen LINUX. 1993ko abenduan, sistemaren nukleoa 0.99 bertsioan zegoen,

eta 1994ko martxoan, LINUX 1.0.0 bertsio egonkorra plazaratu zen. Nukleoari loturiko bertsio-zenbakia garapen-mailarekin lotuta dago. LINUXen garapena bi maila hauetan neurtzen da:

Garapen-maila. Nukleoaren egonkortasuna ez dago ziurtatuta.

Egonkortasun-maila. Nukleoa egonkorra da.

LINUX 1.0.0 bertsioak konputagailuak sarean kudeatzeko aukera ematen zuen. GNU/LINUX sistema eragileak Internetetik doan lortzeko aukera izan arren, badira LINUX sistema eragileak salgai dituzten enpresak ere. GNU/LINUX sistema eragileak ordaintzean, sistema eragileekin batera banatutako aplikazioak, eskuliburuak eta zerbitzu teknikoak dira ordaintzen direnak.

1996an, LINUX 2.0 bertsioa atera zen. LINUX 2.0 sistema eragilea prozesadore askoko sistemetan erabil daiteke. 1997an, LINUX 2.1 bertsioa plazaratu zen. 1998an, software-enpresa garrantzitsuenak LINUXerako bertsioak ateratzen hasi ziren. 1999ko urtarrilean, LINUX 2.2 bertsioa atera zen, eta bertsio horrek etekin handiagoa ateratzen dio askotariko prozesaketari. 2001eko abenduan, USB gailuak kudeatzeko gai den 2.4 bertsioa plazaratu zen. 2003ko abenduan, nukleoaren gaur egungo bertsio egonkorra atera zen: 2.6.x.

Hasieran, GNU/LINUX sistema eragilea unibertsitate-mailan soilik erabili zen arren, gaur egun, bitartekari grafikoen eraginez, etxeetako erabiltzaileen artean ere zabaltzen hasi da. Banaketa bat aukeratzerakoan, honako baldintza hauek hartzen dira kontuan:

Abiarazpen-kudeatzailea. Disko gogorraren MBR atalean biltegiratzen den abiarazpena kudeatzeko tresna da.

X-Window sistema. Erabiltzaile-bitartekari grafikoa baimentzen duen azpisistema da.

Erabiltzaile-bitartekaria (GUI). Nahiz eta GNU/LINUX sistemen berezko bitartekaria komando-bitartekaria izan, erabiltzaileak erakartzeko asmoarekin, KDE eta GNOME bitartekari grafikoak erabiltzen dira.

Konektibitate-zerbitzua. GNU/LINUX sistema eragileek betidanik TCP/IP euskarria erabili dute, eta Interneteko protokoloen zerbitzari eta bezero programak dituzte, hala nola DNS, HTTP, SMTP etab.

Fitxategi eta inprimatze-zerbitzuak. Zerbitzu horien bitartez, GNU/LINUX sistema eragileak sare baliabideetara sar daitezke, beste erabiltzaileekin fitxategiak eta inprimagailuak elkarbanatzeko.

Aplikazioak. Azkenaldian, software enpresa asko, GNU/LINUX sistemeterako programak garatzen hasi dira.

Paketeen kudeaketa. GNU/LINUX banaketetan, aplikazioen instalazioa era askotara konpondu da. Gaur egun, honako hiru sistema hauek erabiltzen dira: RPM paketeak, DEB paketeak eta TGZ edo tallballsak.

RPM. Red Hat enpresaren programak instalatzeko mekanismoa da, eta asko erabiltzen da gaur egun.

Programazio-tresnak. GNU/LINUX banaketetan, C, Python, Perl, TCL, Lisp, Fortran, Ada, C++ eta JAVA programazio-lengoaiak erabil daitezke.

Gaur egun, GNU/LINUX sistemen erronkarik handiena etxe-erabiltzaileetara zabaltzea da.

Microsoften sistema eragileak.

William H. Gates III.ak eta Allenek sortu zuten Microsoft 1975ean. Gatesek eta Allenek BASIC programazio-lengoaia garatu zuten Altair ekipoentzat, eta Microsoft sortu zuten Alburquerquen, BASIC bertsio berriak plazaratzeko asmoz.

1997an, Microsoftek FORTRAN programazio-lengoaia plazaratu zuen, eta BASIC lengoaiaren bertsioak atera zituen 8080 eta 8086 mikroprozesadoreetarako. 1979an, Bellevue herrian kokatu zen Microsoft. 1986AN, Bellevuetik oso hurbil dagoen Redmon herrira lekualdatu zen. 1980an, IBM enpresak Microsoft kontratatu zuen, PC konputagailuen sistema eragilea garatzeko. 1981ko apirilean, IBMren konputagailu pertsonalak Microsoftek ekoiztutako sistema eragileekin merkaturatu zituzten.

Microsoftek, 1983an, MS-DOS 2.0 bertsioa atera zuen. Bertsio horrek disko gogorra kudeatzen zuen eta hierarkiatan antolatutako katalogoak onartzen zituen. 1984an, Microsoft 200 MS-DOSen lizentzia salduta zituen. Horrela, konputagailu pertsonalen sistema eragilerik erabiliena bihurtu zen. 80ko hamarkadan, informatika-arloko enpresarik boteretsuena bihurtu zen Microsoft. 1985ean, Microsoftek Windows sistema

eragilea plazaratu zuen. Bitartekari grafikoen aldeko apustua egin zuen horrela, Apple enpresaren ideiari helduz. Hasierako Windowsen bertsioan ez ziren sistema eragile berriak, MS-DOSen gainean egindako bitartekari grafikoak baizik. 1987ko Windows 2.0 bertsioak itxura grafiko landuagoa zuen eta sistemaren etekina hobetzen zuen. 1990ean, Windows 3.0 atera zen, eta geroztik, Windows 3.1etik Windows 3.11ra bitartean merkaturatu ziren. 1990.urtean Microsoft informatika-arloko enpresa garrantzitsuena bilakatu zen, sistema eragileen monopolioa eskuratu baitzuen. 1991n, hautsi egin zen IBMren eta Microsoften arteko ituna. IBM enpresak Microsoftekin garatutako OS/2 sistema eragilearekin jarraitu zuen, Microsoftek, ordea, Windows sistema eragile grafikoa garatzea erabaki zuen. 1993an, Apple enpresak galdu egin zuen Microsoften aurkako salaketa. Macintosh sistema eragilearen ingurune grafikoa ilegalki

kopiatzeagatik jarri zen salaketa. Urte berean, berariaz enpresetarako garatutako Windows NT sistema eragilea plazaratu zen. 1994an, Microsoft eta AEBko justizia sailak akordioa izenpetu zuten. Akordio horren ondorioz, Microsoftek konputagailu ekozleei bere produktuak saltzeko eta lizentziak emateko modua aldatu behar izan zuen. 1995ko Windows 95 sistema berritzat jo daiteke. Etxeetako erabiltzaileentzat merkaturatu zen eta, publizitatean oinarrituz, arrakasta handia izan zuen. 1997. urte bukaeran, AEBko justizia sailak Microsoft salatu zuen 1994. urteko akordioa apurtzeagatik eta MS Windows 95 sistema eragilean Internet Explorer instalatzeagatik. Gobernuaren ustez, Microsoft enpresak, sistema eragileetan lortutako nagusitasuna aprobetxatuz, Interneteko nabigatzaileetan ere nagusitasuna eskuratu nahi zuen. Microsoftek, ordea, adierazi zuen derrigorrezkoa zela Internet erabiltzeko funtzioak eranstea, Windows sistema eragilearen funtzionalitatea hobetzearren. 1998ko ekainean, Windows 98 plazaratu zen, baina ezin daiteke sistema eragile berritzat jo, Windows 95 sistema eragilearen egokitzapena besterik ez baitzen. 1999an plazaratutako epaiaren arabera, Microsoftek, Windows 2000 plazaratu zuen.

Windows XP eta .NET sistema eragileetan, baztertu egin dira MS-DOS sisteman oinarritutako sistema eragileak (Windows 95,98, ME) Windows 2000 sistemaren onerako, garapen-enbor bakarra utzita. .NET sistema garapen bidean dago bat egiten du eta XPren zerbitzari-bertsioarekin.

Windows Vista 2007ko urtarrilean atera zen Microsoften azken sistema eragilea da.

Bestelako sistema eragileak.

Gaur egun, IBM enpresak konputagailu handiekin eta, batez ere zerbitzariekin dihardu, nahiz eta konputagailu pertsonalen aintzindaria izan zen. IBM enpresak bere PC atala LENOVO enpresa txinatarrari saldu zion, eta, horren ondorioz, lenovo izenez agertzen dira IBM PC konputagailuak.

Apple enpresa 70eko hamarkadako informatikaren iraultzaren aintzindaritzat hartzen da. Lehenengo ordenagailua, Apple I, 1976. urtean garatu zuten. Eskuz garatutako 200 bat Apple I saldu zituzten. 1977an, Apple I ordenagailuekin izandako irabaziekin, Apple II atera zuten, eta hori izan zen, handik aurrera, ordenagailu pertsonalen nondik norakoak zehaztu zituena. Apple enpresaren irudi gisa koloredun sagarra jarri zuten, Apple IIren monitore koloreztatua gogoratzeko. 1979ko erdialdean, Apple II+ atera zen, memoria handiagoarkin eta BASIC programazio-lengoaiarekin. 1980an, Apple III aurkeztu zen. Erabaki tekniko txarrak zirela eta ekipo asko hondatu egin ziren, eta horrek kalte handia egin zion Apple IIIren izen onari. 1981ean, Apple IIIREN bertsio berri bat atera zen. 1983an, Apple III+ atera zen, baina haren aurrekoak zituen akatsen ondorioz, oso gutxi saldu zen, eta horrek Apple enpresaren lehenbiziko porota ekarri zuen. 1986an, Macen salmentak asko handitu ziren auto-edizioaren munduari esker. 1987an, Apple enpresak Microsoft eta Hewlett-Packard salatu zituen, bitartekari grafikoaren egile eskubideak errespetatu ez izanagatik. Apple enpresak epaia galdu zuen eta, horrez gainera, bitartekari grafikoen esklusibitatea ere galdu zuen. Horren ondorioz, Windowsen salmentak gorakada handia izan zuten, Appleren salmenten kaltetan, merkeagoak baiziren Windows sistemakoak. Gaur egun, Apple ordenagailuen merkatua %5 baino txikiagoa izan arren, Apple enpresak ditu merkatuko diseinurik dotoreenak eta berritzaileenak. Apple ordenagailuak edizio-lanak egiteko erabiltzen dira. Gaur egungo Appleren ordenagailuek, ordea, x86 arkitekturan oinarritutako Intel mikroprozesadoreak

erabiltzen dituzte; horri esker, Apple ordenagailuetan Windows XP sistema eragilea instala daiteke.

Ordenagailu sareen fundamentuak.

Informazio kopuru handia eskura nahi izateagatik eta hau puntu geografiko desberdinetan kokatua zegoenez, erabilgarri zeuden sistema informatikoekin interkonektatzeko beharra sortu zen. Hasiera batean helburu militar zorrotzak zituen garapena zena (ARPANET), garatuz joan zen sare zientifiko, teknologiko eta enpresarial batzuetarantz (NSFNET), geroago domeinu publikoko sare batean

bilakatzeko (INTERNET). 6O ko hamarkadaren bukaeran ARPANET-EK komunikazio seguru bat bultzatzen zuen eta horrela militarrek erabiltzen zuten informazioa saretik joan behar zuen modu konfidentzial batean eta autorizatua ez zeuden pertsonak ezin zuten informazio hura eskuratu.

Sare honen hirugarren iraultza 90ko hamarkadaren bukaeran eman zen, non enpresa pribatu eta erabiltzaile partikular askok konektatzen hasi ziren gaur egungoari deitzen diogun Internet-ari. Sareak erabiltzen dituztenen kopurua asko handitu da azkenaldian eta honen ondorioz segurtasuna gutxitu egina da eta hau buruhauste bat da administratzaileentzat. Erabiltzaile baten ikuspuntutik, bere ordenagailu pertsonala sare batera konektatzen duenean suposatzen du honek informazio kantitate handi bat eskuratu ahal izango duela eta hau modu egoki batean gestionatu beharko duela. Oso garrantzitsua da sarea erabiltzen dutenek jakin behar dutela bertan aurki ditzaketen tresna batzuk erabiltzen. Gainera, hauek agian bere ordenagailu pertsonalean partekatu nahi ez duten informazio pertsonala dute gordeta eta zaindu beharko dute konfidialtasun eta segurtasun politikak.

Oredenagailu sare bat osatzen duten elementuak.

Bi edo ordenagailu gehiago elkar-konektatzen direnean goi mailako sistema informatiko bat eratzen da eta honi ordenagailuen sarea deitzen zaio. Ordenagailu sare bat hardware eta software elementuek osatzen dute.

Host-en inguruan ere hitz egin daiteke, hauek tamaina eta prestazio konputagarriak dituzte. Host-ak prestazio handiko ekipoak dira eta hauen ia lan guztia sarean erortzen da. Lan estazioak, berriz, ez dira host-ak bezain ekipo potenteak, baina kapazitatea konputagarriari dagokionez ezaugarri garrantzitsu batzuk dauzkate beste ordenagailu pertsonalengandik bereizten dituztenak. Ordenagailu pertsonalak erdi edo behe mailako ekipoak dira zeinak organizazio baten kideei eguneroko lana egiten ahalbidetzen die. Gehienbat eginbehar ofimatikoetarako erabiltzen dira, lan estazioak berriz produkzio, inbestigazio eta garapen inguruetan erabiltzen dira. Azkenik, sare terminalak gama baxuko ordenagailuak dira eta beste makina batzuetara konektatzen dira, hain zuzen host-etara hainbat operazio egin ahal izateko.

Ordenagailu motak

Ekipo desberdinen arteko konexioak orden edo estruktura bat jarraitu behar du. Ordenagailu sareen konexioak modu honetakoak izan daitezke:

- Hedaduraren arabera.

Sarearen dimentsioan kontuan hartuz, bost sare mota desberdin daude:

LAN sareak tamaina ertain-txikikoak dira, ordenagailu elkar-konektatu kopuru murriztu batekin zeinak normalean eraikin bateko solairu bat okupatzen dute. Sare hau zatikatu daiteke departamentu bateko area ezberdinei azpi-sareen zerbitzuak emateko.

BAN sareak eraikin bateko area lokaleko sare guztiak elkartzen dituzte, zeinak sare horizontalen konjunto bat inplikatzen du eta sare tronkal bertikal batek lotzen du solairu bakoitzarekin.

CAN sareak campus bat osatzen duten eraikinak BAN sare ezberdinak osatzen dituzte. Adibidez, campusa osatzen duten fakultate desberdinak.

MAN sareak salto kuantitatibo bat suposatzen dute erabiltzaile, prestazio eta tamainari dagokionez aurreko sareekin alderatuta. Horrela, MAN sareak metropoli handien geografia urbano eta komarkala osatzen dute. Sare hauen propietatea komunikazioaren operatzaile handien esku daude.

Azkenik, WAN sareak MAN sare desberdinen arteko interkonexioen emaitza dira. Sare hauek telekomunikazioaren operadore handien esku daude.

- Abiaduraren arabera.

Hiru abiadura mota daude: baxua, erdikoa eta altua.

Garrantzitsua da jakitea ere, geroz eta abiadura gehiago egon orduan eta garestiagoak izango direla ekipoak eta bere operazioan zailtasun tekniko eta mantenimendu handiagoa egongo dela.

- Tipologiaren arabera.

Bost tipologia mota ezberdin bereizten dira: zuhaitza, busa, eraztuna, malla eta izarra.

- Erabilitako teknologiaren arabera.

Honako sare desberdinak aurki ditzakegu: Inalanbrikoa, zelularra, optikoa, elektrikoa, satelite bidezkoa etab.

Erabiltzaile-zerbitzaria eskema.

Sistema informatikoen erabileraren eskema ohikoa Interneten erabiltzaile-zerbitzari eskema da. Zerbitzari bat ordenagailu remoto bat da sarearen leku batean kokatua zeinak beste ordenagailu batzuk eskatzen duten informazioa eskaintzen du. Erabiltzaile batek bere ordenagailu lokala erabiltzen du eta bertatik zerbitzari lokalarekin komunikatzen da eta honek informazioa eskatzen dio eta zerbitzariak honek eskatutako informazioa bidaltzen dio.

Teknologia eta ikaskuntza pentsamendurako eskolako geletan.

Pentsamendurako eskolak proiektua elkarte baten parte interesgarri bat da eta “Reinventar Comunidades de Aprendizaje” izenarekin proiektu hau eta beste proiektu desberdin batzuk erreforma antzekoarekin analizatzen ari da.

Gaur egun, Nashvilleko eskola publikoko pentsamendurako sistema metropolitanoan 30 gela daude: zortzi lehen gradukoa, sei bosgarren gradukoa, zortzi seigarren gradukoa, sei zazpigarren gradukoa eta bi zortzigarren gradukoa. Eskola hauetan irakaskuntza ikaslean eta ezagutzan zentraturik dago aldi berean. Proiektu honek ere aipagarri du “ikaskuntza komunitate” bat sortzearena zeinean irakaslea eta ikasleak definitzeko ardura elkar banatuko duten eta taldearen ikaskuntzarako helburu batzuk lortuko dituzten.

Ikasleen partetik inbestigazioak.

Ikasleek inbestigazioak egiten dituzte arazo garrantzitsuei buruzkoak. Ikasleek talde txikitan egiten dute lan eta modu honetan hobeto egiten dute lan eta ateratzen dituzten ondorioak hobeak izango dira.

Teknologia tresna bezala.

Eskola hauetan ikasleei beren inbestigazioak burutu ditzaten teknologia berritzaile ugari erabiltzen dituzte. Honetaz gain, teknologia tradizionalak ere erabiltzen dira, hala nola, idazteko papera, arkatzak eta liburuak.

Ikasgelan arazo garrantzitsuak aurkeztea.

Ikasle askori asko kostatzen zaie testu bat ulertzea, baina bideoen teknologiak errazagoa egiten du hori eta horrela ikasleek beren buruan modelo mental bat eraikitzen dute eta errazagoa egiten zaie ulertzea.

Ikaskuntzarako errekurtsoak eta aldamiajeak.

Arazo interesgarriak aurkezteaz gain, pentsamendurako eskolak ikasgeletan erabilitako teknologia ere errekurtsoak eta aldamiajeak hornitzen ditu ikaskuntzarako.

Pentsamendurako eskoletan erabiltzen diren abenturetan oinarritutako arazoak errekurtsoak eta aldamiajeak dituzte.

ERRETROALIMENTAZIORAKO AUKERAK, AUSNARKETA ETA BIRBEGIRAPENA.

Geletan, pentsamendurako erabiltzen den teknologia ikasleek beren ideiekiko erretroalimentazioa jasotzeko helburuarekin diseinatuta dago,ezagutzak birbegiratzeko aukera dutelarik.

PENTSAMENDUA PERFEKZIONATZEKO KANPO ZIENTIFIKO ETA MATEMATIKOAK

SMART teknologiak erretroalimentaziorako eta birbegirapenerako iturri ugari eskaintzen ditu.

SMART seriea testuinguru askotan jarri da froga moduan.Emaitzek adierazten dutenez, SMART-EN ebaluatzeko errekurtsoak curriculumean ezartzen direnean,ikasleen errendimendua handiagotzen da.

CSILE ERRETROALIMENTAZIOKO ITURRI GISA

Pentsamendurako geletan CSILE-rekin, irakaslea erretroalimentaziorako iturri bakarra bezala jartzearekin alderatuz gero,ikasleek beren ideiekiko erretroalimentazio handiagoa eskura dezakete.

Galderak formulatu daitezke erretroalimentazioa emanaz,ikasleak beren ideiak birbegiratzera bultzatzen dituelarik.Beste zenbaitetan,irakasleek edo kanpo espezialistek esku hartu dezakete ikasleen pentsamendua estimulatzeko helburuarekin.

CURRIKULUM CBM-EN OINARRITUTAKO NEURKETA.

Curriculumean oinarritutariko neurketak,ebaluazio sistema bat dira non urte lektibo batean ikasitakoa aztertzeko aukera ematen duten. Honekin, maila bakoitzaren amaieran ikasleek eskuratu behar lituzketen gaitasunak lortu diren ala ez ebaluatzen da.Honela,hilero ikasleek ebaluaziorako proba motzak egiten dituzte, hauek ordenagailuak ebaluatzen dituelarik.Kalifikazio bakoitzak,ikaslearen grafiko indibidualean eragiten du,grafiko honen datu batean bilakatzen delarik.Denbora pasa ahala,irakasle nahiz ikasleek,ikaslea hobetzen ari den ala ez ikus dezakete.Analisi zehatzago batek,irakasleari ikasleak curriculumeko zein aspektu hobetu behar duen adierazten dio.Gainera,CMB ebaluazioen emaitzak, gurasoei ikaskuntzaren eta haurraren garapenari buruzko informazioa emateko aukera baliagarria dela ikusi dute irakasleek.

KOMUNITATEEN ERAIKUNTZA

Pentsamendurako ikastetxeen proiektuaren helburu nagusietako bat ikaskuntzarako komunitate bat sortzea da,non bertako kideek elkarrekin lan egin dezaten gelaren barruan eta beste batzuekin konektatu daitezen bertatik at.Teknologiak bi komunitate hauen garapenean funtzio garrantzitsua betetzen du.

Gelaren barruan komunitate baten eraikuntza.

Eskoletako pentsamendurako geletan,metodo ugari erabiltzen dira komunitate zentzua zabaltzeko.Esaterako,gela ikerkuntzako bi taldeetan banatzea non bata bestearen beharra duten informazioa eskuratzeko.CSILE teknologiaren erabilerak ere komunitatearen eraikuntza sustatzen du.

Gelako konesioak komunitate zabalenarekin.

Problemen ebazpenerako programek ere,gelatik kanpo komunitate baten eraikuntza sustatzen dute,ikasle,irakasle eta komunitateko kideen artean.

Zereginek denbora behar dutenez eta maiz konplikatuak direnez, haur naiz helduentzat,berauei irtenbidea aurkitu dien ikasleek heldu taldeen koordinatzaile moduan lan egin dezakete,hauek orientatuz erantzuna eman gabe.Esperientzia hau oso estimulatzailea da ikasle naiz helduentzat.

Programa eta proiektu hauek helduek ikasleekin beren ezagutzak elkarbanatzeko aukera ere ematen dute.

Bide bikoitzeko bideokonferentzia

Arazo errealistek ere testuinguru ezin hobea ematen dute teknologien erabilpenerako.Honen adibide garbi bat bide bikoitzeko bideokonferentziak dira,komunitateko beste kideekin konektatzeko aukera ematen dutelarik.

Bide bikoitzeko bideokonferentziak,eskoletako pentsamendurako geletako ikasleei urrutiko ikasleekin konektatzeko aukera ere ematen die.

“Hasiera handien erronka”

Nashvilleren “ hasiera handien erronka” programak problemen ebazpenerako abenturak beste modu batera erabiltzeko aukera irudiztatzen du,lokarri komunitarioak eraikiz.

Komunitatean interesatutako pertsonekin, ikasleek abenturak konpartitu ditzakete.Hauek,kontaketa,musika,bideoak eta seriearekin erlazionaturiko beste produktuak sortzen dihardute.

Helburu globala,ikaskuntzarako komunitate bat sortzea da,haurrarentzat “hasiera handiak” eskainiko dituena.

Profesional garapena.

Pentsamendurako eskola proiektuan parte hartzen duten irakasleek,teknologia eztabaida, debate eta ikerkuntzarako erabiltzen dute gelan.Teknologiara errekurtso didaktikoen bila jotzen dute,ikasleen ikaskuntzarako informazioa bilatzeko eta erretroalimentatzeko. Honez gain,irakasleek teknologia garapen profesionalerako komunitateak eratzeko erabiltzen dute,beraien ikaskuntza propiorako garrantzitsuak direnak eta beraien irakaskuntza praktikan hausnarketarako bidea ematen dietena.

Irakasleen komunitateak

Irakasleak,lanbide berdinean diharduten beste kideekiko isolatuta sentitzen direla askotan adierazten dute.Irakasleen sareen sorrera,bitartekari eraginkorra da profesionaltasun izpiritua bultzatzeko,ikaskuntzaren ulermen handiagoa izateko eta ebaluazio naiz erreforma hezitzailerako.

Korreo elektronikoa eta internet ere herramienta eranginkorrak dira elkarrengandik urruti aurkitzen diren profesionalen artean elkarrizketak ahalbidetzeko.

IKASKUNTZA KOLABORATIBOA ETA IKT

Geletan,informazio komunikazioko teknologiak (IKT) jartzen ditugunean,hauek gelan izango duten eragina kontuan izan behar dugu,batez ere pedagogia alorrari dagokionean.

Historian zehar,hiru modelo pedagogiko egon dira IKTen inguruan,berauek hiru teoria edo epistemologian bereizi direlarik:

Adiestramentu prozesuak edo Computer Aided Instruction (CAI)

Lehenik eta behin,medioen erabilpen konduktistarekin aurkitzen gara.Hezkuntza teknologiako planteamendu hau 1960.urtean jaio zen,eta Computer Aided Instruction (CAI)-ean oinarritzen da.Bertan,ikaskuntzarako prozesuak ikuspuntu mekaniko batekin planteatzen dira,edukiak entrenamenduaren bitartez eskuratzen direlarik.

Lan kooperatiborako prozesuak edo Computer-Supported Cooperative Work (CSCW)

Bigarren hau,teknologia eskolan integratzeko jarrera konduktistenak gainditzeko lehen saiakera izan zen.Lan kooperatiborako prozesuak ikuspuntu interdisziplinar bat du ordenagailuen erabilpenari dagokion ezagutzaren aplikazioan,ordenagailuaren erabilpena modu konstruktiboan ulertuz baina ikaskuntzaren kontzeptuan talde lan eta sozialean asko zentratu gabe.

Prozesu kolaboratiboak edo Computer Support for Collaborative Learning (CSCL)

Ikaskuntza prozesu honek gaitasun indibidual naiz taldekoak bultzatzen dituen egoerak bultzatu nahi ditu,ikasleen eztabaidatik abiatuz,kontzeptu berriak esploratzerakoan, subjektu bakoitza bere ikaskuntzaren arduradun delarik.

Ikaskuntza hauek,besteak beste,Vygotsky eta Piageten ikaskuntza teorietan oinarritzen dira.

KOLABORATZEN IKASTEN DUGU ETA IKASTEN KOLABORATZEN DUGU. CSCL-REN PLANTEAMENDU ETA JATORRIA

CSCL-ren planteamendua konstruktibismoan oinarritzen da,ikaskuntzaren kontzeptua prozesu sozial bat bezala ulertzen duelarik.

Hezitzaileek lehenik eta behin ikaskuntza modu kolaboratibo eta kooperatibo batean ulertzen duten ala ez galdetu behar diote beren buruari.Baina zein da ikaskuntza kolaboratibo eta kooperatiboaren arteko ezberdintasuna?

Kolaborazia-kooperazioa: Beharrezkoa den desberdinketa.

Ikaskuntza kooperatiboa talde txikietan dauden iterakzio moduan ulertzen da,ikasleek beren helburuak lortzeko taldekide guztiek ere hauek eskuratu behar dituztela sentitzen duten.

Ikaskuntza kolaboratiboa aldiz,ez da lan talde terminoaren sinonimoa. Kolaborazioa, interakzioaren filosofia bat da non ikaskuntzan indibiduo bakoitza bere ekintzen arduraduna den eta besteen gaitasun naiz ekarpenak errespetatzen dituen.

Ikaskuntza kooperatibo/kolaboratiboa.Paradigma sozio-konstruktiboa.

CSCL sozio-konstruktibismoan oinarrituriko ikuspuntu psikohezitzailean oinarritzen da. Ikuspuntu sozio-konstruktiboan, psikologiako honako ekarpen teorikoak daude:

Psikologiaren joera teorikoa

Oinarrizko proposamenak

Funtsezko kontzeptuak

Garapen soziala Ikaskuntza komunikazioaren eta pentsamenduaren garapen psikologikoaren baitan dago.

Ikaskuntza soziala edo taldekoa.

Garapeneko gertuko zona

Teoria konstruktibista Aurre ezagutzetatik abiatuz, ikasleak besteekiko ekar ekintzan ezagutza eraikitzen du.

Ikaskuntza ezagutzaren eraikuntza modua ulertzen du

Aurre ezagutzek ezagutza indibidualean eragiten dute.

Ikaskuntza kokatuaren teoria

Ikaskuntza,ematen den jardueraren,testuinguruaren eta kulturaren araberakoa da.

Testuinguru kulturala

Ikaskuntza testuinguru errealistan enmarkatua.

Informazio prozesamenduaren teoria.

Kognizioa ordenagailu prozesu bat izango balitz bezala ulertzean datza, sistema inteligenteen eraikuntzarekin ikertua izan daitekeena

Ikaskuntza informazioaren sarrera da, memorian gordea eta honen irteera eskuratutako gaitasun batean ikusten da.

HAU DENA NOLA APLIKA DAITEKE GELA BATEAN?. CSL-REN PROZESUEN DISEINU ETA BETETZERAKO OINARRIZKO PRINTZIPIOAK

Hau posible egiteko,ondorego faseak jarraitzea garrantzitsua da:

1. fasea:testuinguru analisia.Irakasleak lan egingo duen inguruaren ezaugarriak ezagutu behar ditu bai eta bere ikasleen ezaugarriak,hau da,testuingurua kontuan izan behar du.

2. Fasea:topiko eta metodologiaren aukeraketa.Irakasleak erabaki estrategikoak hartu beharko lituzke CSLren diseinu praktikoaren aplikazioarekin erlazionaturikoak.

3. Fasea: Errekurtso teknologien aukeraketa.Irakasleak egokiak diren teknologiak aukeratu behar ditu.

4. Fasea: Prozesuaren planifikazioa5. Fasea: Prozesua ebaluatzeko metodologiaren aukeraketa.6. Fasea: Produkzio/garapena.Irakasleak CSCLrako egokiak diren

materialak,plantillak… prestatu behar ditu7. Fasea:CSCL diseinua martxan jartzea8. Fasea:CSCL diseinua martxan jarri ondoren,honen birbegirapena burutzea.

Teknika kolaboratiboak

Ikaskuntza ahalbidetzen duten teknika kolaboratibo asko daude. Hauetako hiru honakoak dira:

Jigsaw

Teknika honek honako faseak ditu:

1.fasea: Klase guztiari gaiaren aurkezpena egitea.2.fasea: Taldeak banandu egiten dira ezarri zaien arazoaren arabera. 3.fasea:Informea eta birdisenia, non ikasleak beren jatorrizko taldera bueltatzen diren eta beraien zatia azaltzen dien taldeko beste kideei.4.fasea:Integrazioa eta ebaluazioa,non puzzlearen pieza ezberdinetan aztertu diren kontzeptuek forma hartzen duten eta taldeari ezarri zaion arazoari irtenbidea ematen dien.

Brainstroning

Ideien zaparrada bat burutzean datza,irtenbide egoki bat bilatu arte

Piramidea

Teknika honek arazo amankomun baten irtenbide kolaboratibo bat proposatzen du non pertsona talde honek testuinguru hezitzaile berdina konpartitzen duten.

Parte hartzaile bakoitzak arazoaren ikerketa indibidual bat egiten du eta irtenbide bat proposatzen du.Ondoren,taldea elkartzen da,normalean bi pertsonez osatua eta parte hartzaileek beren irtenbideak eztabaidatzen dituzte,akordio batera iristen direlarik irtenbiderako.

Teknologia guztia baliagarri zait?

CSL-rako teknologietan aukeraketa bat egin behar da,honako irizpideak kontuan izanik:

- Bere erabilpenak erraza eta eraginkorra izan behar du.- Materialen,estrukturen eta edukien birerabilpena baimendu behar du. - Pertsonen gestio arrunta baimendu behar du,taldeak,kurtsoak eta rolak eta bere

ondorengo birerabilpena.- Materialak eta informazioa organizatzen lagundu behar du- Ikasleen ebaluaketa erraztu behar du.- Kolaborazioan dauden produktuen konkretuen sortzea baimendu behar du- Prozesuaren ebaluazio erraztu behar du- Tutoretza prozesuak eta komunikazio eraginkorra erraztu behar du.- Erabakien hartzea bultzatu behar du.- “ Open source” izatea oso gomendagarria da.- Egonkorra izan behar du.- Fase, etapa eta lanen sekuentzia argia erakutsi behar du.- Ez du prozesu hezitzailea behartu behar.- Herramienten integrazioa plataforma bakar batean egitea gomendagarria da.

Ebaluatzeko estrategia berriak?

Ebaluatze prozesu honetan espazio metodologiko berri batzuen integrazioa ematen den arren,orokorrean hezkuntza ebaluazioaren printzipio berdinak bete nahian jarraitzen du.

WEB 2.0

2.0 kontzeptua Internetetik dator. Tim 0’Reilly irlandarrak Web 2.0 edo Internet 2.0 definitu zuen 2005. urtean. Internetek bere sorreratik [1991] jasandako aldaketaren ondorio da kon- tzeptu berria. Eta aldaketa sakona jasan du sareak. 15 urteotan, hasieran informazio iturri huts zen Internet, jendartearen parte-hartzea eta elkarlana ahalbidetzen eta sustatzen dituen trensa bilakatu da. Erabiltzaileak sarearen eraikuntzan inplikatzen dituen fenomenoa da Web 2.0. Interneten lehen urteetan, webguneak estatikoak ziren: atzitu eta irakurri egiten genituen. Erabiltzaileok ez genuen ezer sortzen, ez ematen. Hartzera mugatzen ginen. Egun, horrek guztiak izugarrizko itzulia eman du. Erabiltzaileok edukiak modu azkar eta erraz batean sortzeko tresna andana dugu sarean. Gutxieneko informatika ezagutzekin Interneten parte-hartzaile aktibo eta kolaboratzaile bihur gaitezke. Espazio birtual kolektiboaren parte izan gaitezke. Hartzeaz gain, eman egin dezakegu, nahi badugu. Tresnak eta teknologiak baditugu horretarako. Ezagunenak blogak izan daitezke. Blogak modu sinplean eta arin sor daitezkeen webguneak dira. Interesgarri suerta dakiguken edozer jar dezakegu: artikulu, gogoeta eta hausnarketak biltzen dituzten webguneak dira. Blogen munduan, adierazpen aska- tasuna berezkoa da. Gehi- entsuenetan pertsonalak izaten dira. Norberarenak. Baina Web 2.0ren ezaugarri garrantzitsu bat partekatzen du: elkarrizketa ahalbidetzen duen teknologia da. Blog batean idatzitakoari erantzun egin diezaiokegu. Gure iritzia eman, ekarpenak egin, elkarlanean edukiak sortuz eta elkarrengandik ikasiz: sare sozial bir- tual, eta era berean erreal bat sortuz. Erabiltzaileok sortu eta munduko txokorik ezkutuenean ere Internet bidez atzitu daitezkeen webguneak dira [blogak sortzeko euskarazko tresna bat: www.blogari.net http://www.blogari.net>]. Beraz, Web 2.0 errealitatea da: ikusi, entzun eta irakurtzeaz gain, eduki propioak sor baititzakegu. Sarearen lehen aldaketa sakona adierazten du Web 2.0 kontzeptuak. Lehen itzulia. Lehen eraldaketa. Baina ez azkena.

2.0 iraultza teknologikoaren urrats txiki bat besterik ez da. 2.5 eta 3.0 ere etor daitezke. Eta uste baino lehen ezagutuko ditugu.

WEB2.0ko zerbitzu batzuk:

- Wiki: webgune mota bat da non erabiltzaileek orrialdeak sortu, editatu, ezabatu eta eraldatzea baimentzen den. Horrek wikiak elkar-idazkera bultzatzeko modu egokienak dira.

- Folksonomy: Honekin, interneten informazioa ez dago hierarkizaturik. Bertan informazioa etiketen bitartez bilatu daiteke.

- Audioblogging eta podcasting: Podcast bat RSS jario bitartez gailu mugikor eta ordenagailuetan erreproduzitzeko banatzen den multimedia fitxategia da.