(2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero...

56
RDCA-2001/2002-VII-VIII 603 H) FUERO 1/1999, DE 24 DE FEBRERO, DE SUZESIONS POR CAUSA DE MUERTE TRADUCCIÓN AL ARAGONÉS DE MIGUEL MARTÍNEZ TOMEY * En nombre d’o Rei e como Pre- sidén d’a Comunidá Autonoma d’Aragón, promulgo o presén Fuero, aprebato por as Cortes d’A- ragón, e ordeno que se publique en o «Boletín Ofizial d’Aragón» y en o «Boletín Ofizial de ro Estato», tot ixo de conforme con lo atrazato en l’articlo 20.1 de ro Estatuto d’Autonomía. REQUILORIOS I O esbiellamiento d’o Cuerpo foral de ro Dreito zebil d’Aragón ye un ochetibo nezesario d’a politica lechislatiba d’a Comunidá. A Com- pilazión bichén, orichinata fa ya más de trenta añadas en zercustan- zias mui distintas d’as autuals, á penar d’a suya notable altaria teuni- ca e d’o suyo enzierte en a conser- bazión d’as instituzions d’o Dreito zebil aragonés ta ras chenerazions futuras, resulta güei insufizién e parzialmén inadecuata ta ras nezesi- daz y espeutatibas d’os aragoneses. En o ambito de ro Dreito zebil, que ha confegurato en moldes de tradizión secular reyalidaz tan inti- mas e, de bez, tan dezisibas en a bita sozial como as relazions familiars u ro destín d’os biens d’as presonas cuan plega lur muerte, as interben- zions d’o lechislador no tienden á una ruptura con o pasato, sino más bien á dar satisfazión á nuebas nezesidaz sentitas por o cuerpo sozial ligando armonicamén baluras e instituzions que han determinato istoricamén a traza d’estar aragone- sa con as abaluazions e aspirazions d’o presén. S’entiende asinas que ro nuebo Cuerpo foral de Dreito zebil tienda á incorporar cuanto de bueno e útil bi ha en a Compila- zión, que ye cuasi tot, ta autualizar- lo, desarrollar-lo y completar-lo con * Intérprete Jurado de Francés e Inglés; miembro del Consello Asesor de l’Aragonés.

Transcript of (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero...

Page 1: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

RDCA-2001/2002-VII-VIII 603

H) FUERO 1/1999, DE 24 DE FEBRERO, DE SUZESIONS POR CAUSA DE MUERTE

TRADUCCIÓN AL ARAGONÉS

DE MIGUEL MARTÍNEZ TOMEY*

En nombre d’o Rei e como Pre-sidén d’a Comunidá Autonomad’Aragón, promulgo o presénFuero, aprebato por as Cortes d’A-ragón, e ordeno que se publiqueen o «Boletín Ofizial d’Aragón» yen o «Boletín Ofizial de ro Estato»,tot ixo de conforme con lo atrazatoen l’articlo 20.1 de ro Estatutod’Autonomía.

REQUILORIOS

I

O esbiellamiento d’o Cuerpoforal de ro Dreito zebil d’Aragón yeun ochetibo nezesario d’a politicalechislatiba d’a Comunidá. A Com-pilazión bichén, orichinata fa yamás de trenta añadas en zercustan-zias mui distintas d’as autuals, ápenar d’a suya notable altaria teuni-ca e d’o suyo enzierte en a conser-bazión d’as instituzions d’o Dreito

zebil aragonés ta ras chenerazionsfuturas, resulta güei insufizién eparzialmén inadecuata ta ras nezesi-daz y espeutatibas d’os aragoneses.

En o ambito de ro Dreito zebil,que ha confegurato en moldes detradizión secular reyalidaz tan inti-mas e, de bez, tan dezisibas en a bitasozial como as relazions familiars uro destín d’os biens d’as presonascuan plega lur muerte, as interben-zions d’o lechislador no tienden áuna ruptura con o pasato, sino másbien á dar satisfazión á nuebasnezesidaz sentitas por o cuerposozial ligando armonicamén balurase instituzions que han determinatoistoricamén a traza d’estar aragone-sa con as abaluazions e aspirazionsd’o presén. S’entiende asinas quero nuebo Cuerpo foral de Dreitozebil tienda á incorporar cuanto debueno e útil bi ha en a Compila-zión, que ye cuasi tot, ta autualizar-lo, desarrollar-lo y completar-lo con

* Intérprete Jurado de Francés e Inglés; miembro del Consello Asesor de l’Aragonés.

Page 2: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

Materiales

604 RDCA-2001/2002-VII-VIII

as normas que parexcan más con-formes con os ideyals zebicos e raszercustanzias bitals d’os aragonesese aragonesas de güei e de maitín.

A buxada lechislatiba de des-arrollar de traza sistematica o Drei-to aragonés pertoca á ras Cortesd’Aragón, d’alcuerdo con l’articlo149-1.8ena d’a Constituzión, en l’am-pla entrepetazión emologata por oTrebunal Constituzional, siñalata-mén en a suya Sentenzia 88/1993,de 12 de marzo. Ista buxada deluenga remetida ye a que o presénFuero enzeta, sin prechuzgar agoraa confegurazión zaguera d’o futuroCuerpo foral.

A superior amplaria ye conse-cuenzia d’a finalidá proposata d’a-clarexer, desarrollar e afundir en onuestro Dreito de suzesions, demodo que siga más contina e seguraa suya aplicazión en a prautica. Contot e con ixo, o Fuero no gosa aco-tolar u plegar ta ro limite d’a com-petenzia autonomica en ista mate-ria, sino reglar o que repleca que hade menister, ye oportuno e á con-forme con as zercustanzias. Funda-mentalmén, como s’ha dito, ta acla-rexer, desarrollar e afundir en oDreito en bigor, partindo d’as insti-tuzions reglatas en a Compilazión,completatas as suyas normas conatras que perfilan o suyo alcanze,fan más segura a suya aplicazión uatienden á aspeutos que nezesita-ban nuebas prebisions. Tamién,adotando á ro conchunto d’unabastida de normas chenerals en aque as concretas instituzions trobenlur acomodo natural e armonico,contrebuyindo asinas á que o Dreitozebil d’Aragón aparexca á ros güe-llos de toz como ro Dreito zebilcomún e cheneral en Aragón.

O Codigo zebil seguirá estandosupletorio en materia de suzesionspor causa de muerte, pues a Lei notrata d’escluyir a suya aplicaziónentre nusatros. En reyalidá, os chu-ristas aragoneses se sintioron en osieglo XIX coautors d’o Codigozebil e ni allora ni agora amostro-ron refús á ro mesmo u suszitó ístelur resapio. Por ixo, ye gran o espa-zio que iste Fuero dixa á ras normasd’o Codigo zebil, en conzeuto deDreito supletorio d’alcuerdo conl’articlo 1ero de ra Compilazión.Agora bien, o Fuero precura pribar,por meyo d’a enclusión de normasespezificas, o enserimiento d’aquersprezeutos de ro Codigo que no fanpacha con os prenzipios de ro Drei-to aragonés u deficultan l’aplica-zión u desarrollo d’as suyas institu-zions propias.

O Fuero de Suzesions por causade muerte combibirá, á lo menospor bel tiempo, con a bichén Com-pilazión de ro Dreito zebil d’Aragón(fueras d’os suyos articlos 89 á 142,agora zirconduzitos). Dengún pro-blema espezial no se’n deriba, puesuno y atro fuero forman, sustantiba-mén, o mesmo Cuerpo legal deDreito zebil d’Aragón. Como ye pla-tero, o Fuero de Suzesions se refir-ma en as normas compilatas de bezque contrebuye á lur entrepetazión.Asinas, cuan bel prezeuto d’o pre-sén Fuero (como de cualsiquieratro, por o demás) desiche a mayo-ría d’edá, por exemplo ta atorgarpautos suzesorios, ta atorgar testa-mento olografo u ta estar fiduziario,naturalmén entiende referir-se á ramayoría d’edá de ro Dreito arago-nés, güei reglata en un punto fun-damental en l’articlo 4eno d’a Com-pilazión, que fa mayors d’edá á toz

Page 3: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

H) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte

RDCA-2001/2002-VII-VIII 605

os efeutos á ros que aigan contrayi-to matrimonio, mesmo antis de feras dezigüeito añadas. Antiparti, arti-clos como ro 31 e ro 51 d’o presénFuero (capazidá d’as presonas fesi-cas ta azeutar u refusar, partizióncon menors de catorze añadas uincapazitatos) se replecan comoconcrezión d’as normas e prenzi-pios de ra Compilazión sobre capa-zidá por razón d’edá, relazionsentre aszendiens e deszendiens erelazions parentals e tutelars, queresultan asinas potenziatos e de másasegura aplicazión tamién en belssupuestos no claramén prebistos.

II

O cuerpo d’o Fuero ye estallatoen siete Tetulos. O Primero e másestenso d’els s’adedica á «ras suze-sions en cheneral» e ye o que enmayor mesura replega prezeutosformalmén nuebos que tienen,entre atras, a funzión de furnir á rosmás tradizionals y esenzials o entor-no normatibo apropiato ta ra suyacorreuta entrepetazión, aplicazión yeficazia conformadera d’as rela-zions sozials, de bez que fazilitan oengalze con o Dreito supletorio.

L’orden d’os Tetulos II á VIIsigue o d’a preferenzia d’os modosde delazión, emprenzipiando, portanto, por a suzesión boluntaria.Parexe o coderén en un Fuero queproclama (art. 3) que «o causánespleita d’a más ampla libertá taordenar a suya ... sin más limitesque o respeto á ra lechitima e oschenerals d’o prenzipio standum estchartae».

Drento de ra suzesión bolunta-ria, se trata en primer puesto d’os

pautos suzesorios, que prebalexenfren á ro testamento, ta seguir coníste e, dimpués, con a fiduzia suze-soria, siempre socheta á ra boluntámanifestata en pauto u testamento.Dimpués de bellas normas comunsá ras suzesions boluntarias, se tratanos regles d’a lechitima d’os deszen-diens –limite prenzipal d’a libertáde disposar por causa de muerte—y, en zagueras, a suzesión legal, tacuan no esisten u son insufiziens asdesposizions boluntarias.

III

O articlo segundo enunzia que «asuzesión se defiere por testamento,por pauto u por desposizión d’oFuero». Os pautos suzesorios e rafiduzia suzesoria, fenomenos tanpropios d’o nuestro Dreito, requie-ren una formulazión igualmén pro-pia d’as normas chenerals, que enatros ordinamientos como ro Codi-go zebil, paran cuenta nomás que dero testamento como cauz estrumen-tal de suzesión boluntaria, e sólo queá ro testamento unipresonal, conproscrizión de ro mancomunato ede ra interbenzión normal d’un ter-zero en a ordinazión d’a propia suze-sión; mientres que o testamentomancomunato e a fiduzia suzesoriahan un papel zentral en a nuestrabita churidica. Tamién a esistenziad’a suzesión troncal tien o suyo neze-sario reflexo en o Tetulo Primero.

En iste mesmo Tetulo Primerose troban, asinasmesmo, regles másdetallatos de custions que ya tene-ban belún en a Compilazión, comoa capazidá ta azeutar u refusar, a sus-tituzión legal, a responsabilidá dero ereu u ro consorzio foral.

Page 4: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

Materiales

606 RDCA-2001/2002-VII-VIII

En cuanto á ra sustituzión foral,son conoxitos os problemas e radibersidá d’entrepetazions que hasuszitato l’articlo 141 d’a Compila-zión. S’ha optato por mantener tatoz os supuestos a denominaziónque rezibió ista fegura en 1967 (porconsiderar-la preferible á ra derepresentazión) e reunir toz osregles en un capetulo, o III de roTetulo I, no sin antis comprobar porestallato o funzionamiento d’omecanismo sustitutorio en a suze-sión boluntaria, en a foral e respeutoá ra lechitima. D’ista traza, s’aportaclaridá en a determinazión de cada-guno d’os supuestos y en lurs conse-cuenzias, de bez que se subraya quea sustituzión foral no se da nunca encauso de renunzia u refusamiento dero erenzio por o clamato. O cambeolechislatibo en ista concreta custiónha dato piet á ra desposizión transi-toria cuatrena, que se reclama á roregle cheneral en o suyo cabo pri-mero, pero almite una eszeuzión eno segundo ta supuestos en que cabereplecar que ro efeuto sustitutorio yeconsecuenzia, no simplamén d’a leizirconduzita, sino d’a boluntá d’ocausán y ta no escuentradezir-la.

A responsabilidá de ro ereu,encluyito ro troncal, por as deutas ecargas ereditarias esclusibamén conos biens que reculla de ro caballegato, tradizionalmén calificatacomo «benefizio foral d’imbenta-rio», se mantiene tal como benibaoperando, con bellas aclarazions enaspeutos prauticos y, en particular,se siñala ra bía por a que o ereupodrá esfender os suyos biens fren áros crededors de ro causán e s’esta-tuezen as preferenzias en fabor d’ís-tos respeuto d’os legatarios e os cre-dedors d’o ereu. O perpago d’as

deutas ereditarias por os ereus,tanto antis como dimpués d’a parti-zión, e a mena de responsabilidáque en cada causo lis pertoca yeatro d’os temas que agora rezibenespezial atenzión.

A colazión, como operazión departizión, sigue descansando nomásque en a boluntá d’o disponén. Nopromana por menisterio d’o fuero,que se limita á aportar breus reglesta cuan, en efeuto, a boluntá d’osparticulars aiga ordenato ra suyaprautica sin endicar-ne d’atras.

De a partizión propiamén dita,se regla con detallo ra interbenziónde menors de catorze añadas u inca-pazitatos, asinas como a de menorsmayors de catorze añadas, data rafrecuenzia d’istas situazions en abita churidica e ra combenienzia dera mayor claridá e seguranza en omodo d’operar en ellas. Tamién s’a-tiende á ras entredizions de partir eos pautos de no estallamiento, limi-tando-los en o tiempo, e á ra parti-zión prauticata por o causán u rosuyo fiduziario.

O «consorzio foral», reintroduzi-to en a Compilazión de 1967 dim-pués de benzer bels dandalos, yemantenito en iste Fuero en os ras-gos fundamentals, pero adibindoprezisions inspiratas en as nezesidazde ra prautica tanto en a prebisiónd’os feitos que l’orichinan como ena determinazión d’os suyos efeutos.En particular, parexe clamata á aberaplicazión asobén a premisión dedeseparazión d’un consorte por osenzillo meyo de declarar a suyaboluntá en escritura publica, con oque tenerban fázil soluzión bellassituazions indeseyatas mesas dereliebe por bels autors.

Page 5: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

H) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte

RDCA-2001/2002-VII-VIII 607

IV

A Compilazión diseñó una regu-lazión de conchunto d’a suzesiónpauzionata, construyita sobre osricos materials de ra esperenzia isto-rica con l’aduya d’aportazions dotri-nals inspiratas en atros ordinamien-tos que, como l’aragonés, losreconoxen e respetan como espre-sión de libertá zebil de lurs atorga-dors. O presén Fuero incorpora eno suyo Tetulo II, en o sustanzial,aquella regulazión, que ha serbitomesmo de referenzia á atros lechis-ladors, enamplando formalmén oambito d’os pautos en no binculan-do-los en dengún causo á l’atorga-miento d’achustes matrimonials, debez que la enrique con nuebos desa-rrollos más detallatos.

Se distingue, en concreto, a ins-tituzión á fabor de l’achustán, quepuede estar «de presén» u «ta dim-pués de ros días», a instituzión rezi-proca, o pauto á fabor de terzero yos pautos de renunzia. Á totas ixasmodalidaz, pero sobre tot á ras pri-meras, s’adedican prezeutos que fai-gan más clara a posizión churidicad’unos e atros en as distintas fasesd’iste complexo fenomeno suzeso-rio e as consecuenzias d’os diferensebentos que pueden acayezer conposterioridá á l’atorgamiento.

V

O Tetulo III, «De a suzesión testa-mentaria», s’ubre con unas desposi-zions chenerals condizionatas, enbuena mida, por o reflexo que neze-sariamén proyeuta sobre ellas a fegu-ra d’o testamento mancomunato. Sinatender á ista modalidá testamenta-ria, que ye en a prautica con muito ra

más común, no puede normar-se detraza combenién en o nuestro Dreitoni a capazidá, ni as formas ni a entre-petazión d’as desposizions. Merexesiñalar-se o prezeuto que endica osrequisitos de forma de ro testamentomancomunato olografo, desichindoos que han parexito minimos impres-zindibles ta posibilitar en a reyalidál’atorgamiento d’istos testamentos,sin mingua d’a seriedá e libertá d’aboluntá d’os dos testadors. Por odemás, s’han introduzito prebisionssobre lumero e capabilidá d’os testi-gos testamentarios ta cuan aiga demenister lur interbenzión, mante-nendo ro regle de prenzipio contra-rio á ista nezesidá bichén dende1985.

No ha parexito nezesario mante-ner a fegura d’o testamento debánde capellán, á penar d’a suya indu-dable antiguidá istorica. A suya utili-dá ye güei pro limitata, suszita belsdandalos en a demba d’a seguranzachuridica y estarba pro difícil, cuanno imposible, fer-lo plenamén com-patible con o prenzipio constituzio-nal de no discriminazión por razónde relichión.

Os articlos espezificamén adedi-catos á ro testamento mancomuna-to no son guaires, pero toz els con-tienen bella nobedá. A más aparénye a que almite l’atorgamiento d’is-tos testamentos por cualsiquiera dospresonas, «sigan u no conyugues upariens», mientres que a Compila-zión desichiba a condizión de con-yugues. Ye una obredura que pare-xe adecuata á ra reyalidá presén debez que refirmata en a esperenziaistorica, pues os decumentos debarios sieglos amuestran, anque nocon gran frecuenzia, a prautica d’otestamento mancomunato tamién

Page 6: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

Materiales

608 RDCA-2001/2002-VII-VIII

entre presonas no casatas entreellas. A instituzión reziproca entreatorgadors, d’atro costato, e asinas-mesmo a esferenzia de lo atrazatoen a Compilazión, no produzirá osefeutos de «pauto á ro más bibién»salbo que asinas lo aigan estatuezitoos testadors, seguntes parexe o másconforme ta respetar lur berdaderaboluntá. Sobre l’abdicazión unilate-ral de ro testamento, custión decutio disputata, s’ha buscato aco-plar a mayor libertá de ra mesma–salbo en o causo d’as desposizionscorrespeutibas— con a leyaltá debi-ta á l’atro atorgador, á qui cal dar áconoxer l’abdicazión ta que obre, siquiere, en consecuenzia. Por ixodesiche que en tot causo –bi aiga uno pas clausulas correspeutibas—l’abdicazión u modificazión unilate-ral se faiga en testamento ubierto eque ro notario la comunique á l’a-tro testador, fendo serbir os datosque nezesariamén ha de proporzio-nar-li ro abdicador. Ye tamiénnueba ra norma que atiende á rasdesposizions de biens entre bibospor parti d’os testadors, ta pribarque por iste meyo se dixen indreita-mén sin efeuto desposizions corres-peutibas que no poderban abdicar-sen u ta atrebuyir á ra desposiziónos efeutos de l’abdicazión, tot ixosin embelecar o trafico de biens e aseguranza d’os terzers alquiridors.

A dotrina de ra no balgua d’ostestamentos tien contornos muitoborronutos en o Codigo zebil, datal’ausenzia d’un rechimen legal pro-pio e ro recurso nezesario, pero noplenamén satisfatorio, á ras normasditatas ta ros achustes en iste Cuer-po legal. Por ixo, ha parexito útildistinguir en iste Fuero dibersas cla-ses de no balgua d’os testamentos y

as desposizions testamentarias, e rasconsecuenzias de cadaguna d’ellas,con endicazión d’as correspondiensaizions. Ta ra distinzión d’os causosen que opera una u atra clase denulidá (a que, por probocar aziónimprescriptible, a dotrina alcasoprefiera denominar de «inesisten-zia», u aquella atra en que l’aziónzirconduze á ras quinze añadas), ubien l’anulabilidá, cal parar cuentaque os requisitos e formalidaz d’ostestamentos e de ra boluntá testa-mentaria bienen estatuezitos detraza predominán en o Codigozebil. Son as consecuenzias de l’au-senzia u infrazión d’os requisitos loque espezialmén regla iste Fuerocon rechimen espezifico, atenden-do primordialmén á ra pondera-zión d’os intreses en chuego e á raseguranza churidica, que ye de cre-yer queda reforzata ya por o simplefeito de ra esistenzia d’una regula-zión foral que premite saper á quéreclamar-se en cada causo. Tamiénl’abdicazión d’o testamento s’hareglato de manera más reyalista queen o Codigo, siguindo sustanzial-mén as endicazions d’a churispru-denzia.

VI

A fiduzia suzesoria, ocheto d’oTetulo IV, ye un estrumento á roserbizio de ra ordinazión d’a suze-sión de qui ya ha fenezito que tienun notorio enradigamiento e cutia-no uso entre nusatros. De traza simi-lar á ro que s’ha feito en o testa-mento mancomunato, tampó ta ronombramiento de fiduziario no serequiere a condizión de conyugueni binclo de parentesco. Se declarad’a manera más terminán que, á tozos efeutos forals, a delazión d’oerenzio no s’acatará produzita dica

Page 7: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

H) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte

RDCA-2001/2002-VII-VIII 609

o momento de ra execuzión d’afiduzia u de ra estinzión d’a mesma,e s’atiende con detallo á bels pro-blemas que ra prautica beniba siña-lando, mui en particular os relati-bos á l’almenistrazión e desposiziónd’os biens mientres o erenzio yependién d’asinazión e, por tanto,nezesariamén chazén. S’han mesolimites temporals á ixa situaziónsiñalando plazo de zirconduzión áro fiduziario ta ro cumplimientod’o suyo encargo, si bien, en aten-zión á una reyalidá á saper quéenradigata, ta cuan o unico fiduzia-rio nombrato siga ro conyugue d’ocausán o suyo nombramiento s’en-tenderá feito de por bita e podráexecutar o encargo en o suyo pro-pio testamento.

A procupazión por o eficaz cum-plimiento d’o encargo se traduzetamién en dibersas desposizionsreferitas á ra fiduzia coleutiba,encluyita a que aprezia renunzia d’asuya condizión por qui, requeritonotarialmén u chudizial, no azeutaro cargo, u ra que premite o cum-plimiento en bels causos, anquenomás quede que uno d’os fiduzia-rios nombratos.

VII

O Tetulo V, «Normas comuns áras suzesions boluntarias» tien, enun campo más limitato, funziónsimilar á ra d’o Primero en o ambi-to total de ro Dreito de suzesions.Se perfilan as feguras d’o ereu e rolegatario asinas como bellas de lursmodalidaz, s’aportan regles supleto-rios u entrepetatibos d’as desposi-zions boluntarias e s’atiende á belsatros aspeutos en que caperba

dudar sobre ro alcanze de ra libertád’os atorgadors.

Ta tot ixo s’han tenito en cuentacomo prezedens bellas normas con-tenitas en os proyeutos aragonesesanteriors á l’Apéndiz de 1925. Odreito d’acrexer se considera alaze-tato sólo que en a boluntá de ro dis-ponén en atorgando clamamientosconchuntos, siguindo ra tradizióndotrinal aragonesa; tradizión asinas-mesmo determinadera de ro regleque premite á ro legatario de cosazierta e determinata esistén en oerenzio prener posesión d’ella porel mesmo e aconsiguir a suya inscri-zión estando inmueble, en oRechistro d’a Propiedá. Se reculletamién a esclusión de ra reserbalegal de biens (á ra que tanto l’A-péndiz como ra Compilazión abio-ron de referir-sen ta refusar l’aplica-zión de ro Codigo zebil), que sólose produze que por espresa deter-minazión boluntaria que siñale ossuyos regles.

VIII

O Tetulo VI ye adedicato á ralechitima. S’han mantenito os ras-gos fundamentals de ro sistemalechitimario istorico en a traza enque se plasmó en a Compilazión,con bels retoques faborables á ramayor libertá de disposar e unadetallata regulazión que pribe oenserimiento de normas de roCodigo zebil que, en ista materiaencara más que en atras, correspon-den á un sistema de raso distinto.

Por tanto, a lechitima, comolimite de ra libertá de disposar deque gozan os aragoneses, sigueestando lechitima coleutiba á fabor

Page 8: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

Materiales

610 RDCA-2001/2002-VII-VIII

d’os deszendiens, no bi ha máslechitimarios que els, e ro causánpuede con a mesma normalidátanto dixar os biens nomás que áuno d’els (ye de dar que tamién á ronieto en bibindo ro fillo), comodestribuyir-los en forma tendenzial-mén igualitaria, tot ixo seguntes osuyo criterio.

A innobazión más bistera consis-te en a reduzión de ra porziónlechitimaria á ra metá de ro cabal,en puesto d’os dos terzers en queconsistiba antis. S’atiende asinas áras bozes, prozedens sobre tot deros ambiens urbanos, que deman-daban mayors posibilidaz ta fabore-xer á ro conyugue con os biens ques’alquirioron en o matrimonio,espezialmén cuan no son importansos que á ra suya bez s’eredoron e,antiparti, se pagó en o suyomomento a formazión d’os fillos es’aduyó sustanzialmén á lur bienes-tar economico cuan s’independiza-ron; agora bien, no se güega ramayor libertá á ista fin espezifica,sino que queda ubierta á ras baria-das zercustanzias e motibazions decada causán.

En considerazión á ro biduo,antimás, s’introduzen á ro suyofabor bellas desbiazions en os reglessobre reduzión de liberalidaz eintanchibilidá cualitatiba de ralechitima. Se define con prezisiónquí son lechitimarios de grau prefe-rén, pues d’ista condizión pende ralechitimazión ta l’azión de reduziónde liberalidaz (u de lesión de ralechitima coleutiba, si atendemos ára suya causa) ye a prenzipal ques’ofrexe á ros lechitimarios cuan ocausán ha disposato crebantandoros limites forals. En efeuto, anti-más d’estar a que prozede cuan o

conchunto d’os deszendiens no haperzibito benefizios en cuantía á romenos de ra metá de ro cabal com-putable, ye ra unica que, en o suyocauso, pertoca á ros lechitimariosde grau preferén que aigan estatopreteritos de traza intenzional uescluyitos de traza boluntaria.

Tamién en o supuesto d’infra-zión de ra intanchibilidá cualitatibade ra lechitima por aber-la atrebuyi-to ro causán en biens no legatos asconsecuenzias se reglan con refe-renzia á l’azión de reduzión, peroen ista materia, antimás, se determi-nan con ficazio os grabámens pre-mititos e ros entreditos sobre a lechi-tima, a consecuenzia de que rograbámen pueda aber-se por nomeso en o segundo causo, e ras cla-matas «cautelas d’ozión compensa-toria», sochetas a limites pro estritos.

S’ha pribato ro conzeuto de«lechitima formal», una nobedá dera Compilazión, que no parexe queaiga puesto cumplir a funzión siste-matizadera e d’ausilio á ra entrepe-tazión que caleba asperar d’ella. Nobi ha, por tanto, un deber de nom-brar u ementar á dengún lechitima-rio en o auto de desposizión mortiscausa. A preterizión s’ha reglatod’alcuerdo con a que s’entiendedebe estar a suya funzión propia eno nuestro Dreito, que ye pribar queo lechitimario de grau preferénquede escluyito d’o erenzio sinaber-ne quiesto ro causán, comoconsecuenzia de que íste, en dispo-sando, esconoxeba ra esistenzia dero lechitimario u ra suya condiziónde tal, en particular por aber naxitodimpués, creyer o causán que yerafenezito u esconoxer que yera des-zendién suyo. En istos causos, olechitimario preterito tien dreito á

Page 9: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

H) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte

RDCA-2001/2002-VII-VIII 611

una porzión en o cabal legato igualá ra de ro menos faborexito por ocausán, salbo que preterito aigaestato ro unico u toz os lechitima-rios de grau preferén, causo en quese produze a delazión abintestatode tot ro cabal legato, fueras de queaiga estato desinato ereu u legatariobel atro deszendién.

Istas consecuenzias son seme-llans á ras prebeyitas en a Compila-zión, pero no asinas os supuestos.En particular, ta cuan a preteriziónsiga intenzional, —cosa que, anti-más, se presume— dengún dreito uazión espezificos no naxen ta ro asi-nas escluyito por a omisión de totaatrebuzión e menzión á ra suyafabor. Menzión, por o demás, que taestar sufizién á efeutos de pribar apreterizión, basta en cualsiquierparti u clausula de ro testamento uescritura, mesmo sin desposiziónbeluna u esclusión espresa.

Por consiguién, a esclusiónespresa, como a preterizión inten-zional, no ha de produzir atros efeu-tos que, en o suyo causo, o dreito áreclamar a lechitima coleutiba frená terzers, efeuto que no ye, propia-mén, de ra preterizión u esclusión,sino de ra lesión de ra lechitima. Aesclusión boluntaria d’un lechitima-rio sin nezesidá d’alegar causa belu-na tien, manimenos, atros efeutoscuan ye asoluta, ye dizir, cuan o dis-ponén espresa a suya boluntá dequitar á lo escluyito tot dreito en asuzesión, o que li bieda en efeuto (esalbo que afeute á toz u á l’unicolechitimario) mesmo ro dreito ásuzeder abintestato e de ro d’exer-zitar l’azión de lesión, en os queserá sustituyito por a suya retaliniade deszendiens si en tenese.

Puesto que en o Dreito aragonéss’ha puesto, dende fa sieglos, esclu-yir d’o erenzio á bel u bels de rosfillos sin dixar-les, alcaso, nomásque ra manda simbolica de rosfamosos zinco sueldos u formulassimilars, ya se repleca o muito dis-tinto e limitato chuego de ra des-eredazión propiamén dita en anuestra bita churidica. Ye de supo-sar que se seguirá mantenendo entan estreitos limites, pues sólo pare-xe aber sentito prautico cuan o cau-sán quiere escluyir d’o erenzio á tozu á l’unico deszendién, finalidá queno podrá lograr si no concorre y, eno suyo causo, se preba, beluna d’ascausas tasatas ta ixo. Nomás que poriste camín se puede plegar á loeszeuzional resultato de ra estinziónde ra lechitima coleutiba.

En tot causo, as consecuenziasserán as de ra esclusión asoluta.

Zarra o Tetulo «De ra lechitima»una curta referenzia á ro dreito d’a-limentos que, en bels causos e detraza susidiaria respeuto d’atrasobligazions alimentizias, puedenaxer á fabor de ros lechitimariosde grau preferén, mantenendo-seasinas, en o esenzial, o prezeuto dera Compilazión con bellas prezi-sions e restrizions.

IX

Ta ro causo de que falte, total-mén u parzial, a ordinazión bolun-taria de ra suzesión, se da ra «suze-sión legal», ocheto de ro Tetulo VII.Se considera preferible parlar de«suzesión legal» en puesto de suze-sión intestata u abintestato, abendocuenta de ra posible esistenzia depautos suzesorios. A regulazión ye

Page 10: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

Materiales

612 RDCA-2001/2002-VII-VIII

formalmén completa, sin de remi-sions á ro Dreito supletorio, conpocas bariazions respeuto de roDreito ya bichén, pero con desarro-llo más detallato que fazilite ra suyaaplicazión.

Naturalmén, s’ha conserbato rasuzesión troncal, calificata espresa-mén como unibersal. As suyas nor-mas, encara que con una atra for-mulazión, no distan guaire de rasanteriors, anque limitando bellacosa os supuestos. Ta cuan prozeda,a prebisión sobre a suya constanziaen as declarazions d’ereus abintes-tato fazilitará fer baler lurs dreitostroncals. S’ha preszindito de rorecobro de dote y excrex por o totaldesuso d’istos institutos, pero semantiene o de liberalidaz feitas áfabor de deszendiens u chirmans.

Por o demás, a suzesión d’os des-zendiens e, respeuto de ros biens notroncals ni recobrables, a fabor deros aszendiens, o conyugue y roscolaterals queda reglata sin altera-zión de fondo, con o mesmo limitede lo cuatreno grau e l’anteposiziónde ro conyugue á toz os colateralsque lo reparo de ro Codigo zebil de1981 introduzió en Aragón. Encaraque l’abaluazión d’iste criterio, per-feutamén asumito en ambiens ziu-dadanos, quizau difiera en as distin-tas redoladas d’Aragón, a esistenziade normas propias ta ros biens tron-cals lo fa adecuato ta toz.

Se mantiene ro clamamiento áfabor de ra Comunidá Autonomaen defeuto de tota atra presona cla-mata á ra suzesión, tal como deter-minó ro Fuero 4/1995, de 29 demarzo, asinas como ro clamato Pre-bilechio d’o Espital d’a NuestraSiñora de Grazia u Probinzial de

Zaragoza, en atenzión á ro razona-ble d’ista tradizión secular.

X

A «Parti zaguera» de ro Fueroconsiste en una desposizión adizio-nal, diez desposizions transitorias,una senzilla pero fundamental des-posizión zirconduzidera e dos des-posizions zagueras.

S’ha cudiato en as desposizionstransitorias de fazilitar o transitod’o fuero zirconduzito ta istenuebo, partindo de ro regle chene-ral que sozmete as suzesions porcausa de muerte á ro fuero bichénen o momento de ra obredura de rasuzesión. As atras son eszeuzions umodalidaz d’ísta ta causos particu-lars, que tienden á mantener a bal-gua y eficazia de ros autos de despo-sizión e tamién á produzir efeutosinmediatos en bels fenomenos quese desarrollan en un tiempo posi-blemén luengo, como ra suzesiónpauzionata, o consorzio foral u rafiduzia suzesoria.

Antis s’ha aludito, en fendo refe-renzia á ra sustituzión legal, á radesposizión transitoria cuatrena,que contiene regle espezial ta unoscasos asinasmesmo espezials. En otocante á ra desposizión transitoriadezena, sobre preterizión, alcaso nofuese impreszindible, pues a entre-petazión menaba en o Dreito de raCompilazión ta ro mesmo regle quero más claramén espresato en o pre-sén Fuero, pero s’ha consideratoprudén ficar-la ta espazar tota posi-ble duda.

A desposizión zaguera primerada una nueba redazión á ro Tetulo

Page 11: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

H) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte

RDCA-2001/2002-VII-VIII 613

Preliminar de ra Compilazión de roDreito zebil d’Aragón, ye dizir, ostres primers articlos d’ísta. A finali-dá ye espresar con mayor rigor echusteza ro sistema de fuens de roDreito zebil d’Aragón, ta ro quetien competenzia plena ra Comuni-dá Autonoma en bertú de ro cabozaguero de l’articlo 149-1.8.ª de raConstituzión. A nueba redazión res-peta á preset o testo anterior d’istosarticlos, que ye de notable altariateunica e ye bien alazetato en anuestra cultura churidica, modifi-cando-lo en o nezesario ta espresarmillor o sistema ya esistén comoconsecuenzia de ros cambeos ope-ratos por a Constituzión e ro Estatu-to d’Autonomía.

Resulta cuan menos oportunaista modificazión de ro texto de roTetulo Preliminar de ra Compila-zión, de bez que s’apreba ro primerfuero aragonés de Dreito zebil dis-tinto e fueras de ra Compilazión,pues seguntes l’articlo primero d’ís-ta, en a suya redazión anterior, que«constituyen o Dreito zebil d’Ara-gón ... as desposizions d’ista Compi-lazión...» parexeba dar á entenderque no bi ha ni puede aber-bi atrofuero aragonés de Dreito zebil quera propia Compilazión. Espresión,por tanto, trafucadera, que dentrar-ba en escuentradizión con a esisten-zia de ro presén Fuero e as posiblesiniziatibas futuras de ro lechisladoraragonés.

As fuens s’anumeran agora en ocabo primero de l’articlo primerode traza dreita e sintetica, dixando áros articlos siguiens, como ya alcu-rre en o testo que se zirconduze, adeterminazión d’a suya cherarquíae relazions. En o cabo segundo dero mesmo articlo se siñala ra forma

en que ro Dreito estatal autúa comosupletorio en o ambito de ro Dreitozebil aragonés, respetando, por odemás, plenamén, como no podebaestar d’atra manera, os ambitoscompetenzials estatuezitos en aConstituzión y en o Estatuto d’Au-tonomía.

En os articlos segundo e terzeros’aclara que no bi ha más normasimperatibas u entredizideras aplica-bles en o Dreito zebil d’Aragón —limites, en consecuenzia, tanto dero costumbre como de ro prenzipiostandum est chartae— que ras del’Ordinamiento churidico aragonése ras superiors á ro mesmo, ye dizir,a Constituzión; pribando asinas beldandalo entrepetatibo á ro quealcaso s’ampraba ro testo antisbichén, que estió redautato en abastida churidica preconstituzional.Naturalmén, en o campo de ra com-petenzia d’o Estato, as normasimperatibas de ro Codigo zebil e deras demás leis estatals produzirán ossuyos efeutos propios, conforme áro sistema de fuens estatal; pero yeigualmén claro que as normas de roCodigo zebil u d’atras leis d’o Esta-to, en cuanto autúan como supleto-rias de ras aragonesas en o ambitode ra esclusiba competenzia auto-nomica, operan nomás en defeuto,no sólo que de lei, sino que tamiénde costumbre e dimpués de queesplegue toz os suyos efeutos oprenzipio standum est chartae, yedizir, en a traza endicata en o cabo2 de l’articlo 1ero.

Ta propiziar, mesmo en limitatamida, una mayor aplicazión de rasnormas consuetudinarias, en o arti-clo 2ndo de ra Compilazión se sustitu-ye a espresión «a suya conoxenzia»por a de «as suyas propias imbestiga-

Page 12: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

Materiales

614 RDCA-2001/2002-VII-VIII

zions», que ye a que proposaban tozos proyeutos de Compilazión feitosen Aragón en os años sisanta. Anquebien podeba replecar-se que ra suyaconoxenzia encluyiba a reyalizaziónde imbestigazions ta formar-lo, aimbitazión más clara á ros chuezes etrebunals á imbestigar con os meyosque ras leis de prozedimiento lisbrindan a bichenzia d’un costumbreye alcuerde, de bez, con a crexiéniniziatiba que ban asumiendo legal-mén en os prozesos zebils e con acombenienzia de que no dixen d’a-plicar-sen, cuan prozeda, costum-bres reyalmén esistens.

Ta rematar, a Desposizión zague-ra segunda prebeye una vacatio legissuperior á la ordinaria, que s’haestimato combenién data l’amplariae traszendenzia de ro Fuero ta quera soziedá e ros profesionals de roDreito puedan conoxer de trazasufizién o alcanze de ras nuebasnormas.

TETULO PRIMERO

De as suzesions en cheneral

CAPETULO PRIMERO

DESPOSIZIONS CHENERALS

Articlo 1.—A suzesión por causa demuerte

A suzesión por causa de muerteye a ordinazión d’o destín d’as rela-zions churidicas d’una presona espi-ritata que no s’acotolen por a suyamuerte y no sigan sochetas á reglesdistintos. En os pautos suzesoriosbels efeutos d’a suzesión mortiscausa s’abanzan á ra muerte d’o ins-tituyén.

Articlo 2.—Modos de delazión

1. A suzesión se defiere por tes-tamento, por pauto u por desposi-zión d’o Fuero.

2. Os distintos modos de dela-zión son compatibles entre els.

Articlo 3.—Ordinazión boluntaria

O causán espleita d’a más amplalibertá ta ordenar a suya suzesiónpor pauto, por testamento indibi-dual u mancomunato, u por meyod’uno u más fiduziarios, sin máslimites que o respeto á ra lechitimae os chenerals d’o prenzipio stan-dum est chartae.

Articlo 4.—Suzesors por causa de muer-te

1. Os clamamientos suzesoriospueden fer-sen á tetulo unibersal uparticular; en os primers se suzedeen a totalidá u en una parti alicotad’o patrimonio d’o fenezito, mien-tres que en os segundos se suzedeen biens u dreitos determinatos.

2. Os suzesors por causa demuerte pueden estar ereus, legata-rios u suzesors á tetulo particularpor desposizión foral.

3. Ye tamién legatario qui rezibed’o disponén bel dreito que noforma parti d’o erenzio.

Articlo 5.—Momento e puesto d’obre-dura d’a suzesión

1. A suzesión s’ubre en omomento d’a muerte d’o causán, yen o puesto d’o suyo zaguer domi-zilio.

2. Si se duda, entre dos u máspresonas clamatas á suzeder-sen,quí d’ellas ha muerto primero, oque sostienga ra muerte anteriord’una presona u d’una atra debe

Page 13: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

H) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte

RDCA-2001/2002-VII-VIII 615

prebar-la; á manca de preba, se pre-sumen muertas en o mesmo mo-mento y no se fa ra trasmisión dedreitos d’uno á otri.

Articlo 6.—Momento d’a delazión

1. A suzesión se defiere en omomento d’o fenezimiento d’ocausán.

2. En a suzesión baxo condiziónsuspensiba, a delazión se ferá á otiempo de cumplir-se a condizión.

3. En os clamamientos suzesi-bos, si s’ha tramullato o clamamien-to anterior, a suzesión se da comodeferita á o sustituto á o tiempo d’ofenezimiento d’o causán. No aben-do-se tramullato o clamamientod’antis, a nueba delazión se fa cuanespirite o ereu prezedén u d’atratraza s’acotole ro suyo dreito.

4. En a suzesión por achuste yen a fiduzia, o momento d’a dela-zión se riche por as suyas normasrespeutibas.

Articlo 7.—Alquisizión d’o erenzio

1. O clamato á tetulo d’ereuque azeuta o erenzio alquiere osbiens e dreitos d’o mesmo, se surro-ga en as obligazions d’o causán equeda artato á cumplir as cargasereditarias, tot ixo dende o momen-to d’a delazión.

2. En o erenzio deferito porpauto suzesorio es efeutos trasmisi-bos penden en o pautato, sin quedimpuesas d’a muerte d’o instituyénse requiera nueba azeutazión d’o ins-tituyito que interbenió en o pauto.

3. O suzesor á tetulo particularalquiere o suyo dreito dende omomento d’a delazión, sin perchu-dizio d’a posibilidá de refusar-lo.

Articlo 8.—Ineficazia d’o clamamientoboluntario

1. Cuan resulte ineficaz un cla-mamiento boluntario, no bi aigasustituto d’o mesmo caráuter uforal ni se dé o dreito d’acrexer, aporzión bacán d’o clamato á eredarpasará á os ereus forals d’o causán esi se trata d’un legato se refundirácon a masa d’o erenzio.

2. Qui ereda como consecuen-zia d’a ineficazia d’un clamamientoboluntario, anque siga como ereuforal, queda socheto á ras mesmasmodalidaz, limitazions e obligazionsimposatas á o primeramén desina-to, salbo que sigan puramén preso-nals d’íste u que o disponén ese pre-bisto una atra cosa.

Articlo 9.—O erenzio chazén

1. Dende a obredura d’a suze-sión dica l’azeutazión d’o clamato oerenzio manca de tetular.

2. L’almenistrazión d’o erenziochazén pertocará á ra presona queese desinato, en o suyo causo, o cau-sán.

3. Á manca d’almenistrador osclamatos como ereus podrán reyali-zar esclusibamén autos posesorios,de conserbazión, de costodia e d’al-menistrazión d’o erenzio. Ditosautos por els solos no implican l’a-zeutazión d’o mesmo.

4. Asinas mesmo, os clamatoscomo ereus podrán demandar onombramiento d’un almenistradorchudizial d’o erenzio d’alcuerdocon o estatuezito en as leis proze-sals.

5. A situazión churidica d’oerenzio chazén en os causos de fidu-zia se rechirá por as suyas normaspropias.

Page 14: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

Materiales

616 RDCA-2001/2002-VII-VIII

CAPETULO II

CAPAZIDÁ Y ENDINIDÁ TA SUZEDER

Articlo 10.—Capazidá suzesoria d’aspresonas fesicas

1. Tienen capazidá suzesoriatotas as presonas naxitas u conzebi-tas en o tiempo d’a obredura d’asuzesión e que perbiban á o causán.Manimenos, en a suzesión bolunta-ria puede disposar-se á fabor d’osfillos agún no conzebitos de preso-na determinata biba en o tiempod’a obredura d’a suzesión.

2. Fueras de preba en contra-rio, se presumirá conzebito en otiempo d’a obredura d’a suzesión oque naxca antis d’os treszientosdías siguiens á o fenezimiento d’ocausán.

3. Si o causán ha espresato endebita forma ra suya boluntá defecundazión asistita post mortem cono suyo material reprodutor, os fillosasinas naxitos se considerarán con-zebitos en o tiempo d’a obredurad’a suzesión siempre que se cum-plan os requisitos que a lechislaziónsobre ixas teunicas de reproduziónestatueze ta determinar a fillazión.

Articlo 11.—Clamamientos á fabor deno naxitos

O erenzio deferito á fabor d’unencara no naxito, siga conzebito uno, se meterá en almenistrazión,con sochezión á os regles d’o eren-zio baxo condizión suspensiba.

Articlo 12.—Capazidá suzesoria d’aspresonas churidicas

1. Tienen capazidá suzesoria aspresonas churidicas costituyitaslegalmén en o tiempo d’a obredurad’a suzesión.

2. Si o causán, en a suya despo-sizión por causa de muerte, creya uordena creyar una presona churidi-ca que sólo quede costituyita legal-mén que dimpués d’a obredura d’asuzesión, ísta tendrá capazidá taalquirir as atrebuzions patrimonialsordenatas por o causán dende quetienga presonalidá, pero os efeutosse retrotrayerán á o momento d’adelazión.

Articlo 13.—Causas d’endinidá

Son incapazes de suzeder porcausa d’endinidá:

a) Es pais que albandonasen,prostituyisen u corrompesen á ossuyos deszendiens.

b) O que fuese condenato poraber atentato cuentra ra bita d’o cau-sán, d’o suyo conyugue, deszendiensu aszendiens, cuentra ra bita d’ofiduziario u cuentra ra bita d’otri cla-mato á ro erenzio a muerte d’o cualfaborexca en a suzesión á ro endino.

c) O que fuese condenato ápena d’inabilitazión espezial ta roexerzizio d’os dreitos de patriapotestá u autoridá familar, tutorío,guarda u acullimiento familiar en assuzesions d’as presonas ta ras querecutirá la pena e lurs deszendiens.

d) O que fuese condenato poracusazión u denunzia falsa cuentrao causán u o fiduziario, en relazióncon un malalzau ta o cual a Lei siña-le una pena grieu.

e) O ereu mayor d’edá que,sapedor d’a muerte biolenta d’ocausán, no’n ese dato notorío dren-to d’un mes á ra chustizia, cuan ístano ese autuato ya d’ofizio.

f) O que, con menaza, frau ubiolenzia, obligase á o causán u á ofiduziario á atorgar, abdicar u modi-ficar as desposizions suzesorias.

Page 15: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

H) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte

RDCA-2001/2002-VII-VIII 617

g) O que por iguals meyos em-pachase á otri atorgar pauto suzeso-rio, testamento u auto d’execuziónd’a fiduzia, u abdicar u modificar osque tenese feitos, u suplantase, ama-gase u alterase atros posteriors.

Articlo 14.—Momento ta calificar acapazidá

1. Ta calificar a capazidá suzeso-ria s’atenderá á o tiempo d’a dela-zión.

2. En os causos b), c) y d) del’articlo de debán s’asperará á quese dite a sentenzia firme, y en o e) áque trascorra o mes siñalato ta radenunzia.

Articlo 15.—Efeutos d’a endinidá

1. As causas d’endinidá suzeso-ria produzirán efeuto cuan lasimboquen presonas que resultar-ban faborexitas en a suzesión, si sedeclarase a endinidá, pero, unabegata declarata, os suyos efeutos seretrotrayerán á o tiempo d’a dela-zión.

2. A endinidá declarata priba áro endino d’o erenzio u legato y, eno suyo causo, d’a condizión delechitimario.

Articlo 16.—Deber de restituzión

O endino de suzeder que esedentrato en posesión d’os biens d’oerenzio u d’o legato tendrá que tor-nar-los con as suyas azesions e contoz os fruitos e rendas que en aigaperzibito.

Articlo 17.—Reabilitazión d’o endino

1. As causas d’endinidá suzeso-ria no abrán efeuto si o causán,conoxendo-las, fa desposizions áfabor de ro endino, se reconziliacon el u li perdona en escritura

publica. A reconziliazión e o per-dón serán inabdicables.

2. O fiduziario podrá dixarineficazes as causas d’endinidá poros mesmos autos que o causán,salbo que íste expresamén le’n aigaentredito.

Articlo 18.—Zirconduzión de l’azión

L’azión declaratiba d’a endinidázirconduzirá trascorritas zinco aña-das dende que ro endino de suzedersiga en posesión d’o erenzio u legato.

CAPETULO III

SUSTITUZIÓN FORAL

Articlo 19.—Conzeuto

Fueras de prebisión en contrariod’o disponén, os deszendiens d’unclamato á tetulo unibersal u par-ticular u lechitimario de grau prefe-rén ocupan o puesto d’íste en asuzesión u en a lechitima por susti-tuzión foral en os causos prebistosen iste Fuero.

Articlo 20.—Ambito

1. A sustituzión foral puede dar-se en a suzesión boluntaria y en aforal, asinas como en a lechitima.

2. A sustituzión foral se da en alinia deszendén, pero no en l’aszen-dén. En a linia colateral sólo se daque en fabor d’os deszendiens dechirmans, bien sigan de dople bin-clo, bien d’un solo costato.

Articlo 21.—Suzesions boluntarias

1. En as suzesions boluntarias asustituzión foral se da cuan o clama-to ha premorito u ye estato declara-to ausén u endino de suzeder.

Page 16: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

Materiales

618 RDCA-2001/2002-VII-VIII

2. A sustituzión foral se produzeen fabor d’os deszendiens, sin limi-tazión de grau, d’o sustituyito que ára suya bez siga deszendién u chir-mán d’o causán.

3. Es sustitutos que reziban aporzión d’o clamato á ro erenziodeclarato ausén deberán cumplir asobligazions que imposa ra normati-ba sobre l’ausenzia.

Articlo 22.—Suzesión pautata

Os regles de l’articlo de debánson d’aplicazión á ra suzesión pau-tata, salbo en o causo de premo-rienzia d’o instituyito á ro instituyénreglato en l’articlo 72.

Articlo 23.—Suzesión foral

1. En a suzesión foral a sustitu-zión se da cuan o clamato ha pre-morito, ye estato declarato ausén uendino de suzeder, asinas comocuan ye estato deseredato con causaforal u escluyito asolutamén en asuzesión.

2. En tals supuestos, a sustitu-zión foral en fabor d’os deszendiensd’o deszendién sustituyito, se produ-ze sin limitazión de grau y encaraque concorran solos; mientres que asuzesión foral en fabor d’os deszen-diens d’o chirmán sustituyito, sóloplega dica o cuatreno grau á contard’o propio causán e siempre que noconcorran nomás que fillos u nomásque nietos d’o chirmán sustituyito.

Articlo 24.—Sustituzión foral en a le-chitima

1. A sustituzión foral en a condi-zión de lechitimario de grau prefe-rén se da cuan o lechitimario hapremorito, ye estato deseredato porcausa legal u declarato endino desuzeder.

2. Á o lechitimario de grau pre-ferén escluyito asolutamén en asuzesión li sustituyen tamién essuyos deszendiens, pero conserba odreito d’alimentos prebisto en l’ar-ticlo 200.

Articlo 25.—Efeutos

1. Por a sustituzión foral, a dela-zión en fabor d’o sustituyito u a suyacondizión de lechitimario de graupreferén pertoca á ra suya retaliniade deszendiens, de traza que o susti-tuto u sustitutos forals ocupan opuesto que aberba pertocato á o sus-tituyito si no ese concorrito causa desustituzión.

2. Ta que opere a sustituziónforal no ye preziso que o sustitutoplegue á eredar á o sustituyito.

Articlo 26.—Inesistenzia en causo derenunzia

En causo de renunzia u refusa-miento no se produze a sustituziónforal.

CAPETULO IV

AZEUTAZION E REFUSAMIENTO

D’O ERENZIO

Articlo 27.—Libertá ta azeutar u refu-sar

1. O clamato á un erenziopodrá libremén azeutar-lo u refusar-lo, en produzir-se a delazión á osuyo fabor.

2. Si son barios os clamatos á loerenzio, cadaguno d’els puedeazeutar-lo u refusar-lo con indepen-denzia d’os atros.

3. O atrazato en iste capetulos’acata sin perchudizio d’o estatuezi-to ta l’azeutazión u renunzia d’uno

Page 17: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

H) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte

RDCA-2001/2002-VII-VIII 619

u barios achustadors d’un pautosuzesorio.

Articlo 28.—Caráuters de l’azeutazióne o refusamiento

1. L’azeutazión e o refusamientoson autos unilaterals e inabdicablesd’o clamato á lo erenzio e os suyosefeutos se retrotrayen á o momentod’o fenezimiento d’o causán.

2. Son nulas l’azeutazión e orefusamiento d’o erenzio feitos áplazo u condizionalmén.

Articlo 29.—Dibersidá de clamamien-tos á un mesmo erenzio

1. O clamato á un erenzio pordesposizión boluntaria que sin ellafuese tamién clamato por desposi-zión d’o fuero, se repleca que si larefusa por o primer tetulo l’ha refu-sata por os dos, salbo que en omesmo auto manifieste a suya bolun-tá d’azeutar como ereu foral. Eniste zaguer causo, quedará sochetoá ras mesmas modalidaz, limita-zions e obligazions imposatas por odisponén.

2. Si o clamato refusa o erenziocomo ereu foral e sin notizia d’osuyo clamamiento boluntario, pue-de azeutar-la encara por íste.

Articlo 30.—Azeutazión e refusamientoparzial

1. Ye nula l’azeutazión u o refu-samiento parzial d’o erenzio u cotad’ella deferita á o clamato.

2. O clamato por distintos modosde delazión puede azeutar por unclamamiento e refusar por atro.

3. O clamato simultaniaméncomo ereu e legatario puede azeu-tar por un conzeuto e refusar porl’atro.

Articlo 31.—Capazidá d’as presonasfesicas ta azeutar u refusar

1. Pueden azeutar un erenzio aspresonas mayors de catorze años noincapazitatas; pero ta refusar-la osmenors d’edá mayors de catorzeaños, encara que sigan emanzipa-tos, amenistarán de l’asistenzia querequiere a Compilazión d’o Dreitozebil.

2. L’azeutazión e o refusamien-to d’as atrebuzions deferitas ámenors de catorze años u á incapa-zitatos sozmesos á tutela u á autori-dá familiar alongata u reabilitatapertoca á os suyos representanslegals; pero ta refusar-las nezesita-rán l’autorizazión d’a Chunta dePariens u d’o Chuez. Denegata l’au-torizazión chudizial será capitaautomaticamén como azeutata l’a-trebuzión suzesoria.

3. Conforme á ro atrazato en otrestallo 1 de l’articlo 9 d’a Compi-lazión d’o Dreito zebil, estandorepresentans amos pais, puedeazeutar en nombre d’o fillo cualsi-quiera d’els; sin dembargo, o refu-samiento desichirá a interbenziónd’os dos.

4. O sozmeso á curatoria puedeazeutar u refusar o erenzio con l’a-sistenzia d’o curador, fueras de ques’estatuezca un rechimen distintoen a sentenzia d’incapazitazión.

Articlo 32.—Azeutazión e refusamientopor as presonas churidicas

A capazidá e os requisitos ta l’a-zeutazión e refusamiento d’os eren-zios deferitos á ras presonas churi-dicas de dreito publico u pribato serichen por as normas que espezifi-camén lis sigan aplicables. Á mancad’ístas, s’aplican á l’azeutazión osregles d’a presona churidica relati-

Page 18: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

Materiales

620 RDCA-2001/2002-VII-VIII

bos á es autos d’almenistrazión e áro refusamiento os regles d’os autosde desposizión de biens.

Articlo 33.—Interpelazión

1. Trascorritos trenta días dendeque s’aiga produzito a delazión,cualsiquer terzero intresato podrádemandar á o Chuez que siñale á oclamato un plazo, que no podráeszeder de sisanta días, ta que mani-fieste si azeuta u refusa o erenzio.

2. O Chuez albertirá á o clama-to de que, si trascorrito o plazo siña-lato no ha manifestato a suya bolun-tá d’azeutar u refusar, se tendrá oerenzio por azeutato.

Articlo 34.—Formas d’azeutazión

1. O clamato puede azeutar oerenzio espresamén u tazita.

2. Azeutazión espresa ye a que oclamato fa en decumento publico upribato en o que manifiesta ra suyaboluntá d’azeutar o erenzio.

3. Tazita, ye a que se da pormeyo d’autos d’o clamato que supo-san nezesariamén a boluntá d’azeu-tar o que no poderba fer si no fueseereu.

Articlo 35.—Azeutazión tazita

1. En particular, se consideraazeutato ro erenzio por o clamatoque:

a) Dona u trasmite á tetulo one-roso o suyo dreito á lo erenzio ubeluno d’os biens que la componen.

b) Renunzia á fabor de nomásque beluno u beluns d’os clamatos álo erenzio.

c) Bistraye u amaga biens d’oerenzio.

2. No s’entiende azeutato loerenzio por o clamato que faigaautos posesorios, de conserbazión,

costodia u almenistrazión d’o eren-zio, u que apoca os impuestos quecargan a suzesión, salbo que con elsprenga o tetulo u a cualidá d’ereu.

3. Tampó no se repleca azeutatolo erenzio por o clamato que arre-nunzia gratuitamén á ella en faborde totas as presonas á ras que sedefiere a cota d’o renunzián.

Articlo 36.—Forma d’o refusamiento

O refusamiento d’o erenzio calfer-lo de forma espresa en escriturapublica u por meyo d’escrito enfila-to á o Chuez competén.

Articlo 37.—Efeutos d’o refusamiento

Á toz os efeutos legals, s’acataráque o que refusa o erenzio deferitoá ra suya fabor no ye estato clamatonunca á er.

Articlo 38.—Refusamiento en perchu-dizio de crededors

1. Si o clamato refusa o erenzioen perchudizio d’os suyos crede-dors, podrán ístos demandar á oChuez que lis autorize ta azeutar-laen nombre d’aquél.

2. Conzedita l’autorizazión, ounico efeuto que produze ye o defacultar á os crededors ta fer efeuti-bos os suyos creditos sobre o patri-monio ereditario.

3. O dreito d’os crededors tademandar a debandita autorizaziónzirconduze á ras cuatro añadas ácontar dende o refusamiento.

Articlo 39.—Trasmisión d’o dreito áazeutar u refusar

1. Fueras d’espresa prebisión encontrario d’o disponén, por a muer-te d’o clamato sin azeutar ni refusaro erenzio se trasmite por menisteriod’o fuero a os suyos ereus, en a pro-

Page 19: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

H) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte

RDCA-2001/2002-VII-VIII 621

porzión en que lo sigan, o mesmodreito que el teneba á azeutar-la urefusar-la.

2. A trasmisión d’o dreito áazeutar u refusar o erenzio d’o cau-sán sólo se produze que en fabord’o clamato que azeuta o erenziod’o trasmitén; si son barios os quel’azeutan, cadaguno puede exerzi-tar o dreito trasmitito con indepen-denzia d’os atros e con dreito prefe-rén d’acrexer entre els.

3. L’usofruito de biduedá d’oconyugue d’o trasmitén s’estendilla-rá á os biens asinas alquiritos por osereus d’íste, sin perchudizio d’o que,en o suyo causo, prebiamén perto-que á o conyugue d’o primer causán.

CAPETULO V

RESPONSABILIDÁD D’O EREU

Articlo 40.—Limitazión d’a responsa-bilidá d’o ereu

1. O ereu, encluyito ro troncal,responde d’as obligazions d’o cau-sán e d’os legatos e demás cargasereditarias esclusibamén con osbiens que reziba d’o cabal legato,anque no se’n faiga imbentario.

2. Sin dembargo, cuan os bienseredatos que bi esistan no sigansufiziens, o ereu responderá con osuyo propio patrimonio d’a balguad’o eredato que allene, consuma uemplegue en o apocamiento de cre-ditos ereditarios no zirconduzitos,asinas como a balgua d’a perduga udeboro que, por a suya culpa uneglixenzia, se produzca en os bienseredatos.

Articlo 41.—Cargas ereditarias

Entre as cargas ereditarias s’en-cluyen os gastos causatos por a zague-ra malotía d’o causán, asinas como os

d’os suyos funerals e apedecamientou cremazión, os de conserbazión yesfensa d’os biens d’o erenzio causa-tos en intrés común e cualsiquieraatros de naturaleza analoga.

DESEPARAZIÓN DE PATRIMONIOS

Articlo 42.—1. A confusión de pa-trimonios no se produze en mal d’oereu ni de os que tiengan dreitossobre o cabal legato.

2. L’azeutazión d’o erenzio noproduze a estinzión d’os dreitos ecreditos d’o ereu cuentra o erenzio,ni os d’íste cuentra aquél.

Articlo 43.—Emparamiento de biensd’o ereu

O ereu puede oposar-se á roemparamiento de biens d’o suyo pro-pio patrimonio alazetato en creditoscuentra o erenzio por a bía d’a terze-ría de dominio. Á ra demanda caldráachuntar nezesariamén un imbenta-rio d’os biens legatos rezibitos, quepodrá estar impunato por o crededoren o mesmo prozedimiento.

Articlo 44.—Preferenzias

1. En relazión con es biens d’ocabal legato, os crededors d’o eren-zio espleitan de preferenzia sobreos legatarios e amos sobre os crede-dors presonals d’o ereu.

2. Cuan o ereu deba respondercon o suyo patrimonio presonal d’abalgua d’o eredato, os crededorsereditarios e legatarios concorreránsin preferenzia con os crededorsparticulars d’o ereu.

Articlo 45.—Perpago de deutas e legatos

1. O ereu perpagará á os crede-dors d’o causán á mesura que sepresenten, cobrará os suyos creditosy, en zagueras, cumplirá os legatos.

Page 20: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

Materiales

622 RDCA-2001/2002-VII-VIII

2. Manimenos, si consta que be-luno d’os creditos conoxitos ye prefe-rén, no se ferá o pago sin prebia pre-cura á fabor d’o crededor de millordreito.

Articlo 46.—Formas de pago

1. O ereu puede perpagar asdeutas e cargas d’o erenzio con osbiens rezibitos d’o cabal legato ucon o suyo propio patrimonio.

2. Si o ereu s’eszedese d’a bal-gua d’o eredato en o perpago á oscrededors, ístos no serán artatos átornar.

CAPETULO VI

COLAZIÓN E PARTIZIÓN

Cabo 1.ero Colazión

Articlo 47.—Boluntariedá

1. A colazión de liberalidaz noprozede por menisterio d’o fuero,pero puede ordenar-se en o tetulod’a propia liberalidá u en o pautosuzesorio u testamento.

2. A obligazión de colazionarimposata podrá estar escusata por odisponén en testamento u escriturapublica.

Articlo 48.—Liberalidaz no colaziona-bles

Cuan o causán ese atrazato a co-lazión d’as liberalidaz feitas por el,no s’entenderán abastatas, salboque espresamén asinas lo declare, asliberalidaz e gastos á que se refiereo trestallo 2 de l’articlo 174.

Articlo 49.—Prautica d’a colazión

1. No han de trayer-sen á cola-zión e partizión as mesmas cosas

donatas, sino a balgua que tenesená o tiempo d’a donazión autualizan-do ro suyo importe á ro momentoen lo que se prezien es biens eredi-tarios.

2. O donatario prenerá demenos en a masa ereditaria tantocomo ya ese rezibito, perzibindo ossuyos coereus o equibalén, en quesiga posible, en biens d’a mesma na-turaleza, espezie y calidá.

3. Si un coereu, por meyo d’asliberalidaz colazionables, ha rezibi-to más d’o que li pertocarba en apartizión, no ye artato á restituyir oque sobrexe ni ha de rezibir cosa ena partizión.

Cabo 2.ndo Partizión

Articlo 50.—Dreito á ro estallamiento

1. Tot tetular d’una cota en unerenzio u porzión d’el tien dreito ápromober en cualsiquier tiempo roestallamiento d’a comunidá.

2. Manimenos, o disponén po-drá ordenar que tanto respeuto á loerenzio como á biens concretos d’ís-te no se prozeda á ra partizión porun tiempo determinato, que nopodrá brincar de quinze añadas ácontar dende a obredura d’a suze-sión, u por o tiempo en que os bienssigan sochetos á l’usofruito d’obiduo. Igualmén, os partezipes po-drán combenir de traza unanime ono estallamiento por un plazo maisi-mo de quinze añadas. En os dos cau-sos, podrá prolargar-se o no estalla-miento por alcuerdo unanime d’ospartezipes por termino que, cadabegata, no siga superior á quinzeañadas.

3. Anque bi aiga entredizión upauto de no estallamiento, o Chuezpuede autorizar a partizión á de-

Page 21: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

H) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte

RDCA-2001/2002-VII-VIII 623

manda de cualsiquier partezipe siconcorre una chusta causa sobrebe-nita.

Articlo 51.—Partizión con menors decatorze años u incapazitatos

1. En representazión d’os me-nors de catorze años u incapazita-tos, demandarán a partizión e inter-bendrán en ella:

a) Si son sochetos á l’autoridáfamiliar, mesmo prolargata u reabi-litata, os pais autuando de manco-mún, u nomás que uno d’els, cuanbi aiga oposizión d’intreses d’omenor u incapazitato con l’otri u endefeuto d’íste.

b) Si son sochetos á tutorío, otutor, calendo que siga adempribia-ta ra partizión por a Chunta dePariens u o Chuez.

c) Cuan bi aiga oposizión d’in-treses con amos pais u con o tutor, aChunta de Pariens u un esfensorchudizial, abendo d’estar adempri-biata ra partizión por o Chuez.

2. No será nezesaria a interben-zión conchunta d’amos pais ni l’a-dempribio d’a Chunta de Pariens ud’o Chuez cuan a partizión se limiteá achudicar pro indiviso á os ereus ena proporzión en que lo sigan toz osbiens que entegran o erenzio.

Articlo 52.—Partizión con mayors decatorze años

1. Os menors d’edá mayors decatorze años pueden demandar apartizión e interbenir en ella conl’asistenzia prebista en l’articlo 5 d’aCompilazión d’o Dreito Zebil.

2. O sozmeso á curatoria, si asentenzia d’incapazitazión no atrazapas atra cosa, puede, asistito por ocurador, demandar a partizión einterbenir en ella. Cuan bi aiga opo-

sizión d’intreses con o curador, l’a-sistenzia será suplita por a Chuntade Pariens u bel esfensor chudizial.

Articlo 53.—Partizión d’o disponén

1. O causán u o suyo fiduziariopueden fer a partizión d’o erenzio uparti d’el, asinas como estatuezernormas binculaderas ta ra suya reya-lizazión, en auto de zaguer boluntáu d’execuzión d’a fiduzia. Tamiénpodrán fer-lo en auto entre bibossin sochezión á forma determinata,salbo que se refieran á lo erenziodeferito por suzesión foral.

2. Si a partizión la fa o disponénen o mesmo auto de desposizión porcausa de muerte, prebalexerá l’arti-culata dispositiba salbo que sigaabdicable y pueda estar efeutibaménabdicata por o auto de partizión.

Cabo 3.ero Perpago d’as deutas ereditarias por os coereus

Articlo 54.—Responsabilidá antis d’apartizión

Os crededors ereditarios, enclu-yito ro ereu que tamién lo siga,mientres no se faiga ra partizión,abrán de prozeder cuentra toz osereus ta desichir o perpago d’asdeutas e cargas d’o erenzio.

Articlo 55.—Dreitos d’os crededors

1. Os crededors ereditarios re-conoxitos como tals podrán oposar-sen á que se lebe á efeuto a parti-zión d’o erenzio dica que lis seperpage u guarenzie o importe delurs creditos.

2. Os crededors d’uno u másd’os partezipes pueden interbenir álur costa en a partizión ta pribarque ísta se faiga en frau u perchudi-zio de lurs dreitos.

Page 22: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

Materiales

624 RDCA-2001/2002-VII-VIII

Articlo 56.—Responsabilidá dimpuésd’a partizión

1. Feita ra partizión, es crede-dors ereditarios pueden desichir opago de cualsiquiera d’os ereus dicao limite d’a suya responsabilidá.

2. Igualmén, o coereu crededord’o erenzio puede tamién reclamarde cualsiquiera d’os atros o perpagod’o suyo credito, pero deduzita rasuya parti proporzional como talereu.

3. O demandato tien dreito áfer clamar á os suyos coereus ta queinterbiengan en o prozeso, á menosque por desposizión d’o causán u osuyo fiduziario u á consecuenzia d’apartizión ese quedato sólo que elartato á o perpago d’a deuta.

Articlo 57.—Azión de tornada entrecoereus

O coereu que ese pagato másd’o que li pertoque por a suya par-tezipazión en o erenzio, puede re-clamar a esferenzia prozedendocuentra os demás coereus e, si s’hafeito ya ra partizión, puede recla-mar á cadaguno a suya parti pro-porzional dica o limite d’a suya res-peutiba responsabilidá.

CAPETULO VII

CONSORZIO FORAL

Articlo 58.—Consorzio foral

1. Fueras de prebisión en contra-rio d’o disponén, dende que barioschirmans u fillos de chirmans ere-den d’un aszendién biens sedibles,queda establito entre els, y en tantosusista o no estallamiento, o clamato«consorzio u fideicomiso foral».

2. O atrazato en o trestallo dedebán s’aplicará tamién á os sedi-

bles alquiritos pro indiviso por legatou donazión.

Articlo 59.—Efeutos

1. Bichén o consorzio foral, sóloson balers que os autos de desposi-zión, inter vivos u mortis causa, feitospor un consorte sobre a suya cota eno consorzio u en beluno d’os biensque lo entegran cuan s’atorguen áfabor d’os suyos deszendiens, quecon ixo alquirirán a condizión deconsortes, u d’atro consorte.

2. Manimenos o atrazato en otrestallo de debán, ye emparable acota d’un consorte en o consorzio uen beluno d’os biens que lo ente-gran, sin que pase á formar parti d’oconsorzio ro estranio que lo alquieraen o prozedimiento de constreita.

3. Si un consorte muere sin des-zendenzia, a suya parti acrexe á osdemás consortes, que la rezibencomo prozedén de l’aszendién queorichinó o consorzio. En causo derecobro de liberalidaz, o acrexi-miento no se produze respeuto d’osbiens recobratos.

Articlo 60.—Deseparazión d’un con-sorte

1. Dixarán d’aplicar-sen os efeu-tos d’o consorzio á o consorte quedeclare a suya boluntá de deseparar-se totalmén d’o mesmo en escriturapublica.

2. A deseparazión deberá comu-nicar-se de traza que faiga fe á osdemás consortes, entre os que con-tinará o consorzio.

Articlo 61.—Disoluzión d’o consorzio

O consorzio se disuelbe por oestallamiento d’o sedible u sediblese por alcuerdo de toz os consortes.

Page 23: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

H) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte

RDCA-2001/2002-VII-VIII 625

TETULO II

DE A SUZESIÓN PAUTATA

CAPETULO PRIMERO

DESPOZIONS CHENERALS

Articlo 62.—Balgua e forma

Son balers os pautos que sobre apropia suzesión se combiengan enescritura publica, asinas como losque en relazión con dita suzesiónatorguen atras presonas en omesmo auto.

Articlo 63.—Capazidá

Os atorgadors d’un pauto suze-sorio deben estar mayors d’edá.

Articlo 64.—Caráuter presonalismo

Os atorgadors d’un pauto suze-sorio sólo pueden formalizar-lo quepresonalmén, no almitindo-se-nerepresentazión.

Articlo 65.—Modalidaz

Os pautos suzesorios puedenestar:

a) De desposizión mortis causad’uno u barios achustadors á fabord’otri u atros d’els.

b) D’instituzión reziproca.c) De desposizión mortis causa

d’os achustadors á fabor de terzerou terzers.

d) De renunzia d’uno u bariosachustadors á ro erenzio de l’otri uatros.

Articlo 66.—Contenito

1. Os pautos suzesorios puedencontener cualsiquier estipulaziónmortis causa á fabor d’os achusta-

dors, d’uno d’els u de terzero, á te-tulo unibersal u singular, con as sus-tituzions, reserbas, fiduzias, mo-dalidaz, cargas e obligazions que secombiengan.

2. Antiparti d’o rechimen suze-sorio, puede tamién pautar-se enachustes matrimonials en considera-zión á ra casa o establimiento d’unacomunidá familiar entre instituyense instituyito e os suyos familiars,reglando es dreitos e as obligazionsd’os que la entegran.

Articlo 67.—Idioma d’os pautos suze-sorios

Os pautos suzesorios podránredautar-sen en cualsiquiera d’asluengas u modalidaz lingüisticasd’Aragón que os achustadors esli-xan. Si o Notario autorizador noconoxese a luenga u modalidá lin-güistica eslexita, o pauto s’atorgaráen presenzia e con interbenziónd’un entrepete, no nezesariaménofizial, desinato por os atorgadors eadempribiato por o Notario, quedeberá siñar o decumento.

Articlo 68.—Caráuter d’as donazions

1. A donazión unibersal d’osbiens abitos e por aber equibale áinstituzión d’ereu por achuste, fue-ras de pauto en contrario.

2. A donazión mortis causa d’osbiens singulars abrá o caráuter depauto suzesorio.

Articlo 69.—Entrepetazión e nor-mas supletorias

1. Os pautos suzesorios s’entre-petarán de conforme con o prenzi-pio standum est chartae, en os termi-nos en que sigan estatos redautatos,parando cuenta d’o costumbre,

Page 24: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

Materiales

626 RDCA-2001/2002-VII-VIII

usos e oserbanzias d’o lugar, á osque deberá estar-se cuan o pauto serefiera á determinatas instituzionsconsuetudinarias.

2. Como supletorias s’aplicaránas normas chenerals sobre achustese desposizions testamentarias, se-guntes a respeutiba naturaleza d’asestipulazions.

CAPETULO II

INSTITUZIÓN Á FABOR D’ACHUSTADOR

Cabo 1.ero Desposizions chenerals

Articlo 70.—Azeutazión d’o erenzio ulegato

En a instituzión á fabor d’achus-tador, o consentimiento d’íste con-leba l’azeutazión d’o erenzio u lega-to. En consecuenzia, espiritato roinstituyén, o instituyito ereu u lega-tario no podrá refusar o erenzio uarrenunziar á o mesmo.

Articlo 71.—Clases

1. A instituzión d’ereu u legata-rio en pauto suzesorio puede estar:

a) «De presén», con trasmisiónautual d’os biens á ro instituyito.

b) «Ta dimpués d’os días» d’oinstituyén y, por o tanto, sin trasmi-sión autual d’os biens á ro instituyito.

2. Si no se disposa claramén ocontrario, se replecará que a institu-zión ye ta dimpués d’os días.

Articlo 72.—Dreito de trasmisión

1. Fueras de ro estatuezito enpauto suzesorio cuan o instituyitopremuera á ro instituyén, trasmitiráá os suyos deszendiens os dreitos eobligazions deribatos d’o pauto y,en o suyo causo, os biens alquiritosde presén.

2. Si ditos deszendiens fuesenbarios, podrá o instituyén desinar áuno d’els como ereu en testamentou escritura publica, u encomendar adesinazión á fiduziarios, si no l’esefeito ya o primer faborexito.

3. A instituzión quedará sin d’e-feuto cuan o instituyito premuera áro instituyén sin dixar deszendiens.En iste causo, os biens trasmititos depresén que agún susistan en o patri-monio d’o instituyito recutirán ta roinstituyén.

Articlo 73.—Siñorío mayor

A reserba d’o «siñorío mayor»en o eredamiento de casa aragone-sa atrebuye á ro instituyén l’usofrui-to e almenistrazión d’os biens, oproduto d’os cuals deberá destinar-se á o sustenimiento e amillora-miento d’a casa.

Cabo 2.ndo Instituzión de presén

Articlo 74.—Efeutos

1. En a instituzión de presénd’ereu unibersal, o instituyitoalquiere toz es dreitos de que sigatetular o instituyén á l’atorgamientod’o pauto, salbo los que s’ese reser-bato.

2. Fueras de pauto en contrario,os biens que o instituyén alquieradimpuesas pasarán á ro instituyitoen a traza estatuezita ta ra institu-zión ta dimpués d’os días.

Articlo 75.—Desposizión d’os biensentre bibos

Fueras de pauto en contrario, opoder de desposizión sobre os biensque li sigan estatos trasmititos per-toca á ro instituyito, con as limita-zions estatuezitas.

Page 25: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

H) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte

RDCA-2001/2002-VII-VIII 627

Articlo 76.—Responsabilidá d’os bienstrasmititos

Sobre os biens trasmititos depresén, os crededors por deutascontrayitas por o instituyén dinan-tes d’o pauto suzesorio tienen pre-ferenzia respeuto d’os crededors dero instituyito.

Cabo 3.ero Instituzión ta dimpués d’os días

Articlo 77.—Efeutos.

En a instituzión ta dimpués d’osdías, l’alquisizión d’os biens por oinstituyito sólo se produze que unabegata espiritato ro instituyén.

Articlo 78.—Desposizión d’os biensentre bibos

1. Fueras de pauto en contrario,o instituyén podrá disposar á tetulooneroso d’os biens oxeto de ra ins-tituzión.

2. Ta disposar á tetulo gratuitod’os biens oxeto de ra instituzión, oinstituyén nezesitará de l’adempribiod’o instituyito. Se’n eszeutugan asliberalidaz usuals u d’escasa balura.

Articlo 79.—Responsabilidá d’os biens

Os biens oxeto de ra instituziónta dimpués d’os días responden d’asdeutas contrayitas por o instituyén.

CAPETULO III

INSTITUZIÓN REZIPROCA

Articlo 80.—Efeutos

1. En a reziproca instituzión d’e-reu, u pauto á o más bibién, o perbi-bién ereda os biens d’o premuerto,siempre que íste no tienga deszen-

diens, u toz els espiriten antis de ple-gar á ra edá foral ta poder testar.

2. Os terzers desinatos ereus ulegatarios en es biens que quedasenen espiritar o zaguero d’es atorga-dors d’o pauto suzederán en os pro-zedens d’o primeramén espiritatodireutamén d’íste, como sustitutosd’aquél, salbo estipulazión en con-trario.

3. Si no bi ese ulterior clama-miento á terzero, espiritato ro ins-tituyén superstite sin aber disposa-to por cualsiquier tetulo d’os biensprozedens d’o primeramén espiri-tato, se deferirán os que quedasená os pariens clamatos, en talmomento, á ra suzesión foral d’ís-te, como ereus suyos e sustitutosd’aquél. Á manca d’istos pariens,ditos biens quedan entegratos en oerenzio d’o perbibién.

4. Á ra instituzión reziproca lison aplicables os articlos 77 á 79.

Articlo 81.—Perbibenzia de deszen-diens

1. Os atorgadors podrán esta-blir as prebisions que tiengan porcombenién ta ro causo de que lisperbiban deszendiens, comuns uno, respetando a lechitima d’osmesmos.

2. Á manca de desposizión es-presa sobre iste particular, a institu-zión no abrá efeuto cuan en omomento d’a obredura d’a suzesiónperbiban deszendiens d’o premuer-to que no lo sigan d’o superstite.Abendo-bi nomás que deszendienscomuns, o pauto equibale á ra con-zesión á o perbibién de l’usofruitounibersal e bitalizio sobre os biensd’o premuerto e d’a facultá de des-tribuyir o erenzio.

Page 26: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

Materiales

628 RDCA-2001/2002-VII-VIII

CAPETULO IV

PAUTO EN FABOR DE TERZERO

Articlo 82.—Alquisizión d’o erenzio ulegato

En o pauto suzesorio á fabor deterzero, no podrá íste azeutar oerenzio u alquirir o legato dica que,espiritato ro instituyén, no le’n de-fieran.

Articlo 83.—Desposizión d’os biens entrebibos

Fueras de que s’aiga pautato atracosa, o instituyén podrá disposarentre bibos d’os suyos biens, tanto átetulo oneroso como lucratibo.

CAPETULO V

PAUTOS DE RENUNZIA

Articlo 84.—Balgua e modalidaz

1. Son balers os pautos de re-nunzia u transazión sobre o erenziofuturo atorgatos entre o renunziánu renunzians e a presona u presonasd’as cuals se trate a suzesión.

2. Tals pautos pueden referir-sená toz es dreitos suzesorios u a partid’els, establir-sen á tetulo gratuito uoneroso e sochetar-sen á condizión.

CAPETULO VI

ABDICAZIÓN, MODIFICAZIÓN

E INEFICAZIA

Articlo 85.—Modificazión e abdicazióncombenzional

1. As estipulazions d’achustespueden modificar-sen u abdicar-sen

por meyo de pauto suzesorio zele-brato por as mesmas presonas u lursereus.

2. Cuan es atorgadors d’o pautofuesen sólo que dos, tamién podráestar modificado u dixato sin efeutopor ulterior testamento mancomu-nato atorgato por os dos.

Articlo 86.—Abdicazión unilateral

1. O disponén sólo puede abdi-car unilateralmén a suya desposi-zión pautata:

a) Por as causas espresaménpautatas.

b) Por incumplimiento grieud’as cargas e prestazions imposatasá ro instituyito, asinas como cuaníste, con a suya conduta, empache anormal combibenzia familiar si ístafuese estata pautata.

c) Por aber encurrito ro institu-yito en causa d’endinidá u en situa-zión que, d’estar lechitimario, em-brecarba causa de deseredazión.

2. L’abdicazión unilateral debe-rá fer-se en escritura publica. ONotario la notificará á os demásatorgadors, drento d’os güeito díasábils siguiens. Sin perchudizio d’asresponsabilidaz que se’n deriben, amanca de notificazión no afeutará ára eficazia de l’abdicazión.

3. Si a instituzión de l’achustes’ese cuaternato en o Rechistro d’aPropiedá, a suya abdicazión podráfer-se constar en o mesmo una bega-ta trascorritos tres meses dende l’a-torgamiento d’a escritura.

Articlo 87.—Efeutos de l’abdicazión ena instituzión de presén

Si no s’ese combenito atra cosa,l’abdicazión d’a instituzión de pre-sén produze a rebersión ta ro insti-tuyén d’os biens trasmititos á ro ins-

Page 27: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

H) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte

RDCA-2001/2002-VII-VIII 629

tituyito que íste conserbe y d’os sur-rogatos en els.

Articlo 88.—Efeutos en as estipula-zions reziprocamén condizionatas

A nulidá, abdicazión unilateral uineficazia d’una desposizión eredita-ria pautata leba aparellata la d’aque-llas que, en o mesmo decumento, setroben reziprocamén condizionatas.

Articlo 89.—Efeutos d’a nulidá, o es-burzio e a deseparazión

Salbo que de l’achuste resulteatra cosa, as atrebuzions suzesoriaspautatas entre conyugues quedaránsin efeuto si, en espiritar uno d’els,fuese declarata chudizialmén a nuli-dá d’o matrimonio, decretato roesburzio u a deseparazión u se tro-basen en portata os prozedimientosenfilatos á ixa fin.

TETULO III

De a suzesión testamentaria

CAPETULO PRIMERO

DESPOSIZIONS CHENERALS

Articlo 90.—Boluntá testamentaria

1. A suzesión testamentaria seriche por a boluntá d’o disponén udisponens manifestata de trazaconszién e libre en testamento ator-gato conforme á ro fuero.

2. O testamento podrá contenercualsiquiers desposizions relatibas ára ordinazión d’a suzesión d’o testa-dor u testadors.

3. As desposizions de caráuterno patrimonial que o fuero premiteenserir en testamento son baleras siforman parti d’un auto rebestito de

forma testamentaria, encara que enel no feguren desposizions decaráuter patrimonial.

Articlo 91.—Tipos de testamento

1. O testamento puede estarunipresonal u mancomunato.

2. O testamento unipresonal yel’auto unilateral y esenzialmén abdi-cable por o cual una presona orde-na, ta dimpués d’a suya muerte, odestín de toz os suyos biens u departi d’els.

3. O testamento mancomunatoye l’auto naturalmén abdicable poro cual dos presonas ordenan en unmesmo estrumento, ta dimpués delur muerte, con u sin liberalidazreziprocas e desposizions corres-peutibas, o destín de toz os suyosbiens u de parti d’els.

Articlo 92.—Caráuters comuns

1. O testamento ye auto preso-nalismo, no suszeutible d’estar feitopor meyo de representán, si bien aspresonas capazes de testar puedenencomendar fiduziarios que, dim-pués de ra suya muerte, ordenen asuya suzesión.

2. O testamento ye un auto so-lemne, en l’atorgamiento d’o cualhan d’oserbar-sen as formalidazprebistas en o fuero.

Articlo 93.—Capazidá ta testar

1. Pueden testar totas as preso-nas fesicas que, á o tiempo d’ator-gar testamento, sigan mayors de ca-torze años e no manquen decapazidá natural.

2. Pueden atorgar testamentoolografo os que sigan mayors d’edá.

3. A manca de capazidá de tes-tar, cheneral u ta una forma concre-ta de testamento, en uno d’os testa-

Page 28: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

Materiales

630 RDCA-2001/2002-VII-VIII

dors empacha atorgar o testamentomancomunatamén.

Articlo 94.—Forma d’os testamentos

1. O testamento mancomunato,mientres siga compatible con osrequisitos establitos ta cadagunad’ellas, e l’unipresonal puedenrebestir cualsiquier forma, común,espezial u eszeuzional, almitita poro fuero.

2. Ye pro con que concorran enuno d’es testadors as zercustanziasrequeritas por cualsiquier formaespezial u eszeuzional de testamen-to ta que se pueda atorgar manco-munatamén.

Articlo 95.—Testamento mancomuna-to zarrato

1. O testamento mancomunatozarrato podrá estar escrito d’o suyopuño e letra d’uno d’os testadors,por cualsiquier meyo mecanico upor atra presona á demanda debeluno d’els. O testador que l’eseescrito d’o suyo puño e letra bastarácon que lo firme á o final; os demástestadors deberán fer lurs firmas entotas as suyas fuellas y á ro piet d’otestamento.

2. Amos testadors comparexe-rán debán d’o Notario e manifesta-rán de traza espresa que o sobreque presientan contiene lur testa-mento mancomunato, espresandotamién a traza en a que se troba es-crito e siñato.

3. Autorizato ro testamentomancomunato zarrato, se deposita-rá en poder d’o Notario autorizadorta que lo alze en o suyo archibo, dedo sólo podrá estar retirato poramos testadors.

Articlo 96.—Testamento mancomuna-to olografo

1. O testamento olografo man-comunato ye prou con que sigaescrito tot el por uno d’os testadors,con espresión de l’añada, mes e día,e que l’otri declare tamién porescrito d’o suyo puño e letra, antisd’as firmas d’amos, que balga igual-mén como testamento suyo e siñeen totas as suyas fuellas y á o piet d’omesmo.

2. Á ra muerte d’o primero d’ostestadors que espirite, s’alberará eprotocolizará o testamento manco-munato olografo con a nezesariapartezipazión de l’atro atorgadorque perbibise.

Articlo 97.—Idioma d’o testamento

1. Os testamentos notarialspodrán redautar-sen en cualsiquie-ra d’as luengas u modalidaz lingüis-ticas d’Aragón que os testadors esli-xan. Si lo autorizador u, en o suyocauso, os testigos u demás presonasinterbiniens en l’atorgamiento noconoxesen a luenga u modalidá lin-güistica eslexita, o pauto s’atorgaráen presenzia e con interbenziónd’un entrepete, no nezesariaménofizial, desinato por os testadors eadempribiato por l’autorizador, quideberá siñar o decumento.

2. Igualmén, os testamentoszarratos e os olografos podrán ator-gar-sen en cualsiquier luenga umodalidá lingüistica d’Aragón.

Articlo 98.—Testigos en o testamentonotarial

1. En o testamento notarialatorgato en Aragón no será prezisaa interbenzión de testigos, salboque concorran zercustanzias espe-zials en un testador u que espresa-

Page 29: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

H) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte

RDCA-2001/2002-VII-VIII 631

mén lo requieran uno d’os testa-dors u o Notario autorizador.

2. Se considera que concorrenzercustanzias espezials en un testadorcuan íste declara que no sape u nopuede siñar, siga ziego u declare queno sape u no puede leyer-lo por er. Sio testador que no sape u no puedeleyer ye xordo de raso, os testigosleyerán o testamento en presenzia deNotario e deberán declarar queenzierta con a boluntá manifestata.

Articlo 99.—Lumero e capazidá d’ostestigos

1. En toz os causos en que calgaa interbenzión de testigos, serándos, deberán replecar á o testador utestadors e á o Notario u presonadebán de qui s’atorgue o testamen-to e deberán saper siñar.

2. No será nezesario que siganrogatos ni que conoxcan á o testa-dor ni que tiengan a suya mesmaresidenzia.

Articlo 100.—Incapazidá ta estar testi-go

1. No pueden estar testigos enos testamentos:

a) Os menors de catorze años eos demás incapables ta testar.

b) Os totalmén xordos u ziegose os mutos que puedan escribir.

c) Os faborexitos por o testa-mento.

d) O conyugue e os pariens dicao cuatreno grau de consanguinidá usegundo d’afinidá d’o ereu institu-yito u d’o legatario desinato e d’oNotario u presona debán de qui s’a-torguen.

2. Istas entredizions s’aplicantamién á es facultatibos, entrepetesy espiertos que interbiengan en otestamento.

Articlo 101.—Entrepetazión d’o testa-mento

1. Tota desposizión testamenta-ria deberá acatar-se en o sentito lite-ral d’as suyas parolas, á no estar queaparexca claramén que estió atra laboluntá d’o testador u, si o testa-mento fuese mancomunato, a co-mún d’amos testadors. En causo deduda, s’oserbará o que aparexca másconforme con a intenzión d’o testa-dor u testadors seguntes o contenitod’o mesmo testamento.

2. As clausulas ambiguas u escu-ras s’entrepetarán en sentito fabora-ble á ra suya eficazia, contimparan-do unas con atras, e d’esistirescuentradizión irredutible no serábalera denguna d’as que sigan sus-tanzialmén concaratas entre ellas.As desposizions inintelixibles seconsiderarán no formulatas.

3. En os causos de duda, a entre-petazión se ferá en sentito faborableá lo ereu instituyito e as desposi-zions que imposen cualsiquier cargas’entrepetarán restritibamén.

4. En a entrepetazión d’as des-posizions correspeutibas d’o testa-mento mancomunato deberá ente-grar-se lo atrazato en iste articlo conas normas d’entrepetazión d’osachustes.

CAPETULO II

TESTAMENTO MANCOMUNADO

Articlo 102.—Testadors

1. Os aragoneses, sigan u noconyugues u pariens, pueden testarde mancomún, mesmo difuera d’A-ragón.

2. Si uno d’os testadors ye ara-gonés e l’otri no lo tien entredito

Page 30: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

Materiales

632 RDCA-2001/2002-VII-VIII

por o suyo fuero presonal, puedentestar mancomunatamén, mesmodifuera d’Aragón.

Articlo 103.—Obredura d’a suzesión

En morir o primero d’os testa-dors s’ubre a suzesión suya e produ-zen lurs efeutos as desposizions d’otestamento mancomunato reglado-ras d’a mesma. Os intresatos en asuya suzesión abrán dreito á copiad’o testamento, que sin dembargono podrá encluyir as desposizionsque sólo afeuten que á ra suzesiónde l’atro testador.

Articlo 104.—Instituzión reziprocaentre atorgadors

1. Si os testadors no estatuezenos efeutos d’o «pauto á o más bi-bién», as desposizions suzesoriasreziprocas entre els produzirán osque lis son propios, sin perchudizio,en o suyo causo, d’os dreitos lechiti-marios.

2. Os terzers desinatos ereus ulegatarios en os biens que quedasenen espiritar o zaguero d’os testadorssuzederán en os prozedens d’o pri-meramén espiritato direutaménd’íste, como sustitutos d’aquél, fue-ras de prebisión contraria en o tes-tamento.

3. Si no bi ese ulterior clama-miento á terzero, espiritato ro testa-dor superstite sin aber dispuestopor tetulo denguno d’os biens pro-zedens d’o primeramén espiritato,pasarán os que d’els quedasen á espariens clamatos, en tal momento, ára suzesión foral d’íste, como ereussuyos e sustitutos d’aquél. Á mancad’istos pariens, tals biens quedaránentegratos en o erenzio d’o perbi-bién.

Articlo 105.—Desposizions correspeuti-bas

1. Son correspeutibas entreellas as desposizions de contenitopatrimonial d’uno e atro testador aeficazia d’a cual, por boluntá decla-rata por amos en un mesmo testa-mento u achuste suzesorio, fuesereziprocamén condizionata, siganen benefizio d’os dos u de terzero.A correspeutibidá no se presume.

2. A nulidá u anulazión d’unadesposizión produze a ineficaziatotal d’a correspeutiba. Sin dembar-go, a ineficazia sobrebenita d’unadesposizión no produze a d’a suyacorrespeutiba, que dixará d’aberixe caráuter.

Articlo 106.—Abdicazión

1. O testamento mancomunatopuede estar abdicato u modificatopor amos testadors en un mesmoauto u atorgamiento.

2. Tamién puede cada testadorabdicar u modificar unilateralménas suyas propias dezisions no corres-peutibas.

3. L’abdicazión u modificaziónunilateral de desposizions corres-peutibas sólo podrá fer-la un testa-dor en bita de l’otri u, dimpués, siconcorre bella causa d’as que posi-bilitan l’abdicazión unilateral d’ospautos suzesorios, e produzirá aineficazia total d’as desposizionscorrespeutibas de l’otri. Tot ixosalbo que en o testamento u en oachuste suzesorio se prebeiga atracosa.

4. Tota abdicazión u modifica-zión unilateral en bita de l’atro tes-tador deberá fer-se en testamentoubierto debán de Notario. O atorga-dor ferá saper á o Notario a esisten-zia d’o testamento anterior e o

Page 31: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

H) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte

RDCA-2001/2002-VII-VIII 633

domizilio de l’atro atorgador, á qui oNotario notificará, drento d’os güei-to días ábils siguiens, o mero feitod’o nuebo atorgamiento. Sin per-chudizio d’as responsabilidaz quepodesen esdebenir, a manca d’ixasmanifestazions de l’atorgador u d’anotificazión no afeutará á ra eficaziade l’abdicazión u modificazión.

Articlo 107 —Desposizión de biens en-tre bibos

1. Anque o testamento manco-munato contenese clausula en con-trario, cadaguno d’os testadorspodrá disposar entre bibos d’ossuyos biens, á tetulo oneroso u gra-tuito, mesmo dimpués d’o fenezi-miento de l’otri, con as unicaseszeuzions e modalidaz contenitasen os trestallos siguiens.

2. En bita d’amos atorgadors, adesposizión de biens encluyitos enuna desposizión correspeutiba queconlebe a suya abdicazión u modifi-cazión sustanzial produze a inefica-zia total d’a correspeutiba de l’otri.

3. Muerto un atorgador, podrál’otri disposar d’os biens encluyitosen una desposizión correspeutiba.Si lo fese por tetulo lucratibo, a pre-sona á qui o testamento atrebuyibaditos biens podrá, una begata espi-ritato o disponén, demandar á osdonatarios u lurs ereus a suya bal-gua autualizata. E si a desposiziónfuese onerosa y conlebase a inefica-zia d’a desposizión correspeutiba,podrá, d’a mesma traza, reclamar abalgua autualizata, en iste causod’os ereus d’o disponén. Istos drei-tos zirconduzen en o plazo de dosañadas contatas dende o fenezi-miento d’o disponén.

CAPETULO III

NO BALGUA E INEFICAZIA

D’O TESTAMENTO

Cabo 1.ero Nulidá e anulabilidá

Articlo 108.—No balgua d’o testamento

1. Son nulos:a) Os testamentos en o atorga-

miento d’os cuals no s’aigan oserba-to es requisitos esenzials prescritospor o fuero ta os testadors, o conte-nito u a forma d’o testamento ator-gato.

b) Es testamentos en o atorga-miento d’os cuals no s’aigan oserbatoo resto d’os requisitos e formalidazrequeritos por o fuero. Manimenos, amanca d’espresión d’a ora d’o testa-mento no anulará íste si o testadorno atorgó dengún atro en aquellacalendata. Tampó no lo anulará amanca d’endicazión en o testamentode que s’ha cumplito beluno d’ossuyos requisitos e formalidaz cuanpueda demostrar-se que efeutibaménfue cumplito.

2. Son anulables os testamentosque, mesmo reunindo os requisitose formalidaz forals, sigan estatosatorgatos por presona con a edárequerita ta testar e no incapazitatachudizialmén ta ixo pero que man-que de capazidá natural e os atorga-tos con engaño, biolenzia u intimi-dazión grieu.

Articlo 109.—No balgua d’a desposi-zión testamentaria

1. Ye nula ra desposizón testa-mentaria esenzialmén determinatapor un motibo contrario á ra lei, ál’orden publico u á ros buenos cos-tumbres.

Page 32: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

Materiales

634 RDCA-2001/2002-VII-VIII

2. Será anulable a desposizióntestamentaria que aiga estato ator-gata con error en a presona u en l’o-xeto, con engaño, biolenzia u enti-midazión grieu y en os causos enque resulte que se ye atorgata porerror, de feito u de dreito, en osmotibos si d’o testamento resultaque o testador no l’aberba atorgatod’aber conoxito a error.

3. A nulidá, anulazión, abdica-zión u ineficazia d’una desposizióntestamentaria no afeutará á ra bal-gua u eficazia d’as demás, fueras deque siga atra la boluntá d’o testador.Queda á salbo lo atrazato sobre asdesposizions correspeutibas d’o tes-tamento mancomunato.

Articlo 110.—Error en a endicaziónd’a presona u d’os biens

Si o testador ese endicato erro-niamén a presona d’o ereu u d’olegatario, u os biens que son oxetod’a desposizión, pero d’a entrepeta-zión d’o testamento fuese posibleconcluyir á qué presona u biensquereba referir-se, a desposiziónbale relatibamén á ista presona u aistos biens.

Articlo 111.—Azión de nulidá

1. A nulidá d’o testamento pre-bista en a letra a) d’o cabo 1 de l’ar-ticlo 108 ye impreszindible, sin per-chudizio de l’aplicazión d’os reglesd’a usocapión con relazión á rascosas poseyitas.

2. L’azión de nulidá d’o testa-mento á ra que se refiere a letra b)d’o trestallo 1 de l’articlo 108, u debeluna d’as desposizions suyas, zir-conduze á ras quinze añadas á contardende o fenezimiento d’o testador.

Articlo 112.—Azión d’anulabilidá

Estando anulable o testamento ucualsiquiera d’as suyas desposizions,l’azión zirconduze á ras cuatro aña-das á contar dende o fenezimientod’o testador.

Articlo 113.—Limites en o exerzizio del’azión

No puede exerzitar as corres-pondiens azions qui, conoxendo acausa de nulidá u anulabilidá d’otestamento u de cualsiquiera d’assuyas desposizions, l’ha dato bolun-taria execuzión u ha arrenunziato ál’azión.

Articlo 114.—Inalmisibilidá d’a entre-dizión d’impunar

O testador no puede entredizirque siga impunato ro suyo testa-mento en os causos en que conco-rra causa de nulidá u anulabilidá.

Articlo 115.—Combersión d’o testa-mento nulo

1. O testamento nulo por defeu-to de forma será balero si reune osrequisitos formals d’atra mena detestamento.

2. O testamento mancomunatonulo por causa que afeute á nomásque uno d’os atorgadors bale comotestamento unipresonal de l’otri sicumple os requisitos propios d’asuya endole.

Cabo 2.ndo Abdicazión e ineficazia

Articlo 116—Facultá d’abdicazión

1. As desposizions testamenta-rias son esenzialmén inabdicables.Queda á salbo lo estatuezito ta rascorrespeutibas d’o testamento man-comunato.

Page 33: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

H) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte

RDCA-2001/2002-VII-VIII 635

2. O testador no puede renun-ziar a facultá d’abdicar, en tot u enparti, o suyo testamento.

3. Se tendrá por no escrita cual-siquer clausula que baiga en cuen-tra d’a facultá d’abdicazión, como aclausula zirconduzidera de desposi-zions futuras u aquélla en que orde-ne o testador que no balga l’abdica-zión d’o testamento si no lo fesecon ziertas parolas u siñals.

4. L’abdicazión d’un testamen-to no afeutará á ra balgua y eficazia,en o suyo causo, d’a reconoxedurade fillos no matrimonials.

Articlo 117.—Abdicazión

O testamento anterior quedaabdicato por o pauto suzesorio utestamentos posteriors perfeutos,fueras de que d’o contenito d’ístoss’infiera a susistenzia d’o testamen-to anterior en tot u en parti. Se pre-sume a susistenzia cuan o pautosuzesorio u testamento no tienencontenito patrimonial u íste se limi-ta á sólo que una parti d’o cabal ere-ditario.

Articlo 118.—Abdicazión e ineficaziad’o pauto u testamento abdicador

1. L’abdicazión produze o suyoefeuto anque o pauto u testamentoabdicador siga á ra suya begata abdi-cato u pierda dimpués a suya efica-zia por cualsiquier causa.

2. O testamento anterior reco-bra, manimenos, a suya fuerza si otestador, en abdicando ro pauto utestamento posterior, declara estar asuya boluntá que rebilquen as des-posizions d’o primero u si se limitaá abdicar un testamento meraménabdicador d’o d’antis.

Articlo 119.—Atorgamientos en o mes-mo día

1. Si aparexesen dos testamen-tos d’a mesma calendata, sin quesiga posible determinar cuál ye pos-terior, se tendrán por no escritas enamos as desposizions cuentradito-rias d’uno e d’atro.

2. Si aparexesen un pauto e untestamento d’a mesma calendata,sin que siga posible determinar cuálye posterior, prebalexerán as despo-sizions cuentraditorias d’o pautosobre as d’o testamento.

Articlo 120.—Inutilizazión d’o testa-mento zarrato

1. Se presume abdicato ro testa-mento zarrato que aparexca en odomizilio d’o testador con as tapascrebatas u os siellos crebantatos, uborratos, esgarrapatos u endrezatasas firmas que lo autorizen.

2. Iste testamento será, sin dem-bargo, balero cuan se prebase queha alcurrito lo desperfeuto sinboluntá ni conoximiento d’o testa-dor, u en trobando-se íste en estatode demenzia; pero si amanexesecrebata ra portalada u crebantatosos siellos, caldrá prebar antimásl’autentizidá d’o testamento ta quesiga balero.

3. Si o testamento se trobase enpoder d’atra presona, s’acatará queo bizio prozede d’ella e no seráaquél balero como no se prebe asuya autentizidá, si fuese crebata ratapa u crebantatos os siellos; e siuna e atros se trobasen entegros,pero con as firmas borratas, esga-rrapatas u endrezatas, será balero otestamento, como no se chustifiqueaber estato entregato o plego d’istatraza por o mesmo testador.

Page 34: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

Materiales

636 RDCA-2001/2002-VII-VIII

Articlo 121.—Inutilizazión d’o testa-mento olografo

O testamento olografo se presu-me abdicato si aparexe esperrecato uinutilizato, u amanexen borratas,esgarrapatas u enmendatas sin salbaras firmas que l’autorizen, salbo quese prebe que os debanditos feitosalcurrioron sin a boluntá u sin oconoximiento de beluno d’os testa-dors u que han estato feitos por o tes-tador en estato de malautía mental.

Articlo 122.—Supuestos d’ineficazia

A instituzión d’ereu u o nombra-miento de legatario esdebienenineficazes, á manca de sustituziónboluntaria u dreito d’acrexer, entreatros, en es siguiens causos:

a) Si ro instituyito u nombratoespirita antis que o testador, salboque bi aiga instituzión ilegal.

b) Si a instituzión u o nombra-miento fuesen sochetos á condiziónsuspensiba e o suzesor espiritaseantis de que a condizión se cumpla.

c) Si ro instituyito u nombratose torna incapable d’alquirir o eren-zio u o legato, salbo que bi aiga sus-tituzión foral.

d) Si o clamato á suzeder refusao erenzio u o legato.

Articlo 123.—Efeutos d’a nulidá, oesburzio e a deseparazión

Fueras de que d’o testamentoresulte que a boluntá d’o testador utestadors estió atra, no abrán efeutoas desposizions correspeutibas en-tre os conyugues, ni as liberalidazconzeditas en testamento por unod’els á l’otri, si en espiritar aquélfuese declarata chudizialmén a nuli-dá d’o matrimonio, decretato roesburzio u a deseparazión u se tro-

basen en portata os prozedimientosenfilatos á ixa fin.

TETULO IV

De fiduzia suzesoria

CAPETULO PRIMERO

DESPOSIZIONS CHENERALS

Articlo 124.—Comitén

Tot aragonés capaz ta testar pue-de nombrar uno u barios fiduziariosta que ordenen a suya suzesiónautuando indibidualmén, de con-chunta u suzesiba. Nombratos ba-rios sin siñalar cómo deben autuar,se replecará que o clamamiento yeconchunto.

Articlo 125.—Fiduziarios

1. O fiduziario abrá d’estarmayor d’edá e tener plena capazidáen o momento d’o fenezimientod’o causán.

2. Salbo desposizión d’o comi-tén, no abrá efeuto lo nombramien-to d’o conyugue como fiduziario siá o fenezimiento d’aquél fuesedeclarata chudizialmén a nulidá d’omatrimonio, decretato ro esburziou a deseparazión u se trobasen enportata os prozedimientos enfilatosá ixa fin.

3. O cargo ye boluntario e gra-tuito, salbo que o causán ese prebis-to que fuese retribuyito; as facultazd’o fiduziario se replecará que tie-nen caráuter presonalismo.

Articlo 126.—Susidiariedá

Fueras d’espresa autorizaziónd’o comitén, o fiduziario, cualsi-quiera que siga ra traza en que siga

Page 35: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

H) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte

RDCA-2001/2002-VII-VIII 637

estato desinato, no podrá modificaras desposizions suzesorias d’o cau-sán, sigan d’antis u de dimpués d’osuyo nombramiento.

Articlo 127.—Forma d’o nombramiento

A desinazión de fudiziario e asinstruzions d’o comitén, si bi’n ese,sobre execuzión d’a fiduzia, u alme-nistrazión e desposizión d’os bienssochetos á ella, deberán constar ne-zesariamén en testamento u es-critura publica.

Articlo 128.—Abdicazión d’o nombra-miento

1. O nombramiento de fiduzia-rio, con independenzia d’a formaen que s’aiga feito, podrá estar abdi-cato por o causán en testamento uescritura publica.

2. O nombramiento de nuebofiduziario produzirá l’abdicaziónd’os desinatos antis, á no estar queresulte clara la boluntá d’o causánde que autúen de traza conchunta usuzesiba.

Articlo 129.—Plazo

1. O fiduziario deberá cumplir osuyo encargo en o plazo que espre-samén l’aiga siñalato ro comitén.

2. Á manca de siñalamientoespreso, a fiduzia deberá executar-sedrento d’o plazo de tres añadas,pero si ro unico fiduziario ye o con-yugue d’o comitén, o suyo nombra-miento se replecará feito de por bita.

3. En os causos en que o clama-miento deba reiterar-se y aiga zir-conduzito ro plazo, o fiduziario de-berá executar o suyo encargo en unnuebo plazo de dos añadas.

4. Os plazos que estatueze istearticlo son de zirconduzión.

Articlo 130.—Recuento d’o plazo

Os plazos espresatos en o articlode debán se computarán:

a) Dende o fenezimiento d’ocausán. Si á o fenezimiento d’o cau-sán bi ha lechitimarios de grau pre-ferén menors d’edá, o plazo d’exe-cuzión d’a fiduzia no rematará quedica que trascorran tres añadasdende que alcanzen a mayoríad’edá toz els.

b) En as fiduzias suzesibas,dende que legalmén siga posible lurexecuzión.

c) En o causo de reiterazión d’oclamamiento, dende que l’anteriorresulte ineficaz.

Articlo 131.—Alongamiento d’o plazo

En tot causo, os fiduziariospodrán demandar antis de que zir-conduzca á o Chuez a prolarga d’oplazo estatuezito, qui, prebia auden-zia d’o Precurador Astricto, podráconzeder-la, meyando chusta causa,dica un maisimo de dos añadas.

Articlo 132.—Reduzión d’o plazo

Salbo que ro unico fiduziariofuese o conyugue biduo, cualsiquierpresona con intrés lechitimo puededemandar á o Chuez que, prebiaaudenzia d’o Precurador Astricto,siñale un plazo más breu d’o que enprenzipio pertoque, si a situazión dependenzia podese produzir grieusmals á o patrimonio ereditario.

Articlo 133.—Delazión

1. Á toz os efeutos legals, a dela-zión d’o erenzio no s’entenderá pro-duzita dica o momento d’a execu-zión d’a fiduzia o d’a suya estinzión.

2. Mientres no se defiera o eren-zio, se considerará en situazión d’e-

Page 36: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

Materiales

638 RDCA-2001/2002-VII-VIII

renzio chazén, e a suya almenistra-zión se rechirá por o estatuezito eno capetulo siguién.

CAPETULO II

O ERENZIO PENDIÉN D’ASINAZION

Articlo 134.—Almenistrador e repre-sentán

1. Pendién d’execuzión a fidu-zia, l’almenistrazión e representa-zión d’o patrimonio ereditariocorresponderá:

1.ero Á ro conyugue biduo sobretoz os biens e dreitos d’o premuer-to, entre que tienga ra condiziónd’almenistrador d’a comunidá con-yugal, u, en atro causo, sólo quesobre os biens afeutos á l’usofruitode biduedá.

2.ndo Á ro fiduziario u fiduzia-rios.

2. En as fiduzias coleutibas, l’al-menistrazión d’o patrimonio pen-dién d’asinazión sólo recutirá ta osfiduziarios si o causán no ese desi-nato un almenistrador.

Articlo 135.—Imbentario

1. En o plazo fixato por o comi-tén u, en o suyo defeuto, drentod’os seis meses siguiens á o suyofenezimiento, o almenistrador de-berá formalizar en escritura publicaun imbentario que comprenda tozos biens, dreitos, cargas e obliga-zions d’a suzesión.

2. Meyando causa chustificata,l’almenistrador podrá demandar áo Chuez un alongamiento ta ra suyareyalizazión.

3. Cuan o comitén aiga desinatocomo unico fiduziario á o conyu-gue, íste quedará desonerato d’a

obligazión de fer o imbentario, fue-ras de que espresamén lo aiga desi-chito o causán u lo alcuerde oChuez á instanzia d’o PrecuradorAstricto ta salbaguardar o patrimo-nio ereditario.

4. Trascorrito ro plazo ta reyali-zar o imbentario sin que l’almenis-trador l’aiga formalizato, cualsiquie-ra d’os pariens d’o causán drentod’o cuatreno grau, u cualsiquier atrointresato en o erenzio, podrádemandar á o Chuez que li requierata que lo formalize. O Chuez, prebiaaudenzia de l’almenistrador, li con-zederá un nuebo plazo por o tiempoque estime oportuno, con abiso deque, si no lo fa, lo ferá á costa suyaun terzero desinato chudizialmén,sin perchudizio d’as responsabilidazen que podese encurrir.

Articlo 136.—Obligazions e cargas

S’apocarán con cargo á o caballegato:

a) Os alimentos debitos á osfillos e deszendiens d’o causán cuanista obligazión no pertoque á atraspresonas.

b) As cargas e deutas d’o erenzio.c) Es gastos de conserbazión

d’os biens, os trebutos, primas deseguros u atros gastos á que se tro-ben afeutos aquéls asinas como asobligazions contrayitas por o alme-nistrador en a chestión d’os nego-zios d’o causán u que se deriben d’asuya esplotazión, en cuanto noaigan d’estar satisfeitos por conyu-gue usofrutario.

Articlo 137.—Contenito de l’almenis-trazión e representazión

1. O almenistrador satisferá asobligazions e cargas á que se refierel’articlo de debán, chestionará es

Page 37: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

H) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte

RDCA-2001/2002-VII-VIII 639

negozios que formen parti d’ocabal, podrá cobrar os creditos ben-zitos e consentir o perpago d’ascapletas e dreitos que los guaren-zien e fer cualsiquiers autos propiosde tot almenistrador, asinas comoexerzer as facultaz de chestión queo causán li aiga puesto atrebuyir.

2. En o ambito prozesal, l’alme-nistrador será lechitimato autibaméne pasiba respeuto de cualsiquiersaizions referitas á o patrimonio ere-ditario.

Articlo 138.—Facultaz de desposizión

1. O fiduziario podrá disposar átetulo oneroso d’os biens u dreitosereditarios sochetos á fiduzia si ocomitén li ese autorizato ta ixo, u taatender o pago d’as obligazions ecargas siñalatas en l’articlo 136, ucuan lo chuzgue combenién ta sus-tituyir-los por atros. En as fiduziascoleutibas, a manca d’instruzionsd’o causán, l’alcuerdo sobre a des-posizión se prenerá por unanimidá.

2. A contraprestazión otenitaquedará surrogata en o puesto d’osbiens allenatos, salbo que s’aiga des-tinato á o perpago d’as deutas e car-gas d’o cabal pendién d’asinazión.

3. O fiduziario u fiduziarios noalmenistradors darán cuenta á l’al-menistrador de tota allenazión queaigan feito y, en o suyo causo, d’osbiens alquiritos que han sustituyitoá os allenatos.

Articlo 139.—Desposizión abendo-bilechitimarios

Si bi ha lechitimarios, ta ra efica-zia d’os autos de desposizión d’osinmuebles por naturaleza e d’osmuebles como sedibles á que serefiere o articlo 39 d’a Compilaziónd’o Dreito Zebil será nezesaria l’au-

torizazión de cualsiquiera d’os lechi-timarios con plena capazidá d’obrary, estando toz os lechitimarios me-nors u incapazes, de la Chunta dePariens u d’o Chuez competén.

Articlo 140.—Facultaz de lequidazión

O fiduziario podrá demandar alequidazión d’a comunidá conyugaldisuelta.

CAPETULO III

EXECUZIÓN D’A FIDUZIA

Articlo 141.—Forma

1. A fiduzia deberá executar-senezesariamén por auto inter vivosformalizato en escritura publica.

2. Cuan s’aiga desinato comounico fiduziario á o conyugue, ístepodrá cumplir o suyo encargo ta-mién en testamento, fueras de des-posizión contraria d’o causán u quea fiduzia s’aiga sozmeso á plazo.

Articlo 142.—Modo d’autuar

1. Fueras de desposizión encuentra d’o comitén, cuan en omomento d’executar a fiduzia esis-tan deszendiens suyos, o fiduziarioabrá d’ordenar a suzesión esclusiba-mén á fabor de beluno u belunsd’els, con a mesma libertá con quepoderba fer-lo ro causán.

2. O fiduziario podrá fer usototal u parzial, e mesmo en tiemposdistintos, d’as suyas facultaz, ámenos que o causán ese atrazatoatra cosa.

3. Cuan o comitén aiga desinatocomo unico fiduziario á o conyu-gue, íste, en uso parzial d’a fiduzia,podrá atrebuyir biens pertenexens ára disuelta comunidá conyugal con

Page 38: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

Materiales

640 RDCA-2001/2002-VII-VIII

o causán, sin nezesidá de prauticara suya prebia lequidazión.

Articlo 143.—Eficazia

1. Os autos inter vivos que enexecuzión d’a fiduzia faigan os fidu-ziarios será inabdicables.

2. Manimenos, podrá reiterar-seo clamamiento si resulta ineficaz l’a-trebuzión porque os benefiziariosclamatos no quieran u no puedanazeutar-la, u porque siga declaratanula.

3. Es autos d’execuzión d’a fidu-zia en forma testamentaria son abdi-cables perén e no empachan a efi-cazia d’os autos de desposiziónfeitos dimpuesas por o biduo fidu-ziario.

Articlo 144.—Entegrans d’a fiduziacoleutiba

1. D’a fiduzia coleutiba formaráparti tamién o conyugue biduo si ocomitén no l’ha escluyito espresa-mén e sólo bi’n ha que deszendienscomuns.

2. Estatuezita ra fiduzia á faborde pariens, en defeuto d’instruzionsd’o comitén u ta completar-las, sereplecarán clamatos, dica un lume-ro de tres, os que tiengan capazidáta estar fiduziarios, con o siguiénorden de prelazión:

1.ero Aszendiens más prosimosd’o causán de menor edá d’una ud’atra retalinia.

2.ndo Chirmans que aigan com-bibito familiarmén con o causán,con preferenzia d’o mayor sobre omenor.

3.ero Os colaterals que drentod’o cuatreno grau nombre o Chuez,oyito ro Precurador Astricto.

Articlo 145.—Execuzión d’a fiduziacoleutiba

1. Á manca d’instruzions d’ocausán, os alcuerdos sobre execu-zión total u parzial d’a fiduzia seprenerán por mayoría d’os fiduzia-rios en auto á o que abrán d’estarcombocatos toz els.

2. Á l’atorgamiento d’a escritu-ra publica concorrerán toz os fidu-ziarios. Manimenos, bastará conque concorra la mayoría d’els si oscomparexens manifiestan baxo lurresponsabilidá que a dezisión seprenió dimpuesas de deliberazión ára que estioron combocatos toz osfiduziarios.

Articlo 146.—Suzesión d’a casa

1. En os supuestos de que a casau un patrimonio deban deferir-sen ánomás que un ereu, sin determina-zión de normas ta o suyo nombra-miento u cuan resulten d’imposiblecumplimiento, a eslizión deberá fer-se por o conyugue perbibién, y, en osuyo defeuto u cuan iste ese espirita-to sin fer-la, por as presonas clama-tas á entegrar a fiduzia coleutibaconforme á l’articlo 144.

2. A eslizión deberá recutir tauno d’os fillos u deszendiens d’ocausán y, en o suyo defeuto, en unod’os pariens d’íste con preferenziad’os comprenditos dica o cuatrenograu.

CAPETULO IV

ESTINZIÓN

Articlo 147.—Perduga d’a condiziónde fiduziario

A condizión de fiduziario sepierde:

Page 39: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

H) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte

RDCA-2001/2002-VII-VIII 641

a) Por as causas establitas por ocausán.

b) Por zirconduzir o plazo esta-blito ta ra suya execuzión.

c) Cuan o fiduziario espirite,siga declarato ausén u espiritato,pribato d’a plena almenistraziónd’os suyos biens u incapazitato chu-dizialmén.

d) Por renunzia d’o fiduziario.Se considerará que renunzian á lurcondizión de fiduziarios os querequeritos notarialmén u chudizialpor cualsiquier presona con intréslechitimo no la azeutasen puraméne simpla en igual traza en os sisantadías naturals siguiens á ra notifica-zión.

e) Cuan o conyugue biduo fidu-ziario se combole u mene bita mari-tal de feito, salbo que o comitén eseatrazato espresamén atra cosa.

f) Por encurrir o fiduziario, tacon o causán u os suyos deszendiens,en beluna d’as causas forals de des-eredazión u endinidá ta suzeder.

Articlo 148.—Estinzión d’a fiduzia

1. En a fiduzia indibidual, a per-duga d’a condizión de fiduziarioproduzirá a estinzión d’a mesma,fueras de que prozeda o clama-miento d’atro fiduziario en os cau-sos de fiduzia suzesiba. En tot causo,conserbarán lur eficazia os autos yaefeutuatos antis por o fiduziario,salbo ros de desposizión que o con-yugue biduo fiduziario ese efeutua-tos en o suyo testamento en os cau-sos d’as letras e) y f) de l’articlo dedebán.

2. Cuan os fiduziarios siganbarios, a perduga de tal condiziónpor beluno d’els, en acotolar a posi-bilidá de desinazión en o supuestoprebisto en o cabo 2 de l’articlo 144,no empachará o cumplimiento d’o

encargo por os esbarrers, anque sóloquede que uno, fueras de que siga oconyugue no desinato por o comiténu que íste aiga atrazato atra cosa.

TETULO V

Normas comuns á ras suzesionsboluntarias

CAPETULO PRIMERO

DESINAZIÓN DE SUZESOR

Articlo 149.—Suzesión boluntaria

1. Qui no tienga lechitimariospuede disposar, por pauto u testa-mento, de toz es suyos biens u departi d’els en fabor de cualsiquierpresona que tienga capazidá tasuzeder.

2. O que tienga lechitimariossólo puede disposar d’os suyos bienscon as limitazions que s’estatuezenen iste Fuero.

3. A reserba de biens no se darásino cuan aparexca prebiaméndeterminata en testamento ubiertou atra escritura publica.

Articlo 150.—No desichenzia d’a insti-tuzión d’ereu

1. O pauto suzesorio e o testa-mento serán balers anque no con-tiengan instituzión d’ereu, u ísta noabaste a totalidá d’os biens. Tamiénlo serán anque ro instituyito sigaincapaz d’eredar u no azeute oerenzio.

2. En istos causos se cumpliránas desposizions pautatas u testamen-tarias feitas d’alcuerdo con os fue-ros, e o remanén d’os biens se defe-rirá á os ereus forals, ubrindo-se taels a suzesión foral.

Page 40: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

Materiales

642 RDCA-2001/2002-VII-VIII

Articlo 151.—Nombramiento d’ereu

1. Abrá ra considerazión d’ereulo nombrato ta suzeder, en tot u enparti, en as relazions patrimonials epresonals d’o causán que no s’aco-tolen por a suya muerte, cualsiquie-ra que siga ra denominazión queíste l’aiga dato e tanto si ye estatoclamato á ra totalidá u á una cotad’o cabal como á uno u barios biensdeterminatos.

2. Os desinatos suzesors porcausa de muerte que no sigan ereustendrán a considerazión de legata-rios.

3. O clamato á una cota d’oerenzio será considerato ereu e oclamato á cosa determinata, legata-rio, fueras de que resulte que ya atrala boluntá d’o causán.

Articlo 152.—Ereu «ex re certa»

1. Si ye boluntá d’o disponénque ro instituyito en cosa zierta edeterminata siga ereu, responderád’as obligazions e cargas ereditariasen proporzión á ra balgua d’o asi-nas rezibito; pero no tendrá dreitod’acrexer.

2. Si tot ro erenzio ye estato des-tribuyito entre ereus instituyitos encosa zierta e determinata, suzede-rán en os biens de nueba aparixiónen proporzión á ra balura d’o rezi-bito por cadagún.

3. O instituyito en o dreito d’u-sofruito d’o erenzio, u d’una parti ucota d’ella, cuan a boluntá d’o dis-ponén ye que siga ereu, tien a con-siderazión d’ereu ex re certa.

Articlo 153.—Legato de parti alicota

Si ye boluntá d’o disponén que oclamato á parti alicota d’o erenziosiga legatario, no será deutor d’asobligazions e cargas d’o erenzio e

concorrerá á ra partizión con oereu, pero cuan no siga lechitima-rio sólo tendrá dreito á perzibir abalura d’o legato en biens de l’auti-bo ereditario lequido si o ereu noopta por pagar-lo en diners, anqueno bi’n aiga en o erenzio.

Articlo 154.—Destribuzión de tot roerenzio en legatos

1. Si a boluntá d’o disponén yeestata destribuyir tot ro erenzio enlegatos, se repartirán á tocaparte asdeutas e cargas entre os legatarios enproporzión á lurs cotas, á no estarque s’ese prebisto una atra cosa.

2. A responsabilidá d’os legata-rios se mantendrá por a parti queproporzionalmén se deribe de lurscotas anque concorran con ereusforals sobrebenitos por l’aparixiónde nuebos biens.

Articlo 155.—Zertanidá de desinazión

Se tendrá por no mesa tota des-posizión pautata u testamentaria enfabor de presona inzierta, á menosque por bel ebento pueda resultarzierta.

Articlo 156.—Motibazión d’a desposi-zión

A espresión en o pauto u testa-mento d’os motibos d’una desposi-zión no afeutará á ra suya eficazia, áno estar que, estando falsos u ilizi-tos, resultase d’o propio tetulo suze-sorio que son estatos esenzialméndeterminadors d’a desposizión.

Articlo 157.—Concorrenzia de desina-tos

En o clamamiento suzesorio ábarias presonas, fueras de que atracosa resulte d’o mesmo, s’aplicarános siguiens regles:

Page 41: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

H) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte

RDCA-2001/2002-VII-VIII 643

a) Os suzesors desinatos simul-taniamén sin atrebuzión de partis sereplecan clamatos por partis iguals.Por eszeuzión, si se clama á os chir-mans d’o causán sin fer-lo nominal-mén, os de pai e mai prenen dopleporzión que os meyo chirmans.

b) Si se clama simultaniamén ábarias presonas, á unas indibidual-mén e á atras coleutiba, s’acata queístas lo son tamién indibidualmén.

c) Os desinatos de conchunta sereplecan clamatos simultaniamén eno suzesiba. Asinas mesmo, cuansigan clamatos á una suzesión unapresona e os fillos suyos, s’acatantoz instituyitos simultaniamén e nosuzesiba.

d) Cuan se desina á os «fillos»,«deszendiens» u «fillos e deszen-diens» d’o causán u d’atra presona,se replecan clamatos en primerpuesto ros fillos, sustituyitos por lursretalinias de deszendiens conformeá os regles d’a sustituzión foral.

e) Cuan se clama á una deter-minata colla de pariens, como«fillos» u «chirmans»; sigan d’o cau-sán u d’atra presona, se i replecancomprenditos os matrimonials, nomatrimonials e afillatos que biban usigan conzebitos á o tiempo en quese defiera o erenzio.

Articlo 158.—Desposizión á fabor del’alma u á fabor d’os pobres

1. Es biens oxeto de desposiziónta sufrachios e obras pías, cuan s’ai-ga feito de traza indeterminata e sinespezificar lur aplicazión, s’ofrexe-rán por os executors á ras institu-zions benefiziarias e si beluna no’nquerese rezibir en espezie, se ben-derán por aquéls, que entregarán ametá á ra Ilesia u confesión reli-chiosa legalmén reconoxita á ra quepertenexeba o causán, ta que ros

destine á os endicatos sufrachios eta atender as suyas nezesidaz, e l’a-tra metá á ra Deputazión Chenerald’Aragón ta fins beneficas d’apoblazión u comarca correspon-dién á o domizilio d’o fenezito ud’alcanze más cheneral. Si o dispo-nén pertenexeba á una Confesiónrelichiosa no reconoxita legalmén,a metá que l’aberba pertocato acre-xerá á ra Deputazión Cheneral.

2. En a desposizión á fabor d’ospobres en cheneral u ta obras asis-tenzials, a Deputazión Cheneral d’A-ragón destinará os biens, u ro impor-te de lur benda, á entidaz asistenzialsde preferenzia d’a poblazión u redo-lada d’o domizilio d’o disponén.

Articlo 159.—Desposizión á fabor depariens u ereus

1. Si no resulta atra cosa d’opauto u testamento, a desposizión áfabor de pariens d’o disponén ud’un terzero sin determinazión dequí sigan, se considerará feita á fabord’os que estarban clamatos por fueroá suzeder en o momento d’a dela-zión y en a proporzión que resulted’os regles d’a suzesión foral, perosin limitazión de grau y escluyindo-ne á ro conyugue.

2. Si ta desinar á os suzesors s’u-tilizan espresions como os «ereus»,«ereus forals», «ereus lechitimos» uatras semellans, ya lo sigan d’o cau-sán u d’atra presona, en defeuto deprebisions en o tetulo suzesorio, s’a-catarán clamatos os que deban ere-dar seguntes os regles d’a suzesiónforal.

Articlo 160.—Entredizions d’alquirirpor causa de muerte

1. Ye nula ra desposizión porcausa de muerte á fabor d’as siguienspresonas:

Page 42: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

Materiales

644 RDCA-2001/2002-VII-VIII

a) O Notario autorizador del’auto, u as presonas debán d’as ques’atorgan os testamentos espezials, eo suyo conyugue, pariens u afinsdrento d’o cuatreno grau.

b) Os testigos, facultatibos,espiertos y entrepetes que inter-biengan en o atorgamiento d’opauto u testamento.

c) A presona que escribe o tes-tamento zarrato á rogaria d’o testa-dor.

d) O tutor u curador d’o dispo-nén, salbo cuan s’aiga feito dimpuésd’aprebatas definitibamén as cuen-tas u, en o causo en que no esen querendir-sen ístas, dimpués d’a estin-zión d’a tutela u curatela. Ye, sindembargo, balera a desposizión á rasuya fabor cuan se trate d’aszen-diens, chirmans u conyugue d’o dis-ponén.

2. Ubierta ra suzesión, os efeu-tos retroautibos, o deber de restitu-zión e a zirconduzión de l’azióndeclaratiba d’a incapazidá relatibad’o ereu u legatario á qui s’aigadeferito o erenzio, se richen por asnormas d’a endinidá.

Articlo 161.—Condizions baleras

Son baleras totas as condizionsque no sigan imposibles u contrariasá ras leis u os buenos costumbres.En particular, ye balera a condiziónde contrayer u no pas contrayer pri-mer matrimonio u combolar u fer-locon presona determinata, asinascomo a condizión de que o ereu ulegatario faiga bella desposizión mor-tis causa en fabor d’o disponén ud’atra presona.

CAPETULO II

LEGATOS

Articlo 162.—Alquisizión d’o legato

1. En os legatos de cosa zierta edeterminata esistén en o cabal eredi-tario, o legatario alquiere a suya pro-piedá dende que li se defiere. En osdemás legatos, a delazión li combier-te en crededor d’a presona grabata.

2. O legatario que azeute o lega-to consolidará a suya alquisizión,pero si lo refusa se considerará queno ha esistito delazión á fabor suya.

Articlo 163.—Dreito de trasmisión

1. O legato deferito e no azeuta-to ni refusato se trasmitirá por fene-zimiento d’o legatario á os suyosereus, con a mesma facultá d’azeu-tar-lo u refusar-lo, fueras de boluntácontraria d’o disponén u que setrate de legatos d’usofruito, derenda, de pensión diaria u atros decaráuter presonalismo.

2. D’esistir una pluralidá d’e-reus d’o legatario, cadagún podrárefusar u azeutar a parti que li per-toque en o legato.

Articlo 164.—Posesión d’o legato

O legatario de cosa zierta e deter-minata esistén en o cabal ereditariopuede, por el solo, mesmo abendo-bilechitimarios, prener posesión d’amesma y, si fuese inmueble, otener ainscrizión á o suyo nombre en oRechistro d’a Propiedá en bertú d’aescritura publica en que formalize asuya azeutazión.

Articlo 165.—Prelazión entre legata-rios

Si os biens d’o erenzio no alcan-zasen ta cubrir toz os legatos, lur

Page 43: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

H) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte

RDCA-2001/2002-VII-VIII 645

apocamiento se ferá en l’orden si-guién:

1.ero Os que o causán aiga decla-rato preferens.

2.ndo Os remuneratorios.

3.ero Os de cosa zierta e determi-nata que forme parti d’o cabal ere-ditario.

4.eno Os d’alimentos.

5.eno Os d’educazión.

6.eno Os demás á tocaparte.

CAPETULO III

DREITO D’ACREXER

Articlo 166.—Causos en os que prozede

Abendo estato clamatas dos umás presonas de conchunta á ra tota-lidá d’un erenzio u legato u porziónd’els, si beluna no quiere u no puedesuzeder, a suya porzión acrexerá áras demás, fueras de que o disponénese nombrato sustituto u escluyito rodreito d’acrexer u prozedesen a sus-tituzión foral u o dreito de trasmi-sión reglato en l’articlo 72.

Articlo 167.—Acreximiento por collas

Si qui no plega á suzeder formaparti d’una colla de clamatos,anque biese atras presonas clamatasde conchunta, o acreximiento seferá con preferenzia drento d’acolla.

Articlo 168.—Efeutos d’o dreito d’acre-xer

Os ereus u legatarios faborexitospor o acreximiento alquieren aparti acrexita por imperio d’o fue-ro, sin aber menester d’azeutazión e

sin poder refusar deseparataménixa parti.

CAPETULO IV

EXECUTOR

Articlo 169.—Caráuter dispositibo

O disponén puede nombrar enpauto suzesorio u testamento uno umás espondalers y establir con ente-ra libertá as determinazions quetienga por combenién.

Articlo 170.—Testamento mancomu-nato

En o testamento mancomunato,o plazo siñalato á ro executorcomún á es testadors se contará, encuanto á cada suzesión, dende acalendata de fenezimiento d’o res-peutibo causán.

TETULO VI

De a lechitima

CAPETULO PRIMERO

DESPOSIZIONS CHENERALS

Articlo 171.—Lechitima coleutiba

1. A metá d’o cabal fixato con-forme á l’articlo 174 debe recutir tadeszendiens, de cualsiquier grau,d’o causán, se son os unicos lechiti-marios.

2. Ista lechitima coleutiba pue-de destribuyirse, igual u desigual-mén, entre toz u barios de tals des-zendiens, u bien atrebuyir-se á unosolo. Si no s’ha destribuyito u atre-buyito d’atra traza, a lechitimacoleutiba s’entiende destribuyita

Page 44: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

Materiales

646 RDCA-2001/2002-VII-VIII

por partis iguals entre os lechitima-rios de grau preferén.

Articlo 172.—Tetulos d’atrebuzión

1. A lechitima puede atrebuyir-se por cualsiquier tetulo lucratibo.

2. A esistenzia de lechitimariosno empacha á o disponén instituyir,de forma clara y esplizita, ereu á unestranio.

Articlo 173.—Lechitimarios de graupreferén

1. Son lechitimarios de graupreferén os fillos y, en puesto d’ospremuertos, deseredatos con causaforal u endinos de suzeder, lurs res-peutibos fillos, sustituyitos en osmesmos causos e suzesibamén porlurs retalinias de deszendiens.

2. No abrán ixa condizión osdeszendiens d’os que esen renun-ziato á ra suya lechitima.

Articlo 174.—Calculo

1. O cabal computable á efeutosd’o calculo d’a lechitima se formad’a siguién conformidá:

1. ero Se parte d’o cabal balguato áo tiempo de lequidar-se a lechitima.

2.ndo S’adibe a balgua d’os biensdonatos por o causán calculato á otiempo d’a donazión, pero autuali-zato o suyo importe á o tiempo delequidar-se a lechitima.

2. Por eszeuzión, no se i recuen-tan:

a) As liberalidaz usuals.b) O gasto d’alimentazión, edu-

cazión e asistenzia en malautías depariens drento d’o cuatreno grauque sigan en situazión de nezesidá,anque o causán no tenese obliga-zión legal de furnir-les alimentos.Os gastos d’educazión e colocaziónd’os fillos sólo se recontarán cuansigan estraordinarios.

Articlo 175.—Imputazión

1. Serán imputables á ra lechiti-ma coleutiba as liberalidaz rezibitasd’o causán por cualsiquiera d’essuyos deszendiens, mesmo pre-muertos, incapables de suzeder,deseredatos con causa foral u arre-nunzians á ra lechitima.

2. Á ra imputazión li s’aplicanos mesmos regles d’abaluazión del’articlo de debán. No se deduzirád’a balgua d’as liberalidaz por causade muerte a d’os grabámens impo-satos por o causán á os deszendiens,os cuals abrán o dreito que lis con-fiere l’articlo 184, ni o d’os imposa-tos por a lei.

Articlo 176.—Liberalidaz no imputa-bles

No s’imputan á ra lechitima;a) As liberalidaz que o causán

ese escluyito d’imputazión.b) As no contables ta o calculo

d’a lechitima.

Articlo 177.—Renunzia á ra lechitima

1. A renunzia á ra lechitimapuede fer-se tanto dimpués comodinantes d’a delazión d’a suzesión, yen iste causo unilateralmén u comoresultato d’un pauto suzesorio.

2. Os requisitos de capazidá eforma d’a renunzia á ra lechitimason, cuan se fa dimpués d’a dela-zión, os mesmos d’o refusamientode ro erenzio, y, cuan se fa antis, osmesmos de l’atorgamiento de pau-tos suzesorios.

3. A renunzia á ra lechitima,fueras de declarazión en contrario,no afeutará á os dreitos que perto-quen á o renunziador en a suzesiónforal ni a os que probiengan d’asuzesión boluntaria d’o causán.

Page 45: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

H) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte

RDCA-2001/2002-VII-VIII 647

4. A renunzia á cualsiquier atre-buzión patrimonial por causa demuerte prozedén d’o aszendién im-plica ra renunzia á ra lechitima.

Articlo 178.—Zirconduzión d’azions

1. As azions reglatas en isteTetulo zirconduzen en o plazo dezinco añadas contatas dende o fene-zimiento d’o causán u dende a dela-zión de ro erenzio si ísta se produzedimpuésas.

2. Si o lechitimato ta ro exerziziod’istas azions fuese menor de catorzeaños cuan enzete o recuento, o plazorematará ta el cuan faiga dezinueu.

CAPETULO II

INTANCHIBILIDÁ CUANTITATIBA

Articlo 179.—Lesión d’a lechitima

1. No alcanzando os esdebeni-mientos perzibitos por o conchuntod’os deszendiens a cuantía d’a le-chitima coleutiba, podrán achiquir-sen as liberalidaz feitas en fabor deno deszendiens en a forma reglatacontino.

2. Fueras de que a boluntá d’odisponén siga una atra, o dreito áotener a reduzión recutirá ta oslechitimarios de grau preferén ecadaguno abrá dreito á otener unafrazión de ro importe d’a lesiónproporzional á ra cota suya en asuzesión foral.

3. A renunzia u a simpla mancad’exerzizio por belún d’o suyo drei-to de reclamazión no incrementa od’os atros.

Articlo 180.—Prelazión en a reduziónde liberalidaz

As liberalidaz lesibas se reduzi-rán en l’orden que o causán ese

atrazato y en o no prebisto se proze-derá d’a siguién forma:

a) Se reduzirán primero as libe-ralidaz por causa de muerte, á toca-parte, con independenzia de lurtetulo d’atrebuzión.

b) Si no fuese sufizién, s’es-mermarán as liberalidaz entrebibos, enzetando por as de calen-data más rezién; as d’a mesmacalendata s’achiquirán á tocaparte.

Articlo 181. — Forma de fer a redu-zión.

1. Si a reclamazión de reduzións’enfila cuentra o conyugue biduo,podrá iste pribar-la apocando enmetalico o que á o lechitimarioreclamán li pertoque perzibir.

2. Si qui sofrise a reduzión eserezibito d’o causán barios biens,tendrá dreito á determinar cuálsd’els, que cubran á balura reclama-ta, son oxeto d’a mesma.

3. Si l’oxeto d’a reduzión fueseun bien u bel conchunto d’els queno almita comodo estallamiento,as dos partis podrán compensar-sen en metalico como combien-gan. En defeuto d’alcuerdo, si areduzión no asorbe a metá d’asuya balura, quedará ta qui eserezibito a liberalidá; en causo con-trario, ta o lechitimario que recla-ma, debendo-se compensar a esfe-renzia en metalico.

CAPETULO III

INTANCHIBILIDÁ CUALITATIBA

Articlo 182.—Cumplimiento en bienslegatos

1. A lechitima debe atrebuyir-seen biens legatos.

Page 46: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

Materiales

648 RDCA-2001/2002-VII-VIII

2. O incumplimiento d’o deberd’atrebuyir en biens legatos o quemanque ta alcanzar a cuantía d’alechitima coleutiba, recontatas asdonazions imputables, faculta indi-bidualmén á os lechitimarios afeu-tatos ta demandar que a parti pro-porzional que en a esferenzia lispertoque lis siga entregata en bienslegatos por os estranios que los hanrezibito, renunziando en fabor d’ís-tos á os correspondiens biens nolegatos.

3. A reduzión de liberalidaz debiens legatos feitas en fabor de nodeszendiens no podrá afeutar á oconyugue biduo e ta ra suya prauti-ca será d’aplicazión l’articlo 181.

Articlo 183.—Entredizión de grabá-mens sobre a lechitima

1. O causán sólo puede imposargrabámens sobre os biens legatosque atrebuiga á os suyos deszen-diens cuan a balura d’os atrebuyitoslibres de grabamen sumato á o d’asdonazions imputables á ra lechitimacubra o importe d’a lechitimacoleutiba.

2. S’entiende á istos efeutos porgrabamen tota cargazón, condizión,termino, modo, usofruito, obliga-zión, entredizión u limitazión impo-satos en o tetulo suzesorio queesmerme a balura d’es biens legatosu a plenitú d’a tetularidá u d’o con-chunto de facultaz que pertocabaná o causán. No se consideran grabá-mens os legatos en tetularidá plenade biens ziertos con que o causánese grabato á un deszendién.

Articlo 184.—Efeutos d’a infrazión

O lechitimario á qui s’ese impo-sato un grabamen que contrabiengalo atrazato en l’articlo de debán

tien dreito á que se tienga por nomeso. Á iste dreito li s’aplicarán ossiguiens regles:

1.ero O grabamen se tendrá porno meso sólo que en a parti que bul-nere a entredizión. Pero si por a suyanaturaleza no fuese posible dixar-losin efeuto parzialmén, se tendrá porno meso en a suya totalidá.

2.ndo Si fueran barios os deszen-diens sochetos á grabamen, a partique deba quedar sin efeuto serepartirá entre els en a mesma pro-porzión en que aigan estato fabore-xitos por o causán en as suyas des-posizions por causa de muerte.

3.ero O deszendién á qui s’esenimposato barios grabámens podrádezidir l’orden en que deben que-dar sin efeuto.

Articlo 185.—Cautelas d’ozión com-pensatoria

1. Ta que siga balera la facultáconzedita por o causán á bel lechiti-mario d’otar entre una determinataatrebuzión por causa de muertelibre de grabamen e atra de mayorimporte pero socheta á grabamenque crebante lo atrazato en l’articlo183, cal que concorran os siguiensrequisitos:

a) Que si s’optase por l’atrebu-zión libre de grabamen, no bi aigalesión en la lechitima coleutiba.

b) E que si s’optase por l’atre-buzión grabata, o conchunto deliberalidaz rezibitas por os lechiti-marios abraque antimás a metá d’aparti de libre desposizión.

2. A ozión que incumpla osrequisitos d’o cabo 1 ye ineficaz e áo grabamen imposato li s’aplicarános regles prebistos en l’articlo dedebán.

Page 47: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

H) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte

RDCA-2001/2002-VII-VIII 649

Articlo 186.—Grabámens premititos

No s’encluyen en a entrediziónde l’articlo 183 os siguiens grabá-mens:

1.ero Aquéls atrazatos en benefi-zio d’atros deszendiens, presens ufuturos, drento d’os limites d’as sus-tituzions fideicomisarias.

2.ndo Os estatuezitos ta o causode fenezer toz os lechitimarios sindeszendenzia, e sólo que de trazarelatiba á os biens d’os que cadagu-no ese disposato.

3.ero Os estatuezitos con chustacausa, que siga espresata en o tetulosuzesorio u en decumento publico,conforme á o prebisto en l’articlosiguién.

4. eno Os demás prebistos por a lei.

Articlo 187.—Chusta causa de graba-men

1. Sólo ye chusta ra causa quebusca un mayor benefizio de lechiti-mario grabato u d’os demás lechiti-marios.

2. Si o grabamen imposase unaobligazión o incumplimiento d’acual produzca ra trasferenzia d’osbiens eredatos por o grabato á atrapresona, sólo será balero cuan ixapresona siga un atro deszendién.

3. A causa espresata deberátener-se como chusta entre que nose contrimuestre que no’n ye.

CAPETULO IV

PRETERIZIÓN

Articlo 188.—Supuestos de preterizión

1. Se replecan preteritos aquelslechitimarios de grau preferén que,no faborexitos en bita d’o causán nien a suya suzesión foral, no son esta-

tos ementatos en o pauto u testa-mento, u en l’auto d’execuzión d’afiduzia.

2. No se consideran preteritosos que en o momento d’a delaziónd’o erenzio son lechitimarios degrau preferén por sustituzión d’unaszendién que no yera estato prete-rito.

Articlo 189.—Menzión sufizién

1. Ye sufizién ta que no bi aigapreterizión cualsiquier menzión d’olechitimario en cualsiquier parti uclausula d’o testamento u escrituraen que s’ordene a suzesión, mesmosin denguna desposizión á faborsuya ni esclusión espresa d’a lechiti-ma u de benefizios suzesorios.

2. Ye tamién sufizién cualsiquieratrebuzión de caráuter simbolico ude balura irrelebán.

3. No ye menzión sufizién, res-peuto d’os naxitos dimpués d’ator-gar-se o testamento u a escritura, ouso d’espresions no referitas espe-zialmén á els. Tampó no ye emen-zión sufizién a referenzia á un des-zendién como fenezito cuan enreyalidá bibe.

Articlo 190.—Preterizión intenzional

1. Ye intenzional a preterizióncuan o disponén, en ordenando asuzesión, conoxeba ra esistenzia d’olechitimario e a suya condizión detal.

2. A preterizión se presumiráintenzional, fueras de preba en con-trario.

Articlo 191.—Preterizión no intenzio-nal

Ye no intenzional a preterizióncuan o disponén, en ordenando a

Page 48: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

Materiales

650 RDCA-2001/2002-VII-VIII

suzesión, esconoxeba ra esistenziad’o lechitimario u a suya condiziónde tal, y en particular por aber naxi-to dimpués, creyer o causán que ebafenezito u esconoxer que yera des-zendién suyo.

Articlo 192.—Consecuenzias d’a prete-rizión intenzional

O lechitimario preterito inten-zionalmén no tien atro dreito que oque pueda pertocar-le á reclamar alechitima coleutiba fren á terzers,cuan bi aiga lesión d’a mesma.

Articlo 193.—Consecuenzias d’a prete-rizión no intenzional

1. O lechitimario preterito nointenzionalmén tien dreito, fuerasde prebisión distinta d’o disponén,á una porzión d’o cabal legatoigual á ra que dimpués d’a redu-zión correspondién á o menosfaborexito por aquél. Ista porziónse formará reduzindo proporzio-nalmén as partezipazions d’osatros lechitimarios, anque ístosabrán dreito á pagar á o preterito asuya parti en metalico. Á ra redu-zión li s’aplicará lo atrazato en l’ar-ticlo 181.

2. Cuan toz u ro unico lechiti-mario de grau preferén sigan esta-tos preteritos no intenzionalmén eno siga estato desinato ereu u lega-tario dengún atro deszendién, seproduze a delazión abintestato detot ro cabal legato.

3. O preterito no intenzional-mén abrá, antimás, o dreito quepueda pertocar-li á reclamar a lechi-tima coleutiba fren á terzers, cuanesista lesión d’a mesma.

CAPETULO V

DESEREDAZIÓN Y ESCLUSIÓN

Articlo 194.—Deseredazión con causaforal

1. Sólo produze os efeutos atra-zatos en l’articlo 196 a deseredaziónque s’alazeta en una causa foral,zierta y espresata en o pauto u testa-mento, u en l’auto d’execuzión d’afiduzia.

2. A preba d’estar zierta ra causapertoca á os ereus d’o causán, si odereredato la niega.

Articlo 195.—Causas forals de desere-dazión

Son causas forals de desereda-zión:

a) As d’endinidá ta suzeder.b) Aber negato sin dengún mo-

tibo es alimentos á o pai u aszen-dién que li desereda.

c) Aber-lo maltratato d’obra uinchuriato grieumén, asinas como áo suyo conyugue, si íste ye aszen-dién d’o deseredato.

d) Ser estato chudizialmén pri-bato de l’autoridá familiar sobredeszendiens d’o causán por senten-zia alazetata en o incumplimientod’o deber de crianza y educazión.

Articlo 196.—Efeutos d’a deseredazióncon causa foral

1. A deseredazión feita confor-me á l’articlo 194 priba á o desere-dato d’a condizión de lechitimarioe d’as atrebuzions suzesorias que lipertoquen por cualsiquier tetulo,eszeuto d’as boluntarias posteriors ára deseredazión.

2. Antimás, auside ra lechitimacoleutiba si no bi ese atros deszen-diens que conserben a condizión delechitimarios.

Page 49: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

H) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte

RDCA-2001/2002-VII-VIII 651

3. A reconziliazión posterior en-tre o disponén e o deseredato u operdón d’aquél á íste, priban á odisponén d’o dreito a deseredar edixan sin efeuto a deseredazión yafeita.

Articlo 197.—Esclusión boluntaria dedeszendiens

1. O disponén puede escluyir áos lechitimarios de grau preferénanque no concorran os requisitosde l’articlo 194 e mesmo sin alega-miento de garra causa.

2. Os lechitimarios escluyitos nohan atros dreitos que o que puedapertocar-lis á reclamar a lechitimacoleutiba fren á terzers, cuan esistalesión d’a mesma, e os que lis per-toquen en a suzesión foral. fuerasde lo atrazato en os dos articlossiguiens.

Articlo 198.—Esclusión asoluta

1. A esclusión ye asoluta cuan odisponén ha espresato a suya bolun-tá de pribar á ro escluyito de totdreito en a suzesión. A mesma con-siderazión tien a deseredazión pre-tendita que no cumpla os requisitosespresatos en l’articlo 194.

2. Os escluyitos asolutamén que-dan pribatos d’o dreito á suzederabintestato e d’o d’exerzitar l’aziónde lesión que podese pertocar-lis,en os que serán sustituyitos por lursretalinias de deszendiens si en tene-sen.

3. Manimenos, si a esclusiónasoluta afeuta á toz u á l’unico lechi-timario, conserbarán o dreito ásuzeder abintestato e á reclamar alechitima coleutiba fren á terzerscuan bi aiga lesión d’a mesma.

Articlo 199.—Error en o motibo u acausa

Si o motibo d’a esclusión, mes-mo asoluta, u a causa d’a desereda-zión, espresatos en o tetulo suzeso-rio, son estrafulcatos, pero no sonestatos determinadors, se produzenta os lechitimarios de grau preferénas consecuenzias d’a preterizión nointenzional.

CAPETULO VI

ALIMENTOS

Articlo 200.—Dreito á alimentos

1. Os lechitimarios de grau pre-ferén que en fer-sen efeutibas asdesposizions suzesorias sigan ensituazión legal de demandar ali-mentos podrán reclamar os que lispertocarban, como deszendiens d’ocausán, d’os suzesors d’íste, en pro-porzión á os biens rezibitos.

2. Istos dreitos d’alimentos sóloprozederán en a mida en que nosiga artato á furnir-los o biduo uso-frutario u os pariens de l’alimentistaconforme á ra lechislazión cheneral.

TETULO VII

De a suzesión foral

CAPETULO PRIMERO

DESPOSIZIONS CHENERALS

Articlo 201.—Prozedencia

En defeuto, total u parzial, desuzesión ordenata baleramén y efi-caz por pauto u testamento, s’ubre asuzesión foral.

Page 50: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

Materiales

652 RDCA-2001/2002-VII-VIII

Articlo 202.—Orden de suzesión foral

1. En a suzesión foral o erenziose defiere en primer puesto á ospariens d’a retalinia direuta deszen-dién.

2. En defeuto de deszendiens:1.ero Os biens recobrables e os

troncals se defieren ta ras presonascon dreito á recobro e á os parienstroncals, respeutibamén.

2.ndo Os biens no recobrables nitroncals, e tamién ístos si no bi hapariens con dreito preferén, sedefieren, suzesibamén, á os aszen-diens, á o conyugue, á os colateralsdica o cuatreno grau e á ra Comu-nidá Autonoma u, en o suyo causo,á ro Espital d’a Nuestra Siñora deGrazia u Probinzial de Zaragoza.

Articlo 203.—Dibersidá de clamamien-tos unibersals

1. En a suzesión foral d’una pre-sona pueden concorrer diferens cla-mamientos unibersals en atenzión áo caráuter troncal u no troncal d’osbiens que entegran o cabal legato.

2. A declarazión d’ereus foralsdeberá espresar si se refiere sólo queá os biens no troncals, sólo que á estroncals, con endicazión d’a retaliniad’a que prozedan, u á ras dos menasde biens. Si manca dita menzión, sepresumirá que a declarazión se halimitato á os biens no troncals e noempachará demandar una nuebadeclarazión referita á os troncals.

Articlo 204.—Prenzipio de prosimidáde grau

1. Drento de cada retalinia, oparién más prosimo en grau escluyeá o más remoto, salbo en os causosen que prozeda o dreito de sustitu-zión foral.

2. Os pariens d’a mesma retali-nia e grau eredan por capezas upartis iguals, fueras de prebisión encontrario.

Articlo 205.—Ineficazia d’o clama-miento

1. Cuan o clamato á ra suzesiónforal no puede u no quiere suzeder,se prozede conforme á o siguiénorden:

1.ero Si se trata d’un deszendiénu chirmán d’o causán e de belunod’os supuestos de sustituzión foral,ocupan o suyo puesto as suyas reta-linias de deszendiens.

2.ndo En no aplicando-se a susti-tuzión foral, a suya parti acrexerá áos coereus.

3.ero Si tampó no bi ese acrexi-miento, suzederán por dreito pro-pio os pariens de grau siguién u, eno suyo causo, as presonas que ocu-parán o siguién puesto, tot ixoseguntes l’orden de delazión foral.

2. Qui reziban a porzión d’o cla-mato ausén deberán cumplir asobligazions que imposa ra normati-ba sobre l’ausenzia.

CAPETULO II

SUZESIÓN D’OS DESZENDIENS

Articlo 206.—No discriminazión

Os fillos e lurs deszendiens suze-den á lurs pais e demás aszendienssin distinzión de secso, edá u filla-zión.

Articlo 207.—Suzesión á fabor d’osfillos

Os fillos d’o defunto li eredanperén por lur dreito propio, esta-llando ro erenzio en partis iguals.

Page 51: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

H) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte

RDCA-2001/2002-VII-VIII 653

Articlo 208.—Suzesión en fabor d’atrosdeszendiens

1. Os nietos e demás deszen-diens eredan por sustituzión foral,en os causos y en a traza prebistosen o Capetulo III d’o Tetulo Prime-ro d’iste Fuero.

2. En refusando o erenzio lodeszendién más prosimo, si ye solo,u, si fuesen barios, toz es deszen-diens más prosimos clamatos por ofuero, eredarán os d’o grau siguiénpor lur propio dreito e no como sus-titutos d’o refusador.

CAPETULO III

RECOBROS E SUZESIÓN TRONCAL

Articlo 209.—Recobro de liberalidaz

1. Os aszendiens u chirmans dequi espirita sin pauto u testamentoe sin de deszendenzia recobran, si lisobrebiben, os mesmos biens queesen donato á íste e que encara esis-tan en o cabal.

2. O recobro d’os chirmans, enos causos en que prozeda ra sustitu-zión foral, pasará á os suyos fillos unietos.

3. O recobro de liberalidaz poros aszendiens u chirmans se reple-cará sin perchudizio d’o dreito debiduedá que pertoque á o conyugued’o donatario fenezito.

4. Cuan os biens donatos pertene-xesen á ra comunidá conyugal, o reco-bro s’exerzitará por cada conyuguesobre a metá no estallata d’aquéls e tao suyo patrimonio esclusibo.

Articlo 210.—Recobro, en abendo-bideszendiens

Prozede tamién o recobro orde-nato en l’articlo de debán si, aben-

do ya recutito por tetulo lucratiboros biens ta deszendiens d’o espiri-tato, fenezen toz ístos sin dixar des-zendenzia ni aber disposato de ditosbiens, antis que a presona con drei-to á dito recobro.

Articlo 211.—Suzesión troncal

Cuan no prozeda l’aplicaziónd’os articlos de debán, a suzesión enos biens troncals se deferirá:

1.ero A os chirmans por a retali-nia de do prozedan os biens, susti-tuyitos por lurs respeutibas retali-nias de deszendiens. En abendo-bisólo que fillos u sólo que nietos dechirmans, o erenzio se deferirá porcapezas.

2.ndo Á o pai u mai, seguntes aretalinia de do prozedan os biens.

3.ero Á os más prosimos colate-rals d’o causán dica o cuatrenograu, u dica o seiseno si se trata debiens troncals d’abolorio, entre osque desziendan d’un aszendiéncomún propietario d’os biens y, eno suyo defeuto, entre os que siganpariens de millor grau d’a presonade qui los abió dito causán á tetulogratuito. En concorrendo tíos esobrinos d’o trasmitén, cuan unos eatros sigan pariens d’o mesmo graurespeuto d’o causán, os primersserán escluyitos por os segundos.

Articlo 212.—Biens troncals d’abolorio

1. Son biens troncals d’aboloriotoz aquels que aigan remanito en acasa u familia d’o causán en as doschenerazions inmediatamén ante-riors á ra suya, cualsiquiera quesigan a suya prozedenzia e modod’alquisizión inmediatos.

2. S’acata que o bien ha remani-to en a familia en as dos chenera-

Page 52: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

Materiales

654 RDCA-2001/2002-VII-VIII

zions inmediatamén anteriors, cuanpretenexió á bel parién d’a chenera-zión d’os abuelos d’o causán u másluen e no ha salito dimpués d’afamilia, cualsiquiera que siga estatoo lumero de trasmisions entremeyas.

Articlo 213.—Biens troncal simples

1. Son biens troncals simples osque o causán aiga rezibito á tetulogratuito d’aszendiens u colateralsdica o seiseno grau.

2. Se’n eszeutuarán os que o cau-sán ese alquirito d’uno d’os suyospais prozedens d’a comunidá con-yugal d’amos cuan, seguntes osregles d’a suzesión no troncal li per-tocase eredar á l’atro prochenitor.

CAPETULO IV

SUZESIÓN D’OS ASZENDIENS

Articlo 214.—Suzesión á fabor d’os pais

1. O erenzio se defiere á o pai eá ra mai por partis iguals.

2. En o causo de que uno d’ospais siga premorito á o causán u noquiera u no pueda azeutar o eren-zio, a suya parti acrexerá á l’atroprochenitor.

Articlo 215.—Suzesión á fabor d’a-tros aszendiens.

1. Á manca de pai e de mai, ucuan amos no’n quieran u no’n pue-dan azeutar, o erenzio se defiere á osaszendiens más prosimos en grau.

2. Si concorren barios deszen-diens d’igual grau que pertenexen ára mesma retalinia paterna u mater-na, o erenzio se defiere por capezas.Si beluno d’es clamatos no’n quiereu no’n puede azeutar, a suya partiacrexerá á os demás ereus.

3. Si os aszendiens son de retali-nias diferens, pero d’igual grau, ametá se defiere á os aszendiens pater-nos e l’atra metá á os maternos. Encada retalinia, o estallamiento se ferápor capezas, con dreito d’acrexer enfabor d’os coereus d’a mesma retali-nia en causo de que bel clamato noquiera u no pueda azeutar o erenzio.Si toz os aszendiens d’una retaliniano’n quieren u no’n pueden azeutar,lur metá acrexerá á os aszendiens d’omesmo grau de l’atra retalinia.

CAPETULO V

SUZESIÓN D’O CONYUGUEY OS COLATERALS

Articlo 216.—Suzesión á fabor d’o con-yugue biduo

1. O clamamiento á o conyuguesobrebibién no se dará si en fenezero causán fuese decretata chudizial-mén a deseparazión, se trobasen enportata os prozedimientos enfilatosá otener a declarazión de nulidá d’omatrimonio, o esburzio u a desepa-razión, u si fuese deseparato defeito por mutuo alcuerdo que cons-te de traza que faiga fe.

2. Si o biduo ereu foral fenezesesin aber disposato por cualsiquiertetulo de toz os biens alquiritos d’osuyo conyugue, se deferirán os quequedasen á os pariens d’os premuer-tos clamatos, en tal momento, á rasuya suzesión foral, como ereus d’ís-te y sustitutos d’aquél. Á manca d’is-tos pariens, tals biens quedarán ente-gratos en o erenzio d’o sobrebibién.

Articlo 217.—Suzesión á fabor de chir-mans e sobrinos

1. Os chirmans e fillos e nietosde chirmans son clamatos con pre-ferenzia á os demás colaterals.

Page 53: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

H) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte

RDCA-2001/2002-VII-VIII 655

2. Si no concorren más quechirmans de dople binclo, a dela-zión se da por partis iguals.

3. Si concorren chirmans condeszendiens d’atros chirmans dedople binclo, o erenzio se defiere áos primers por dreito propio e á ossegundos por sustituzión foral.

4. Si concorren fillos e nietos dechirmans, o erenzio se defiere porsustituzión foral, pero si concorrensólo que fillos u sólo que nietos dechirmans, o erenzio se defiere porcapezas.

Articlo 218.—Suzesión por meyo dechirmans e de sobrinos

1. Si concorren chirmans dedople binclo con meyo chirmans, osprimers son clamatos á dople cotade ro erenzio que os segundos.

2. En o causo de no aber-bi quemeyo chirmans, unos por parti depai e atros por a d’a mai, o erenziose defiere á toz por partis iguals.

3. O erenzio se defiere á os fillose nietos d’os meyo chirmans porcapezas e por retalinias, seguntes osregles estatuezitos ta es deszendiensde chirmans de dople binclo.

Articlo 219.—Suzesión á fabor d’atroscolaterals

1. No abendo-bi chirmans nifillos u nietos de chirmans, o eren-zio se defiere á os demás pariens d’ocausán en retalinia colateral dica ocuatreno grau.

2. A delazión en fabor d’istoscolaterals se berifica sin distinziónde retalinias ni preferenzia entre elspor razón d’o dople binclo.

CAPETULO VI

SUZESIÓN EN DEFEUTO DE PARIENS ECONYUGUE

Articlo 220.—Suzesión á fabor d’a Co-munidá Autonoma

1. En defeuto d’as presonas fo-ralmén clamatas á ra suzesión con-forme á os regles de debán, suzedea Comunidá Autonoma.

2. Prebia declarazión chudiziald’ereus, a Deputazión Chenerald’Aragón destinará os biens ereda-tos u ro esquimen d’a suya allena-zión á establimientos d’asistenziasozial d’a Comunidá, con preferen-zia os que se troben en o monezipioaragonés en do ro causán ese abitoo suyo zaguer domizilio.

Articlo 221.—Prebilechio de ro Espitald’a Nuestra Siñora de Grazia

1. En os supuestos de l’articlode debán, o Espital d’a Nuestra Si-ñora de Grazia u Probinzial de Za-ragoza será clamato, con preferen-zia, á ra suzesión foral d’os dolentosque espiriten en el u en establi-mientos dependiens.

2. Prebia declarazón chudiziald’ereus, a Deputazión Probinzial deZaragoza destinará os biens ereda-tos u o esquimen d’a suya allena-zión á l’amilloramiento d’as instala-zions e condizions d’asistenzia de roEspital.

DESPOSIZIÓN ADIZIONAL

Unica.—Rechimen trebutario d’as insti-tuzions zebils aragonesas

O Gubierno remitirá en o plazod’una añada un Proyeuto de Fueroque regle as particularidaz fiscals

Page 54: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

Materiales

656 RDCA-2001/2002-VII-VIII

d’a suzesión mortis causa en Aragón,ya á trabiés d’o Fuero de midas tre-butarias, finanzieras e almenistrati-bas, ya por meyo d’un fuero espezi-fico parando cuenta d’as nuestrasparticularidaz de Dreito foral eautual reyalidá sozioeconomica.

DESPOSIZIONS TRANSITORIAS

Primera.—Norma cheneral

As suzesions por causa de muer-te se rechirán por o fuero bichén eno momento d’a obredura d’a suze-sión.

Segunda.—Balgua d’os autos por cau-sa de muerte anteriors á ro Fuero

1. Conserbarán a suya balgua ospautos suzesorios e testamentosatorgatos e as fiduzias suzesoriasconzeditas u pautatas baxo a lechis-lazión anterior e que sigan balersd’alcuerdo con ella .

2. Tamién serán balers os pau-tos suzesorios e testamentos atorga-tos e as fiduzias suzesorias conzedi-tas u pautatas antis d’a dentrata enbigor d’iste Fuero que lo sigan d’al-cuerdo con ella , anque no lo fue-sen seguntes a lechislazión anterior,siempre que a obredura d’a suze-sión no se produzca estando roFuero en bigor.

Terzera.—Azions, dreitos e debers naxi-tos antis pero no exerzitatos u cumplitosencara

1. As azions, dreitos e debersnaxitos antis de rechir iste Fuero,pero no exerzitatos u cumplitos á rasuya dentrata en bigor, susistiráncon l’amplaria y en os terminos quelis reconoxese a lechislazión preze-dén; pero sochetando-sen, en cuan-

to á lur exerzizio, durada u zircon-duzión e prozedimientos ta fer-losbaler, á lo atrazato en iste Fuero.

2. Os plazos se contarán dendea dentrata en bigor d’iste Fuero enas suzesions ubiertas d’antis, peros’aplicarán os d’a lechislazión ante-rior si eban de zarrar-sen antis queos d’iste Fuero.

Cuatrena.—Sustituzión foral

1. No ye causa de sustituziónforal a renunzia á lo erenzio produ-zita dimpués d’a dentrata en bigord’iste Fuero.

2. Manimenos, cuan en pautosuzesorio u testamento atorgatoantis d’a dentrata en bigor d’isteFuero s’ese prebisto espresamén l’a-plicazión d’o rechimen contenitoen l’articlo 141 d’a Compilazión d’oDreito Zebil, será dito rechimen oque s’aplique.

Zinquena.—Normas sobre azeutazión,refusamiento e partizión

As normas d’iste Fuero sobreazeutazión, refusamiento e parti-zión de ro erenzio s’aplicarán á rasfeitas dimpués d’a suya dentrata enbigor anque a suzesión s’aiga ubier-to antis.

Seisena.—Consorzio foral

Os efeutos d’o consorzio foral ea facultá de cada consorte de dese-parar-se-ne prebistos en o Fueroserá d’aplicazión dimpués d’a suyadentrata en bigor anque o consor-zio s’ese orichinato antis.

Sietena.—Suzesión pautata

As normas d’o Tetulo II d’o pre-sén Fuero en cuanto á efeutos, des-posizión de biens entre bibos e res-

Page 55: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

H) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte

RDCA-2001/2002-VII-VIII 657

ponsabilidá d’os biens trasmititos,asinas como a regladera d’os efeu-tos de l’abdicazión d’a instituziónde presén, serán tamién aplicables áos pautos suzesorios atorgatos antisd’a suya dentrata en bigor.

Güeitena.—Modificazión u abdicaziónd’autos e desposizions por causa demuerte

As normas d’o presén Fuerosobre modificazión u abdicaziónd’os autos por causa de muerte u decualsiquiera d’as desposizions con-tenitas en els serán aplicables dendea suya dentrata en bigor anque osautos que se modifican u abdicans’esen atorgato antis.

Nuena.—Fiduzia suzesoria

O articlo 132 e os Capetulos II,III e IV d’o Tetulo IV d’iste Fueroserán tamién aplicables á ras fidu-zias suzesorias pendiens d’execu-zión á ra suya dentrata en bigor.

Dezena.—Preterizión

O atrazato en o articlo 189 sobremenzión sufizién s’aplicará tamiéná ras suzesions ubiertas antis d’adentrata en bigor d’iste Fuero.

DESPOSIZIÓN ZIRCONDUZIDERA

Unica.—Zirconduzión d’o Libro II d’aCompilazión d’o Dreito Zebil d’Aragón

Queda zirconduzito por o pre-sén Fuero o Libro II, «Dreito desuzesión por causa de muerte», arti-clos 89 á 142, d’a Compilazión d’oDreito Zebil d’Aragón.

DESPOSIZIÓN ZAGUERA

Primera.—Modificazión d’o TetuloPreliminar d’a Compilazión d’o DreitoZebil d’Aragón

O Tetulo Preliminar d’a Compi-lazión d’o Dreito Zebil d’Aragónabrá a siguién redazión:

«TETULO PRELIMINAR

As normas en o Dreito Zebil d’Aragón

Fuens churidicas

Articlo 1.—1. As fuens d’o Dreitozebil d’Aragón son a lei, o costum-bre e os prenzipios chenerals en osque tradizionalmén s’inspira o suyoestablimiento churidico.

2. O Dreito zebil cheneral de roEstato s’aplicará como supletorionomás que en defeuto de normasaragonesas e d’alcuerdo con esprenzipios que las informan.

De o costumbre

Articlo 2.—1. O costumbre tendráfuerza d’artar cuan no siga contra-rio á ra Costituzión u á ras normasimperatibas d’o Dreito aragonés.

2. Os Trebunals apreziarán aesistenzia d’o costumbre á bertúd’as suyas propias imbestigazions ed’as contrimuestras aportatas por ospleitiadors.

«Standum est chartae»

Articlo 3.—Conforme á o prenzipiostandum est chartae, se será en chudi-zio e difuera d’el, á ra boluntá d’osatorgadors, espresata en pautos u

Page 56: (2001-2002-VII-VIII) Fuero 1/1999, de 24 de febrero, de ... filerdca-2001/2002-vii-viii 603 h) fuero 1/1999, de 24 de febrero, de suzesions por causa de muerte traducciÓn al aragonÉs

Materiales

658 RDCA-2001/2002-VII-VIII

desposizions, siempre que no resul-te d’imposible cumplimiento u sigacontraria á ra Costituzión u a rasnormas imperatibas d’o Dreito ara-gonés.»

Segunda.—Dentrata en bigor d’o Fuero

O presén Fuero dentrará enbigor o día 23 d’abril de 1999.

Asinas lo atrazo á ros efeutos del’articlo 9.1 d’a Costituzión e oscorrespondiens de ro Estatutod’Autonomía d’Aragón.

Zaragoza, 24 de febrero de 1999.

O Presidén d’a DeputaziónCheneral d’Aragón,

SANTIAGO LANZUELA MARINA