1936ko urriaren 4an. Frankistak Ondarroara sartzen Arrigorritik behera, Plaiko Zubitik (Artibai Zaldaña izena jarri zioten Ondarroako Errepublikarrek.Plaka hor agertzen da). Mandoetan sartu zuten artilleria guztia.

195O n d a r r o a 2 0 0 7

EMAKUME ETA UMEAKHERRITIK KANPORATUAK

1937KO OTSAILAO.H.Z eta Lan Taldeko kideek.

1937ko otsaila. Ondarrutar deportatuak Atxaspin moztuta zegoen errepidea igarotzen. Erretratuen Otzarako Argazkia, Patxi Etxaburuk bildua

1 9 3 6 KO A N A I A R T E KO G E R R AO N D A R R U T A R R A K G E R R A R E N O N D O R I O A K P A I R A T Z E N

1936ko irailean indar kolpistek bortizki eraso zituzten Errepublikako Gobernu legitimoa defendatzen zutensoldaduak. Ondorioz ia Gipuzkoa osoa euren menpe hartu zuten irailean bertan (1).Indar kolpisten aurrerakada honek izugarrizko eragina izan zuen herritar arruntengan. Herri guztietan ger-tatu ziren ihesaldiak.Hunkigarriak izan ziren Gipuzkoatik Bizkaiarantz zetozen famili-iladak: familia osoak, guraso eta ume; haue-tariko asko, etxeko altzariak gurdian zituztela. Batzuk, Maltzagan zehar; Ondarroan zehar, besteak.

197O n d a r r o a 2 0 0 7

Ondarroan bertan, Kateiko biragunean, kos-taldeko haitzetara erori zen iheslariz betetazetorren auto bat. Ondarrutar garaikideaskori entzun izan diogu eurak egiatanohartu zirela anaiarteko gerra hartaz ihesi

zetozen karabana haiek ikusterakoan.

AGINTARI MILITAR KOLPISTENAGINDUA

Gipuzkoaz jabetu ziren agintari berriek berehalamartxan jarri zuten ihesi egindako herritarrei presioa egite-ko makinaria erruki gabea. Asmatutako neurrietariko batizan zen "gorrixekin joandakoengana" hauen familiakoakere euren herritik kanporatzea.

Honen lekuko dugu hemen alboan agertzen dugunAgintari Militarren agindua:

"Comandancia Militar de la demarcaciónde...

Residencia del Comandante Militar...

Con objeto de cumplimentar órdenes emana-das de la Superioridad, sírvase formalizar a lamayor brevedad posible una relación detallada decuantas familias tienen familiares en el campo ene-migo y que tengan residencia en esa localidad, cla-sificándolas en la forma siguiente: a) los que tienenel cabeza de familia, b) los que tienen hermanos, c)los que tienen parientes. Dentro de esta clasifica-ción se concretará: 1) Los que se marcharon deforma voluntaria, 2) Los que consta que se hallan enel frente de contacto, 3) Los que se hayan marchadocontra su voluntad.

A cuantas familias se encuentren dentro deestas clasificaciones se les exhortará a que se pon-

gan en contacto con los huidos para que se reinte-gren a sus casas, haciéndoles presente que seránperdonados en el caso de presentarse con armas.

Se concede un plazo de ocho dias para esteaviso, teniendo presente que pasado dicho plazo, sinresultado satisfactorio, se procederá a la expulsiónde los familiares de nuestra zona.

De cuantas gestiones se realicen en este sen-tido serán seguidamente comunicadas a estaComandancia (2)"

Agintari Militarren agindu hau 1937ko urtarrileanaldarrikatu zen herriz herri.

Hala ere ez zuen lortu militar kolpistek uste eta nahizuten arrakastarik. Zer adierazten digu, bestela, 1937kootsailean Azkoitiako Komandante Militarrak eman zuenaginduak?

"Comandancia Militar de Azcoitia.

Habiendo transcurrido con exceso el plazoconcedido por el Alto Mando para que vuelvan a susdimicilios los cabezas de familia huidos al campoenemigo y no habiendo dado cuenta de haberse pre-sentado, se procederá en un plazo de 48 horas amarcharse del pueblo, adoptando una de las dosresoluciones siguientes: pasar directamente alcampo del enemigo y, segunda, dirigirse a otra pro-vincia de España.

La determinación que adopte se servirácomunicar a esta Comandancia por escrito.

Dios guarde a Vd. muchos años.

Azcoitia, a 4 de Febrero de 1937

El Comandante Militar. (3)"

(1) Kostaldean Mutriku herria "liberatu" zuten (frankisten hizkeran) 1936ko irailaren 27an, igandean.

(2) Euzkadi egunkaria, Bilbo, 1937.02.03, 1. or.

(3) Euzkadi egunkaria, Bilbo, 1937.02.06, azken or.

Agintari militarrek herritarrei bi aukera eskaini arren,ez ziren asko izan, antza, Espainiako beste probintzia bate-ra borondatez alde egitea aukeratu zutenak.

Hurrengo egunetan, Gipuzkoako hainbat herrietatikegotzitako herritarren karabanak iristen hasi ziren Bizkaiaaldera.

KARABANAREN ZERRENDA."1937.02.08:

Azkoitiako 6 emakume eta 9 haur, Maltzaganzehar.

1937.02.10:

Elgoibar eta Zeztoako 22 emakume eta haurMaltzagan zehar.

1937.02.11:

a) Mutrikuko 105 emakume eta haurOndarroan zehar.

b) Altzola eta Elgoibarko 23 emakume etahaur Maltzagan zehar.

1937.02.12:

a) Ondarroako 109 emakume eta haurrekinbatera, beste bost Azpeitikoak, 2 Zeztoakoak eta 3Debakoak. Denok Ondarroatik Lekeitiorako kostal-dean zehar.

b) Beste 34 lagun Maltzagan zehar:Azkoitiatik 32, Elgoibartik 1 eta beste 1 Donostiatik.

1937.02.13: a) Azkoitia, Getaria, Zarautz,Zeztoa eta Zumaiako 345 emakume eta haurOndarroan zehar.

c) Beste 23 lagun Maltzagan zehar.

1937.02.14:

a) Donostia, Elgoibar eta Mendaroko 150lagun Maltzagan zehar.

b) 117 lagun Ondarroan zehar: 48Ondarroakoak, 23 Zarautzkoak eta 43 Zumaiakoak.(4)"

(4) Euzkadi egunkariak egunero eskaini zuen euren herrietatik egotzitako emakume eta haurren berri. Kasu batzue-tan baita kanporatutakoen zerrenda zehatza ere, Mutrikuko kasuan adibidez.

198 O n d a r r o a 2 0 0 7

1 9 3 6 K O A N A I A R T E K O G E R R AO N D A R R U T A R R A K G E R R A R E N O N D O R I O A K P A I R A T Z E N

1937ko otsaila. Ondarroatik eta Gipuzkoatik kanporatutako emakume eta umeak Lekeitiorako bidean kostaldetik Santa Klara azpiko haitzetarako bidea-ren parean. Erretratuen Otzarako Argazkia, Patxi Etxaburuk bildua.

199O n d a r r o a 2 0 0 7

ONDARRUTAR EMAKUME ETA HAURREN DEPORTAZIOA.

Agintari militarren aipaturiko agindu haiekOndarroara ere iritsi ziren (5).

Halaber, Tutor teniente koronelak, Ondarroan koka-tuta zeuden indar militarren buruak, helarazi zizkionOndarroako Udalari Gipuzkoako Agintari Militarren agin-du orokorrak.

Lehenik Ondarroako Udalak ihesi eginda zeuzkatenherritarren zerrenda egiteko agindua betetzea erabaki zuen1937.01.09ko udalbatza osoan.

"Se dió cuenta de una orden remitida por elSr. Teniente Coronel de esta Plaza, encargando alAyuntamiento proceda a confeccionar una relaciónde los familiares existentes en esta localidad, quetienen parientes huidos en el campo enemigo, con elfin de que aquellos se pongan en contacto y gestio-

nen su regreso, bajo apercibimento de ser tralada-dos a su elección al frente enemigo, a poblaciónespañola o al extranjero. Se acuerda su cumpili-miento" (6)

Lan eskerga hartu zuten bere gain udal agintariek.Herritarren erdia herritik alde egina zegoen eta.

Udalak berak aitortzen zuen datu kezkagarri hau.Arrazoi hau zela-eta, hain zuen, 1936ko abenduan zailtasunhandiekin aurkitu zen, hurrengo urteko udal aurrekontuakegiteko orduan (7).

Nolakoa ote zen herriko agintariek egin zuten zerren-da?. Hain zerrenda handia izan zen, non udal agintariekeurek beldurtu eta udal ordezkaritza igorri zuten Gasteizenzegoen Solchaga jeneralarenagana, ea lortzen zuten zerren-da hura nolabait murriztea. Primitibo Otxagabia "Servus"(8), lehen alkateordea, eta Pablo Lavin zinegotzia izan zirenmandatariak. 1937ko otsailaren seian Bizente Sanchez de

(5) Ondarroa bera indar kolpisten eskuetan erori zen 1936ko urriaren lauan. Ondarroako "Liberazio Eguna", onda-rrutar batzuentzat. Bizkaian "liberatutako" lehen herria eta bakarra. Geroztik Gipuzkoako Agintari Militarrenagindupean jarraitu zuen, harik eta indar militarrek Bilbo "liberatu" arte 1937ko ekainean.

(6) OUOBA, 1937.01.09. OUOBAL (1933-1942), 390. or.

(7) Ateka honetatik atera nahirik Ondarroako Udalak idatzia igorri zioten Gipuzkoa eta Bizkaiako Gobernari ZibilOrokorrari "en solicitud de asesoramineto y disposiciones nuevas de caracter transitorio que le permitan afrontarlas innumerables dificultdes con que lucha por la situación anómala en que se encuentra el municipio, debido a lahuida del 50 por ciento del vecindario y habersele cercenado las principales fuentes contributivas...". OUOBA,1936.12.28. 0U0BAL (1933-1942), 385. or.

(8) Primitibo Otxagabia farmazia baten jabea zen. Farmazian saltzen zituen botiken arean bazen bat "Servus" zeri-tzona. Botika hau saltzen zen kaxan agertzen omen zen gizonezko baten irudia, bere mostatxo eta guzti. HerritarrekP. Otxabagia botikarioaren itxura hartzen zioten. Hortik, botikarioari berari ere "Servus" ezizena asmatu ziotenherritarrek.

200 O n d a r r o a 2 0 0 7

Ocaña alkateak Gasteizen eginiko gestioen berri eman zienbeste zinegotziei:

"...que el Excmo Sr. General de Vitoria leshizo ver la imposibilidad de revocarse la orden porabrazar un carater general. Pero lograron queaquél redujese considerablemente la cifra limitandoal de cincuenta" (9)

Emaitza gazi-gozoa. Hala ere, udal batza osoak,Gasteizen eginiko gestioak onartu ez ezik, eskertu ere eginzizkien mandatariei eginiko gestioak

"...en interés de las mismas (herritik kanpora-

tzeko zerrendan zeuden herriko familietaz ari da) ydel pueblo en general, ya que no se puede evitar ensu totalidad" (10)

Handik egun gutxira gertatu zen Ondarroatik ereemakume eta hauen seme-alaben kanporatzea. Bi egunetanegin zen, otsailaren 12an eta 14an: 109 ondarrutar, lehenegunean; 48, bigarrenean. 157 herritar, orotara. Non geldi-tu zen Gasteizko buruzagi militarrak murriztutako 50 lagu-nen zerrenda hura?

Herritik kanpora bidalitakoen zerrenda osatu ahalizan dugu.

(9) OUOBA, 1937.02.06. OU0BAL (1933-1943), 396. or.

(10) OUOBA, 1937.02.06. OU0BAL (1933-1943), 396. or.

1 9 3 6 K O A N A I A R T E K O G E R R AO N D A R R U T A R R A K G E R R A R E N O N D O R I O A K P A I R A T Z E N

1937ko otsaila. Ondarroako andre eta umeak gerrakofrontea igarotzen Atxaspin. Gerrako horma eta itsasoa-ren artean. ERRETRATUEN OTZARAKO ARGAZKIA, PATXI

ETXABURUK BILDUA.

201O n d a r r o a 2 0 0 7

1 9 3 6 K O A N A I A R T E K O G E R R AO N D A R R U T A R R A K G E R R A R E N O N D O R I O A K P A I R A T Z E N

Ondarroatik eta Gipuzkoatik kanporatutako emakume eta umeak Lekeitiorako bidean kostaldetik. Erretratuen Otzarako Argazkia, Patxi Etxaburuk bil-dua.

Ondarrutar deportatuak Atxaspin moztuta zegoen errepidea igarotzen. Erretratuen Otzarako Argazkia, Patxi Etxaburuk bildua

202

203O n d a r r o a 2 0 0 7

1 9 3 6 K O A N A I A R T E K O G E R R AO N D A R R U T A R R A K G E R R A R E N O N D O R I O A K P A I R A T Z E N

ALKORTA ARANBARRIARANTZAMENDI ALKORTA ARANTZAMENDI ALKORTA

ANAKABE GARROARANBARRI ARGOITIA

URRESTI ARANBARRIURRESTI ARANBARRIURRESTI ARANBARRI

ARANBARRI BADIOLAAROSTEGI ARANBARRIAROSTEGI ARANBARRI

ARANBARRI LERTXUNDIBASTERRETXEA ARANBARRIBASTERRETXEA ARANBARRIBASTERRETXEA ARANBARRIBASTERRETXEA ARANBARRIBASTERRETXEA ARANBARRIARANBARRI MAKAZAGA

MARKUERKIAGA ARANBARRI MARKUERKIAGA ARANBARRI MARKUERKIAGA ARANBARRI

ARANTZAMENDI BILBAOARGOITIA BADIOLA

ARISTONDO ARGOITIA ARAUKO GARRAMIOLA

" "" "

ARAUKO LARRINAGAAROSTEGI BENGOETXEA

ELU AROSTEGIELU AROSTEGIELU AROSTEGIELU AROSTEGIELU AROSTEGI

ARRASATE ALKORTAARRASATE URKIOLAARRIOLA URANGA

ARRIZABALAGA BADIOLAARRIZABALAGA BADIOLA

ARRIZABALAGA ZULARIKALAKA ARRIZABALAGALAKA ARRIZABALAGALAKA ARRIZABALAGA

ARZUAGA LEKUEGARALDE ARZUAGAGARALDE ARZUAGAAZPIAZU ALBERDI

AMUTXASTEGI AZPIAZUAMUTXASTEGI AZPIAZUAMUTXASTEGI AZPIAZUAMUTXASTEGI AZPIAZUAMUTXASTEGI AZPIAZUAMUTXASTEGI AZPIAZUAMUTXASTEGI URRESTIBADIOLA AMUTXASTEGIBADIOLA AMUTXASTEGIBADIOLA AMUTXASTEGI

AZPIAZU ANAKABEARISTI AZPIAZUARISTI AZPIAZU

AGAPITAMIREN TERESESABINMARIAESTEFANIAEDURNEDEIARANTZAGILLERMAASUNMª DOLORESSANTAPILARMONTSERRATLUZIAEUJENIOAITORBITXORIDOMEKAERRAPELMIREN HILARIROSARIOMIRENJUSTA

""

MAKARIBITXORIM. A.MARIAMIRENJUAN LUISJUAN JOSEANEDOLOSBISITAZIOROSARIOMIRENFELIPAGOTZONTERESEANDONILEONORJONGARBIÑEM. PILARMANUELAMARIDIBINANATISEBASTIANLOREAKLAUDIAREJINAREJINAREJINAJESUSAJOSEBAJON IÑAKI

332

3 hilabete195217985323174015131272391513115025

19 hilabete33

semeaalaba714423191710715444325183910733416133817131163145

alabasemea3364

Simeon Arantzamendi "Virgen del Pilarreku"

Juan Urresti Aranbarri "Penta"

("Maidolos pelukeri")"Mirentxuko" Jesus Basterretxea

"Tobaneko" Paulo Markuerkiaga

"Xaguneku""Armintxaneku"

Jose Basterretxea "Panderitxo"

Felipa "ederra"

"Euskadineku"

"Euskadineku"

"Aristineku"

ABIZENAK

1937KO OTSAILEAN HERRITIK KANPORATUAK:

IZENA ADINA SENARRA / FAMILIA / EZIZENA

(Negritaz seinalatutako pertsonak familia buruak dira.)

204 O n d a r r o a 2 0 0 7

1 9 3 6 K O A N A I A R T E K O G E R R AO N D A R R U T A R R A K G E R R A R E N O N D O R I O A K P A I R A T Z E N

BADIOLA ALKORTABADIOLA BERASATEGIBADIOLA ETXABURU

URKIZA BADIOLAURKIZA BADIOLA

BADIOLA ETXABURUBADIOLA ETXABURU

ANTXUSTEGI BADIOLAANTXUSTEGI BADIOLAANTXUSTEGI BADIOLAANTXUSTEGI BADIOLA

BADIOLA IBAZETAEGURROLA BADIOLAEGURROLA BADIOLABAKERIZA URRESTIBAKERIZA URRESTIAZPIAZU BAKERIZAAZPIAZU BAKERIZA

BEDIALAUNETA GUENAGAZUBIKARAI BEDIALAUNETAZUBIKARAI BEDIALAUNETAZUBIKARAI BEDIALAUNETAZUBIKARAI BEDIALAUNETABEDIALAUNETA ZUBIKARAI

BENGOETXEA ARISTIBADIOLA LARRAÑAGABENGOETXEA BADIOLABENGOETXEA BADIOLABERASATEGI ZABALA

LARRINAGA BERASATEGIBERRIDI ITURRIZA

MUGARTEGI BERRIDIARANTZAMENDI MUGARTEGIARANTZAMENDI MUGARTEGIARANTZAMENDI MUGARTEGIARANTZAMENDI MUGARTEGI

URRESTI ARANTZAMENDIBERRIDI BADIOLA

BIKANDI ANSORREGIAMILIBIA BIKANDIAMILIBIA BIKANDI

BURGOA LERTXUNDIBURGOA

"ETXEBARRIA IBAZETAGALDOS GALLASTEGI

EGIGUREN GALDOSEGIGUREN GALDOS

GARRAMIOLA GOIOGANA GOMEZ HERNANDEZIBAZETA FORURIA

IBAZETA ARAKISTAINBADIOLA IBAZETA

LAKA MARURIBEDIALAUNETA LAKA

LASARTE ATXAIRIONDO LASARTEIRIONDO LASARTE

LERSUNDI GURRUTXAGAZELAIA LERSUNDI

MADARIAGA LEGORBURUNUÑO PEREZGOMEZ NUÑO

DOLOSKANDIDAINESMIREN EDURNEITZIARJOSEFADOMINIKAJONMIREN ARANTZAIXIDORSABINFELISAMARTINMARGARITALEOKADIJUANADEUNOROIBONFRANTZIZKAKARMELANEPELIBEGOÑEPERFEKTADOROTEOMARIA BALBINAJULIJOSEFAJULIOAGUSTINAISABELTERESAITZIARM. DOMINGAISABELPELIM. JESUSSEBERI

KARLOSBARBARAJOSEFINA

"FRANTZIZKABITORIANAMIREN PILARENEKANEASUNASUNTEKLAROSARIOJOAKINM. LUISAMIREN AGURTZANEFELISAAGUSTINAALFONTSOJOSEFINALEONORSEBASTIANAROSAROSA

252354171440381613633913113628425017141083265622720551396622516

2732648

106825

semea23262132215230524

3 ordu241

15 egun251345024

"Tobaneku"

"Badiolaku"

"Badiolaku"

"Otxoaneku"

"Koltxillineku"

"Plakatxaneku"

Emagina

"Arantzamendineku"

"Amilibianeku"

Iparkaleko "entrada handiku"Sabin ArgoitiaRementeria sastrea

"Xareneku"

"Atanoneku"

"Txokuneku"

ABIZENAK IZENA ADINA

(Negritaz seinalatutako pertsonak familia buruak dira.)

SENARRA / FAMILIA / EZIZENA

205O n d a r r o a 2 0 0 7

RUIZ""

SALEGI AZKARATELEZEA SALEGILEZEA SALEGILEZEA SALEGILEZEA SALEGILEZEA SALEGILEZEA SALEGILEZEA SALEGILEZEA SALEGI

SOLABARRIETA BENGOETXEATXAKARTEGI BADIOLATXOPITEA LEZERTUAEGIGUREN TXOPITEAEGIGUREN TXOPITEAEGIGUREN TXOPITEAURKIAGA ELORRIETAURKIOLA XIMENO

EGURROLA URKIOLAEGURROLA URKIOLAEGURROLA URKIOLAEGURROLA URKIOLAEGURROLA URKIOLAEGURROLA URKIOLAEGURROLA URKIOLAEGURROLA URKIOLAURKIRI LANDARIBARURRESTI ARANZETA

" "" "

URRESTI BUSTINDUISOLABARRIETA URRESTISOLABARRIETA URRESTISOLABARRIETA URRESTI

URRESTI BUSTINDUIITURRIOZ URANGAURRESTI ITURRIOZURRESTI ITURRIOZURRESTI ITURRIOZURRESTI ITURRIOZ

ZUBIKARAI BADIOLAGARITANO ZUBIKARAIGARITANO ZUBIKARAI

BITXORISEMEAALABALORENTZAJUAN LUISKARMENRIKARDOELBIRAINAZIOJOSU MIRENAMIRENJOSEBAAGUSTINMIREN LOURDESEUSEBIJULIANJELMIREN BEGOÑEMADALENAJOSEFAELISABETEMIRENLOREMAITENAEDURNESABINEGUZKIÑEGARBIÑEEDURNEFELIPASEMEAALABAEZEKIELAMILAGROSAGUSTINBITORFRANTZIZKOKARMENANITAKARMELEJONGAIZKAKARIDADIMANOLPELI

30313815141087531321441410368361614118643

3 hilabete1627

4428121156412821104501310

Juan Luis Lezea

Donato Egurrola "Txangile"

Jose Mª Solabarrieta

"Antzosoloku"

Angel Garitano "Pintore"

ABIZENAK IZENA ADINA

(Negritaz seinalatutako pertsonak familia buruak dira.)

SENARRA / FAMILIA / EZIZENA

206 O n d a r r o a 2 0 0 7

1 9 3 6 K O A N A I A R T E K O G E R R AO N D A R R U T A R R A K G E R R A R E N O N D O R I O A K P A I R A T Z E N

Zerrendan nabaritzen denez, adin guztietako emaku-me eta haurrak. 96 urteko amona, eta amak besoetan zera-man ordu batzuetako umea. Guztiek jan behar izan zutendeportatuen ogi mingotsa!

Agustina Berridi amonari dagokionez, sarri entzunizan dugu amona zahar hau ez zutela herritik kanporatu,bera bere borondatez prestatu zela komitiba hartan partehartu eta herritik alde egiteko, baizik. Egia da AgustinaBerridi amonak berak eskatu zuela herritik kanpora irtetea.Baina ba al dago agindu eta zigor gogorragorik Agustinaamona zaharraren etxeko guztiak herritik kanpora bota etaamona bera bakarrik herrian uztea baino?

Egun bietan komitiba triste eta hunkigarriakLekeitiorako bidea hartu zuen. Lekeitiorako bidean bertan,txalet baten kokatuta zegoen Komandantzia Militarra.Honen aurretik igaro behar izan zuten nahitaez.

Komandantzia Militarraren aurrean une gogoanga-rriak ere gertatu ziren. Oraindik gure artean bizi dira onda-rrutar garaikideak gogoratzen dutenak Lorentza Salegi

Azkarate andereak, Komandantzia Militarraren aurretikigarotzean, jaurti zuen oihua:

"EZ BILDURTU! TENTE BURUAK ... ETASEGI AURRERA!" (11).

Gero, oinez hartu zuten Lekeitiorako bidea (artikuluhonetan jasotako argazkiak agertzen duten bezalaxe)

196 eta 202. orrialdeetako argazkietan agertzen denmoduan, Lekeitiorako errepidea moztuta zegoen Atxaspiparean. Bertatik igaro ziren emakume eta ume gaixo haiek.Eta oinez iritsi ziren Lekeitiora.

EUSKO JAURLARITZAREN HARRERALekeitiora iritsi bezain laster, agintariek argazkia

hauek egin zizkien Ondarroatik iritsitako emakume etaumeei.

(11) Lorentza Salegi Azkarate, Juan Luis Lezearen emaztea zen. 38 urteko andere honek, bere 8 seme-alabekin(nagusienak 15 urte, urte bete bakarrik gazteenak), komitiba makabra hartako partaide izan zen.

Bastidaneko txaleteko umeak Artabide kalean jolasten, Lekeitiorako bidean, Komandantzia Militarraren inguruan. Toki honetan Lorentza Salegi ande-reak, jaurti zien deportatuei bere adorezko oihua. RIKARDO BASTIDAREN ARTXIBOA.

207O n d a r r o a 2 0 0 7

1 9 3 6 K O A N A I A R T E K O G E R R AO N D A R R U T A R R A K G E R R A R E N O N D O R I O A K P A I R A T Z E N

Ondarrutar emakume eta umeak Lekeition. Beheko argazkian, erdi-erdian, jada ezagutzen dugun Agustina Berridi, 96 urteko amona.

208

Ondoren Bilbora eraman zituzten "La Esperanza" autobusbatean.

Izan ere, 1937ko otsailaren 14an Eusko JaurlaritzakoLehendakaritzak nota hau jakinarazi zuen:

"Ante la inhumana conducta de los elementos fac-ciosos, expulsando dia tras dia a familias vascas de lascasas y tierras de sus mayores en Guipuzkoa, obligándo-les a atravesar la linea de fuego en medio de evidentespeligros, para llegar a nuestro territorio, El GobiernoVasco que las acoge fraternalmente, no permanece ni per-manecerá ocioso.

Así han sido obligadas estas familias a dejar por lafuerza sus casas, sus instrumentos de trabajo, marchandopor la carretera hacia nuestras líneas sin otro patrimonioque su honrado proceder y un pequeño hato de ropas.

El Gobierno ha de aportar medidas enérgicas yejemplares y al expresar su complacencia por la fraternalacogida que nuestro pueblo ha dispensado a los expulsa-dos, les exhorta a que continúen extremando sus atencio-nes y cuidados con estas víctimas de la barbarie fascista,principalmente con las personas ancianas y los niños.

La Humanidad ha de ver nuestro espíritu generoso,y nuestro pueblo ha de confiar en que se hará plena yrapidamente justicia. Nadie más que el Gobierno puede ydebe hacerlo" (12)

Lehendakaritzat iragarritako neurriak egun berean hartuzituen Eusko Jaurlaritzako Kontseilu Arruntak:

"El alojamiento y manutención de los inmigradosforzosos correrá a cargo de los que apoyaron a los ele-mentos revolucionarios.

Las personas de dichas tendencias revolucionariasque no se hallen rindiendo en los trabajos acomodados asu situación, lo harán sin excusa alguna" (13)

O n d a r r o a 2 0 0 7

1 9 3 6 K O A N A I A R T E K O G E R R AO N D A R R U T A R R A K G E R R A R E N O N D O R I O A K P A I R A T Z E N

(12) "Nota de la Presidencia del Gobierno Vasco", EUZKADI egunkaria, 1937.02.14, 1. or.

(13) "Consejo ordinario del Gobierno de Euzkadi", EUZKADI egunkaria, 1937.02.14, 1. or.

1 9 3 6 K O A N A I A R T E K O G E R R AO N D A R R U T A R R A K G E R R A R E N O N D O R I O A K P A I R A T Z E N

1937ko otsaila. Lekeitiarrak karabanaren zain herriko sarreran. SABINO ARANA FUNDAZIOAREN ARTXIBOA. Behean, Lekeitiotik Bilbora eraman zituenautobusa. ERRETRATUEN OTZARAKO ARGAZKIA, PATXI ETXABURUK BILDUA.

209O n d a r r o a 2 0 0 7

1922 inguruko argazkia. Aurrez aurre "Casa barco". Honen eskuinaldera, Kale Handia. Ezkerraldera Kalekutzea. Hemen, argazkiaren hasieran, ezkerral-dera zeukan sarrera "Herme Urrutxe"ren etxeak.

210 O n d a r r o a 2 0 0 7