1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ...

89
TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK REŞİT UNAT MF. V. Talim ve Terbiye Heyeti ve Türk Tarih Kurumu Üyelerinden TÜRK TARİH KURUMU BASIMEVİ - ANKARA 19 4 3

Transcript of 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ...

Page 1: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

T Ü R K T A R İ H K U R U M U Y A Y I N L A R I N D A N

II. S E R İ — No. 10

1730 PATRONA İHTİLALİ

HAKKINDA BİR ESER

ABDİ TARİHİ

Yayan

FAİK REŞİT UNAT

MF. V . T a lim ve T erb iye H eye ti ve

T ü rk T arih K u ru m u Ü ye le r inden

T Ü R K T A R İ H K U R U M U B A S I M E V İ - A N K A R A

1 9 4 3

Page 2: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK
Page 3: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

İ Ç İ N D E K İ L E R

SayfaÖ n s ö z ...................................................................................................................... IX

Bu kitap niçin yazıldı ? . . ......................................................................... S

İstanbul’da misli görülmemiş dehşetli bir yağmur . ...................... 5

D iyarbakır’da bir gökyüzü h a d is e s i .......................................................... 6

Güneş tutulması ............................................................................................... 6

Iran lılar’la uzlaşma haberinin a k is le r i ................................................. .... 6

Irak Serhaddînde d u r u m ................................................................................. 8

Nadir Şah’ın z u h u r u .......................................................................................... 9

Eşref H an 'ın yardım is te m e s i.................................................................... 9

A fgan lıla r ’ın Eşref Han içiıı savaştan kaçınmaları ........................... 10

Eşref H an ’ın k a ç m a s ı ...................................................................................... 10

Hemedan havalisi halk ın ın Osmanlılara yüz ç e v irm e s i.................. 11

Abdurrahman Paşa’nın yanlış h a r e k e t le r i ............................................. 11

Hemedan halkının Tahmasb Şah’a y a r d ım la r ı .................................... 12

Nadir Şah’ın Hemedan’ı is tem es i............................................................... 14

Iranlılarla savaş için tedbirler a l ı n m a s ı .................................................. 15

Tahmasb Kulu ile yapılan muharebede Osmanlılar bozuluyor . . 19

Abdurrahman Paşa Hemedan’ı bırakmak istiyor ve kaçıyor . . . 20

Hemedan’daki Osmanlı kuvveti gelişigüzel kaçıyor . ....................... 21

Sine’nin y a ğ m a s ı ...................... ........................................................................ 22

Tahmasb Kulu Hanın Kirmanşaha h ü c u m u ............................................. 23

Serdarlık Bağdad Valisi Ahmed Paşa'ya ve r iliy o r ................................ 24

Padişah sefere çıkmaya h a z ır la n ıy o r ...................................................... 25

ihtilâlin ilk k a ra r la şm a s ı................................................................................. 26

Nevşehir’li Damad İbrahim Raşa'nın yaptıkları ve devri adamlarının

düşünceleri................................................................................................................. 26

Tebaiz’in t e s l im i ................................................................................................... 27

Eşref H an ’ in elçisi ................................ ...........................................................27

İstanbul'un h a l i ........................................................... ' ................................... 28

ihtilâ lin başlaması ve e le b a ş ı la r ı ....................................................................29

Orduya g i r i ş ............................................................................................................29

İhtilâl bayrağı E tm eydanı’na d ik i l iy o r .......................................................... 30

Sarayda ihtilâli bastırmak için tedbirler d ü ş ü n ü lü y o r ...........................31

ihtilâlciler yalnız bırakıldıklarından ne yapacaklarını şaşırıyorlar . . 31

ihtilâl g e n iş liy o r ................................................................................................... 32

Yağmalar b a ş l ıy o r ..............................................................................................33

Birinci A ğa bölüğü kazanı meydana k a ld ır ı l ıy o r .................................... 34

ihtilâlciler te ş k ilâ t la n ıy o r ................................................................................. 34

Deli İbrahim İstanbul kadısı o lu y o r ..........................................................35

İstanbul'da s o y g u n c u lu k ............................... .............................................35

Page 4: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

VIII İÇ İN DEKİLER

SayfaOcak erkânı ta m a m la n ıy o r ........................................................................ .... 36

Sarayda Ahmed I II . üa huzurunda yap ılan toplantı ve a lınan karar . 37

Padişah asilere elçi y o l lu y o r ........................................................................ .....37

İhtilâlcilerin is te d ik le r i........................... .... .................................................. .....38

İbrahim paşa ile arkadaşları sarayda öldürülerek leşleri asilere veriliyor 38

Ahmed 111. ü tahttan indirmeye t e ş v ik .................................................. .....40

Ahmed III. kardeşinin oğlunu kendi eliyle tahta oturtuyor . . . 41

Yeni sadrazam ve ş e y h ü lis lâm .........................................................................42

Biat m eras im i............................................................................................................42

Ocak defterlerine önüne gelen yazılıyor . . ..........................................43

İstanbul’un h a l i .......................................................... ............................... ......44

Mahmud I. iıı k ılıç a la y ı ............................................................................... ...... 45

Sa’dabat köşkleri y ık t ır ı l ıy o r ...................................................................... ...... 45

Fatih türbesini z iy a re t..................................................................................... ......45

Serdengeçti ağalara ve seyyitleıe ihsan verilmesi............................... ...... 46

Nakibüleşrafın k a ç m a s ı ....................................................................................... 46

Cülus b a h ş iş i...................................................................................................... ...... 47

İhtilâlcilerin çadırlarını bozup kışlalarına dönm eleri................................. 47

Asiler kendilerine dokur.uîmıvacağı hakkında padişahtan teminat

istiyor . .......................................................... ..................................................... .......48

Mahmud I. in ikinci cuma se lam lığ ı................................................. .... . 48

Zorbalığ ın ve asayişsizliğin d e v a m ı.......................................................... .......49

A ğalar sözde asaıyişi teinin etmek is t iy o r la r ................................................50

Ahmed III. ün b ed duas ı................................................................................. .......50

Hayatın sözde intizamım bulması, soygunculuğun devamı . . . . 51

Patrona aklına yeleni y a p ıy o r .................................................................... .......52

Patrona Karanıan’a vali, Buğdan’a Bey. K ır ım ’a Han tayin ettiriyor 52

Zorbaların ortadan kaldırılmasına kar2 r veriliyor............................... .......53

Zorbaların yok edilmesi kararının tatbikine g e ç iliy o r ..............................54

Patrona dek iie saraya çağrılıyor............................................................... .......55

ihtilâ lin elebaşıları cezaland ır ılıyo r ..................................................................58

Sadrazam ın d e ğ iş t ir ilm e s i............................................................................ ....... 60

Yeni bir ihtilâl ç ı k ı y o r ........................................................................................ 62

Kronoloji c e t v e l i .....................................................................................................67

İnd e k s le r ............................... .............................................................................. ....... 73

D ü z e l t m e ................................ .......................................................................... 79

Page 5: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

Ö N S Ö Z

1718 Pasarofça suihünden sonra, Nevşehirli Damat İ b r a ­

h i m Paşa’nın on iki yıl süren sadaretine, kanlı bir ihtilâlle

son veren 1730 Patrona isyanının, Osmanlı-Türk tarihi olay­

ları arasında önemli bir yer tuttuğu, münakaşasız kabul edile­

cek hakikatlerdendir. Bununla beraber, Osmanlı tarihinin aşırı

zevk ve israflarla dolu bir safhası olarak "Lâle Devri,, adiyle

anılan, bu devresindeki İstanbul hayatını, yeter derecede aydın­

lık olarak tanımadığımız gibi, bu ihtilâlin gerçek sebep ve

âmilleri de kesin olarak henüz malûmumuz değildir. R a ş i d ve

Ç e l e b i z a d e A s ı m Efendilerin vakanüvis sıfatiyle bize

naklettikleri mahdut malûmata dayanarak bu devri bütün husu­

siyetleriyle öğrenmemize ve S a m i Efendi’nin ihtilâlin vukua ge­

lişi ve bastırılışı hakkında zaptettikleriyle de bu olayı bütün açıklı-

ğıyle görüp anlamamıza imkân yoktur. Bilhassa ihtilâle tekad-

düm eden 1729 (hicri 1142) yılı vakayiinin, her nasılsa

vakanüvis tarihlerinin zaptettikleri mevzular dışında kalmış

olması d a 1 ayrıca, ihtilâle tekaddüm eden ve ihtilâlin çıkma­

sında âmil olan olayları büsbütün karanlıkta bırakmaktadır.

Maamafih tarihimiz üzerindeki çalışmalar geliştikçe elde edile­

cek yeni vesikalarla bu devre hakkındaki bilgilerimizin de git­

tikçe artarak berraklaşacağı ve ileride daha aydınlık ve tam

bir hale geleceği şüphesizdir.

işte bu maksada hizmet içindir ki, kütüphanelerimizin

bir köşesinde bugüne kadar pek dikkati çekmiyerek kalmış

olan ve devrin hadiseleri içinde yaşamış bir zatın şahsi mü­

şahedelerini bize nakleden, aynı zamanda müverrih S a m i ’­

nin tespit ettiklerinden bir çok hususlarda ayrılan bu eseri,

Türk harfleriyle neşrederek umumi istifadeye arzetmeyi

faydalı buldum. Kısmen, zaptedilmemiş 1142 hicret yılı

vak’aları arasından İran harplerine taallûk eden bazı saf­

1 Sil&ile-i vukuat-ı Devlet-i A liyyede zapiedilm iyen 1142 senesi ha-

disatı. Mehmet A rif. Osmanlı Tarihi Encümeni Mecmuası c. I, s. 53 - 64,

258 - 264, 309 - 315, c. III, s. 1024 - 1030.

Page 6: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

X Ö N SÖ Z

halar hakkında da malûmat veıen ve P a t r o n a ihtilâlinde,

başlangıcından ihtilâlcilerin ve kılıç artıklarının ortadan

yok edilmesine kadar olanbiteni canlı bir şekilde tasvir

eden bu eseri tanıtıp işlemekle ileride bu devrin tarihi

üzerinde çalışacaklara, bu suretle, bir kısım malzeme hazırlamış

olduğumu sanıyorum. Aynı konu üzerinde S a l a h a t t i n Sa ­

la h î Efendi 1 tarafından, yine bedevrin olayları içinde yaşa­

mış D e s t a r î S a l i h adında bir kimsenin müsvedde olarak

ayrı ayrı yazdığı kâğıtların bir araya toplanıp kitap haline

konulması ile vücude getirilmiş bir eser daha vardır. Birer

nüshası İstanbul’da Fatih’de Millet kütüphanesi tarih yazma­

ları arasında E m i r i Efendi kısmında 451 numarada İran Se­

feri ve Revan Fethi, R e ş i d Efendi kısmında 261 numarada

Tarih-i Sefer-i İran adları ile kayıtlı bulunan bu eser de

Üçüncü A h m e d ’in hali’ine ve Birinci M a h m u d ’un cülu­

suna dair bir tarihçedir. Bundan başka olarak A h m e d

R e f i k A l t ı n a y ’ın Lâle Devri kitabını yazarken fayda­

landığı kaynaklar2 arasında bahsi geçen ve henüz bütün

araştırmalarımıza rağmen nerede olduğunu tespit mümkün ol­

mayan Şam Hâzinesi Ruznamecisi Mehmed Hulusi Efendinin

Defteri'nin de yine Patrona İhtilâlinin tarihçesiyle ilgili bulun­

duğu anlaşılmaktadır. Bunlar da bastırılarak ortaya konu­

lursa Suphi Tarihi'nin onbeş sahifesi arasına3 sıkıştırılmış

malûmatla mahiyeti ve safhaları lâyıkiyle anlaşılamıyan bu

önemli tarih olayını bazı yönlerden incelemek biraz daha

kolaylaşacaktır. Bununla beraber bütün bu eserlerin İlmî bir

düşünce ve usul ile yazılmış tarihçeler olmaktan daha çok,

sübjektif duyuş ve görüşle yazılmış hatıralar oldukları da mu­

hakkaktır. Bu sebeple sadece bunlara dayanarak devri veya

hadiseleri izaha kalkışmaya imkân olmadığına; asıl, devrin ma­

lî, İktisadî, kültürel durumları ve sosyal hayatiyle, iç ve dış siyaset

olaylarını aydınlatacak her türlü kaynakların, resmî ve hususî

vesikaların işlenmesi gerektiğine de işaret etmek çok yerinde olur.

1 Mahmud I. in sırkâtibidir. 24. V. 1735 den 15. IX. 1738 tarihine

kadar Zaht-t Vekayi-i Yevmiye-i Hazret-i Şehriyari adlı bir vekayi’na-

mesi de vardır. İstanbul Üniversitesi kütüphanesi H a l i s Efendi yazma­

ları arasında 2518 numarada kayıtlıd ır.

2 Lâle Devri, Ahmed Refik, İstanbul, 1331. s. 116, 125, 140.

3 Tarih-i Sam i ve Şak ir ve Suph i, s. 4-20.

Page 7: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

Ö N S Ö Z XI

Eserini neşrettiğimiz A b d i Efendi’nin kim olduğunu

kesin olarak tesbit etmek, biyografisi hakkında sarih malûmat

bulmak kabil olamamıştır. Bursalı T ah ir Bey merhumun

Osmanlı Müellifleri kitabında bu zat hakkında yazdıkları pek

umumî ve müphem sözlerdir1 . Eserindeki bir iki manzume­

sinden şiirle de iştigal ettiği anlaşılıyorsa da, devrinin şuara

tezkerelerinde bahsedilen A b d i ’lerden2 hangisi olduğu açık

surette öğrenilememektedir. Yalnız kitabının baş tarafında kendi

hakkında verdiği malûmat3 edebiyatı sevdiğini ve esnaf-ı tarih­

ten olduğunu göstermektedir.

Kitabın aslı İstanbul’da Süleymaniye kütüphanesinde E s ad

Efendi yazmaları arasında 2153 numarada Tarih-i Sultan Mah-

mud Han ibn-i Sultan Mustafa Han adı altında kayıtlıdır.

13.5X21.5 boyunda 17 şer satirli 65 varaktan müteşekkildir. Güzel

bir tâlikla aharlı kâğıda yazılmıştır. Başlıkları hafif müzehhep, cet­

velleri yaldızlı ve söz başları kırmızıdır. Fatih Millet kütüpha­

nesi A l i E m î r î Efendi yazmaları arasında 409 numarada Abdi

Tarihi adı ile kayıtlı ve son senelerde istinsah olunmuş 166

sahifeli ikinci bir nüshası daha vardır.

Kitap, basit bir tahkiye uslûbiyle ve bazı yerlerinde gra­

mer ve sentaks düşüklüklerine müsamaha eden bir Türkçe ile vu­

kuatı naklettiği ve muhtelif nüshalardan bir metin tesisi bahis

mevzuu olmadığı için, metninin Türk harfleriyle neşrinde İlmî

transkripsiyon usulüne ve asıl metindeki sahife ve satır numa­

ralarının ayrı ayrı belirtilmesine lüzum görülmemiştir. Yalnız

okumayı veya araştırmayı kolaylaştırmak için, metnin bütünlü­

ğüne dokunmamak üzere, sadece yan serlevhalar ilâve edilmek

1 Osm anlı MüellifIrei* c. III, s. 106.

2 Mahmud I, , Mustafa III. devirlerinde 1753-55, 1757-58 ve 1763-64

yıllarında üç def’e reisülküttap olan, D am ad Nevşehirli İbrahim Paşa’mn

mühürdarı ve devrinin tanınm ış şairlerinden A bdi Efendi olması da ihti~

mal dışında sayılamaz.

[ Bakınız : Ram iz Tezkeresi, Fatih M ille t kütüphanesi No. 762» s. 185-

Sefine tür-Rüesa, s. 83*88, 90-91 — İnönü Ansiklopedisi, c. I» s. 31 ],

3 A bdi Tarihi. s. 5

Page 8: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

X II Ö N S Ö Z

suretiyle kitabın bahislere ayrılmasına çalışılmıştır. Metinde adı

geçen şahıslardan haklarında biyografik malûmat bulunabilen­

lere dair başvurulacak kitaplarla1 bazı zühuller hâşiylerde

işaret edilmiş, hicri tarihlerin milâdi karşılıkları de gösteril­

miştir. Kitapta geçen şahıs, yer, semt ve kabile adları ayrı

ayrı endeksler halinde, bahsi geçen hadiselerin bir kronoloji

cetveliyle birlikte, kitabın sonuna eklenmiştir.

Tarihimizin önemli bir olayı hakkında değerli malumat

veren eserinin fayda sahasını genişlettiğim A b d i Efendi’yi

rahmetle anmayı ve bana bu imkânı veren, üyeliğiyle iftihar

duyduğum T ü r k T a r i h K u r u m u ’na teşekkür etmeyi de

bir vazife bilmekteyim.

Faik Reşit Unat

1 S. O. = Sicil-li Osmanî.

Page 9: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

ABDİ TARİHİ

Page 10: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK
Page 11: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

ipas-ı bî-hadd ü gaye ve sitayiş-i bî-nihaye ol kerîm üş-şan,

ol sultan-ı azîm ül-burhan, ol padişah-ı vâzi’ ül-beyan,

ol hâlik-i kevn ü mekân, ol ehad-i zül-celâl, ol sani’-i lâ-yezâl,

ol kerîm-i hayy ü ebed, ol razik-ı ferd ü ehad, ol vâcib ül-

vücud-ı kaviyy üs-sultana lâyıktır.

Müverrihan-ı divan-ı kibıiya, tevarîh-i icad ü inşa, emr ü

fermanı ile tahrir ve muharriran-ı kaza vü kader makadîr-i

hayr ü şerri ol padişahın unvan ve sernamesiyle takdir ve

tasdir iderler. Buna akl-i insan irmek ve tasavvur eylemekte hay­

ran gelir. Ve ol zat-i zül-celâlin marifeti sahrasında sergerdan

ve lenkdir, evvel ve ahırı yoktur. Sıfât-ı milk-i bî-haddı zat-ı mu-

tahhar-ı mukaddesidir, şerik ve naziri yoktur, vezîr ve vekili yok­

tur. Münezzehdir hased ü cesetten. Müberradır valid ü veledden.

Hudavend-i bt-şebîh ve bî-nazir kullarını zat-ı pâkinden eyledi

habîr. Vahdaniyetine burhan ü delil bu nazm-ı kerimi eyledi tenzil

( js-l \ 'jS <J i } J y i , J*. ]r JuJlCul Jb-I û'lys j î ) cemî-’i zerrat-ı

muhdesat ol vahidin vahdaniyetine ve ol bi zevâlin ferdaniye-

tine şahiddir. ( -ü'INUl'i1) ol kadir-i mutlakdan gayri dest-gîr

olmaz. Ol sanî’-i lem-yezelden gayri penagâh olmaz. Ol

sultan-ı bı-nişandan ve revanı tavıs-ı kudsî-mekân feza-i Iâ-me-

kânda cilveger olup unvan-ı mastûr-ı imânı ol padişah-ı lâ-me-

kândan, ol hafız-ı şerr-i şeyatîn-i etnmare ve münahi-i anil-mün-

kerden nihane yed-i kudret-i lemyezeliyesinde mahfuz olması

eltaf-ı keremlerinden mütemennadır. Hazret-i risaletpenah

sultan-ı tahtıgâh-ı li ma Allâh mukarreb-i dergâh-ı innî enallah

server-i enbiya mesned-i asfiya habib-i hudâ hatem ül-enbiya

nur-ı dide-i evliya seyyid-i ashab-ı suffe-i safa ve mah-ı kubbe-i

vefa, muallâ ve müzekkâ ve mücteba ve mürteza resul-i kibriya

a’nî bihi hazret-i Muhammedün il-Mustafa sallâllahü tealâ

aleyhi ve sellem ve al ü eshab ü ezvac-ı mutahharat rıdva-

nullahi tealâ aleyhim ecmaîn ve rahmetullahi ve beıekâtihi

aleyküm ehl el-beyti innehu hamîdün macîd Ul

,_rJILj-IIj ^ J l^ ) İBİjl ^ j£ a i_ •

yJ_- . ve remy-i felek-i fadl ü efdal şems-i meşarik

ul-maali tac-ı mefarik ul-aâli kahir-i a’dâullah katil ül-kefereti

Page 12: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

4 ABDİ TARİHİ

vel-müşrikîn nâsir ül-islâmi vel-müslimîn muzaffer üd-dünya ved-

din hadim ül-haremeyn iş-şerîfeyn sahib-kıran-ı zaman, sultan

bin sultan es-sultan M a h m u d han bin sultan M u s t a f a han

bin sultan M e hm e d han bin sultan İ b r a h i m han bin sultan

A h m e d han bin sultan M e h m e d han bin sultan M u r a a

han bin sultan S e l i m han bin sultan S ü l e y m a n han bin

sultan S e l i m han bin sultan B e y a z ı t han bin sultan M e h-

m ed han bin sultan M ur ad han bin sultan M e hm e d han

bin sultan B e y a z ı t han bin sultan M u r a d han bin sultan

O r h a n han bin sultan O s m a n han-ı gazi kim ezel-i azâlde

hıl’at-i valâ-yi JUl». II bû nesl-i pâk-i şerifin eben an-

ceddin kadd u kametlerine rast biçilmiştir. Ve bu asl-ı lâtifin

ruy-i saadetlerine şems ü kamer necm-i süreyya gibi hüvey-

dadır ve feth ü fütûhatlarına inna fetahna leke fethan mübîna

bürhan ü delil-i azîmdir. Eazz Allahü ensarehu. Hak celle ve alâ

hazretleri izz ü celâli hörmetine ilâ yevm il-kıyam ömr-i devlet­

lerini yevmen fe yevmen efzun ve düşmen-i din ü devleti olan

bî-ırz u hayâyı hor ve hakir eyliye. Leyi ünehar havf-i padişahîyle

helâk eyliye ve düşmen-i din olan keferet ül-fecerenin üzerine

daima mansur ve muzaffer eyliye ve a’da-yi dini daima mak-

hur ve hakisâr eyliye âmin bi hürmeti Tâhâ ve Yasin.

Şiir

Yine kim buldu şeref mesned-i Al-i Osman

Eyleyüp tahta cülûs çün o şehinşah-ı cihan

Avn-i hak irdi fe hamd buldu makamın Mahmud

Def’ olup külli gumum buldu şeref kevn ü mekân

Dilerim senden o Sultan-ı Cihanın yâ Rab

Ömrünü eyle füzun rahim kıl sen asân

Çıksın ol göz ki ana ayn-i hakaretle baka

Hak vire lâyıkım hem ola makhur her ân

Cümleye şamil için evvel ü âhır tahrir

Kim bu nesr içre idüp vakıı takrir ü beyan

Didiler arif-i billah görüp ol sultanı

Kutb ül-arz lafzını tarih-i sinîn-i iz’an

Kavlühu taalâ l4ul J l Ü jl

Vüzeray-i celîl üş-şan ve ülema-yi izam ve vükelâ-yi zevil-ih-

tiram dahi bu âyat-ı beyyinatın mâsadakı üzre her biri intihab

Page 13: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

A BD İ TARİHİ 5

olunup bulundukları merkezin ehilleri olduklarından ötürü her

biri sadırlarında daim ve müstekar olup bu âlem emn ü âmân

ve adi ü ihsan ile ârâste ve pîrâste olup eşirra ve füseka olan­

lar havf ü haşyet-i ümeradan can u başı kaydına düşüp fil-cümle

halayık muztar olmuştur.

Amma ba’du bu A b d i - i bîçare ve azuıde-dil-i

bu kitap niçin avâre, erbab-ı maarifin hakiri ve esnaf-ı tarihin

yazildi? pür taksiri sahib-i nazmın uşşakı, nesr ü mensu­

run müştakı, bazı muhibb-i sadık ahibbamızın

ibram ve ilhahı ile işbu 1143 senesinin mah-i rebiülevvelinin

onbeşinci yevm-i hamîs" saat dörtte iken zuhur eden gavga

ve tecemmü eden eşhasın ahvalini iptida-i zuhûrundan ilâ ahi-

rihi tahrir olunmasını niyazmend olmalariyle, gerçi bu hakir de

bunu dere eylemekte kudret yok idi. Ancak hatırları için ce­

saret olundu. Hak subhanehu ve taalâ hazretleri itmamını' mü­

yesser eyliye. Amma evvelinde zuhûr eden ba’zı âlâim-i arziye

ve semaviyeden bir miktarını kaleme getirip inşa olunmak

münasib görülüp ba’dehu bu fitnenin zuhûruna sebeb ve bâis

ne olduğunu beyan eylemek akl-ı kasırımıza göre evlâ görü­

lüp tahrir ve tasdir olundu. VI j

uNl lSIûV ’A ll.LO O v

1141 senesi maharrem ül-haramı gurresi6 cuma

Mi£l™üLMEMiş?ününe müsadefet etmişti. Ol yevm-i mübare- dehşetlİ bİr kede ales-sabah dergâh-ı barigâh-ı sipihr-i ger-

yagmur j un jjen(jz na-küşade-i miftah-ı âfitab-ı rahşan

iken sahife-i gerdun sahab-ı gûnagûn ile reşkâver-i nakş-ı

bukalemun ve haver-i hurşid-i cihantab masadir-i savaık-i âlem

harab olmağın bir baran-ı tufan-nişan vaki olmuştur ki sah-

ray-i bî-pâyan deryalar gibi cûşân ve hurûşân ve her seyl-i ej-

derha-peyker firaz-ı kühsardan mecari bulup piç ü tab-aver-i şi-

tab ile sû-be-sû cereyan oldukta tarafeynde nice hanüman vi­

ran olmuştur. Hususa Boğaziçi’nde emval ve erzak-ı müslimîn

ziybi gülûy-i girdab-ı Bahr-i Siyah ve nice sahilsaray-ı erbab-ı

cah, remy-i seyl-i gümrah olmağın kazay-i mevcgâh-ı derya ile

ka’r-ı nayaba rehyap olup ruy-i bahirde misal-i habab nakş-ber

a) 28 . IX . 1730.

b) 7 . V l l l . 1728.

Page 14: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

6 A BD İ TARİH İ

-ab olduğundan maada ançi ademiyan dahi gark-ı seyl-i baran

olmuştur. Netice-i kelâm bu def’a vaki olan matar-ı galib ce-

al Allah ü âhir ül-mesaib nadide-i pir ü cevan ve na-şenide-i te-

varihhan-ı güzeştegân ve

Yine medine-i Diyarbekiryde 1142 senesinde

d İy a r b a k ir 'd a mah-ı receb-i şerifin 25 inci gecesi" saat üçte

B1Rhad1sesİIZU tarafından ruy-i havada bir kızıllık zâhirve hüveyda olup bir miktar meks ü aramdan

sonra gûya ruy-i semada alevler peyda ve zuhûriyle gece

nehaıa dönüp ruşen oldu. Üç saat kadar meks ba’dehu az az

gaip olarak küllî zail oldu.

Ve yine 1142 senesinin mah-ı zilhiccenin 29

uncu yevm-i şenbih4 âfitab-ı şems-i münirin altı g ü n e ş t u t u l m a s i mlktarı inkişaf üzre tulü edüp 3 4 dakika

miktarı münkesif karar-dâde olup ba’dehu açıl­

mağa ağaz eyledi. Hak subhanehu ve tealâ hazretleri hayırlar

feth-i bab edüp kullarına lütf u ihsan ile ve şeır ü şûru bu

yüzü kara günahkâr bîçare ve âciz bendelerinden def’ ü ıef’

eyliye âmin, bi-hurmeti seyyid il-mürselîn.

Bi-hikmetillah-i tealâ 1143 senesininin mah-ı

“ ıebiülevvelinin 15 inci yevm-i hamîs saat dörtte

HABERİNİN şehr-i Kostantiniye-i aliyyede vaki olan fiten ü

fesat ve gavgaya bais ve bâdi lisan-ı nasta ve

hakikatte meşhur olan sadrazam-ı Asaf-peı ver maktul İ b r a h i m

Paşa bundan esbak, ser-i sürh yedinde serhadd-i İslama kaıib

olan memleketlerini yed-i revafızdan tahlis olunup Memalik-i

Osmaniyâna zamm ü ilhak olması hususunda sa’y u ihtimam edüp

cebren ve kahıen kabza-i tasarrufa alınıp malik olunduktan

sonra herbirinin muhafazasına vüzeıa ve mîrimîranlar ve kifa­

yet miktarı kapıkulu ve siperli kulu ve mîı-i levendan ve lü­

zumu olan mahallere müceddeden kal’e bina ve kadîmden ka­

lesi olanı tamir olunup ve gereği gibi nizam verilüp ve beş

altı sene müstakillen zapt olunmuş ma’mur ve âbâdan vilâyet­

leri ve muazzam şehir ve kasaba ve kuralarına malik olunıçak

nice türlü zahmet ü meşakkat ve bi-kıyas mal-i padişahı telef

a) 13 . I I . 1730.

b) 15. V I I . 1730.

Page 15: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

A BD İ TARİH İ /

ve izaat olunup ba’dehu bilâ-mucib ukalâ ve pir-i umûı-dide ve

kâr-azmûde ve ömrü serhadlerde ceng ü cidal ile geçmiş âdem­

ler ile evvel ü âhırında meşveret edüp mübaşeret eylemedi.

Hemen kendi aklına göre mülâhaza edüp ve yakınlarından beş

on kişinin kelâm u düruğlarına itimad edüp Asitane-i saadette

Şah T a h m a s b tarafından rikâb-ı humayuna yüz sürü gelen

elçisi D e l i M e h m e t H a n namiyle müsemma bir kallâş ve

acem-i kumarbaz-ı fitne-engız kızılbaş-ı bed-maaşın kelâm-ı

nâ-puhte ve nâ-hemvanna meyl-i külli edüp hâlâ yed-i islâmde

olan vilâyetlerden Bağdad-ı Behişt-âbâd semtinde Kirmanşah ve

Hemedan ve Hormuad ( 1 ) ve Luristan ve Hora ( )

ve Sine gibi eyaletler kim, herbirinde olan muazzam şehristanlar

ve kazalar ve kuralar kabil-i vasf olmadığı [iümayan ve her

bir eyaleti birer iklim, herbiıinden ba’d el-harci vel-masrufat

yedişer altışar yüz kese hasılı var iken yine rafizî sekleri tara­

fına teslim eylemek şurutunu ve Van serhaddi kurbünde kal’a-i

Hoy ve Curs ve eyalet-i Tebriz aklamiyle Rumiye ve

Karadağ ve Soğukbulak ve Meraga vesair ana tabi’ memleket­

leri ta serhadd-i Erdebil’e varınca verilmesini münasib görüp ha-

fiyyeten yine sizleı e vereyim hemen sen dahi şah T a h m a s b

tarafına yaz kim, Eş r e f hanı şehr-i Isfehan’dan ne tarikle olur­

sa olsun ihraç edüp malik olalar da bizim yedimizde olanlar

senden diriğ değildir deyü beyinlerinde ahd ü misak ve kavi ü

karar eylemişler. Amma kabzolunan memleketler için telef ve

zayi olan kapıkulu, Yeniçeri ve Serdengeçti ve Cebeci ve

Topçu ve Arabacı ve Sipahi ve Silahdar ve Ulûfeciyan-ı yemin ü

yesar ve Azeban-i yemin ü yesar, dört bölük ağaları, vüzera-i

izâmdan ve mîrimırân ve mîri-livadan ve serbevvabîn-i der­

gâh-] âli ağalarından ve dergâh-ı âli müteferrika ve çavuşan

ağalarından ve Sadırazam-ı Asaf*peı ver ağalarından bu umûr-ı

mühimmede bı-hisab ümmet-i Muhammed kimi ser-i sürhler

yedinde telef ve bazısı hasta düşüp bikes ve diyar-ı gurbette

zayi olduğunu âlem bilir iken bilâ-mucib tama’-ı hamından

nâşi bu güne vaz* u hareketinden âlem halkı kendinden külli-

yet ile mugbeır hatır oldular. Şevketlü, Mehabetlü Padişah-ı

âlem-penah Hazretleri ise Sadrazam-ı Asaf-perver İ b r a h i m Pa-

şa’ya bigayetin teslim idiler. Vezarette müstakil ve murahhas

olduğundan her nice ister ise öylece ederdi. Ve kıs alâ hâzihi.

Page 16: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

8 ABD İ TARİHİ

Ve zikri müıûr eden kaleler ve bazı şehirlerde

ir a k hazır ve mevcut top ve havan vesair ceptıa- s e r h a d d in d e . , T

d u r u m neye dair lazım-ı muteallaktan kıyas gelmez

mevcud idi ve zehair dahi mevcut olan asker-i

islâma vefa ider idi. Hasılı bir türlü müzayaka yok idi.

Yine faide vermedi. Bağdad-ı Behişt-abâd tarafından ser-

dar-ı ekrem, vezîr-i muhterem, müşîr-i müfahham, devletlü pa­

şa, yesser Allahu ma-yeşa’ hazretleri bir sadik ul-kavil ve din­

dar devletlü olduğundan nâşi daima taraf-ı Devlet-i Aliyyeye

Acem ahvalini sıhhati ve hakikati üzerine ilâm ve taife-i Acem

kizb ile memlû bir kavm-i pelid olduğu malûm-i devletleri ol­

sun içün Sadırazam-ı Asaf-perver İ b r a h i m Paşa’ya tahrir ey­

lemekten aslâ hali olmadığından İ b r a h i m Paşa’ya bir gün

gazab tari olup ol saat bu mazmunda erar ü ferman mucebince

bir mektup inşa edüp tatar-ı saba-reftar ile vezîr-i mükerrem

A h m e t Paşa" Hazretlerine irsal eyledi. Vusulünde A h m e d

Paşa Hazretlerinin malûm-ı devletleri oldukta minba’d bir dahi

ahval-i kavm-i kızılbaşı kaleme getirüp taraf-ı devlete tahrir

eylemedi. Sadırazam-ı Asaf-perver İ b r a h i m Paşa Hazretlerinin

irsâl eylediği fermanın mazmunu bu k i:

Bundan başka minba’d Eş r e f Hana ve Acem tarafından

bir şeye karışmıyasın ve bu tarafa ilâm eylemiyesin. Kendi

muhafazasında olduğun Bağdad-ı Behişt-abâda nizam verüp re­

aya ve berayayı hoş tutasız. Zulm ü cevirden ihtiraz idesiz

deyü dört beş defa tenbih olucak gayri A h m e d Paşa Haz­

retleri ilâm etmeyüp bu tarafdan ise Eş r e f Han ve Acem ta­

rafından zuhûr eden havadisatın arz u ilâmı Hemedan Muhafızı

A b d u r r a h m a n Paşa’yab ve Kirmanşahan Muhassılı Peçevî

H a ş a n Paşaya c tefviz oldukta, iki vezîr birbirine düşüp gayri

garaza binaen birbirinin hilafını Devlet-i Aliyye tarafına arz u

ilâm ede ede bü kıyafete koyunca vafir zahmet çektiler. Ta-

raf-ı şehriyarîden ol taraflara umür-i mühimme ile tayin olunan

Devlet-i Aliyye emektaranı bikes ve hayırhahları geldikte söz­

lerinde sadık iken tekzib edüb isga buyurmazlar idi. Kendi

çırakları ise vardığı mahallerden hadden efzun ikram olunup

a) S . O. c. I, s. 250.

b) S. O. c. III, s. 310.

c) S . O. c. II, s. 151.

Page 17: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

ABDİ TARİH İ 9

geldikte hilâfını takrir edüp Sadırazam-ı Asaf-perver safasından

kendüye bahşiş ihsan ederdi. Kizb ile, devleti heba ve âhir

fenâ buldu.

Bağdad-ı Behiştabâd tarafı iptida bu tarikle

nadir şah’in ye d -i ravafıza verildi. Bundan esbak Eşre fz u h u r u han tarafından taraf-ı Deylet-i Aliyye ile sulh u

selâh oldu." Ferhan 6 sahrasında alduğu toplar

ve cephaneyi vesair kendinde mevcut her ne kim var idi,

fil-cümle Seraskeı-i ekrem A h m e d Paşa Hazretlerine tes­

lim eyledi. Ba’dehu iki tarafdan elçiler varup gelmekte iken

şah T a h m a s b vafir rafizî sekleri başına cem’ edüp ve kızılbaş-ı

bed-maaşlardan T a h m a s b k u l u namında bir mel’ûa idi. Aslı

Horasan’dan Kaçar cemaatinden, Kaçar aşayirinden, göçebeden

olup bir miktar şeci mel’ûn olmakla onbaşı, yüzbaşı, binbaşı

olarak varup T a h m a s b şahın yanında han olup ba’dehu han­

lar hanı payesiyle serfiraz eylemiş. Ol dahi başına vafir Hora­

san askeri ve Kaçar Şahseven ve Cihan beyli ve Harman dali

ve Mellân getirip cem’ edüp merdud dâva ile 1142 se­

nesinin mah-ı rebiülevvelinin garresinde c İsfahan üzerine var­

mak musammem idüği tahkik olunduğu Eş r e f Hanın ismaı olı-

cak ol dahi asker tedarükine başlayıp ihtimam üzerine oldu.

Bir meşhur ağasını derakap Hemedan Mahafızı

e ş r e f h a n 'in A b d u r r a h m a n Paşa Hazretlerine bir muhab- y a r d im İst e m e s İ betname inşa edüp 5000 piyade yeniçeri askeri

niyaz ve reca ve 30,000 altın niyazmend ol

olduğu piyadegâna bahşiş irsâl eylemiş idi. A b d ü r r a h m a n

Paşa altını alıp ve gelen âdemine bir mektup tahrir edüp

mazmununda matlûb olan piyadegân in-şâ’-Allahu taalâ tarih-i

mektûpdan birkaç gün sonra irsâl olunur deyü hatm eylemiş

ve amma va’dinde hilâf zuhûr edüp ancak maksadı altını al­

mak imiş. Ol ecilden kizb ihtiyar eylemiş ve Eş re f Han ile

sulh oldukta iktiza eyledikte birbirlerine serhadd-i islâmda olan

vüzera E ş r e f Han tarafı ve Eş r e f Han dahi muhafız Paşa­

lara imdadeylemek kaydı var imiş. Gayri nâçâr Hemedan’ın

n) 2 3 .X . 1727 tarihli Hemedan ahidnâmesi, Maahedat Mecmuası,

c. II, s. 312.

b) Çelebizade Asım tarih i, s. 434, 502 .

c) 24 . IX . 1729.

Page 18: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

10 ABDİ TARİHİ

sağ kolağası Y a h y a Ağa’yı 500 nefer süvari ile tayin edüp

Y a h y a Ağa dahi azm-i rah olup İsfehan’a dahil oldu.

Ba’dehu Eşre f Han dahi Ağvan askeri ile İsfa-Ar uAM L1L AKln

e ş r e f h a n içiN handan hareket edüp şah Ta hm as b dahi gel-

k a ç » ™ a l a b i m e k t e - asker bir gün gelüp Kum sahrasında mukabil olup sağ kolağası Y a h y a Ağa nefsine

bahadır ve gayet şecaat sahibi âdem olduğundan nâşi gayri

bir veçhile sabr u takati kalmayıp tevekkeltü alâllah deyüp

neferatiyle asker-i dalâlet-şiara gülbank-i Muhammedi getütüp

ellerinde seyf-i üryan kati vafir merdane savaş eylediler.

Amma faide vermedi. Zira Efgan askeri asla bir türlü ceng ü

cidale şuru’ eylemediler. Hemen temaşa eylediler. Meğer Eş r e f

Hana garezleri varmış, fırsat budur deyü ol mahalde icra ey­

lemek sevdasında olup kızılbaş ile ceng ü cidal eylemediler.

Aslı bu imiş ki, Eş r e f Han çünki mîr M a h m u d ’u katledip

İsfahan’a malik oldukta şah Ha s a n’ın duhterini tezevvüc edüp

aldıkta ba’dehu ağvaniyana evvelki gibi rağbet eylemediğinden

nâşi zabitan ve ekseriya vezîr makamında olan hanları ve iş­

erlerini cümle kızılbaşdan nasb eyledi. Bu ecilden ağvaniyan

kendisinden ıûgerdan oldular. Ve bizim Eş r e f Han kızılbaş

oldu zu’miyle kendinden el çektiler. Hemen gayri bu mahalden

kararı fiıaıa tebdil edüp ancak sağ kol neferatı savaş edüp

anlardan dahi ancak 200 âdem halâs oldu. Bir baş İsfahan’a

gelip vasıl oldular.

Rafızi askeri dahi der’akap gelip yakın olıcak

e ş r e f h a n ’in Eş re f Han gayri askeı-i Efgandan ümidi kesüp k a ç m a s i her nesi varsa götürmede hafif altın ve gümüş

ve cevahir ve inci ve sair tuhfeye dair olan

fil-cümle tahmil edüp sene-i mezburun mah-ı rebiülâhırının 27 nci

günü" İsfahan’dan azm-i Horasan eyledi. Çünkü İsfehan halî

kaldı. Şah T a h m a s b ’a müjdeci varup müjde eyledi. Efganlılar

firar eyledi deyü. Ol dahi âheste âheste mah-ı cumaziyelû-

lânm ikinci günü h İsfahan’a dahil oldu ve serdar-ı dalâlet-

şiarı T a h m a s b k u l u birkaç gün meks eyledikten sonra

mah-ı mezburun 25 inci günüf Eş re f Hânın ardınca Ho-

a) 19. X I . 1729.

b) 23 . X I . 1729.

c) 16. X I I . 1729.

Page 19: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

A B D İ TARİHİ 11

rasan’a geldiğini Efgan haber aldıkta andan dahi der'akap

firar eylediler. Mesfur han-ı pelit ol tarafı gereği gibi dest-i

kabza alup ba’dehu geri İsfahan’a avdet eyledi. Bir gün

gelüp vasıl-ı İsfehan oldu ve Şah T a h m a s b ile görüşüp

ve bir elçi hazır edüp Tebriz üzerinden taraf-ı Devlet-i Aliyyeye

irsâl ° ve kendi dahi ol mahalden Luristan ve Huz ( jy>) ve He­

medan taraflarına azm eyledi. 15 bin Kaçar ve Avşar ve Cerpet

) ve Cihanbeyli kürt askeri ile T a h m a s b çünkim ağ-

vaniyanı Kum sahrasında perişan edüp İsfahan’a malik oldu.

Gayri Hemedan etrafında olan taife-i AcemHEMEDAN HAVA- , , . . . . . , . . . . .

L i s i h a l k i n i n Hemedan valisi tarafından mukataatlar üzerineOs m a n l Il a r a voyvada ve subaşı olanlara kat’an itibar ve y ü z ç e v ir m e s i . . . ,

bir veçhile itaat ve ınkıyad etmeyup ve üzer­

lerine edası lâzımgelen mal-i maktularını eda eylemekten imtina

ve zabitlerine kat’î cevap verüp demişler ki hele görelim bun­

dan sonra nice olur. Şimdi İsfahan’da Eş re f Han yoktur T a h-

m a s b Şahdır. Bizden gayri sizlere bir türlü faide yoktur ve

iki defa mal-i mîrî vermek bizlere elvermez. Hemen varup ba­

şınıza tedarük göresiz dediklerinde zabıtan gelip ahvali cümle

A b d u r r a h m a n Paşa hazretlerine arz u ilâm eyledikte, ma-

lûm-ı devletleri oldukta, ya nice edelim ağalar dedikte, anda

hazır olan ağalar bu nevi üzerine cevap eylemişler kim; “dev-

letlü sultanım, hemen şimdi Şah T a h m a s b Isfehan’da, ol pelit

T a h m a s b k u l u Huze tarafında kendi kaydında iken bu

mel’unlara bir gûşmal verelim ve bizden gözleri korkup Acem

tarafına meyletıniyeler,, dediklerinde bu söze asla rıza vermeyüp

kendi kavli üzerine Paşa kapısında Acem ki- a b d u r r a h m a n barından Farisi kâtibi olan iki mel’unun sözü

P A Ş A ’NIN YANLIŞ . . . ,h a r e k e t l e r i i le baş Farisi katibi olan ser-ı surhu T a h ­

ma s b Şah tarafına elçi irsâl eylemek ve ahvali

kendilerine tahrir edüp anlardan niyaz ve mal-i mîrî tahsil eyle­

mek veçhi bu suretle ahsen olmak üzere kendi ağalarından

bir bahadır ve şeci’ ağası Harputlu Ö m e r Ağa namında birin1

mesfur Farisi kâtibinin yanına tayin edüp ve kendüler tarafın­

dan T a h m a s b şaha bir mektup bu mazmunda tahrir eylemiş

“ İsfahan’a malik olduğunuz malûmumuz oldukta memnun olduk

a) Riza Kulihan.

Page 20: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

12 ABDİ TARİH İ

ve bundan sonra beynimizde nice nice dostluğa lâyık işlerde

bulunmak emr-i mukarrerdir. Ancak halâ serhadlerimizde ihti­

lâl vaki olmağla Şah Hazretlerinden niyaz olunur ki, reayadan

ol mal-i maktuu tahsil için bir mutemed âdem tayin buyurasız

ve bizim tarafımızdan dahi aklı başında ağalar tayin edelim

de himmetiniz ile mal-i mîrî vücude gele. Sa’y ve himmetiniz

niyaz olunur. Vesair ahvali elçiden sual buyurasız. Malûm-ı

devletleri olur„ deyü hatm-i kelâm eylediler. T a h m a s b Şah

Farisi kâtibini gereği gibi söyledüp cümle ahvale vakıf oldu.

Ve Hemedan tarafına âdem irsal edüp kendi taraflarına taife-i

Acemi getürmeği canına minnet bilüp ol saat âdem tayin ile

Hemedan etrafında olan şehirlerin ve kasabaların ve kuraların

fil-cümle reayasını kendü taraflarına cezb eylediler. Ba’dehu

Paşanın ağalarına bu güne cevap eylediler kim, “siz ne akl ile

Şahdan mübaşir talep edüp bu malı tahsil eylemeğe geldiniz.

Bu nice fikirdir kim, işlediniz, var işte,, deyüp yanından kov­

muş. Ol dahi gelüp macerayı Paşasına tafsil üzerine ilâm eder

ve birkaçı dahi budur ki malûm olmak üzere muhtasaran

tahrir olundu:

Hemedan’da yed-i bazirgânda mevcut olanHEMEDAN ı ıh a l k in in revgan-i sade ve asel-i musaffa ve pirinç ve

t a h m a s p ş a h ’a buğday ve şa’îr beş nesne Hemedan kalesi mu-YARD1MLARI , , , ■ , - ı ı ,

hasara olsa taşradan bir dane-ı hardala muh­

taç olmaz idi. Anda olan müslimîne kifayet eder idi ve bahusus

taşrada kasaba ve kuralarda der-anbar olan mevcut zahair

bî-hisab idi. A b d u r r a h m a n Paşa Hazretleri tama-ı hamından

naşi fil-cümle derun ve birunda olan zehairi İsfahan’a kafile

kafile, kârban birbirin basarak İsfahan’a vaıup gelmeğe başladı

ve zahair içine cebe ve cevşen ve kalkan ve kılıç gibi alet-i

harbe dair olanı mahfi götürüp ser-i surhlere kuvvet vermede

aslâ tekâsül eylemediler. Gayri bu haber Hemedan’da olan

ümmet-i Muhammede malûm olıcak hemen der’akap bir yere

gelip Hemedan mollası M a h m u d Efendi, ° ehl-i ilim ve fâzıl,

ehl-i hak bir âdem olmağla hemen cümlesi makam-ı kaza olan

mahalle gelüp huzur-ı şer’-i şerifde ahval-i mezburu evvel ü âhır

molla Efendi Hazretlerine haber verüp ve “seccade-i resûlullah-

a) S. O . c. IV , s. 325.

Page 21: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

A BD İ TARİH İ 13

da bugün oturur hâkim-i şer’-i nebevisin bu umûr-ı muazzam

malûm-ı şerifiniz oldu. Bunun gayri def’i üzerinize vacibdir. Zi­

ra padişah-ı ruy-i zemin hazretleri düşmen tarafından zahair

ve alet-i harp bey’ ü şira olunmasını men’ ve bu emr-i mekrûha

cesaret edenlerin nicesinin serlerin kat’ ve mal ve emlâklerini

taraf-ı mfrî için zabt ve nicesi kal’a-bend olduğu malûm-ı ilm-

ârâlarıdır. Kerem ü lûtf edüp cümlemiz tarafından Devletlü Paşa

Efendimize bu ahvali ifade buyurasız. Şayet malum-ı devletleri

olmıya da, bu menhiyatı eden hidmetkâr ola. Bu misillü işe

cesaret edeni inşâ’ Allahu tealâ bilâ-eman cezasın gayriye mucib-i

ibret olmak için vereler. Zahair böyle giderse birkaç gün içinde

bir şey kalmaz. Hak subhanehu ve tealâ Hazretleri hıfz eyliye.

Canib-i erbaamızı cümle düşmen ihata eylemiştir. Ya bir gün

gelüp de kale-i Hemedan’ı muhasara ederse mahsur olan üm-

met-i Muhammedin ahvali diğergûn ve perişan olup düşmen

ise kuvvet bulup üzerimize galip olacağı bilâ-şübhe olduğu

malûmunuz olsun. Ve elbet bu gün Paşaya varup def’ edesiz „

deyü molla Efendiye ibram-ı tam eylediler. Nâçar Efendi Hazret­

leri dahi ol gün Paşa kapısına teşrif edüp ahval-i mezbur, ip­

tida kethüdası, Diyarbekirli M u s t a f a Ağa namında bir kal-

lâş ve haramzade âdem olmağla müşavere edildi. Mezbur ket­

hüda, molla Efendi Hazretlerine demiş ki “ Efendimizin bu ahval

malûm-ı devletleridir ve kendileri ruhsat-ı âm eylediler. Zira

yedi yüz elli kese vermek üzere Hemedan aklâmını deruhde

eyledi. Reayadan ise gayri mal-i maktu tahsil olunmaz. Voy-

vodolarımız pakçe cevap verdiler. Ya nice edelim, bunu Paşa

Efendimize dahi söylesek faide vermez, âlet-i harb sözü hilaf­

tır „ deyü redd-i kelâm eylemiş. Ancak molla Efendiye gayret

tari olup ol saat Paşa Hazretlerinin huzurlarına varup " müslü-

manan huzur-ı şer’-i şerife gelüp bu ahvali Devletlü Efendimize

ifade eyle deyü ibram-ı külli eylediler. Bu günedek giden git­

miş, bari şimden sonra def’ buyurasız deyü niyaz ederler ve

münasib olan dahi budur. Sultanımın malûm-ı devletleridir ki,

düşmen tarafına verilmesi menhi olan zahair vesair âlet-i har­

be dair şey vermeğe ruhsat lâyık-ı şan-ı vezaret değildir „

dedikte pür ateş olup "Efendi bir dahi benim huzurumda üzeri­

ne lâzım ve elzem olmıyan kelâm-ı na-hemvar bir alay kendü-

sün bilmez âdemin sözü ile gelüp minba’d söylemiyesin. Sonra

Page 22: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

14 ABDİ TARİHİ

yalnız nef’yeylemem, zira bu serhadd-i azimdir. İhtilâle bais ve

badi olur. Sen de bil ki ibret-i âlem için bilâ-eman cezay-i

amelin tertip olunur,, deyüp huzurundan kovdu. Ol pîr-i se­

lim, âlim ü fâzıl, mağmum ve mahzun mübarek nurani ruyu

üzerine yaş yerine gözünden kan revan olup mahkemede olan

ümmet-i Muhammede nahak yere kendüye olan hakaratı takrir

eyledi. Anda hazır olan müslimin ile, Hak subhanehu ve taalâ

Hazretlerine cezasını tevfiz eylediler.

Arasından birkaç gün mürûr eylemeden agva-

N iE^EDAirîIN n*yan ÜÇ yüz miktarı davar yine İsfahan’a kel- İs t e m e s İ evvel giderken ahz ü kayd ü bend ile Heme-

dan’a getürüp Yeniçeri Ağası haseki M u s t a f a

Ağa’ nın ağalar için mahsus olan konağına getürüp anda olan­

ların fil-cümle huzurlarında yükler içinde alet-i harbe dair kati

vafir şey buldular. Cümleye malûm ve aşikâr oldu ve Muhzir

Ağa’ya getirüp ahvali var Devletlü Paşa Efendimize ifade eyle

deyü gönderdi. Ol dahi varup söyledikte evvel, “var bu saat

Yeniçeri Ağasını al gel,, deyüp ol dahi gelüp Ağayı Paşa kapı­

sına götürdü. Ağaya dahi molladan on kat şedit hitap ve “seni

şimdi bilâ-eman katlederim. Şimdi var bunu def’eyle,, deyü

huzurundan çıkardı. Ol dahi gelüp def’-i gavga eyledi. Bu se-

bebden Hemedanda kaht ü galâ vaki oldu. Ve agvaniyana garaz

edüp beş on gün mürurundan sonra her birine birer töhmet ile

bir miktar gûş mal verildi. Çünkü bundan mukaddem T a h m a s b

kulu Han Huz’a ve Luristan tarafına azm-i rah olmuş idi. Ol

etrafı fil-cümle kabz-ı destine alıp teshir eyledikten sonra mah-ı

zilkade gurresinde“ azm-i Hemedan edüp mah-ı mezburun on

ikinci günü 4 Hemedan aklâmmdan Londürük nam kasabaya

geldi ve bir elçi ve bir name A b d u r r a h m a n Paşa Hazret­

lerine bu mazmunda inşa ve mah-ı mezburun yirminci yevm-i ahad r elçisi Hemedan’a geldi, Tahrir bu k i:

“ Sen ki Hemednn valisi A b d u r r ah ma n Paşa'sın, nice

bir Hemedan ı boşaltup gitmezsin. Bizim tarafımıza ve Sadıra-

zam-ı Asaf-perver İbrahim Paşa Hazretleri tarafından defa defa

kâğıt geldi kim, hemen sîzler gayret edüp askeri Efgan-ı Is fe­

ri) 18. V . 1730.

b) 29 . V . 1730.

c) 6 . V I . 1730.

Page 23: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

A BD İ TARİHİ 15

handan ihraç edüp malik olasız. Bizim dest~i kabzımızda olan

vilâyetleri fil-cümle tarafınıza teslim olunur. Bu ahval ise cümle

sizlerin malûmudur. Bundan sonra Hemedan kalesine asker cem’

eylemek neden geldi ve cenab-ı saadetlerine lâyık ve seza de­

ğildir kim, iki devletin arasına kılıç koyasız ve T a h ma s b

Şah bir yetimdir. Bu memleketler kendülerine eben-an-ceddin mi-

rasdır. Ve bir harap ve perişan olmuş memlekettir. Şecaatlü

Padişah Hazretlerinin bu vilâyetlere ihtiyacı yoktur. Hemen He-

medanı bir gün evvel boşaltıp gidesin. „

deyüp hatm-i kelâm eylemiş. Mah-ı mezburunİ r a n l I l a r l a ikinci günü, " yevm-i isneyn, azîm divan edüp

SAVAŞ İÇİN TED- f , , , . „ „ r-, ..b İr l e r a l in m a s i Hemedan da olan paşaları ve Molla Efendi ve

ocak ağalar ve yerlü ağaları fil-cümle Paşa ka­

pısına cem’ olup ve meşveret olunup nice edelim dediler. “ İp­

tida serdar-ı ekıem Bağdad-ı Behişt-abad muhafızı vezîr-i ruşen-

zamîr A h m e t Paşa Hazretlerine bu gelen namenin mazmununu

ve bu tarafa bir saat mukaddem teşrifini kendulerinden niyaz

edelim, deyüp arz-ı mahzar edüb ol gün bir çukadar ile Bağ-

dad’a irsal eylediler. Ve Gencan sultan valisi T i m u r Paşa’ya h

dahi yeniçeri ocağı tarafından mahzar inşa olunup ve Ab-

d u r r a h m a n Paşa ve Han Meh me t Paşa f ve Rişvan zade

M e h m e t d Paşa ve Hemedan Mollası Efendi gelmesi için niyaz

edüp mektuplar ile davetine Milli zade M u s t a f a Beğ ve

karındaşı M e h m e t Beğin yanına yüz elli miktar yarar âdem­

ler koşup ol gün anı dahi irsal eylediler. Ve gelmesi için

azîm minnet eylediler. Zira yanında olan asker-i adüv-

şikârı gerek süvari ve piyadesi gayet güzide idi. Altı bin

er olurdu. Tah i n as b kulu Han, Hemedan üzerine gele­

ceği emr-i mukarrerdir. Elbette lûtf edüp gelesin. Bunda

olan ümmet-i Muhammede imdad edesiz. Gayet minnet-i azim­

dir demiş idi. Çünki Milli zade Me h me t Beğ, Gencan sulta­

na gelüp yedinde olan kâğıtları T i m u r Paşa’ya verüp ol dahi

mefhumu malûm olıcak “ Hayır gitmem, bir veçhile,, dedi.

Milli zade Me h me t Beğ üç gün ruz ü şeb rica ve niyaz ey-

a) 19. V . 1730.

b) S. O. c. II. s. 60.

c) 5. O. c. IV, s. 227.

d) S. O . c. IV , s. 692.

Page 24: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

16 ABDİ TARİH İ

ledi. Âhir-ı kâr “ Hoş imdi varalım gayri senin elinden helâs

bir veçhile mutasavver değildir „ deyüp azm-i Hemedan edüp

mah-ı zilkadenin on dördüncü yevm-i sebt “ Hemedan’a gelüp

seheri vusulleri haberi A b d u r r a h m a n Paşa Hazretlerine

gelince, mesrur ve handan olup ol gün Han’a Paşa kapısı

önünde olan meydana kifayet miktarı gerek Han’a gerek T i ­

m ur Paşa’ya ve askerine çadırlar kurup hazır ve amade ey­

lediler. Ol gece muhafız paşa hazretleri dahi paşalara ve ocak­

lara, mîrî askerine tenbih edüp ve taşraya sayeban ve çadırlar

irsal edüp seheri keııduleri dahi sayebana çıkıp T i m u r Pa-

şa’nın getürdüğü asker-i encüm-şümarın süvari ve piyadegâ-

nını seyr ü temaşa edüp cümlesin beğenüp maşâ’-Allah ve bare-

k-Allâh dediler. Muhafız Paşa Hazretleri T i m u r P a ş a’ya

bir post samur hil’at-i fahire ilbas ve yanında mevcut

olan yeniçeri ve serdengeçti ağalarına ve bölük başıla-

ıına ve kethüdasına, selâm ağasına varınca âiâ-kaderi me-

ratibihim hil’at ilbas olunup, ihsan ve keremler edüp T i-

m u r Paşa dahi gelüp çadırına nüzul edüp ol gece rahat

eyledi. Muhafız Paşa Hazretleri dahi sarayına şad u handan

ve ferahnâk gelüp karar eyledi. Ve ertesi yevm-i ahad J T i­

m ur Paşa’yı Muhafız Paşa Hazretleri davet edüp azîm ziya­

fet olunup bir mükemmel esb-i sabâ-reftar ve bir kakum kürk

ilbas ve kerem-i mâ*lâ-nihayelerinden an-nakdin beş yüz zolata

in’am ve ihsan edüp ihya buyurdular. Ve mah-ı mez-

burun on altıncı yevm-i isneync kethüdaları M u s t a f a Ağa’yı

davet edüp ol dahi icabet eyledi. Yeym-i mezburda bu haberi

mûhiş dahi zuhur eyledi kim, amma bu maceradan beş gün

evvel kasabay-ı Kenkvar'i kızılbaş-ı bed-maaş alel-gafle gece

içinde basup anda olan ümmet-i Muhammedin ekserisini helâk

edüp Sa’dava dahi perişan olup gayri Kirmanşahan rahim sed

edüp menzil Sine tarafından varup gelmeğe başladı. Hattâ

mukaddema Devletlü vezîr-i âlişan A h m e d Paşa tarafından

İsfahan’a T a h m a s b Şaha name ile elçi irsal eylemiş idi, gel­

medi. Bir dahi tekrar müşarün fil-benan A h m e d Paşa ve bir

dahi A b d u r r a h m a n Paşa tarafından üç elçi irsal olunup

a) 31 . V . 1730.

b) 1. V I . 1730.

c) 2 . V I . 1730.

Page 25: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

A BD İ TARİHİ 17

beş ay İsfehan’da mahbus edüp ne Şah kenduye buluşturdu ve

ne namelerine nazar eyledi Ve devlet tarafından Tebriz rahından

sadırazam tatarlarından A b d u r r e z z a k namında bir Tatar-ı

çapük-suvar ve Moskov Çarı tarafından gelen elçisi, bu beş

elçi, dört beş ay İsfahan’da mahbus alakoyup yüzlerine bile

bakmadı. “Serdarım T a h m a s b k u l u Han bu tarafa gelmedikçe

sana Şah cevap vermez deyü îtimad-i devleti şafi cevap verdi.

Çünkim T a h m a s b kul u , Hemedan aklamından Londürek'e

geldikte mezburan elçileri Isfehan’dan yanına getürmeğe âdem

tayin edüp, alıp gelirken tamam yol yarsunda Acem tarafın­

dan yanlarına tayin olunan yüz miktar cirit aşayirinden olan

ademlerin kimi konak tedarikine ve bazısı zehair için gidicek,

görürler kim tayin olunan ser-i surhlerden yanlarında fakat

beş on âdem kaldı. Fırsatı ganimet bilip hemen esb-i saba

reftarlarının başını Hemedan tarafına çevirip hak subbanehu

ve taâla hazretlerine tevekkül olup, azm-i Hemedan oldular.

Sekiz konak mahalli üçüncü gün seherî selâmet ile gelüp da-

hil-i Hemedan oldular. Ahval-i ser-i surhleri Muhafız Paşa’ya

fil-cümle takrir eylediler. Amma Sadırazam-ı asaf-perver tatarı

elçiler ile maan firar eylemedi. Kızılbaşlar ile maan azm-i

Löndürek edüp T a h m a s b k u l u Hana vardı. Ol pelit dahi

kendüye asker-i dalâlet-şiarını göstermiş ve Sadırazam-ı Asaf-

perver İ b r a h i m Paşa’ya mahabbetnâme inşa edüp ve tatara

bir at ve birkaç parça yirmi altın verüp ve yanına iki kı-

zılbaş tâyin ve tekrar Muhafız Paşa’ya mektup irsal eyledi. Ol

dahi gelen mektubu ve kendi dahi ahvali tahrir ve Bağdada

A h m e t Paşa Hazretlerine mezbur tatar yediyle ol saat yüz

kuruş ihsan edüp Sine üzerinden irsal eyledi. Ve maan gelen

ser-i surhleri hemen çavuşlar kethüdasına müsafir verdi. Amma

çünkim M u s t a f a kethüdanın T i m u r Paşa'yı davetinde, Ni-

havend’i kızılbaş-ı bed-maaş mah-ı zilhiccenin on beşinci

yevm-i ahad " vakt-i seher alel-gafle basup içinde muhafazasına

tayin olunan iki bin askerden ancak beş yüz nefer âdem ha­

lâs ve baki kalan yed-i kızılbaşda şerbet-i şehadeti nuş edüp

üzerlerine başbuğ olan O s m a n Ağa’yı ahz edüp ve mîrî beş

yüz piyadegâmn başı olan şeşmanı dahi esir edüp bu firar

a) 1 . V I I . 1730.

A bdi Tarihi F : 2

Page 26: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

18 ABDİ TARİHİ

eden asker Kefergân'a ve Tök’e geldikte anda olan Voyvodası

kör İ b r a h i m Ağa yanına tayin olunan piyade ve süvariyi

alup anlar dahi Hemedan’a geldiler. Çünkü bu haber-i mohişi

T i m u r Paşa gûş edüp ol mecliste bedihi böyle dedi, “ Tah-

ma sb k u l u ile Eş r e f Han tarafında iken üç defa mukatele

eyledim. Hak subhanehu ve taâlâ hazretlerinin lütf u ihsanı

münhezim oldu. Ve hattâ bir defa otuz bin kızılbaş idi, üç

yüz bahadır ile bir seher vakti basup cümlesini tarumar ey­

ledim ve T a h m a s b k u l u esir eyledim ve cümle ordularını

zabt edüp ba’dehu bir defa dahi ahz eyledim ve azad edüp

salıverdim ve kendileri ile böyle ahd ü misak oldu kim, bir dahi

ben olduğum mahalle ceng ü kıtal sevdasiyle gelmemek için ye­

dime memhur temessük dahi verdi. Ben bunda iken val-

lah il-azîm buraya gelmez. Ancak ben bende-i hakisar ve

zerre-i bî-mıktara, lûtf-ullah-ı taalâ himmet-i duanız ile

yarın inşâ’ Allâhu taalâ kendüyi ahz ve asker-i duzeh ka­

rarını tu’me-i şemşir ederim,, dedikte hazır-ı meclis olanlar

“ya sultanım hak taalâ hazretleri lutf ü kereminden fursat ihsan

edüp ahz olunur ise, nice edersiz,, “vallâh il-azîm yine azad

ederim, zira gayet bahadır ve yarar mel’ûndur, hemen Devletlü

Paşa Efendimiz bana yarın destur verup ve hayır dua edüp

azm-i maksud edem ve illâ icazet vermezler ise kalkıp Gencan

sultana azm-i rah olmam emr-i mukarrerdir. Hak taâlâ Hazret­

leri inşâ’ Allâhu taâlâ ahz-ı intikam edeyim,, hamuş oldu. Ve

ertesi yevm-i salı 11 ba’d el-asır A b d u r r a h m a n paşa ile veda

eyledikte paşa hazretleri üç yüz kuruş eder bir Bağdad abası

ilbas edüp ve hayır dua edüp askerinin içinden gayet iyi ve

pâk ve güzide atlılarından üç bin bahadır er ve mîrî bayrak­

larından ve yeniçeri serverlerinden bin miktar bahadır ile azm-i

maksud eyledi. Çünkim Han Me h me t Paşa Hazretleri gördü

kim, T i m u r Paşa azm-i rah eyledikte, şayet ki varup fursat

ve nusrat yüzünden ola ve serfiraz ve şöhret sahibi belki rüt-

be-i vezaret ile payedar ola, deyü hasedinden naşi ertesi yevm-i

erbaa 4 hemen yanında mevcut bulunan beş yüz miktarı bebe

dilâverlerini hazır ve bin kadar Erdilân şahbazlarını müheyya

edüp ve ol saât A b d u r r a h m a n Paşa Hazretlerine kethüda-

a) 2 . V I I . 1730.

b) 4 . V l l . 1730.

Page 27: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

ABD İ TARİH İ 19

sını irsal eyledi kim, “bana bugün ya destur verirler ben dahi

T i m u r Paşa ile maan T a h m a s b k u l u fle savaş ederim yok

derler ise bundan sonra bir saat dahi meks ü karar eylemem.

Mutasarrıf olduğum Sine’ye giderim. O dahi mutasavver değil­

dir derlerse, kendi kendimi katleylemek emr-i mukarrerdir,,

dedikte muhafız Paşa Hazretleri def’e kati vafir sa’y eyledi. Ve

kapıcılar kethüdasını ve gâh Milli zade M u s t a f a Beği olmaz

deyü ve münasip değildir, feragat eylesinler deyü irsal eyledi.

Bir veçhile feragat eylemedi, âhir-ı kâr Dergezinli M a h m u t

Beği, Dergezin bahadırlarını dahi yanına zamm edüp yevm-i

mezburda ba'd el-asır esb-i saba*reftarına suvar olup Paşa Haz­

retlerine gelüp bir kakum kürk ilbas olunup ve hakipây-i şerif­

lerine yüz sürüp azm-i maksud eylediler. 01 gece nısf ul-leylde

T i m u r Paşa ile kavuşup bir araya gelüp meşveret ve müşa­

virlerini tamam bir araya koyup mah-ı mezburun ondokuzuncu

yevm-i hamîs a tevekkeltü alâllah ve hüve alâ külli şeyy’in kadîr

deyüp gaza-yi ekber niyetiyle oldukları mahalden hareket ve

düşmen*ı bî-din olan T a h m a s b k u l u Hanı talepkâr olarak

ru-be-rah oldular. Karşılarında olan Kûhsarı öte tarafa aştıkta

t a h m a s b k u l u Acem çerisi dahi karşılarında zahir ve nüma-İl e y a p il a n yan 0idu. İki leşkerin beyni bir saat ancak var,MUHAREBEDE J , r r «ı ı r-,osmanlilar gayrı hemen sağ kola Han M e hm et Paşa kapısıb o z u l u y o r halkı ve Erdilân kürdü ile ve sol kola Dergezinli

M a h m u t Beği Dergezin leşkeri ve beş yüz miktarı yeniçeri süva-

risile ve T i m u r Paşa kendi bahadırlariyle orta yerinde selât u

selâm ederek gele gele asker-i dalâlet-şiara yakın geldikte, iptida

merdane vari T i m u r Paşa göm gök timüre gark olmuş elinde

nize-i can-sitan esb-i saba-reftannı meydan ortasında cevelân,

ensesinde on kadar dilâveran kafadarları ile maan emr ü talep

eyledikte, ser-i surhler tarafından dahi otuz miktar kaçar sekleri

üzerine hücüm eylediler. Bî-muhâba ani mahalde Hak taâlâ

Hazretlerinin lütfü ile, on beş bî- dini yalnız kendi başına Hâ-

zin-i Duzehe teslim eyledi. Dönüp yine askerine geldi üç de­

fada elli kızılbaş-ı bed- maaşı hâke çaldı ve askerine gelüp

pend ü nasayih eyledi kim, zinhar-be-zinhar gayri bir türlü

elem ve kederde olmıyasız. İn-şâ’ Allah ur-rahman fursat ve nusrat

a) 5 . V I I . 1730.

Page 28: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

bizimdir, Allah kerimdir. Heme cümlemiz birden düşman üze­

rine yürüyüp tarumar edelim. Feamma mel’ûn-ı ebedî T a h m a s b

k u l u Han, kendü kaydın görmüş idi. Aslen piyadegân askerini

setr edüp önüne altı bin güzide Kaçar ve Avşar süvarisini öküz

boynuzu ve ardına üç kat deve altı yüz zenberek develer

üzerine vaz’ edüp ve üç bin deve ve develeri birbirine bend

eylemek için timur zincirler ile dokuz bin tüfenk-endaz piyade

ve cümle develeri çökerüp ve timür zincirler ile kavi beste kılıp

vesair askerin dahi deve taburu içine alıp ancak taşrada kalan altı

bin süvariden gayri leşker komamış idi. Bu ahvalden ise asla T i-

m ur Paşa’nın haberi yok idi. Bî-habîr (bî-haber) olduğundan

naşi hemen gülbank-i Muhammedi getürüp seksen yedi bayrak

birden Acem sekleri üzerine hücüm edicek, Acem süvari askeri

takat getirmeyüp sağ tarafa kaçmak gösterüp T i m u r Paşa’nın

askeri meydanda kaldıkta altı yüz pâre topa ve dokuz bin

tüfenge birden ateş urdukta iki saat miktarı gök dudm içinde

birbirini görmediler. Bu esnada Han M e h m e d Paşa yerinde

payidar olmayıp firar eylemiş ve sol kolda M a h m u t Beğ

dahi sahip kadem olamayup kaçmış ve T i m u r Paşa'mn aske­

rinden iki bin miktarı şerbet-i şehadeti nuş eylemiş ve baki

kalan dahi firar edüp bu düzen ile asker-i İslama şikest vaki

oldu. Ve gayri ser-i surh askeri gerüden kova kova ve kıra

kıra sekiz saat kaçup güç ile halâs buldular. Ve akşama karib

bu haber-i muhiş Hemedan’da şuyu buldu. Ve yevm-i cuma "

gecesi saat beşte iken azim cemiyet olunup Paşa kapısına pa­

şalar ve ağalar ve Molla Efendi davet olunup A b d u r r a h m a n

Paşa Hazretlerinin huzurunda müşavere olunupABDURRAHMAN , , .. . . . . . . . * . . . . ,

p a ş a h e m e d a n i bu ahvali nice edelim deyu cevap eyledikte, her b ir a k m a k İs t Iy o r biri bir söz söyleyüp ahar-ı kâr A b d u r r a h -

VE KAÇIYOR r . 1 • 1 . . . 1 , .m a n Paşa Hazretleri bend-ı kelâm eyledi kim,

“bir miktar ceng ü cidale yarar diye mülâhaza olunan askerimizin

ahvali cümleye malûm ve düşman ise gayet çok, hattâ on beş

bin Nerdiban yanında mevcut olduğu sahih ve Hemedan kalesi

gayet büyük ve koyun ağılından farkı yok. Muhafazası düşvar

ve içinde mevcut olan ümmet-i Muhammedin ehl ü ıyali ayak al­

tında kalup, helâk olmak mukarrer. Ruz-i cezada Hak subhanehu

ve taâlâ huzurunda bunlara sonra nice cevap verilir ve kanlarına

a ) 6 . V I I . 1730

20 ABDİ TARİH İ

Page 29: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

A B D İ TARİHİ 21

girmek olur mu? Siz ne dersiniz,, dedikte asla bir ferd cevaba

agaz eylemedi. Gayri nâçar bir dahi sual eyledi, yine hamuş.

Üçüncü defada yeniçeri serdengeçti ağaları gayret edüp dedi­

ler kim, “Devletlü sultanım, bizleri Padişah-ı ruy-i zemin Hazret­

leri, bu kaleye ancak düşmen-i bî-din ile ceng ü kıtale ta’yin

eyledi. Yoksa kale vermeğe veyahut koyup gitmeğe komadı.

Kat’an vermek için sözüne kadrimiz yoktur,, deyüp hamuş ol­

dular. Amma sair ağalar bu sözde ma’hud imişler. Bundan

ötürü hemendir A b d u r r a h m a n Paşa Hazretleri buyuıudlar

kim, “Ben yarın koyup giderim. Bana itaat eden gelir, gelmi-

yen kendü bilir,, deyüp herkes evli evine gitti. Mah-ı mezbu­

run yirminci günü, “ yevm-i cuma seheri kapılardan çıkıp kararı

firara tebdil eyledi. Nefs-i Hemedan’da yüz otuz pare top ve

on adet havan ve on bin tüfenk ve bî-kıyas barut ve siyah

kurşun ve sair mühimmat vafir idi. Halk atla, kimi piyadie ve

kimi sade-ru birer bargire suvar olup cümle malik oldukları ne

kadar eşya ve çadır ve otak yerlerinde kaldıHEMEDAN'D AKI , , >

o s m a n l i k u v v e t İ ve eğer sual olunur ise Hemedan da mevcut olan GELİşi güzel asker-i İslâm altmış bin âdeme baliğ olurdu.

Y t .Paşalardan Rişvanzade Me h me t Paşa ve

Han M e h m e t Paşa ve T i m u r Paşa ve Musul sancağı

zuama ve ehl-i timan ve on sekiz yeniçeri serdengeçti bayrağı

on beş yeniçeri ortası, bin sekiz yüz yamak ve cebeci ve top­

çu ve top arabacı, vesair başı boş asker kati vafir idi. Ve

yerli neferatı sağ ve sol kol, ve azep ve dizdar ve beşlü üç

bine karib idi. Ve bundan gayri beş bin mîrî süvari ve piyade

ve taşra kuralarda olan Dergezenliden beğleri M a h m u t Bey

marifetile ceng ü kıtale kadir on beş bin tüvana cenk ve harbe

kadir olanını ehl ü ıyali ile kaleye alınıp bî-kıyas asker oldu.

Baş olmadığından böyle vaki oldu. Hak subhanehu ve taâlâ Haz­

retleri encamını hayre tebdil eyliye. Amma Nihavend zabiti O s-

m an Ağayı Nihavend’de kızılbaş ahz eylemiş idi. Ba’dehu mah-ı

zilhiccenin yirmi beşinci h günü Serdar-ı Ekrem A h m e t Paşa

Hazretleri Derte’de (* j j ) iken T a h m a s b k u l u tarafından elçi

namile ser-i surh libası ile mülebbes başında molla mendil bir garip

a) 6 . VII . 1730.

b) 11 . V I I : 1730.

Page 30: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

22 ABDİ TARİHİ

suretle A h m e t Paşa Hazretlerine gelmiş cevap her ne ise Vezîr-i

ruşen zamîr Hazretlerine takrir ve malûm-ı devletleri olduktan

sonra Bağdad’da yanına âdemler tayin edüp nefyedildiler. Ve

geriden âdem irsal edüp katlolundu. Ancak aslı ne olduğu

malûm olmadı. Hemen nas beyninde O s m a n ağa kızılbaş oldu

deyü şöhret buldu. Mah-ı zilkadenin yirmi üçüncü günü ° yevm-i

ahad, seheıî Sineye dahil olup bir mamur kasaba ve her şey

kati çok mevcud olan asker-i islâma kifayet eder iken ve valisi

Han Me h me t Paşa idi, faide vermedi. Bu firar

eden baş bağı yok eşhas ve eıazil gördülerSINE’NIN YAĞMASI \ ,

kim, kasabada mal-ı fıravan ve ehl-ı ırz suretlı

olan ise asker gelmezden evvel ehl ü ıyalini ve

götürmeğe kadir olduğu zî-kıymet cevahir altın tuhfesini alup dağ

başına çıktı. Aklı olmıyan kan ayaklı b reaya makulesi ve

ermeni ve yahudi anda kalmış ve evleri kapayıp içinde otur­

muşlar. Amma zabit olmadığından gayri A b d u r r a h m a n Paşa

hazretleri gayet vehhamî âdem olup men' ü def’e bir veçhile

kadir olmadı. Hattâ bir balâ mahalle sayebân kurdurup kasa­

ba içinde olan ceng ü cidali temaşa ve avret, oğlan, uşak, re­

aya “aman ümmet-i Muhammed aman,, deyü figanları âlemi

tuttu. Ahir-ı kâr içinde olan mali yağma ve reayayı esir ve

karşı duranı tu’me-i şemşir eylediler. Var kıyas eyle, yağma olu­

nan mal ne kadar bî-kıyas idi. Heman bir kâıban-sarayında

hind metaı bin keseye baliğ oldu. Sair mahallerinden talân

olunan hesaba gelmez ve eğer mevcut olan zehair hıfz olu­

nup ve A b d u r r a h m a n Paşa bir reşit ve umûr-dîde olay­

dı, bir gün H an Paşa’yı ve her ocaktan zabitan tayin edüp

içinde olan reayayı hıfz edüp ve kendi ol mahalde ikamet

edüp kalaydı ol mahal şimdi yed-i islâmda kalmış olurdu.

Mevcut olan zehair bir sene ol mevcut olan askere iktifa

eyler idi. Anı dahi bir nev’ile haıab edüp revafıza bağışladı.

Tamam kasabayı yağma eylediler, içinde bir şey kalmadı.

Bade harab il-Basra, âdem tayin edüp men’ ü def’e mübaşeret

eyledi. Ol dahi bu sebeb ile yine Kızıl başlara 0 tabi oldu.

a) 10. V I . 1730.

b) Nüshada;

c) Nüshada: K ızıl surhler; bu bâriz yanlışlık ilk müstensihe mi, yoksa

müellife mi aittir, d iğer hîr nüsha elde edilinceye kadar anlaşılm ıyacak.

Page 31: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

A BD İ TARİHİ 23

Mah-ı mezburun yirmi altıncı ” yevmi erbaa gelüp, Kızılca san­

cağına dahil olup, anı dahi Sine gibi yağma eyledi. Sonra

hanelerini ihrak eylediler. Bu haber bebe S ü l e y m a n oğlu

H a l i t Beğ’e vasıl oldukta ol esnada Kara çuvalan mutasarrıfı

idi. Derakap kethüdasını A b d u r r a h m a n Paşa’ya irsal edüp

demiş kim,, eğer benim vilâyetimi dahi Sine ve Kızılca gibi,

askere yağma ettirmek muratları ise vallâh il-azîm cümle bebe

dağlarında olan bebe askerini şehrime getürüb cümlemiz kı­

rılmadıkça bir türlü yağma olmağa kail değiliz,, demiş. Asker

de ise, bir günlük zahair yok ve altı yedi gündür aç olup

gayri A b d u r r a h m a n Paşa şaştı. Ve ol saat ocaklardan

demler ta’yin eyledi. Mah-ı mezburun yirmi yedinci b yevm-i

hamîs seheri serdangeçti ağaları ve iki orta hıfz u hıraset

eylediler. Ancak H al i t Beğ dahi sarayı bir

t a h m a s p k u l u bâlâ mahalde vaki olmağla beş yüz bebe kürdü h a n in k Ir m a n - . .. , . ,ş a h a h ü c u m u ellerinde tufenk hazır ve amade ıdı. Ve yevm-ı

cuma meks olunup gayri azm-i rah olunup

mah-ı zilhiccenin dördüncü c yevm-i hamîs Kerküte * jT j'

dahil olundu. Ve Kirmanşahane on beş bin rafizi sekleri ve

üzerlerine H ü s e y i n Han ve Kör H a ş a n Han’ı başbuğ edip

T a h m a s b k u l u Han tayin ve irsal eylemiş imiş. Ol dahi Mah-ı

zilkadenin yirminci d cuma Kirmanşah’a geleceğini muhafızı Pe-

çevi H a ş a n Paşa haber alıcak, iptida beş yüz süvari ile

mah-ı mezburun on dokuzuncu £ yevm-i hamiş Keleş Ha l i l Ağa

namında bir meşhur bahadır adem olmağla irsal eyledi. Ol dahi

bir mahalde müsadefe edüp kendüyi oi asker-i dalâlet-şiara urup

ol kadar cenk ederler kim, ancak yüz nefer âdem ellerinden helâs,

bakisi yed-i sakîden şerbet-i şahadeti nuş eylediler ve

ağaları Keleş H a l i l Ağa dahi azm-i Firdevs-i cinan eyledi.

Rahmet-ullâhi aleyh. Ol sekler elinden halâs olup, can atup

gelüp Kirmanşahan’a bu haberi H a ş a n Paşa’ya takrir eyle­

diler. Ertesi yevm-i cuma buraya geleceği emr-i mukarrer oldu.

H a ş a n Paşa Hazretleri dahi, ol gün ol gece damen-der-mi-

a) 12 . V I . 1730.

b) 13 . VI . 1730.

c) 20 . V I . 1730.

/ ) 6 . V I . 1730.

g) 5 . V I . 1730.

Page 32: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

24 ABDİ TARİHİ

yan edüp tedarikini görüp ertesi yevm-i cuma, asker-i revafız,

gayri değirmenler tarafında zuhûr eyledi. Ancak ol mahalde Kir-

manşahan’da dergâh-ı âli gediklilerinden üç bahadır Ağa, Haşan

Paşa Hazretlerinin yanında mevcut bulunup karşı varan beş yüz

nefer süvari üzerine selâm Ağası Y u s u f Ağay’ı ve Bağdadlı

zade Be k i r Ağay’ı ve bin beş yüz mîrî piyadegân üzerlerine

selâm Ağası O s m a n Ağay’ı mübaşir tayin ve irsal eyledi.

Hak bu kim ağalar din-i mübin uğruna merdane sa’y ü himmet

edüp bilûtf-i Huda asker-i dalâlet-şiarı ani mahalde tarumar

edüp yedi bin kelle ve binden mütecaviz esir ahz ve cümle

malları zabt olunup ve beş saat miktarı kovup ser-i surhler kaç­

tılar. Lillâh il-hamdü vel-minne mansur ve muzaffer ve ferahnak

gelüp H a ş a n Paşa Hazretlerine gaziler dest-pus edüp, her

birine alâ-kaderi meratibihim hil’at-i fahire ilbas eyledi. Gayri

kendi zevk u sefalarında iken yine mah-ı mezburun yirmi ye­

dinci a yevm-i cuma Hemedan’dan bir habere müterakkip iken

Hemedan’ı kızılbaş zapt eylemiş deyü bir Yahûd haber getür-

müş bir hafta oldu. İçinde olan kodu gitti. Peçevi H a ş a n

Paşa dahi, ol gün, tedarikini görüp yevm-i sebt azm-i rah oldu.

Yevm-i ahad önlerine yine Kör H a ş a n Han üç bin gök timüre

gark olmuş tüvana lûti ile geldikte azîm telâş verdi. Ahir-ı

encam gayret edüp avn-i Hak ile bunu dahi perişan ve yedi

yüz kelle alınıp yüz karalığı ile firar ve enselerinden beş saat

kovarak kaçup gittiler. Bunlar dahi gurre-i zilhiccede b yevm-i

isneyn Derie'ye dahil oldular. Kermanşahan'da dahi otuz pare

top, vafir cephane kaldı. Menyaş hanında dahi kati vafir barut,

siyah kurşun ve her ne kim lâzım, cephane bî-kıyas kaldı.

Ancak Vezîr-i rûşen-zamir A h m e t Paşa Hazretlerine Hemedan

üzerine seraskerlik mah-ı zilkadenin beşinci günü c serdarlik , _ , , , , °

bağdat vALisi geldi. Sabıka sipahiler Ağası M e h m e t Beğahmet paşaya jje ve j^j yQz ^ese a|4ça harç ve masraflarına

VERİLİYORsarf için taıaf-ı Devlet-i Aliyyeden irsal ve

getürüp teslim eyledi. Zahir-i Bağdad-ı Behişt-abaddan bir Vezîr-i

âlişan bunca tedarik görüp on beş gün içinde Hemedan’a nice

a) 14 . V I . 1730.

b) 17 .V I . 1730.

c) 21 . V I . 1730.

Page 33: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

A B D İ TARİH İ 25

imdat edebilir, sür’atle ancak Bağdad’dan sekiz günde gelinir

var kıyas eyle kim, muradlan ne imiş. Hele her ne ise çünkim

bu haber-i muhiş Bağdad muhafızı Vezfr-i muhterem A h ­

m et Paşa Hazretlerinin sem'ine ericek bir gün içinde tedarikin

görüp azm-i rah olup Kasrişirin’e gelüp, îd-i şerifi anda edüp

ba’dehu Bacilan’a geldi ve Tebriz ve Erdebil aklâmiyle Acem

şahı T a h m a s b tarafına verilmek üzere Asitane-i saadette olan

elçileri ile müzakere olunmuş imiş. Hemedan ve Kirmanşahan’a ve

Sine ve Tebriz Acem tarafına verile ve Gence, Tiflis ve Revan

bizde kalmak üzere kavi ü karar eylemişler imiş. Amma kaçan

kim Hemedan’ın baş aldığı haberi devlette şuyu’ buldukta, Padi-

şah-ı âlempenah hazretleri evvel bahara seferim var deyüp beş

on gün içinde Otağ-ı hümayun Üsküdar’a kurulup ve kendüleri

dahi bir saat-i ferhunde-fâlde Üsküdar’a çıkıp p a d iş a h s e f e r e m e k s üzere iken meğer Sadı ıâzam-ı Asaf-perver

ÇIKMAĞA . e I f - T - I - J i -h a z i r l a m y o r İ b r a h i m Paşa Hazretleri mahfı Tebrızı dahi

Kızılbaşa vermiş ve içinde olan ümmet-i Muham

med’in rub’u bulmadığı aşikâr ve lisan-1 nasta mütevatir olup

gayri cümle nas kendülerinden nefret edüp bir bahaneye ba­

karken böyle vaki olmak üzere şuyu buldu ki: Tebriz’den çıkan

asker bir yere cem’ olup emir şer’in deyüp geliyor söyleş­

mekte iken hilâf zuhûr edüp İ b r a h i m Paşa Üsküdar’dan

bugün yarın hareket olunur deyü bu kadar ümmet-i Muham-

med mühimmat-ı seferiye için ellerinde bir şey yok düyûn-i

kesîreye mübtelâ olup bir zamanda olmuş değildir ki gedikli

ağaların ikisi üçü bir çadırda sefere gide. Mah-ı rebiülevvelin on

ikinci " yevmi isneyn mutad-ı kadim üzere Hazret-i Habîbi Hu-

dâ, sened-i asfiya Hazretlerinin mevlûd-i şeriflerin ta’zim ve tek-

rim ile kıraat olunması kanun-ı padişah! üzere Sultan A h m e d

Han Hazretlerinin ( 1012 senesinde culûs-ı hümayunu olup 14

sene saltanatta ömür sürdüler.) zaman-ı saltanatlarında At mey­

danında altı minareli bir cami-i şerif ve türbe-i lâtif ve medrese

ve imaret ve talim-i sibyan için muallimhane ve bimaristan

binasına mübaşeret olunup tamam olduktan sonra mükemmel

evkaf ta’yin olunup, şeyhler ve imamlar ve hatip ve kayyum-

lar ve müezzinler ve sair hüddamın tamam ta’yin eyledikten

a) 25. X I . 1730.

Page 34: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

26 ABDİ TARİHİ

sonra beher sene mevlûd-i şerif kendi vakfından harcı görülüp

padişah-ı ruy-i zemin halled Allâhu hilâfetehu Hazretleri Asitane-i

saadette mi, veyahut dâr un-nasr-i mahmiye-i Edirne’de mi veya

sefer-i hümayunda mı bulunur, ol mahalle mütevelli ağa götürüp

itmam-ı hidmet eyliyeler. işbu 1143 senesinde sefer-i hümayun

takarrübiyle Padişah-ı âlempenah Hazretleri Üsküdar’da olmağ

ile valideleri merhum ve mağfur cennetmekân G ü l n u ş Valde

Sultan Hazretlerinin müceddeden bina ve ihya buyurdukları

cami-i şeriflerinde mah-ı rebiülevvelin 12 nci yevm-i isneyn “

mevlûd-i şerif okundu. Padişah-ı ruy-i zemin Hazretlerinin asla

keyfi yok idi. Meğer ol gün bu gavga zuhûra

İh t İl â l İn İl k g^sün için eşhas meşveret eylemişler. Amma k a r a r l a ş m a s i azîm cemiyet ve cümle bir yerdedir. Şayet bir

ferd-i vahit bizlere uymaya da cümlemizi tu’mei

şim’şir edeler deyü havfe düşüp erteye kalmış. Vakıa Sadr-ı

âzam-ı Asaf-perver İ b r a h i m Paşa Hazretleri bir zevk u safaya

mail, ruz u şeb hay u huy ile safada ve ocaklarda zabitan bir­

birine uygun, Devleti âl-i Osman da bu güne hareket eylemiştir.

Gedikli ağaların her birisine bir bühtan ile gedigün ref’ ve

ziametin kendi etbaına ve havas-ı hümayuna ve kendisini

nefy veyahut kale-bend edüp bundan sonra beş on

senelik ziametinin hasılını alup yine ibka eylemek mutad etmiş

idi. Ve taşrada olan maldar vilâyet ağalarının her biri defa

defa birer bahane ile tecrim olunmuştu. Ve reaya fukarası

zülm ü çevrinden perişan olmuştu. Alem hayrette kalmış idi.

n e v ş e h İr l İ İb r a - Ehl-i mansıp olanların ekseri leyi ü nehar zevk u h İm p a ş a ’n in s a f a ve çeng ü cegane ile meclis araste idi. Me-

YAPT1KLARI VE . * ® , .d e v r İ a d a m l a r k maliki al-ı Osman harab olmak değil, canıb-ı n in d ü ş ü n c e l e r i erbasını düşmen neuzu billah zabteylemek sade­

dinde olsa belki biz zevkimizde olalım derlerdi. Bundan gayri

taraf-ı Devlet-i Aliyyeden Şah-ı Acem T a h m a s b Şah tarafına

irsal olunan elçi ile hafiyyeten Tebriz muhafızı K a r a Mu s ­

t a f a paşa’ya b emr ü fermanlar irsal eylemiş kim, kaleyi boşal-

tup T a h m a s b Şah tarafından ta’yin eylediği hanına teslim

a) 25 . IX . 1730.

b) S • O. c. IV , s. 428. Bu zatın o tarihte O zi valisi ve muhafızı olan

Kara Mustafa Paşa ile karıştırılm ış olduğu anlaşılıyor.

Page 35: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

A B D İ TARİH İ 27

edesin. Bir türlü muhalefet etmiyesin. Sonra

. . cevaba kadir olmazsın, dedikte ol dahi naçarTEBRİZ'İN TESLİMİ . . . . . -r i T •

sadır olan emr-ı alışanı nşa eylemeğe bir

veçhile kadir olmayıb ihfa eylemiş. Zira âşikâr

eylese Tebriz içinde halâ mevcut olan asker-i İslâm yetmiş

seksen bine karib ve bu güne vaz’-ı na-hemvara bir türlü razı

olmıyacakları şems ü mah g-ibi zahir ve hüveyda bir fitne ikaz

olunur havfinden naşi bu sırrı ayan etmeyüp setr eyledi. Beş

on gün içinde mahfi gece ile hazînesini fi-1 cümle Van tarafına

irsal edüp hemen sade-ru sebükbar kaldı. Acem tarafından dahi

Tebriz kabzına memur T a h m a s b k u l u Han gelüp Tebriz’e

karib mahalde meks ve M u s t a f a Paşa’ya haber geldi. Ol gece

kendi etbaı ile hafiyeten firar edüp çünkü sabah oldukta kale­

de olan ümmet-i Muhammed bu habere vakıf ve haberdar olı-

cak dembeste kaldılar. Ahir-ı kâr ne çare baş gidicek ayak

payidar olmaz. Herkes kendi can u başı kaydına düştü. He­

men piyade, süvari, zelil ve seıgerdan sür’at ü şitabla giderken

gerüden ser-isurh sekleri erişüp ve uğurlarında olan boğazları da­

hi kızılbaş sed edüp ol bî-ikes âdemler ceng ü kıtal ede ede kızıl-

başda şerbet-i şahadeti kevser-i saki yedinden nuş eylediler. Ve

Tebriz mollası T a b a k z a d e Efendi ehl-ü ıyal veetba’iyle cümlesi

azm-i Firdevs-i alâ olup şerbet-i şahadeti Rıdvan yedinden nuş

eyledi. Rahmet-ullahi taâlâ aleyhim ecmaîn. Rub’u ancak selâmet

buldu. Bu habeı -i muhiş mah-ı rebiülevvelinde" Asıtane-i saa­

dette tevatür buldu. Alem içinde ser-i suıh tarafından âdem

geldi, anda olan ümmet-i Muhammedin üç dört bin miktarını esir

edüp ba’dehu her birini birer ukubet ile helâk eylediği şöhret

bulmuş idi. Bu acem tarafını bu güne igva ve kuvvet vermeğe

bais ve badi E ş r e f Han tarafından Rikâb-ı hümayuna yüz

süre gelen elçisi B a h a d ı r Me h me t H an h

e ş r e f h a n ’in Asitane-i saadette bir kaç ay ikamet edüp ba’dehu

ELçis i namesin alıp muazzezen avdet eyledikte Tebrize

vusulünde T a h m a s b hanın İsfahan’ı zapt

eylediği nümayan oldukta gayri Hemedan tarafına azimet ve

anda ikamet ve ahvalini Devlet-i Aliyyeye ilâm ve ne surette

emr-i âli sadır olur ise amel olmak üzere kalmış , iken Şah

a) 14 . IX - 14 . X . 1730.

b) Namdar Mehmet Han, Çelebizâde Tarihi, s. 616.

Page 36: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

28 ABDİ TARİH İ

T a h m a s b tarafına âdem irsal edüp ve kendüye şahdan

aman rik’ası geldikte bir ferde ifşa eylemedi. Ve Sadırazam-ı

Asaf-perver İ b r a h i m Paşa ağalarından M e h m e t Ağa namında bir ağası B a h a d ı r Mehme t Hanı Hemedan’dan alup Basra’ya

götürüp oradan sefine ile dış denizden Kandehar serhaddine

irsal eylemek için Hemedan’a vüsulünde mübaşereti hasebiyle

hareket eyledikte A b d u r r a h m a n Paşa Hazretleri bü surete bir veçhile rıza vermeyüp, Acem içinden suret-i tebdil ru-be-rah

olmak münasiptir itikadiyle yedinde mevcut olan malına ta­

ma edüp on beş kızıibaş acem içine varup andan Kandehar’a

gider ümidiyle ruhsat verüp ol dahi Hemedan'dan İsfahan’a va­

rup A b d u r r a h m a n Paşa Hazretlerinin ahvalini cümle T a h -

m a s b Şaha ifade eyledikten sonra kenduye yine kel evvel

hanlık verüp ve serdar-ı pelidi T ah ma s b k u l u ’ya irsâl ey­

ledi. isfehan’a gitmeden me’n edüp Löndüreke götürdü. Gayri

Hemedan’a malik oldu ve ser sekbanan A l i Ağa bir ihtiyar

pir adamdır, zabt u rabta kadir değildir, deyü

. Kaimmakam Paşa Hazretleri a arzolunmasınıİSTANBUL'UN HALI , . . . .. . , , , ,

murad edup ahır azıl ve yerme sabıka sekban

başı Nemçe H a ş a n Ağa’ya b ihsan olunup ol

pır-i selimin ruz u şeb inkisarın eylediler, ve Asitane-i saadette

bir külli zabıt yok idi. Eşhas ile İstanbal malâmâl idi. Sad-

razam-ı Asaf-perver İ b r a h i m Paşa Hazretleri ehl-1 zevk bir devletlü idi. Hemen kendi safasında olup asla zabitana bir

türlü guşimal vermeyüp anlar dahi kendi zevk u safasında ol­

duğundan naşi, hal-i âlem böyle oldu. Bu ahval-i fitne zuhû-

runda ehl-i ırz olan kendüyi pinhan edüp hal-i âlem görelim ne suret ile karar-dâde olur deyü herkes evlerine girüp kapıla­

rın sedd eylediler. Gayri sebeb çok, ancak burası ol denlü kes-

ret-i kelâma münasib olmadığından bu kadarla iktifa olundu.

Fe amma biz gelelim maksudumuzu beyana getirelim

cümlesini lyana. İşbu 1143 senesi mah-ı rebiülevvelinin on be­

şinci c hamîs günü saat üç buçukta şehr-i Kostantaniye’de ip­

tida zuhûruna ve bu ikaz-ı fitneye cür’et edüp bu emr-i kubha

sebeb ü bais birkaç erazil makulesi Arnavut ve çitak ta­

ifesinden ve Anadolu cebel Türkü bî-din ve bf- mezhepler

a) Kaymak Mustafa Paşa, S. O. c. IV, s. 423-

b) S- O. c. II, s. 15ü.

c) 28 . IX . 1730, perşembe.

Page 37: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

A BD İ TARİHİ 29

idi. Sekiz ay mukaddem daim bu mahalle ge-

İh t İl â l İn lüp, bu fitne için daim meşveret eylemekte,BAŞLAMASI VEe l e b a ş il a r i hattâ Sadâbadda bostancılar ile bir kavga peyda

edüp, arayerde vafir âdem telef ve zayi oldu.

Edemediler def oldu. Gayri bunun üzerine ikdam u mel’anetle-

rinin icrasına ruz ü şeb sa’y ü ihtimam eylemeğe ahd ü misak

edenlerden on yedi bölükten P a t r o n a Ha l i l , aslı Arnavut

ve zağarcıların M u s 11, aslı Niğbolu sancağından ve A li usta

ve K a r a y ı l a n ve Ç ı n a r A h m e t ve O d u n c u A h m e t

ve E m i r A l i ve D e r v i ş M e h m e t ve Erzurumlu M e h m e t

ve Küçük M us lı, ve cephandden Kutucu elhac H ü s e y i n

ve manav İ s m a i l ve buna kıyas otuz nefer bî- akl eşhas bir

fırsat gözetirlerken, ol gün yevm-i hamîs tatil günü, Asitane-i

saadette Kayimmakam Paşa ve Yeniçeri Ağası H a ş a n Ağa’dan "

gayri kimse yoktu. Ordu-yı hümayunda dahi Sadırazam-ı

Asaf-perver ve kethüdası ve sair ehl-i divan tatil sebebiyle her­

kes zevk u sefada. Kayimmakam Paşa dahi bahçesinde lâle

dikmekte, şehr-i İstanbul halî. Bu fırsat bir dahi ele girmez.

Suk u pâzarda cümle nas lisanında Sadırazam-ı Asaf-perver ve

kethüdası Me h me t A ğ a ’dan 4 dil-gîr olduğunu mezkûrlar bilir.

Hemandem fırsatı ganimet bilüp üç dört kol olup bayrakların

küşade edüp ellerinde yalın kılıç ile bir bayrak, dua meyda­

nından beri Bedestene doğru gelüp ve bir bayrak dahi Çadır­

cılar içinden Yağlıkçılardan berü ve bir bayrak dahi Sultan

Beyazıd-ı Veliden berü üç koldan Allâh Allâh deyüp şer’-i Mu­

hammedi üzere ümmet-i Muhammed dâvamız vardır. Dekâkîni

seddedüp Bedesteni çevirin deyü feryad ü figan ederek alâ-me-

le innas, ani saatte cümle ehl-i suk Bedesteni ve çarşu ve pazarı

kapayup, herkes gürûh gürûh, fevç fevç, evli

. . evine gidüp kapıların seddeylediler. AncakORDUYA GİRİŞ ° r ” J

taşrada ol zuhur eden âdemler kaldı. Çünkü bu

haber-i muhişi Yeniçeri Ağası H a ş a n Ağa istima

eyledi. Üç yüz miktarı kerhaneli ile kola binüp ümmet-i Mu­

hammed dekâkîni açın, bir şey yoktur. Altı nefer eşkiya idi,

dördü ahz olundu, ikisi dahi şimdi ahz olunur deyü her ne

kadar kim feryad eyledi ise de bir türlü çare ve imkân ede-

a) S . O . c. II, s. 150.

b) S . O. c. IV , S. 224.

Page 38: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

30 A BD İ TARİHİ

medi. Âhir-ı kâr kararı firara tebdil eyledi ve kendüyü pinhan

eyledi. Olacak olur ana ne çare, Hak subhanehu ve taalâ haz­

retleri her ne ki takdir eylemiştir ol olur. Ve bir bayrak ile

yirmi otuz kişi siper tarikile bir iki ateş kayığı ile Üsküdar

tarafına irsâl olunup anlar dahi varup Kavak iskelesinden

taşra çıkıp hemen bayrağı bir sırığa geçirüp ellerinde yalın

kılıç Allâh Allâh deyüp ordu-yı hümayuna yürüyüp tutaklarını

kılıç ile bazısın çalıp hâke beraber eylediler. Ve orduda olan

âdemler ise haberdar değil idi. Her biri bir tarafa firar edüp

çadırlar halt kaldı. Ve bir bayrak dahi Eski Odalar önünden

Saraçhaneye gelip anı dahi kapadılar. Ve oradan Yeni Odalar­

dan Etmeydam’na geldiler. Meydan kapısı ka- İh t İl a l b a y r a g i paj, kapucıya bir miktar guşimal verüp kapıyı

ETMEYDANİ’NA y . . . . . , , » , ,d İk İl İy o r açtırıp ıçerı girdiler. Meydan ortasında vaki

olan sofaya bayrakların diküp etrafında karar

eylediler. Çünkü bu haber-i muhişi ketküda-yi Sadr-ı âli

gûş edicek Sadırazam-ı Asaf-perver İ b r a h i m Paşa’ya âdem

irsal edüp malûm olucak, “Kaimmakam Paşa anda diğilmidir,

niçin bunu def eylemedi.,, Ol gün yevm-i hamîs olmakla herkes

zevk u sefasında ve âlem ağyardan hâlî, bir kimsenin haberi

olmayup bu gürûh-ı eşkiya dahi fursat bulup ızhar-ı fitne edüp

yürüdüler. Bu esnada bu haber-i muhişi Sadırazam-ı Asaf-

perver kethüdası gûş edicek bîhuş oldu ve ol saat Sadırazam-ı

Asaf-perver İ b r a h i m Paşa’ya yalısına tezkire tahrir edüp ah­

vali haber verdi. Çünki Vezir İ b r a b i m Paşa’ya dahi haber

olucak, dem-beste ve hayran kaldı, nefesi tutuldu. Bir zaman­

dan sonra “Ya Kaimmakam Paşa niçün bu eşhası perişan edüp

haklarından gelmedi,, deyü ateşinden vafir bi abes sözler söy­

lemiş ve Kayimmakam Paşa olsaat yalısından kayığa binüp İs­

tanbul’a gelüp iptida valdesinin İbrahim Paşa-yı atik kurbünda

olan sarayına gelüp valdesi ile görüşüp anda arâm etmeyüp

Kapıya gelüp bu zuhûr eden eşkiyayı def’ için meşveret

eylemeğe sarayda bir miktar meks üzere iken Mısr-ı

kahire beğlerinden A l i beğ meclislerinde hazır olmağla

M u s t a f a Paşa merhum, mezbur A l i beğden sual bu­

yurmuşlar ki, “ bu gavgaya ne etmek gerektir ki def’ ola? „

diyicek mezbur A 1 i beğ böyle cevap eylemiş ki, “biz diyar-ı

Mısır’da bu güne eşhas bir mahalle cem olan eşkiyayı def

Page 39: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

A BD İ TARİHİ 31

içün üzerine varup bir ceng-i azim edüp ani mahalde def ede­

riz. Hemen şimdi bu mahalden tedarikine kadir olduğun yarar

. . . . başına döner beş yüz miktar âdem ile üzerlerineSARAYDA IHTILALl * . . . . . . . , . . . .

bastirmak içiN varup cümlesin birden tu me-ı şemşır edelim,,

t e d b i r l e r deyü mezbur A 1 i beğ kati vafir ibram eyle-DÜŞÜNULUYOR / .J5 .

mış amma nedir raıdesı. Vakit gelmiş omur

ise âhir olmuş. Hemen oradan kalkıp azm-i Saray-ı Humayun

edüp varup Timür kapıdan içeri girüp Sadrıâzam-ı Asaf-perver

İ b r a h i m Paşa Üsküdar’dan gelüp bir araya cem olup akşa­

ma karip onlar dahi ol mahalden Saray-ı Hümayuna gelüp

gayri taşrada olan vüzera ve ulema vesair fil-cümle ocak ağa­

ları, hasekiler tayin edüp cümlesin Saray-ı Hümayuna cem’ olup

bu taşrada olan cemiyeti bir tarik ile perişan eylemeğe müşa­

vere eylemekte, bu tarafta tecemmü eyliyen eşkiya dahi ol

yevm-i cuma gecesi bu bayraklar altında cem’ olan eşhas

vakt-i magribe karib Etmeydan’ından gayri beşer onar firar

ederek vakt-i ışâya dek ancak mezbur zorbalardan meydanda

yirmi miktar ipsiz kalup kendi kendüye uyan oğlan, uşak se­

yirci makulesinin her biri bir tarafa gittikte bu cem olan zor­

ba eşkiyaları çünkim bu ahvali gördüler, yanlarında cem’ olan

İh t İl â l c İl e r perişan olup ve odalardan bir nefer âdem semt- y a l n iz b ir a k il - l e r i n e gelmeyüp dembeste kaldılar ve hemen olDIKLARINDAN NE “ , . , .y a p a c a k l a r i n i mahalden firar edup her birisi bir yere kendini

ş a ş ir iy o r l a r jhfa eylemek ve canların bu güne vartadan

helâsı münasip olduğunu kendülerine niy’met-i uzma bilüp gayri

firarlarını devlet-i uzma bildiler. Zira bunu filer ü mülâhaza ey­

lediler kim, belki şimdi bizim ahvalimize vakıf olalar da fursatı

ganimet deyüp gece içinde üzerimize gelüp bizleri tu’me-i şem-

şir edüp ism ü resmimizi arsa-i dünyadan hakk ve ömür defte­

rimizi tomar ederler. Ve bizlere bunda karar eylemek akıl işi

değildir, bu iş vücude gelmiye sonra bir tarik ile bu tehlike-i

muazzamadan bizlerin bir türlü halâsımız mutasavver değildir,

deyüp azim kil ü kale bais olup heme mevcut bulunan zümre-i

eşkıya birden firar eylemek esnasında iken içlerinden başbuğ­

ları olan P a t r o n a H a l i l Beşe bu cevaplara razı olmamış,

anda hazır olan eşkiyalara azim pend ü nasayih edüp mürde

canlarına hayat verüp istihkâm ve kuvvet verdi. Elbette olıcak

olur gayri ana çare yoktur. Ve eğer Sadnazam-ı Asaf-perver

Page 40: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

32 ABDİ TARİHİ

İ b r a h i m Paşa Hazretlerinin bir miktar bu eşkiya zümresinin

bu güne kuvvetleri olmayup cüz’i olup mukavemete kadir ol­

madıkları malûm-ı devletleri olaydı tamam eder idi. Ancak

cümlesi Saray-ı Hümayunda eşkiyanm ahvalinden bî-haber,

Hak subhanehu ve taalâ hazretleri başlarından akılların alıp

ve bunca emektar hüddam ve nice türlü lûtf u kerem-i devlet­

lerinde bî-hesap mal ve akarat sahibi olmuşlar. Bir sadık zat

bunca âdemden kim eğer bir, mahalle gelüp merdane ve sa­

dıkane ceng ü cidale mübaşeret eyleseler, elli bin eşkiya dahi

olsa tarumar ederlerdi. Hikmet-i Huda birisinden faide olmadı.

Ahir-i kâr böyle oldu.

Zümre-i eşkiya dahi sabaha dek bin türlü belâ-yı azim ile

sabahı buldular ve Saray-ı Hümayunda mevcut olan vüzera ve

ülema ve ocak ağalan meşveret eylemekte, an-

İh t İl â l cak Şafiî vakti Odalarda vaki Orta Cami-i şeri- g e n Iş l İy o r fine gayri odalardan odabaşılar ve başeskiler

ve bayraktarlar ve ihtiyarlar birer ikişer cem

olmağa başlayup gelmekte iken meydanda olan beş on haşarat

bunların cami-i şerife geldiklerinden haberdar olıcak içlerinde

cemiyet başılarmdan P a t r o n a H a l i l ve Mu s l ı ve Ç ı n a r

A h m e t ve A l i Usta ve Ka r a Y ı l a n namında zorbalar fil-

cüle meydandan kalkıp cami-i şerifde cem’ olan halkın yanları­

na varup derunlarında muzmer olan mel’anetlerin anlara ifşa

edüp muradları her ne ise meşveretlerine nizam verüp yeniçe­

ri odabaşıları ve başeskileri ve ihtiyarları çünkim bu meş­

veret eyledikleri üzere kavi ü karar ve ahd ü misak edüp Es­

ki Odalıyı dahi bu ahvalden haberdar edüp gayri cümlesi yek-

dil ve yek-cihet oldular ve Cephaneden ve Tophaneden ve ken­

di taraflarına meyli olan nâsdan her kim var ise kendi ma­

lûmları cümle evvelden mahud olup bir bahaneye bakarlar imiş.

Çünkim sabah oldu, âlem nur ile münevver oldu. Gayri Et-

meydanı’nda müctemi olan eşhas gördüler kim, Padişah, Vezîr

vesair vüzera ve ülema ve ocak ağalan fil-cümle sair nâs ve

İstanbullu havfe düşüp herkes kapıların seddedüp kafeslerden

temaşaya bakmakta, mezbur eşkiyaların asla kendilerine bir

türlü havf ü haşyet olmadığı hod malûmları olıcak ol gece kim,

cuma gecesi taşrada kalan eşhas gayri şehr-i İstanbul’da

âlem ağyardan halı, on beş yirmisi bir ayara gelüp bazı mal

Page 41: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

P A T R O N A H A LİL

Felemenkli ressam Karel Van Moor’un ( 1656- 1738) Arnsierdam

müzesindeki bir tablosu

Page 42: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK
Page 43: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

A B D İ TARİH İ 33

ile şöhret bulmuş kimesnelerin evlerin basup nu-

y a ğ m a l a r kut ve eşya ve zî-kıymet gasb ve garet eylediler. b a ş l iy o r Ales-sabah mahalle imamları ve bazı ahaliden

on beş yirmi nefer âdem bir araya gelüp bâd-el

müşavere bu gece olan iş nice iştir. Mahallemizde Allâh Allâh

ile üç müslüman ve bir de bakkal D i m o’nun evini basup ma­

lını yağma eylediler, dediklerinde içlerinden bir âdem demiş

Mehter çeşmesinde K a ş ı k ç ı Efendinin ve sipah ocağı kethüdası

merhum G ü l şen i A ğa ’nın evinde dahi böyle vaki olmuş bir

iki gün içinde bu cem’ olan eşhas kati çok olur. Dahi fena

olur hemen Etmeydam’na varalım ve başbuğlarına cümle ahvali

haber edüp bir çaresini görelim deyüp hemen Etmeydanı’na va-

rup gördüler. Zorbalardan bir şahıs meydanda bu güne nida

eder kim, “Odabaşılar, baş karakullkçular, orta çadırların ve ka­

zanların meydana getürüp cümle bir araya gelmelidir ve illâ

sonra fena olur. Gerçi bizleri cümle tu ’me-i şemşir ederler an­

cak biz dahi sizi evvel helâk edüp ruy-i zemin âyineveş mü-

cellâ olup ba’dehu bizler dahi birden helâk oluruz, iş de tamam

olur,, deyü nida eder mezbur ahali-i mahalle dahi fehm eder­

ler ki bu âdem Allâhu âlem bir başbuğları olmak gerektir, va­

ralım bu âdeme ahvali ifade edelim, şayet bize bir derman ola

deyüp hemendem mezburun yanına yanaşup kenduyü bundan

haberdar eyledikte. Mezbur ser fırka-i eşkiya bu güne cevap

eyledi kim “Şimdi bu vakitte böyle cevapları bize göre gûş ey­

lemek münasip değildir,, deyü ters çehre gösterüp imamı ve

ahali-i mahalleyi birden koğdu ve mezbura dahi demişler kim

M us lı Ağa sultanım bunların sizlerden olmadığı bizlerin dahi

malûmudur. Ancak sizlere söylemekten garazımız malûmları ol­

sun da bize de nice emrederlerse ana göre başımıza tedarik

edelim didikte mezbur M u s 11 dahi bu güne cevap eyledi

kim “ Sizlere izin gece ve gündüz her kim gerek bayrak

ile ve gerek bayraksız yağma için her kimin mahallesine

varup bir zarar eylemek isterse, hemen varup helâk ede-

siz anlar bizden değildir „ derken hemen Etmeydanı kapı­

sından içeri ve kırk elli miktar pür silâh zorba geldi ve

M u s 11 Beşe’ye P a t r o n a H a l i l Beşe böyle müjde eyledi kim

“Birader padişah tarafından Kapdan Paşa Tersane’ye irsal olun-

A bd i Tarihi, F : 3

Page 44: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

34 ABDİ T A R İH İ

b ' İn c ‘ a ğ a du. Vardım anı Tersaney-i hümayundan koğdum

b ö l ü ğ ü k a z a n i cümle mühimmat zabt eyledim. Gayri selâmet m e y d a n a bizdedir diye haber yollaması üzerine gayri

odabaşılaı a ve bayraktarlara ve baş eski ve baş-

karakullukçu vesair eski yoldaşlara ibram ü ilhah ve kâhi cevr

tarafın izhar ederek hah na hah birinci ağa bölüğü kazanını

getirdiler. Etmeydanı çadır ile malâmal oldu. Gayri bir bayrak

Topkapısına bazı âdem götürmeğe ve bir bayrak dahi Mesih

Paşa kurbünde Hazret-i server-i enbiya ve sened-i esfiya ve ha-

bib-i Huda ve resul-i kibriya Muhammedun il-Mustafa sall Allâhü

taâlâ aleyhi ve sellem hazretlerinin hirka-i şeriflerini getirmeğe

irsal edüp ve bir bayrak dahi sabıka sersekbanan A l i Ağay’ı

meydana getürüp kendülerine Ağa eylemeğe vesair bayrakların

her birisini bir mahalle irsal ile gayri kendülerine

İh t il â l c il e r istihkâm vermeğe başladılar. Ve her tarafdan t e ş k İl â t l a n iy o r bayraklar gelmeğe yevm-i mezburda " akşamdan

kati vafir âdem cem’ oldu ve kendilerinde gayri

metanet zâhir ve nümayan oldu. Ve yevm-i mezburda ülemadan

Kuds-i şerifden mazul S a m a n c ı z a d e demekle maruf Efen­

diyi k ahz ve zorbalar etrafını ihata ederek cebrice meydana

getürdiler. İstanbul kadısı olan Cezayir Paşası oğlu Efendinin c

hanesini basup tarümar ve malını yağma eyleyüp berüye gelir­

ken sultan Selim kurbünde sakin hariç müderrislerinden D e l i

İ b r a h i m d demekle maruf bir kimesne zorba-i mezburların

önüne çıkıp içlerine dahil olup Etmeydanı’na geldikten sonra

eşhas-ı mezbur cevap eylediler ki, iptida bir İstanbul efendisi

elzem zira ol ülemayı, vesair nâs ve esnafları kol kol mürasele

ile davet eylemeğe cümleden evvel bir okur yazar molla şekilli

bir âdeme muhtaç olmakla mezbur Deli İ b r a h i m Efendi araya

gelüp cevap eyledi kim, “Eğer sizlere kadı ve naip lâzım ise

işte ben sizin ile can u başım feda eder yoldaş olduğum malû­

munuz olsun,, dedikte eşkıyayı mezburlar ise ancak bu akılda

ve fikirde ve bu şekilde âdem ellerine gire dahi ne lâzım he­

men gayri işleri olur şekiline bağladılar.

a) 29 . IX , 1730 , cuma.

b) S. O. c. IV . s . 696.

c) Paşazade İbrahim Efendi, S. O. c. I , s. 128.

d) S , O. c. I , s. 125.

Page 45: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

ABDİ TARİHİ 35

Ol saat efendi-i mezbuıu atma bindirüp d e l I İb r a h im a ıa y j]e Atmeydanı’na götürdüler. Makam-ı ka~

İSTANBUL KADISI J J °

o l u y o r zaya kadem bastı, kazaya rıza verdi. Matlubunu

buldu. Gayri sınıf sınıf herkese mürasele tah­

rir ve muhzır ile davet-i şer’-i şerif eylediler. Gelmeğe imtina edüp

gelmiyenleri bayraklar tayin olunup evlerin basup, ele gireni

getürürler idi. Firar eden halâs bulur idi. Sersekbanan A 1 i

ağa’nın hanesini üç defa bastılar ele girmedi, âhir gayri âdem

tedarikine başladılar, hattâ merhum Sadırazam-ı Asaf-perver sa­

bık R a m i M e h m e t Paşa Hazretlerinin oğlu Beği a ahz edüp

ve ana kıyas nicesini dahi cebri getürüp mahbus eylediler.

Mezbur yevm-i cuma b hemen bunlar âdem getürmekte ve Baba

Cafere ve Ağa Kapısına ve Hisarlarda ve Galata zindanında ve

Tersane zindanında ve taş sefinelerinde mahbus olan mücrimini

fil-cümle ıtlak ve Ağa Kapusunda olan kerhanlı ve falakayı

cümle alup meydana getürdüler. Sair umûrlarma müşavereye

ağaz eylediler. Ve ol gün cuma namazı dahi kılınmadı ve

ezan-ı şerifleri okutmadılar ve çadırlar ile Etmeydanı dolu ve

orta kazanları ile dahi malâmal ve cebeci ve topçu ve top

arabacısı ve tersaneli ve sipah ve silahdar uşağı bölükler ve

emirler ve tabi ve alemler ve dervişler ve Çingene, Rum, Erme­

ni ve kızılbaş sair milel-i muhalife ile cümle bir araya gelüp

gayri yevm-i hamîs ve cuma gecesi ve gündüz ve şenbih ge­

cesi bu eşkiyaya başbuğ olan mel'unlardan yeniçeriden on yedi

bölüğün P a t r o n a Ha l i l , aslı dahi Rumelinden Horpeşte kaza­

sından Arnavud-ı bî-din ve zağracılardan aslı olan Rusçuk

kazasından Karalar nam karyeden Mu s l ı Beşe ve refiki kü­

çük Mu s l ı ve A l i Usta ve K a r a Y ı l a n ve Ç ı n a r A h ­

met ve E m i r A l i ve Canbaz emir Musa ve oduncu A h ­

m et ve hafız A h m e t Paşa kethüdası S a l i h Ağa vesairleıi

ve Cebeci ocağından K a r a Y ı l a n ve turşucu İ s ma i l

ve kutucu elhaç H ü s e y i n ve sairleri her ocaktan başbuğları

cümle bir araya gelüp gayri gece gündüz her

İst an b u l 'd a kande bir maldar âdem var ise kefereden ol- s o y g u n c u l u k suri) yahudiltrden olsun, ehl-i menasıb olsun,

sair ağalar ve efendiler ve kâtiban olsun ve

a) Mustafa Naili Bey, S. O . c. IV , s. 436.

b) 29. IX . 130

Page 46: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

36 ABDİ TARİHİ

bazirgan olsun bi ecmaihim evlerin basup her nesi var ise aiıp

ve nice türlü kendilerine hakaretler eylemekten hali olmadılar.

Ve garabet bunda kim, nice âlem ağyardan hali iken her bir

zorba başı kendü neferinden on on beş âdem birer ikişer taşra

getürüp ve bir bayrak altında yüz elli iki yüz eşkiya gece

içinde ümmet-i Muhammedin evini gaıet edüp kendulerine

getürürler. Bir alay müslüman varup şikâyet eyledikte üzerle­

rine aslâ bir türlü leke komazlar ve bizden değildir ve bizim

bundan haberimiz yoktur, hemen varanı vurun helâk edin ve

münadiler sokaklarda nida ederler kim, serden geçti ağaların

tenbihidir “Eğer ağaların lisanından her kim sizlere varır ise ve

bizim için bir şey isterse vermiyesiz. Eğer yine cevr ederlerse

vurup öldüresiz veyahut meydana bizlere haber idesiz, evlere

varanı hemen vurup öldüresiz,, dediler ancak yağmacı kendüleri

bu siyakda şehr-i İstanbul'da bir mahalde kulluk komadılar,

cümle kaldırdılar. Eşhas ise ayakta bunca mahbus olan

ipten, kılıçtan kurtulmuş kanlı ve hırsız ve yankesici şe­

hir içine düştü. Âlemi haraba verdi, söz ise ayağa düştü.

Bu eşkiyalaı* dahi bir araya gelüp bir başbuğ kendülerine lâzım

olmağla ertesi yevm-i sebitte ° kerhane ustalığında acemi, ba’dehu

cemaat çorbacısı olan kel Mehmet , Vidin kavgasında çorbacı

bulunup kendüye kati lâzım iken Yeniçeri Ağası H a ş a n Ağa

merhameten kendüyü kırk akçe ile tekaüt eylemiş. O dahi

saraçhanebaşında Sultan Hamamı semtinde olmakla yevm-i mez-

burda semtinde olan çarşuya çıkar, bir şey almağa. Derununde

muzmer olan mel’aneti aşikâr, ol saat zorbalar-

o c a k e r k â n i dan bir bayrak eşkiya üzerine gelür kendüyü t a m a m l a n iy o r pjnhan eylemez. Karşılarına durur anlar ise

ağaçtan bir adam olsun da nice olursa olsun

hemen mal bulmuş Mağribî gibi mezbur keli götürüp ba’dehu

sabıkta Kılburun Ağası ensesi urlu M ur t az a Ağa’yı ve serhad

ağalarından Atpazarı kurbünde M a h m u t Ağa namında rir

divaneyi dahi götürüp cümlenin marifetile keli Yeniçeri Ağası

ve sersekbanan Urluyu ve Kul kethüdası Deli M a h m u d ’u ve

baş yazıcı Giritli A l i Efendi’yi ve kethüda yeri kırk beş şişman

S a l i h Ağa’yı ve sairlerin dahi nasb eyleyüp Allâh Allâh kaf-

a ) 30. IX. 1730, cumartesi.

Page 47: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

ABDİ TARİHİ 37

tanı ile kendülerini ilbas edüp kendi ocaklarına gûya nizam

verdiler. Ve cebeciler dahi kendülerine kahvehanelerde çöğür

çalar ve bozahane şairlerinden I b a d î demekle maruf bir müp-

tezel şahsı kendi üzerlerine Ağa eylediler. Ve sipah ve silah-

dar ve aşağı bölüklere dahi ağalar nasbeylediler. Sipah ağası

Kasab başı merhum A b d u l l a h Ağa’nın damadı Vezîr Ağası

İ b r a h i m Ağa ve silâhdar Ağası Vezîr Ağası Me h me t ağa

namında birer adamı ağa eylediler. Gayri bu işleri tamam ol­

du, bunlar bu dağdağada iken Saray-i Hümayunda cem’ olan

vüzeray-ı izam ve ülema-ı kiram ve meşayih vesair Devlet-i

s a r a y d a a h m e d Aliyyenin memduh ve kibarzadesi, Şevketlü sul- ın. On h u zu r u n d a tan A h m e t Han hazretlerinin huzur-ı hümayu-YAPILAN TOPLAN- 3

ti ve a l in a n nunda taşrada cem olan eşkıyanın perişan ve

k a r a r perakende olması için bir eshel vecih üzere def-i

mazarratları lâzım olmağla bu husus her birinin akl ü idraki

erdiği mertebe müşavere olunup âhir encam-ı kâr bunda karar-

dâde eylediler ki, Hazret-i server-i enbiya ve habib-i Huda ve

sened-i asfiya ve resul-i kibriya a’ni bihi Muhammedun il Mustafa

sall allâhu aleyhi ves selem Hazretlerinin sancak-ı şerifin ve hırka-i

şerifin Bab-ı Hümayunun üzerine ihraç ve münadiler nida ey­

lemeğe başladı ve “müsliman olan Sancağ-ı Şerif altına cem’ ol­

sun,, faide vermedi. Zira zorba tarafı gayri ziyade bir kuvvet

buldu idi. Ve asker cem’ edüp eşhas üzerine gelmeğe dahi bir

imkân olmadı. Gayri naçar padişah Hazretleri

p a d İş a h a s İlere taraf-ı saadetlerinden elçi tarikile Haseki Ağayı e l ç İ y o l l u y o r eskiler ile Atmeydanı’nda olan eşkıyalara gön­

derdi. Ol dahi gelüp Haseki Ağa’yı tazim ile Ye­

niçeri Ağası kel M e h m e t Ağa’nın n ve İstanbul Efendisi deli

İ b r a h i m Efendi vesair ağaların yanına geldi. “Sultan A h m e t

Han Hazretlerinin cümleye selâmını tebliğ, ba’dehu bu cemiyetin

aslını sizlerden sual ve gavrine vasıl ve beyninize muslihun

olup muradınızı ifade buyurursanız gûş edersiniz padişaha arz ve

ilâm edeyim. Her ne ise vücude gelür. Murad olunan her ne ise ce­

vap veresiz,, dedikte bu güne cevap eylediler kim “İptida Sadıra-

zam-ı Asaf-perver İ b r a h m Paşa, İkincisi kethüdası Me h me t ket­

hüda, üçüncüsü Şeyhülislâm A b d u l l a h Efendib vesaire erbab-ı

b) Takvim üt-Tevarih , s. 233.

a ) S . O. C. III, s. 377.

Page 48: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

38 ABDİ TARİHİ

devletten otuz yedi nefer kimse ism i} resmiyle

İh t İl a l c İl e r İn tahriredüp bize versün, bizlerin padişahımızdan İsted İk l e r İ bir türlü aczimiz yoktur ve kendülerinden her vec-

hile razi ve hoşnut olduğumuz malûm-ı devletleri

olsun. Ancak defterimizde tahrir ve matlûbumuz olan âdemleri

bit-tamam tarafımıza irsal ederlerse asla bir türlü Şevkeltli Padişa­

hımıza sözümüz yok. Yine kel-evvel Padişahımız Efendimizdir, biz

kullarıyız, hemen var Haseki Ağa cevabımızı ve defterimizi Padi­

şahımıza götür,, dediler. Ve Haseki Ağayı huzur-i padişahîye

irsal eylediler. Ol dahi alup huzur-ı şehinşahîye geldi ve huzur-i

hümayuna varup cevap vermezden mukaddem mutad-ı kadîm

üzere gelüp Sadırazam-ı Asaf-perver İ b r a h i m Paşa huzurunda

eşkiyanın cevabını ve defterlerini ve matlûplarını cümle takrir

eyledi. Ol dahi Haseki Ağaya “şöyle söyle böyle söyle beni li­

sana alma,, deyü azim tenbih edüp huzur-i humayuna gitti. Da­

hi maan vardı. Cümle anda mevcut bulunan vüzera ve ülema

ve ocak ağları önünde mezkûr eşkiyaların cevapların takrir ve

defterlerin verdi. Cevaplar, eşhaslar malûm-i humayun-i padi-

şahi oldukta Vezir-i âzam-ı Asaf-perver İ b r a h i m Paşa’ya bu­

yurdular kim “Şimdi bunun çaresi ve bu eşkiyaların def-ü pe­

rişan olması nice olur, buna bir çare olmaz mı didikte, ol vakit

Haseki Ağa cevap verdi ki“ padişahım zorbaların şimdi cevap­

ları budur ancak defterde olan âdemler talep ederler, şevketli

Padişahımız Hazretlerinden şakir ve hoşnut ve bir türlü sözleri

yoktur,, dedikte Padişah Hazretleri dönüp ülema vesair paşalar­

dan ve ağalardan süal buyurdular kim “meşveret edelim, padi­

şahım,, deyüp bâd el-müşaveıe ıeis-i meşayih Ayasofya şeyhi

I s p i r z a d e efendiyi " maan elçi tarikiyle meydana irsal eyledi­

ler. Ol gün cuma gecesi saat dörde varınca gâh meydana gâh

Saray-ı Humayuna efendiler bir kaç defa varup geldiler. Ahir- ib r a h İm p a ş a İle j j huzur-ı hümayuna gelüp tekrar meşveret

s a r a y d a edüp ve eı tesı yevm-ı ahad 6 saat ikide Sadıı a- ö l d ü r ü l e r e k zam-! Asaf-perver İ b r a h m Paşa ve Kayma

LEŞLERİ ASİLERE , / ^v e r İl İy o r kam, hem Kaptan Paşa ‘ ve M e h m e t kethu-

a ) Ahmed Efendi, S. O . c. I, s. 244, c. III, s. 519.

b ) I. X. 1730, pazar

e ) Sadaret Kaymakamı bulunan Kaymak veya A tlam acı Mustafa

Paşa, Harita-i Kapudanan-ı Derya , s. 92.

Page 49: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

ABDİ TARİHİ 39

dayı üçünü birden katledüp leşlerin birer öküz arabasına tahmil

edüp meydanda olan zorba eşhaslarına âdem gönderdiler, ge-

lüp matlûbunuz olan âdemleri alasız deyü. Mezkûr âdemler

geldikte hemen mezkûranlar dahi derakap iki bayrak serden

geçti iki ağasiyle tayin eylediler Anlar dahi varup Bab-ı Hüma­

yunda üç arabaya tahmil eylemişler alup alay ile önünde, yan­

larında, ardında feryad ü figan “Allâh Allâh hu„ diyerek bir alay

bedbaht ecnas-i muhtelife bir araya cem olmuş kendilerinde

din ü iman kaydı yok, bî- mezhep âdemler olduğu hod cümle­

nin hatır nişanıdır, amma ne çare elden ne gelir, gayri söz alup

vermek bir alay kelb-i akura düştü. Herkes kendü nice ister ise

ana göre hareket ederler. Saray-ı hümayundan cesetler çün­

kim meydan kapısından içeri götürdüler. Meydan içinde, ça­

dırlarda ve odalarda olan zorbalar hemen birden Allâh Allâh

diyerek kaışu varup ve cesetleri arabadan aşağı indürüp

meydan odasında tekrar üçünü dahi salb edip baktılar,

bâdehu Sadırazam-ı Asaf-perver İ b r a h i m Paşa bu değildir,

bu sünnetsizdir ve tepesinin orta yeri tıraş olunmuş. Bu Er­

meni kâfiridir ve bazıları der kim, bu Rum keferesidir. Sadı-

razam-ı Asaf-perver İ b r a h i m Paşa’nın kürkçü başısıdır. Boy­

da ve şekl ü şemailde ve sakalda kendü ile asla bir farkı

olmayup hemen sanki ikisi anadan birden doğmuş karın­

daş gibidir. İşte şimdi mesfur gibi kürkçü kendüyi efen­

disi uğruna feda eylemiş. İşte bu gövde mesfur kürkçü haşi­

nindir. Sadırâzam-ı Asafperver İ b r a h i m Paşa diğildir deyüp

bir semerli hammal bargirine bindirip yanına cebeci serden

geçti ağalarından Yeni Odalar kurbünde Etmeydam’nın talim­

hane kapısı yanında Halıcılar köşkünde vaki olan çarşıda yine

aslı şehir oğlanı bir bedbaht asılacak Turşucu İ s ma i l de­

mekle maruf, cephanede ikinci ağa olmuş hemendem mesfur

kelbi yanına tayin edüp gerü Saray-ı Hümayuna teslim eyle­

mek için yolda giderken bir kaç defa İ b r a h i m Paşa’nın ce­

sedi bargirden yere düşüp âhir-ı kâr maktul İ b r a h i m Paşa’nın

buğazına bir kavi resen geçirüp ve hammal bargirinin kuyru­

ğuna bağlayup yine çağıra bağıra Divanyolu ile götürüp Bab-ı

Hümayunda bırakup kapuculardan padişahı sual eylediler ve

Timür kapıda, Alay köşkünde olduğunu haber âldılar. Mesfur

sekler oraya dahi varup bazı nâ-hemvar kelâm ile Sultan

Page 50: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

40 ABDİ TARİHİ

A h m e t Hanı azürde-dil eylemişler. Sultan A h m e t Han Haz­

retlerinin sem’ine bu eşhasın kelâm-ı nâ-puhteleri ' güncek ye

eşhası re’y el-ayn müşahede eylediklerinde köşkün kafesin

küşade edüp bizzat kenduleri buyurmuşlar kim “01 değil ise

yarın asıl kendün verelim,, deyüp kafesi kapayup hemen ol

mahalden Has odaya gelüp tekrar şeyh-i mezburu n mezkûr eş-

kiyaya irsal eyledi. Ancak mezburun hakkında taraf-ı hilâf-ı

padişahîde cem olan zorbaların meclislerinde Sultan A h m e t

Han Hazretlerini azil ve yerine Sultan M a h m u t Han Hazretle­

rini padişah eylemek sadedini iptida eşkiyaya söyleyüp mi-

yanlarında güft ü gûlarına bais şeyh-i mezbur efendi olduğunu,

saniyen sabıka İstanbul kadısı Harem-i hümayunda bunca za­

man perverde olmuş iken aslı Arnavut olmakla hakk-ı nan ü

nemeki terk eylemek ayıb değildir elbette aslına rücu eder

Z ü l â l i M u s t a f a Efendi6 derler idi Sultan A h m e t Han Haz­

retleri böyle hemen buyururlar kim, mezbur hakkında kendü-

lere sadık ül-kavl ola. Huzur-ı hümayuna götürüp mezkûran eş-

kiyalara elçi ve sulh için yevm-i ahad akşama karib türlü ne-

vazişler ile irsal buyurdular idi. Mah-ı mezburun on dokuzuncu

isneyn gecesi c ba’d el-magrıb Etmeydanı’na gelüp zorba

başı İstanbul kadısı Deli İ b r a h i m ve Yeniçeri Ağası

kel Me h me t ve sersekbanan sabıka Kilburun Ağası ur­

lu M u s t a f a ve kul kethüdası M a h m u t Ağa ve P a t ­

r o n a H a l i l ve kahveci M u s 11 ve baş serdengeçti

JV Ağası Ç ı n a r A h m e t Beşe vesair ağaları veAHMED III. 0 , , .

tah t t an her ocaktan huruç eylıyen bagîlerı bir araya

'^eşvÎk^ cem ec P padişah tarafından geldüğünün aslını mezkûrana başka başka ifade edüp mülâha­

zası bu idi kim, göre zorbaların cevabı nedir. Ba’dehu de-

rununda muzmer olan mel’aneti iktizası asla göre, icrasına da-

men dermiyan ile hemen gürûh-ı eşkiyaya taraf-ı padişahîden

kendülerine müsaade ve matlûpların fil-cümle edaya ahd ü mi-

sak edüp edasını üzerlerine almışlar. Meyi ü mahabbet kel-ev-

vel padişah tarafında gördükte hattâ ayakta olan eşkiyadan

böyle cevap geldi kim “biz gayri Sultan A h m e t Hanı kabul

a) Ispirizade Ahm et Efendi.

b) Zülali Haşan Efendi, Takvim iit-Tevarih s. 218.

c) 2 . X . 1730, pazartesi,

Page 51: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

ABDİ TARİHİ 41

ve padişah olduğunu dahi istemeziz,, dedikte başta olan zor­

balara bunda tezcik şafi cevap vermişler kim sîzler “bilmezsiz

biz padişahdan razı ve hoşnuduz bizim ulûfelerimizi tamamen

vermede asla bir türlü kusur olmayup ancak kendüyü bir alay

kumarbaz ve yaramaz ihata edüp nice isterler ise ana göre

ederler idi. Şimdi ise üç adam katlolundu ve baki kalanı dahi

zülalî M u s t a f a Efendinin getirdiği cevaba göre cümlesin

hakkından gelüp pak edecektir,, dediklerinde halâ şimdi Sultan

A h m e t Han bu sizin cevaplarınıza göre yine kabul edersiz

ancak sonra fena olur, hemen varup bir kavga olmadan ber­

taraf edüp Sultan M a h m u t Hanı padişah edelim,, deyüp ve

kendiler ile sözü bir araya koyup azm-i Saray-ı Hümayun

eyledilediler. Yevm-i isneyn rt ba’d el-ışa’ huzur-ı hümayunda

aslâ kendüye bir türlü ayıp gelmeyüp iptida bed-i kelâm

bu oldu kim “Padişahım Etmeydanı’na vardım, Orta Camiinde

idiler ve hünkârım emr ü ferman üzerine cümleye ilân u beyan

eyledim, iptida cevaplan bu oldu kim, kusur kalan cümle şöyle

dursun Sultan İ b r a h i m nice oldu, bunun bizlere cevabın versün

dedikte hemen Padişah Hazretleri “böyle midir ve muradınız ma­

lûm oldu Hak subhanehu ve taalâ hazretleri mübarek eyliye,,

deyüp isneyn gecesi idi. Varup Saltan M a h m u t Han hazretle-

ah m e d m . k a r . rini içeriden getürüp tahta cülûs eylediler ve d e ş İn İn o ğ lu n u ancıa hazır olan ülema ve vüzera, vesair ağalar

KENDİ ELİYLEt a h t a inabet edüp şükı-i Yezdan eylediler ve ammisi

o t u r t u y o r Sultan A h m e t Han Hazretleri, Sultan Ma h ­

mut Han Hazretlerine azîm pend ü nasihat eyledi. “İptidası Vezi­

rine teslim olma ve daima ahvalini tecessüs eyle ve beş on

sene birini vezarette müstakil istihdam eyleme ve kelâm-ı du-

ruglarına aslâ itimad etme ve sahib-i merhamet ol ve sahaveti

elden koma ve gayet tasarruf üzere ol. Halâ hazînelerde olan

malı izaat eyleme ve işini kendin gör, ele itimad eyleme, işte

benim ahvalim sana pend ü nasihat kifayet eder. Hemen sa’y ü

ihtimam eyle ve umûrunu âkil ve dindar ve ihtiyar, umûr gör­

müş ve bu fena dünyada uzun ömür geçirmiş ve bu rüzgârın

nice türlü türlü derd ü belâsın çekmiş pîrler ile daima meşve­

ret eyle ve daim Hak subhanehu ve taalâ hazretlerinden ruz u

a) 2 . X . 1730.

Page 52: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

42 ABDİ TARİHİ

şeb niyaz ve arzuhal eyle kim, yaramaz hidmetkâr şerrinden

emin eyliye. Zira tamâ-kâr ve zalim musahip ve bî-akl nüdema

elinde kalan padişahlar felah bulmaz. Padişahlar her dem sabıkta

geçen hünkârların müverrihleri aklını fikrini umûr ve hususla­

rında ve seferler umurunda akl ü ı üşdünü ve musahip ve nedim

ve vezîr-i âzamları ve sair vüzerası ve vükelâsı ve üleması

padişahlara nice hidmet eylemişlerdir fil-cumle tahrir eylemiş­

lerdir. Sen dahi daima ülema ve süleha ve ukalâ ile meşveret eyle,

umûr- dîde âdemlere ihsan ü kerem eyle ve müşavereye dahil

eyle ve sırrını asla her âdeme ve hattâ evlâdına dahi zinhar

ifşa eyleme. Sonra sana bir keder ve nedamet gelmiye ve ev­

lâtlarım sana Allâh emaneti olsun bir hoşça gözet,,. Ba’dehu

dua ü sena olup cümle anda mevcud olan vüzera ve sair Ocak

ağaları ve Enderun gılmanı ağlaşmağa başladılar. Gayri Sultan

A h m e t Han veda edüp makam-ı kadimine varup karar eyledi.

Amma Sadırazam-ı Asaf-perver İ b r a h i m Paşa

yen i s a d ir â z a m katlolunup yerine silâhdar M e h m e t Paşa a Ve- ve şey h ü lislâ m z j r _j A ’z a m ve Şeyhülislâm A b d u l l a h Efendi

azil ve nefy olunup yerine Mirzazade şeyh

M e h m d Efendi b Şeyhülislâm. Hüdavendigâr-ı sabık mah-ı mez-

burun on sekizinci ahad günü * eylemiş idi. Ve Z ü 1 â 1 i Anadolu

Kazaskeri oldu, ba’dehu bu müjde haberi saat beşte iken mey­

danda olan zümre-i eşkiya’ya geldi. Azîm şad ü handan oldu­

lar. Hamd-i bî- hadd eylediler. Ertesi mah-ı mezburun ondoku-

zuncu isneyn günü d saat beşte iken vüzera ve ülema ve ocak

ağaları kanun-i kadîm üzere Saray-ı Hümayu-

. . na davet olunup herkes meratibince hâkipayıBİAT m erasim i . „ ^ ................... „ , î.,

devletlerine yuz şurup mübarek bad eylediler.

Ba’dehu Sadırazam-ı Asaf-perver Me h me t Pa­

şa eski vezir-i azamların sakin olduğu saray ve sair yeniçeri ve

cebeci ve topçu ve arabacı ve sipah ve silâhdar ve aşağı, bö­

lükler ve sadat biecmaihim Etmeydanından İstanbul kadısı Deli

İ b r a h i m efendi dahi maan gelüp yerli yerine karar edüp,

gayri Yeniçeri Ağası K e l Ağa, Yeniçeri Efendisi gelsün deyü

a) S. O. c. IV, s. 231. Kethüda Mehmet Paşa da denir-

b) S. O. e. IV , s. 228.

c) I . X . 1730.

d) 2 . X . 1730.

Page 53: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

ABDİ TARİHİ 43

âdem tayin edip efendi sabıkan Reisülküttab ve Baş muhase­

beci ve birkaç defa Yeniçeri Efendisi ve Defter Emini ve Mek-

tub-i Sadr-ı Ali olmuş hasılı Devlet-i Âliyede bir sadık ve bir

şey ile müttehem değil idi. Yüzü ak bir safderun âdem ol-

mağla Devlet-i Aliyyede kati çok menasıp görmüş idi. Vezir-i

azam tarafından meydana varsun deyü ferman sadır olmağla

imtisalen emr-i âli esb-i seba reftarına süvar olup meydana

geldi ve anda olan zorba ağaları ile bil-cümle görüşüp gayri

defterleri meydana gelsün dediler ve tashih bedergâh eyle­

meğe başladılar ve sipah ve silâhdar ve aşağı bölüklere müced-

deden serdengeçti ağaları ve yeniçeri ve cebeci ve topçu ve

arabacı ocaklarından dahi yüz kırk iki serden-o c a k J

d e ft e r le r İne geçti ağası ve yüz binden ziyade defterlerineö n Dne gelen âdemi tahrir eylemeğe ve emirlerden dahi bin-

YAZILIYORbaşı, yüzbaşı, üç bin üç yüz on dokuz nefer

sâdât kim her yüz nefere birer baş kim ana yüzbaşı tabir

olunur ve bu minval üzere otuz üç ağa dahi sadata nasb

olunup defterleri şeyh-i mezbure verdiler. Şeyh Efendi dahi

defteri eline alup manzurları oldukta, şimdi akşama karib oldu

ertesiyekalsundeyu defter-i mezburu redd edüp ertesi mah-ımez-

burun yirminci salı günü n Şeyh efendi kel-evvel Reisül-küttab 6

oldu. Ve zorbalar tarafından efendiliğe doksan dokuz zorba­

larından yine zorbalar yediyle yeniçeri başhalifeliğinden Yeniçeri

Efendisi olan meşhur Ve l i Efendinin c oğlu Em i n Me h me t

Efendi d dahi bu defa da ser halife-i yeniçeri bulunup ol dahi P a t ­

r o n a ve Mu s l ı kuvvetiyle merhum pederleri makamına kadem

basup Yeniçeri Efendisi olup gayri işlerinde cümle beraber bir

âdemin evinde kaç evlâdı varsa dişi-erkek ve ıyaline ve kar­

nında olan veled-i zinasına bile odasından birer esami tahrir

eyledikten sonra kendi dahi cümle ocaklarında tahrir olunmuş

kati çok âdem olmuştur. Gayri Beytülmali-i müslimini bu tarik­

le dahi yağma eylediler. Çünkim oda yeniçerileri odabaşıları

ve zabitanları bu ahvali bilür idi. Hemen sergi başına geleni

ekserine beş on kuruş verüp ve bir miktarın dahi senin esa-

fl) 3 . X . 1730.

b) Süleyman Efendi, Sefine tiir-Riiesa, s. 54 S- O. c. III, s. 79.

c) S. O. c. IV , s. 612.

d) S . O. c. I, s. 405.

Page 54: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

44 ABDİ TARİHİ

men yoktur diye bir ah edüp, her biri kâmüıan oldular ve

ağızlarında tad kaldı ve şehr-i İstanbul’da kati va^ir ev bastı­

lar haydut gibi, bu ise hiç bir vak’ada olmuş değildir. Ancak

bunların ekseri Arnavut ve Bulgar ve Çingene ve Ermeni olup

bu kıyafete kodular. Hak subhanehu ve taalâ hazretleri iki

cihan fahri seyyid ül-kevneyn, habib-i Huda, sened-i asfiya, mu-

hammedün il-Mustafa sallâllahu taâlâ aleyhi ve sellem hörme-

tine bu yola sülük edeni iki cihanda bednam ve rüsvay eyliye.

Kelâm-ı kadimi hörmetine an karib her birine bir türlü belâ-yi

azîm eyliye ve hazret-i Adem aleyh is-selâmdan hazret-i serveı-i

enbiya, resül-i kibriya, mahbub-i Huda a’ni bihi Muhammedün il-

Mustafa sall Allahu aleyhi ve sellem hazretlerine gelince, gelen

peygamberan-ı kiram salavât-ullâhi aleyhim ecma’în hörmetine

bir dahi lütf ü kereminden inayet ile ruy-ı zeminden böyle güm

rahlara ve anlara delil ve yar ve ağyar ve hemrah ve kafadar

olanları ya rab bel-âlemin izz ü celâlin hörmeti hakkı için vahda­

niyetin hakkı için esma ül-hüsna hakkı için, ruy-i zeminden bu

eşkiyaların vücud-i na-pâkleıin izale edüp rûy-i zemîn âyine-veş,

mekr ü şerlerinden pâk ve müberra eyle ve bir dahi ilâ âhir

iz-zaman bu misîllü eşkiyanın ümmet-i Muhammede yüzün

göstermiye, Hak taâlâ layıkların ihsan eyliye âmin bi-hürmet-i

seyyid ül-mürselin.

Biz yine gelelim eşkiya ahvalini alâ-kaderi ukulihim ayan

ve beyan eylemeye. Çünkim mesfurların gayri her şeyleri

tamam oldu. Yeniçeri efendisi ve baş halife ve sair şakirdan

bir araya gelüp leyi ü nehar tashih eyleyüp defterler beyaz

olmakta. El-ıyazü billâh söz ise eşhas ayakta. Birinin cevab-ı

na-puhtesi birine uymaz âlem hayrette. Ehl-i suk evli evde

dekâkîn ise fil-cümle sed olmuş. Emektar-ı Devlet-i Aliyye

olanlar ve ehl-i ırz inzivada ve mah-ı mezbu­

run yirminci sali gicesi “ kendüleri çırak edüpİSTANBUL’UN HALI, , 7-ı ı ■ „ ı . •

kul kethüdası eyledikleri M u s t a f a A ğay ıb pare

pâre edüp yerine Atpazarı kurbünde sakin ser-

had ağalarından M a h m u t Ağa c namında bir bi akl-i lâyakili

a) 3 . X . 1730.

b) S. O. c. IV , s. 424.

c) S. O. c IV , s. 327.

Page 55: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

götürüp ol gece saat beşte iken kul kethüdası nasb eylediler.

Gayr-i ruzlarda tashih gecelerde evler basup âlem perişan

ve yine mel’unlar ise mal almakta. m a h m u d e n k i l i ç Mah-ı mezburun yirmi üçüncü yevm-i cuma “

şevketlü, Mehabetlü Padişah-ı âlempenah Haz­

retleri mutad-ı kadim üzere kılıç kuşanmağa hazır olan vüzera

ve ülema ve meşayih ve ocak ağaları ve yeniçeri vesair

serdengeçti ağaları ve neferat ve sadat-ı kiram azim alay

ile hazret-i resul-i kibriyanın sancaktan hazret-i Eyyub-i

Ensari ilâ rahmeti rabb il-bari radıyallahu anh hazretlerinin

türbe-i şeriflerinde kılıç kuşanmağa âzim olacağına karib Di-

van-ı hümayun çavuş ağaları Bab-ı hümayundan beri feryad ve

nida ederek alay ortasından Sa’dabad’da köşkü

s a ’d a b a t k ö ş k - °^an bilsün ki şevketlü padişah hazretleri emr ü l e r İ y i k t i r i l i y o r ferman eylediler. Bugünden sonra üç güne dek

cümle mevcut olan köşk sahipleri, köşkleri

hedm edesiz,, deyü kol kol münadiler nida edüp “Sa’dâbâd üç

gün içinde harab oldu. Şevketlü padişah alay ile Edirnekapı-

smdan çıkıp Eyyub-i Ensariye gelüp nüzul edüp türbe-i şerifi

hem ziyaret eylediler ve hem kılıç kuşanıp iki saat miktarı eğ-

lenüp azîm dualar niyaz edüp hazret-i vacib ül-vücuttan me-

ded ü inayet ve tazarru ve naliş edüp istimdat talep eyledik­

ten sonra, yine esb-i saba-reftarlarına süvar ve alay ile Edir-

nekapısından girüp cennet-mekân firdevs-aşiyân cedd-i bü-

zürg varları merhum el-mağfur ilâ rahmeti rabb il-gafur

Ebülfeth Sultan M e h m e t Han-ı gazi Hazretleri

f a t i h t ö r b e s İ n i camî‘> şeriflerinde salâtı cumayı eda ve vâız z İ y a r e t efendinin nush u pendini can ü dilden tamamen

gûş eyledikten sonra saadetle varup ecdad-ı

izamı Sultan M e h m e t Han-ı Gazi Hazretlerinin türbe-i şe­

riflerin ziyaret edüp dua eyledikten sonra kanun-i kadim-i pa-

dişahî üzere cami-i şerif hüddamına ve türbe-i lâtif hüddamına

ihsan ü kerem edüp ba’dehu yine alay ile Saray-ı Hümayuna

avdet edüp ol gün fukaraya azîm kerem ü ihsan eylediler. Sa­

adetle çünkim Saray-ı Hümayuna teşriflerinde serdengeçti ağa­

larına in’am ve ihsanlar edüp her birini teselli-i hatır eylediler

ABDİ TARİHİ 45

a) 6 . X . 1730.

Page 56: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

46 ABDİ TARİHİ

ve yirmi dördüncü yevm-i sebt “ serdengeçtiSERDENGEÇTI J J . .. 6 Y

a ğ a l a r a v e se y - ağalarının her birine hıl at-ı rahıre ve yuz kırky İtlere ih s a n l a r donanmış mükemmel at ihsan eyledi ve sa-

v erilm esi , , . , , . , • ,dat-ı kiramın başbuğlarına on sekiz donanmış at

ve hil’at-i fâhire ve üç bin altın ihsan olunup eşkiya tarafından

seyyitlere Nakib olan Halep şehrinden bir fellâh, hokkabaz

kethüdası Harputlu bir nâ-haief idi. Çünkim Şevketlü Padişah

tarafından ihsan olunan üç bin altını getirüb Nakib ül-eşrafa

cümle huzurunda teslim olundu. Mezbur Nakibin dahi ancak

muradı, maksudu bu idi. Vasıl-ı meram oldu. Hemen altunu iki

eliyle tutup canı gibi koynuna pinhan eyledi. Ba’dehu Sadrazam-ı

Asaf-perver kapısından, padişah tarafından ihsan olunan atlara

suvar olunup azm-i meydan eylediler. Amma nakibin işi tamam

oldu, fakir iken malik-i dinar oldu. “Bana gayri nakabet gerek­

mez, her kim olursa olsun Huda-yi bîçun benim muradım hasıl

eyledi. Ancak bana bu eşhas elinden halâs ve bir tarafa can

atup kendimi pinhan ve bu bende mevcut olan altun ile ilâ

âhir ül-ömür zevk u sefa edüp hem canımı varta-i helâkten ha­

lâs ve hem gayri fakrden necat bulup ve bu

n a k îb ü leşra f in zorbalardan dahi felâh ile azade olurum,, deyüp k a ç m a si derdine deva, yaresine merhem fikrinde idi.

Hemen kalbine bu tulü’ eyledi kim, yolu üze­

rinde iki kapılı odalar var idi. Ol mahalle vakt-i mağrip karib

gelüp, çünkü İstanbul’da zümre-i eşkiya ayakta leyi ü nehar

evler basılup ümmet-i Muhammedin malı yağma olmakta idi. Bu

ecilden evler olsun, odalar olsun kapıları daim kapalı olmakla mez­

bur nakib çünki evvelden bunu bilir idi. Hemen fırsatı ganimet

addedüp terkini bu veçhile reva görmedi. Ol dem bir yürek

ağrısı kendinde zâhir edüp gûya ol mahalden birkaç adım

dahi atmak murad olunsa rüsva olacağı mukarrer suretli ken­

dinde bir telâş peyda edüp, attan inüp gûya odalarda ola. zu-

miyle arkasından kürkünü çıkarup içeriye girüp hemen can

atup öbür kapudan çıkıp kendüyi nabedid eyledi. Emirler ise

kapuda beklemekte vakt-i ışa’ karib oldu, herif yoktur. Emîr

çelebinin birisi gayri naçar olup edebhane kapısını açtı bir

azim odalardır. Bir âdeme sual eyledi kim, “Bunda bizim Nakip

a) 7 ■ X . 1730.

Page 57: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

ABDİ TARİHİ 47

nice oldu?,, dedikte “Ben nakip kimdir bilmem amma yarım saat

oldu, bir kara sakallı emir çelebi öbür kapıdan çıkıp gitti,,

dedikte anda hâzır olan emirlerin can başlarına sıçrayup ora­

dan nakibin evine geldiler, herif yok. Ahir-i kâr birkaç gün

mürur eyleyüp bir haber almadılar. Gayri birbirine düşüp be­

yinlerinde azim kavga edüp, âhir ellerinden halâs için Hazîne-i

hümayundan tekrar bahşişleri ihsan olundu ve kanun-ı kadim

üzere cülûs-ı hümayun vaki oldukta sadaka-i

cülus padişahîden ihsan ola gelen yeniçeri neferi ba-

b a h ş İş İ şına yirmi beşer kuruş bahşiş ve bir akça farkı

vesair ocaklara biner akça bahşiş ve beşer akça

farkı tamamen hesab olunup mah-ı mezburun yirmi altıncı “ yev­

m-i isneyn Hazîne-i hümayundan alınup Bab-ı hümayundan at

arabalarına tahmil olunup Süleymaniye kurbünde Ağakapusına

vesairlerin dahi ağalarına teslim olunup herkes bahşişlerini alup

Şevketlü Padişah-ı ruy-i zemin hazretlerinin izdiyadtı ömr ü

devletlerine ve irtifa-i rif’atlerine leyi ü nehar dua ile meşgul

oldular ve yine mah-ı mezburun yirmi dokuzuncu yevm-i hamiş 4

Şevketlü Padişah-ı âlem-penah Hazretlerinin taraf-ı devletlerinden

hatt-ı hümayun-ı şevket-mekrun sadır olup İstanbul kadısı İ fa­

ra h i m Efendi yedile gelüp Etmeydanı’nda feth ü kıraat olunup

mazmun-ı saadet-makrununda böyle buyurmuşlar kim “yeniçeri

ve cebeci ve arabacı ve sipah ve silâhdar ve-

çî^iRLARmf ı!o- sa*r kullarımın kanun üzre bahşişlerini sizlere zu p k iş l a l a r in a tamamen verdim. Ba’d el-yevm Etmeydanı’nda

d ö n m e le r i Q|a n ç a j ır j a r ı |;,ozup herkes odalı odasına girsün,,

deyu emr ü fermanları sadır olıcak cümlesi birden semina ve

eta’na deyüp hemen birden çadırların bozup herkes yerli yerine

gittiler. Amma çarşamba günü c ba’d el-asr Sadrazam-ı Asaf-per-

ver-i sabık İ b r a h i m Paşa’nın baş kapu kethüdası Kara M u s ­

t a f a ve mumcu Uzun Abd i ' y i meydanda pâre pâre eylediler

ve hatt-ı hümayun gelmezden evvel yevm-i hamiş cümlesi bir­

den Şeyhülislâm Efendi Hazretlerine varup Şevketlü Padişah-ı

âlem-penah Hazretlerinden havfe düşüp serdengeçti ağaları yir­

mişer nefer âdem ile her ağa odalarında kışlamak üzere ve

a) 9 . X . 1730.

b) 12 . X . 1730.

c) 11 . X . 1730.

Page 58: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

48 ABDİ TARİHİ

kendilerine Şevketlü Padişah tarafından bir zarar gelmemek

için İstanbul’da mevcut olan kadasker-i sabık ve halâ İstanbul

ve Edirneden mazul ülema hattiyle mümza hüccet-i şeriye olunup

a s İ l e r kend İle- Şevketlü Padişahımız Sultan M a h m u t Han Haz- RiNE d o k u n u lm a - retlerinin huzur-ı hümayununa arzolunup malu-

p a d İ ş a h t a n ^ e m U mat_1 hümayunları oldukta “Yedlerine ita olunan n a t İ s t iy o r hüccet-i şer’iyesi mucebince amel oluna,, deyü

hatt-ı hümayun keşide edüp İ b r a h i m Efendi getürüp yedle­

rine teslim eyledi ve ağalar dahi bu ahd ü misak üzerine

kavl-ü karar eylediler kim, içlerinden bir türlü fesad ü şekavet

zuhûr eder ise kendüleri ol müfsitleri ahz edüp bilâ-aman cezasın

zabitlerine verdireler ve gayri cumhur ile Paşakapusuna varup

Devlet-i Aliyye umuruna kaıışmıyalar bu dahi hüccet-i şer’iye

olunup sicill-i mahfuzuna kaydolundu ve serdengeçti ağaları

yedlerine verilen hatt-ı hümayun ile arâste olan hüccet-i şer’-

iyeyi umumen getürüp baş muhasebeye kaydeylediler. Minval-i

meşruh üzere iken emîrlere virilen atiyey-i padişahîyi nakib

olan alup firar eylemiş idi. Mukaddema aslı ile tahrir olunmuş­

tur. Bu ktyasda mezkûran emirlerin hem evleri zorba defterine

geçti, bednam oldukları yanlarına kaldı, emekleri hebaya mün-

kalib olduğundan birbirlerine düşüp kavgaya başladılar, gâh

Vezîr kapusuna, gâh Ağa kapusuna ve İstan-

m a h m u t ı. İn bul Efendi kapusuna varup gelmekte.

*KselâmliğÎA Şevketlü Hünkârımız Hazretleri gurre-i rebiül-

ahırın iptida cumasını " büyük valdesi Valide

Sultan Hazretlerinin Bahçekapusunda bina ve ihya buyurduk­

ları cami-i şerifte eda ba’dehu vâız efendinin pend ü nasayihini

âhir olunca can kulağıyle gûş edüp duadan sonra peder-i bü-

zürgvarı ve büyük pederleri merhum el-mağfur cennet-mekân-ı

firdevs-aşiyân Sultan M e h m e d han gazi ibn-i İ b r a h i m

Han ve pederleri merhum el mağfur Sultan M u s t a f a han gazi

ibn-i sultan Me h me t han gazi ibn-i Sultan İ b r a h i m Han

rahimehum ullahı taalâ aleyhim ecmain ve valide-i kebîreleri Sul-

tanicihan Hazretlerinin türbe-i şeriflerini ziyaret edüp ba’dehu

fukaraya ihsan ederek saray-ı hümayuna avdet eylediler. Amma

emirler mah-ı rebiülahırın ikinci yevm-i sebt b birkaç tanesi bi­

ci) 13 . X . 1730.

b) 14. X . 1730.

Page 59: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

ABDİ TARİHİ 49

edeblik edüp bedestan önünde evvel eyledikleri şakavet gibi

bir iki yerden feryad edüp dükkânları ve Bedesteni kapayın

deyu nida edicek hemen ehl-i suk bu muhiş avazı gûş edicek

urup ve tutup baş göz pâre pâre olmuş ve birisinin de canı

çıkmış cümlesini Ağa kapusuna götürüp zuhûr eden macerayı

cümle Yeniçeri ağası kel M e h m e t Ağa’ya ıyan ve şerh ü be­

yan eylediler. Malûmu olucak mahbus olunup akşamısı cezaları

z o r b a l iğ in v e verüdi. Amma iki gün mukaddem A 1 i usta a s a y İş s İz l İğ İn namında bir pelit ales-seher gümrüğe varup

a l ^ a ğ a 'nin Sandık Emini Ağa’ya birkaç yumruk vurup ve g ü m r ü ğ ü ba sm a si yakasından kapup yere vurup önünde olan

mirî sandığını şikest ve içinde müctemi olan mîrî akçayı gasb

ve semmur kürkü ve gümrük emini İ v a z Me h me t Ağa’mn a

kethüdasının bir pâk mükemmel atını ve iki serv-kad on üç

on dört yaşında devlet külâhı başında kiraz dudaklı, dürdane

dişli, sırma saçlı, ahu gözlü gürcü gulâmını dahi cebren ve

kahren alup olduğu makama götürdü. Gümrükte olan bunca

âdemlerden bir âdem bulunmadı ki, dört beş nefer köpeğe

oşt diye. Bu ahvali P a t r o n a H a l i l ve Mus l i ve Ç ı ­

n a r A h m e d’in malûmları oldukta, Ağa kapusuna varup

gümrüğü kim varup garet eylemiş diye sual eyledikte, meğer

A 1 i usta anda hazır imiş. Demiş kim, ben varup aldım evvel­

den gümrük emini M e h m e t Ağa’ya garazım vardı. İcray-ı

garaz eyledim, dedikte amma şimdi gümrük emini Y e ğ e n

Me h me t Ağa b değildir dedikte, “Ey bundan muradınız nedir ?

Eğer alınan eşya içinse cümlesi mevcut, zayi olmuş bir şey

yoktur. Hemen şimdi irsal edelim varup teslim eylesin,, dedikte

anda hazır olanlar böyle cevap eylediler kim, “Dahi biz üç gün

olmadı hüccet verdik. Bir türlü şimden gerü bizim tarafımız­

dan ev basılmaya ve Sadırazam ve Defterdar ve Şeyhülislâm

kapılarına varup üzerimize lâzım olmıyan yolsuz şey için el­

bette şu şöyle olsun bu böyle olsun deyü ibram olmamak üze­

rine ve âdem gönderip bir kimseden akça istememek için.

Eğer içimizden birisi bu nizama muhalif işte veyahut bir nâ-

hemvar hareket ederlerse alız olunup cezası her ne ise vermek­

tir. Sen ise aklı başında âdem olasın, böyle işte bulunmak rnü-

a) S. O . c. III, s. 607.

b) S . O ,c. IV, s. 234.

Abdi Tarihi, F : 4

Page 60: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

50 ABDİ TARİHİ

nasip midir?,, Hele beyinlerinde çok söz oldu ve kürk ve akçayı

ol saat irsal eyledi. Ancak gulâm-ı bî-nazirleri vermedi, hemen

gayri andan konağına gelüp tedarikini her ne ise görüp ve

kararı firara tebdil eyleyüp nâ-bud ve nâ-peyda oldu. Bir dahi

İstanbul’da durmadı ve mah-ı mezburun üçüncü yevm-i ahad "

çarsularda ve sokaklarda ve pazarlarda ve ma

a ğ a l a r sö zd e halle aralarında münadiler nida ederdi kim, her

etmek İstİyotlar tellâl yanında bir serdengeçti ağası, yanında beş on nefer bile münadiler böyle nida ederler

kim “Serdengeçti ağalan tarafından kimse nâ-hak yere döğerse,

cebren ve kahren dükkândan ve evden ve elinden bir şey

alursa veya kendi için akça talep eder ve şey isterse, zinhar

be zinhar bir şey vermiyesiz. Eğer alur ise alsun,, deyü ol gün

akşama dek sokak sokak feryad ü figan ederlerdi. Amma bu

ne ahvaldir kim, ruzlarda bu surette gûya bir sofi dindar öm­

ründe haram ekleylememiş bir şehzade ve. asilzade yollu, şep~

lerde ise hâydud gibi evler basup nice ümmet-i Muhammedi

bâd-be-dest ve müflis edüp türlü türlü eziyet ederlerdi ve yine

inkâr eylemek bir şey değildir. Yanlarında şerlerinden Allâh

hıfz eyliye ve hüdavendigâr*ı sabık Sultan

ah m e t m. ün A h m e t Han Hazretleri Ayasofya-yı kebir şeyhi b e d d u a s i İ s p i r i z ad e Efendi’ye ve Z ül â 1 i Efendi’ye azim

beddua eylemiş. Hikmet-i Huda kabul olup mah-ı

rebiülahırın gurresi yevm-i cuma b bi-emrillâhi taalâ dar-ı fe­

nadan mülk-i bakaya azimet eyledi. Rahmet-ullahi aleyh ve

sonra iki haftaya varmadı evlâd u ıyali cümle rihlet-i baka

edüp evi kapandı ve Z ü 1 â 1 i dahi zorbalar defterine kaydolup

âhir ül-ömür bend-i selâsil ü aglâl oldu. Hak bu kim padişah

bedduası âdemi suya boğar. İşte Z ü 1 â 1 i şahidimizdir. Yahut

bin yüz on beş c zorbalarında inkisaı-ı padişahî ile ahval-i peri­

şanları nice oldu. Bir akçaya muhtaç olan sahib-i dinar olmuş

ağzile göklere demir püfküren bi hâya şehbaz ve dilâveran bir

kaç ay içinde muzmahil ve cümlesi sür’at ederek dar-ı bakaya

biribiri akabince sefer edüp ömür deferleri dürüldü, lillah il-

hamdu vel-minne, âlem şerr ü şurlarından emin olup herkes

a) 15 . X . 1730.

b) 13 . X . 1730.

c) 1703 Edirne V ak ’ası.

Page 61: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

ABDİ TARİHİ 51

zevk u safasında oldular. Bu esnada birkaç kere dahi Sultan

Ba y a z ı d - ı Veli Hazretlerinin cami-i şerifinde Nişancı İ s m a i l

Paşa vakası" , saniyen Böğürdlenli, Mengenli K a r a M u s t a f a

Paşa vakası,'’ def’a-ı salisede suhteler cumhuru1 Hak subhanehu

ve taalâ Hazretlerinin lûtuflarile dahi ayaklanmadan cezalanup

cezalan her ne ise buldular. Bu siyakta işte olan adamların bir

veçhile helâsı mümkin değildir. Elbette belâsın bulur.

hayatin sözde y^ne greldim sadedimize, mah-ı mezburun

İntİzamini beşinci salı günü d gerek eski neferata ve teka-

soygunculuğun ve müceddeden tashih bedergâh olan ne-

dev am i ferata ikişer kist mevacib hazîne-i hümayundan

ihraç olunup verildi. İşbu bin yüz kırk üç senesi mah-ı rebiül-

evvelinin on beşinci yevm-i hamiş dördüncü saatte zuhûr eden

kavga mah-ı mezburun yirmi dokuzuncu günü e âhir olup on

beşinci yevm-i hamiş bağlı olan dekâkin küşade ve yevm-i

sebt f Bedesten dahi açılup mezat oldu. Amma mezburan eşkiya

serdengeçti ağaları ortalara, kışlaya girüp amma küşade olan

bayrakları sarmadılar. Sair ocaklar sardılar ve Mu s l ı , Yeni­

çeri Ağası’na kethüda oldu ve P a t r o n a H a l i l Şahzade ca­

mii kurbünde cinni Kuı toğlunun evine girdi. Vesair yeniçeri

serdengeçti ağalan evlere ve hanlara ve bazısı yeniçeri odala­

rında oda döşeyüp oturdular ve amma yine kendü hallerinde

olmayup her nerede maldar âdem var ise âdem gönderüp akça

alup zulümden ve cevirden ehl-i İstanbul hayrette kaldı. Eşki­

ya ise evler basup haydut gibi halkı bahaya kestiler. Leyi ü

nehar rahat kalmadı. Âlem perişan oldu. Sabıka merhum Def­

terdar İ b r a h i m g Efendi’nin Şahzade cami-i şerifi kurbünde

müceddeden bina eylediği sarayı halâ Defterdar A 1 i Beğ h m î­

rîden almış idi. Ve göçüp içinde oturur idi. Mezbur P a t r o n a

H a l i l birgün hemaıı bedihi kalkup defterdar A 1 i Beğin evi-

a)1687 de Mehmet IV . ün ha l’iyle neticelenen isyan sergerdelerinin tedibi.

b) 1622 de Fatih Cm ii vak’asında bir çok ulama ile kabahatsiz in ­

sanları öldürten ve o tarihte Yeniçeri ağası bulunan Kara Mustafa pa-

şa’nın 1627 de öldürülmesi.

c) 1622 Fatih Cam ii vak’ası.

d) 18. X. 1730.

e) 12. X . 1730.

f ) 30. IX. 1730. cumartesi.

g ) S . O. C. I, s. 126.

h) İzzet A li Bey, S. O. c. III, s. 455.

Page 62: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

52 ABDİ TARİHİ

ne varup, iptida sual eder kim “Senin bundan gayri dahi evin

var mıdır?,, Anlar dahi cevap verdiler kim var-

p a t r o n a AKLINA dır- “Ya bu evi niÇün aldın,, dedikte, cavab-ı GELENİ y a p iy o r şafi vermişler kim bu ev benim değildir, halâ

mîrînindir. “Öyle ise bu ev bana lâzımdır, bu­

günden sonra çıkıp evine gidesin. Bir girsem gerektir. Ancak

odaların döşemesin kaldırma,, deyü tenbih-i şedit eyleyicek,

Defterdar dahi hemen ol dem kethüdası O s m a n Ağa’ya em­

rederler. Yarın seherî bundan göçüp tahliye idesin, ertesi boşa

dup evi halî kodular. Ancak gelüp girmedi, öylece halî kaldı.

Yine bir gün Tebriz’de sabık Erdebil muhafızı Boşnak R ü s ­

tem P a ş a " Tebriz’den gelüp Asitane-i saadette olduğunu ha­

ber alup ol mezburu varup hanesinden çıkarup odalara götü­

rüp “Biz seni Vezîr-i A ’zam ederiz elbette,, deyü ibram ve ilhah

edüp, ol dahi “Pâre pâre eyleseniz dahi kabul eylemem,, deyü,

“ancak taşrada bir mevacib olur ise razi ve sizlere niyaz ede-

p a t r o n a r*m” diyicek hemen ol saat odalardan önüne k a r a m a n a v a l İ, düşüp, alay ile Kapuya getürüp sadırazam-ı

^uum a^an^ Asaf-perver M e h m e t Paşa Hazretlerine ni- t a y İn ett İr İy o r yaz edüp vezaret ile eyalet-i Karaman

ve Revan tarafına serdar olmak üzere Rikâb-ı Humayu-

na telhis olunup mucebince ihsan-i hümayun mazmunu

hatt-ı şerif sadır olup ol gün kürk geyüp takım ile yine

ser-eşkiya önünce götürüp konağına kodular. Birkaç gün

içinde tedarükin görüp azm-i maksud eyledi ve yine bir gün

Etmeydanı kasab kâfirlerinden bir kasabı b yanlarına alup el­

bette bunu dahi Buğdan Beği idesin deyü Sadırazam-ı Asaf-

perver Me h me t Paşa’dan kaftan giydirilüp Buğdan Beği ol­

dular. Gayri tevcihatı anlar etmeğe başladılar ve bundan mu­

kaddem sabıka Kırım Hanı olan K a p l a n G i r a y Han c için

bir miktar söz olmuş gibi ve halâ han olan M e n g i l i G i r a y

Han’dan Tatar tayifesi hoşnut olmayup zulmü gayet çoktur de­

yü azil, yerine Buısada olan K a p l a n G i r a y ’ın Han ol­

ması beynennas bunlar tarafından olmak üzere şuyû bulmuş idi.

а) S . O . c. II, s. 378.

б) Snbhi Tarih i, s. 16.

c) S. O. C. IV , S . 53.

d) M engili G iray II. S. O. e. IV , s. 517.

Page 63: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

ABDİ TARİHİ 53

Taraf-ı devletten âdem irsal olunup Asitane-i saadete davet

olunup mah-ı rebiülâhırın yirmi beşinci yevmi isneyn “ gelüp

hıl’at-i fâhire geyüp saadetle Han oldular. Gayr; bu zorbaların

vücud-ı nâ-pakleri şehr-i İstanbul’dan bir tarik

t a d a n Lk a l d ir !l . kalkup pâk olması tedarikine başladılar. m asin a k a r a r iptida merhum Köprülüzade N u m a n Paşa 6

v e r İl İy o r Hazretlerinin kethüdası o esnada Mısır-ı Kahire

muhafızı Köprülüzade A b d u l l a h Paşa c Hazretlerinin ve an­

dan evvel sadırazam-ı Asaf-perver-i sabık Kalaylı M e h m e t

Paşa d Hazretlerine dahi Ciddede merhum olucak kethüdası ol­

muş idi. Ba’dehu A b d u l l a h Paşa’ya kethüda olup bu vaka­

dan mukaddem taraf-ı devlete gelür iken, vak’a dahi zuhûr

edüp birkaç gün Boğaz hisarlarında ikamet, ba’dehu devlete

gelmiş bir âkil ve dânâ ve işgüzar olmakla getürüp şevketlü

padişahımız kendüyı kapucular kethüdası eyledi.' Gayri bunca

zamandır M e h m e t paşa ve A b d u l l a h paşa hazretlerinin

Mısır-ı Kahirede hidmetinde olup bunca kavgalar ve zorbalar

def ü ref’inde bulunup bu hususta kemale ermiş bir âdem ol­

duğu hod cümle nasın malûmu olup, Han Hazretleri Sadrıazam-ı

Asaf-perver silâhdar Mehmet Paşa Hazretleri, Şeyhülislâm Efen­

di f fil-cümle meşveret edüp el altından ocakları dahi yakalayıp,

gördüler anlarda âciz kalmıştı. Ehl-i suk ise kezalik dahi bu

mertebe şakavet bir vakitte olmuş değil, gayri herkesin canına

geçti. Hattâ mah-ı rebiülâhırın altıncı yevm-i Çarşanba * Eski

ve Yeni Odaların odabaşıları ve ihtiyarlan cümle Yeni Odalarda

olan Orta Camiine cem’ olup şekavet üzere olanların def-i ma­

zarratları için kati ihtimam olunmak üzerimize vacib oldu deyü

bir araya gelüp müşavere etmek için cami-i şerife cem’ olup

odalarda sakin olan bayrak ağalarından beş altı ağayı cami-i

şerife davet edüp cümlesi hazır olduktan sonra mezbur oda

başılar mezkûr ağayı mihrab önüne oturtup kendüleri önlerini

a) 7 . X . 1730.

b) S . O . c. IV, s. 568.

c) S . O . c. III, s, 376.

d) Kayseriyeli olacak. S. O. c. IV , s. 223.

e) Kabakulak İbrahim Paşa, S. O. c. 1, s. 128.

/ ) Mirzazade Şeyh Mehmet Efendi.

S ) 19 . X . 1730.

Page 64: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

54 ABDİ TARİHİ

ihata edüp ve cami-i şerif kapılarını dahi mesdud edüp alâti

harpli karakullukçulardan ve başlarına döner yoldaşlar ile mu­

hafaza ettirdiler. Bu ahvale derun’i camide bulunan ağalar vakıf

olucak can başlarına sıçrayup, el altından P a t r o n a H a l i l ’e

haber saldılar ki iş işten geçti. İmdadımıza gelüp yetişesiz

deyü haber vardıkta, ol dahi derakap yanma yirmi kadar haseki

eşhaslarını pür silâh alup alel-acele cami-i mezkûra geldi. Ka­

çan ki bunları cümle bir yerde gördü, gayri naçar bunlara ce­

vap eyledi kim, bu cemiyet bu müşavere nedir ayıb değil midir

dedikte hemen içlerinde aslı Bosnevî odabaşı P a t r o n a ’ya de­

miş kim, “ Bre asılacak, bu meşveret sizler içindir, sizler yol­

daş mısınız, yoksa haydut musunuz? İptida bunu bize şafi tezcek

cevap ver„ diyicek hemen P a t r o n a Ha l i l , gayri ahval

nice olacaktır fehm eyledi ve odabaşı ağalara, kendilerine sa­

hip olalar deyü yavaş yavaş dedi kim, “Odabaşılar ve ihtiyar­

lar, bizler sizin yoldaşınız olduğumuzda ne şüpheniz vardır,

imdi öyle ise siz yeniçeri olasız da Paşa kapusunda ve Ağa

kapusunda her gün niçün vuarup umûr-ı padişahîde şöyle ol­

sun dersiz. Bundan sonra eğer yoldaşımız iseniz herkes odası­

na gelsün ve bir dahi umûr-ı mühimmeye karışmak olmaz ve

eğer sözümüz ısga olunmaz ise bizler dahi işimiz bilürüz „ de­

yüp mezkûr eşkıyalara cevap vermişler anlar dahi başlarına

geleceği fehm edüp odalarına itibar eylemişler.

y o i^ ed^lm esİ Lâkin yine her gün bir türlü işten fariğ olma'

k a r a r in in tatbİ-dılar amma, bu esnada ve Rumeli Valisi Vezîr-i k İne g e ç İl İy o r m ü ice rrem A b d u l l a h Paşa 0 hazretlerini Asi-

tane-i saadete davet ve sabıka Kaptan Paşa C a n ı m H o -

cay'ı ‘ da davete âdem tayin olunmuştu ve Istanköyde menfi

sabık Yeniçeri Ağası H ü s e y i n Paşa’ya 1 bu tarafda ise gayri

Han Hazretleri zorbalar def’ine gayet ihtimam edüp karındaşı

merhum D e v l e t g i r a y d Han Hazretlerinin mataracı başılığın-

dan çırağ olup on yedinci bölükte çorbacı olan pehlivan Ha-

1 i 1 Ağa’yı e getürüp bu ahvali müzakere edüp, nice etmek mü-

a ) Muhsinzade, S. O. c. IV, s. 379.

b) S . O, C. IV, 9. 230.

c) S. O. c. IV , s. 776?

d) Devletgiray III. S. O. c. II, s. 341.

e) S. O. c. II, s. 293.

Page 65: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

ABDİ TARİHİ 55

nasip ola ki mezkûıan eşkiyalar bu tarikle bu müşavereden

haberdar olmıyalar da bir tarik-i eshel üzerine cezaların bula-

lar. Ve içlerinde ocaklardan fil-cümle padişah tarafından bu zor­

baların işini tamam etmekle bir er ve bahadır ve işgüzar ve

umûr-dîde ve nice böyle kavgadan geri kalmış ve ömür sür­

müş âdem ile meşveret eylemek lâzımdır. Bu eşhasın def’ini

böyle münasib gördüler kim, yeniçeri ve cebeci ve topçu ve

arabacı ve tersaneli ve sipah ve silâhdar ve aşağı bölükler

vesair ağalar ve nişancılardan bazı sâdik ul-kavl ve bahadır

âdemler hazır edeler de ve mezkûrları bir müşavere için Sa­

rayı Hümayuna davet edüp bu esnada kaydını göreler. Çün-

kim Han Hazretleri pehlivan H a l i l Ağa ile ahvali meşveret

eyledi ve kendüye bir kafadar âdem lâzım, on yedi bölüğün

bundan akdem sefer-i hümayunda böyle serdengeçti ağaların­

dan Deli H a ş a n ve serhad ağalarından Haseki A b d u r ­

r a h m a n Ağa ve sair buna kıyas âdemler ile birkaç gün

meşveret olunup sözlerini bir araya koyup gayri iş görmeğe

mübaşeret olundu. İptida bunlar bir mahalle gelmeğe muhtaç ol­

makla anın kolayını bulup evvelâ İran tarafından Acem şahı Şah

T ah ma s b asakiı-i vafire cem’ edüp bizim ile kıtal emr-i mukar­

rerdir deyü Acem serhaddinde olan vüzeradan bu ahvali ta-

raf-ı Devlet-i Aliyyeye ilâm ve haberdar edüp encam-ı kârın

ve bu Acem kavmi saire kıyas olmadığı ekser-i nasa malûm­

dur. Bu elbette azim tedarike muhtaçdır deyü vezirlerden mek­

tuplar geldiği nas beyninde tevatür ve şöhret bulup gayri bu

hususa nizam vermek cümleye lâzım ve tedariki cümleden

akdem olmakla cabeca Sadrazam-ı Asaf-perver huzurunda bu

ahvala dair bi-tarik il-müşavere ve müzakere olunur idi. İran tara­

fına kel-evvel serdarlar mı gide veyahut Sadrazam-ı Asaf-perver

Hazretleri veyahut Şevketlü padişah-ı âlem-penah Hazretleri bi-

nefsihi kendüleri mi sefer edeler? Bu hususu kati vafir meş­

veret edüp âhir-i kâr çünkim serdengeçti ağa-

pa t r o n a d e k larını P a t r o n a H a l i l ve Mus l i bu hususta

çağriliyor olmağa muhtaç idi. Ol ecilden birkaç güntehir olundu ol dem C a n ı m H o c a geldi ve

Kapudan paşalık ihsan olunup Üsküdar’a geçti. Mah-ı rebiül-

evvelin onuncu günü yevm-i çarşanba a hil’atı fahire geydi ve

a) Rebiülâhır olacak. 23 . X . 1730.

Page 66: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

56 ABDİ TARİHİ

Rumeli’den Muhsinzade Vezir-i mükerrem A b d u l l a h Paşa’yı

İstanbul’a götürmüşler idi ve Yeniçeri ağalığına Vezir-i muhte­

rem H a ş a n Paşayı tayin etmek üzere âdem gitmiş idi. Ancak

A b d u 111 a h Paşa Hazretleri yevm-i çarşanba gelüp dahili İstan­

bul olmuş idi. Mah-ı mezburun on birinci yevm-i hamiş a Saray-ı

Hümayunda meşveret olmak üzere tedarük görülüp yeniçeri

ocağından on yedi pehlivan, H a l i l Ağa ve on yediden Deli

H ü s e y i n ve haseki A b d u r r a h m a n Ağa ve Kaptan Paşa

ve beş yüz miktarı bostancı vesair hasekiler enderun ağaları ve

rikâp ağaları ve Sadırazam-ı Asaf-perver Me h me t Paşa ve Ta­

tar Hanı Hazretleri ve Şeyhülislâm ve Kadıaskerler vesair ulema

davet olunup yevm-i mezburda meşveret bahanesiyle cümle

anda hazır bulunan zorbaların cezaları verilüp vücud-ı nâpâk-

leri ruy-i zeminden giderülüp âlem pâk olmak için murad

olundu. Ancak yevm-i hamiş cümle davet olunup geldiler. Fit­

neyi mucip olan mel’un-ı sermedi P a t r o n a H a l i l Ağa gel­

medi, gördüler kim ol kâfir yoktur ol gün ıef'-i meclis olunup

H a l i l Ağa olmadıkça olmaz deyüp sebt günü 4 yine bu ma­

halde cem' olunup bu umûr-ı mühimmeyi cümlemiz birden

nizam verelim deyüp ref’-i meclis eylediler ve mah-ı mezburun

on üçüncü yevm-i cumartesi yine kel-evvel müşavere olduğu

vech üzere Saray-ı Hümayuna cem’ olunup gayri eşkiyaların

dahi defter-i ömürleri tamam ve müddet-i mel’anetleri âhir ol­

muş idi. Hemen o gün davete icabet edüp Saray-ı Hümayuna

azimet edüp kol kol varmada ve asla bu ahvali beş on başta

olan devletlilerden gayri kimse bilmez ve amma birkaç kav­

linde sadık kimsede bu minval üzere nakledildi kim İstanbul

kadısı Deli İ b r a h i m Efendi’nin bab naibi K u d s i z â d e b u

esarari ol gün seheri haber alur. Ol saat P a t r o n a H a l i l

Ağa’ya bu mazmunda bir tezkere inşa eder kim “Benim devletlü

Ağa Efendim Sultanım, tezkeremiz sana vuslünde zinhar be zin­

har Saray-ı Hümayuna gitmiyesiz. Yine bir bahane edüp kala­

sız. Zira meşveretler gayridir, bugün cümleniz tu'me-i şemşir

oluı suz,, deyü hatmi kelâm eylemiş. Bir sadık hidmetkârınader kim

şu kâğıdı buradan şimdi hızlıca Ağa Kapusuna var, bunu he-

а) 24 . X . 1730 perşembe.

б) 26 . X . 1730, cumartesi.

Page 67: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

ABDİ TARİHİ 57

men kendü elinle P a t r o n a Ağa’ya ver, eğer kapudan kalkup

Sadırazam-ı Asaf-perver kapusuna gitmişler ise hemen sen dahi

Paşa Kapusuna var anda bunu ver, eğer Saray-ı hümayuna git­

miş ise sa’y eyle, Orta Kapıdan içeri dahil-i saray olmadan ev­

vel bu tezkereyi H a l i l Ağa’ya verirsen kati çok ihsan eder,

göreyim seni „ dimiş mezbur çukadar dahi oradan Ağa kapu­

suna gelüp, gitmişler.. Sadırazam-ı Asaf-perver kapusuna gelir

gitmiş, hemen sür’at ve şitap edüp Bab-ı hümayundan içeri

can atup Hastalar Kapusu önünde P a t r o n a H a l i l ile İs­

tanbul kadısı Deli İ b r a h i m at başı beraber gider iken çu­

kadar getürüp mahut tezkereyi P a t r o n a H a l i l Ağa’nın ye­

dine verüp ve efendisinin selâmını tebliğ eder P a t r o n a

dahi tezkireyi alup cebine kor. Deli İ b r a h i m sual eder kim

bu tezkere kimdendir. Derler kim senin naibin Ku t s i z a d e ­

nindir dedikte, getir göreyim demiş. P a t r o n a cevaben de­

miş kim ne göresiz, bellidir ol dahi bir paye ister. Hele şimdi

bu işi evvel bir surete koyalım da ba’dehu ol dahi vücut bu­

lur, dedikte elbette getir görelim dedikçe ol dahi vermemiş,

Kati vafir ibram eylemiş çare olmamış çünkim ömürleri tomarı

dürülmüş ve Hak subhanehu ve taalâ Hazretleri gayri belâların

vermiş. Gözleri kör, kulakları sağır olur, eğer Deli İ b r a h i m

ol tezkereyi okuyup vakıf-ı esrar olaydı ahval gayet fena olur­

du. Eğer bu ahval sahih ise el-uhdetü aler-ravi hele eşkiyay-ı

mezkûreden cümle matlûp olanların ekseri Saray-ı Hümayuna

girüp ve atlarından inüp Orta Kapıdan içeri girüp ol mahalde

karar eylediler. Ba’dehu Sadırazam-ı Asaf-perver ve Şeyhülislâm

ve Tatar Hanı Hazretleri ve Kaptan Paşa ve A b d u l l a h Paşa

ve A l i Efendiler ve Rikâp Ağa’ları vesair ocak ağalan huzur-ı

padişahîye davet olunup zorbalardan dahi Yeniçeri Ağası kel

Me h me t Ağa ve sersekbanan urlu M u r t a z a Ağa ve kul

kethüdası Mu s l ı ve zorba başı P a t r o n a Ha l i l ağa bun­

lar ile ma’an huzur-ı padişahîde Acem seferi müşaveresine öy­

lece girdi. Kusur kalan serdengeçti ağaları anda kalup bunlar

çünkim cümle bir araya gelüp meşveret eyler iken padişah-ı

âlempenah hazretlerinin taraf-ı devletlerinden Han Hazretleri ve

Şeyhülislâm davet olunup bunlar kim ol meclisten kalkup pa­

dişah huzuruna vardıkta hemen pehlivan H a l i l Ağa’ya şev-

ketlü padişah-ı âlem-penah efendimiz hazretleri tarafından emr

Page 68: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

58 ABDİ TARİHİ

ü fermanları câri olduğu saat çünkim evvelden hazır ve ama­

de idi. Zorbaların olduğu meclise gelüp böyle-

ihtİlâlİn ce hitab eyledi kim “ Nice oldu ol kâfir Pat-ELEBAŞILARl J

cezalandiriliyor na,ı o gâvur Patrona „ dedikte mesfur Arnabut

dahi “ Ne yabana söyler bu âdem? „ deyince bir

kaç yerinden vurup mecruh, âhir-i kâr köpek gibi tepeledi.

M u s 11 çünkim bu ahvali gördü hemen kürkünü başına çeküp

yüz üstüne kapandı. Anın dahi kaydını gördüler ve yeniçeri

ağasını kaptan paşa bir Cezayir palasile sefere yolladı ve

taşrada olan serdengeçti ağalarını gayri birer birer sefer mu­

karrerdir deyü kapıdan içeri alup hil’at-i fâhire ilbas olunacak

deyü aldıkça menzil ile âhirete yolladılar. Çak kim taşra­

da olan eşhas haberdar olıcak ba’dehu pusuda tersaneli

ve cebeci ve topçu ve itaat üzere olan yeniçeri ve

bostancı birden üzerlerine aç kurt gibi üşüp azim kı­

tal ve cenk ve cidal olup çünkü mukaddema kapular

bağlı idi, bir yer yok idi kim zorbalar firar ede. O l mahal

açılup bakî kalan karar-ı firara tebdil edüp kendilerin pinhan

etmekte ve taıaf-ı padişahîden bedesten ve çarşularda müna-

diler nida etmekte kim Padişah-ı zill-ullah Hazretleri lillah il-

hamdü vel-minne tuğyan eden bagi zorbaları fil-cümle tu’me-i

şemşir eyledi. Her kim dükkânını kapar ise bilâ-aman dükkânı

önüne salb olunur. Emr-i padişahî budur ki eğer şakî bâğîler-

den çarşu pazar arasında ve eğer mahallelerde var ise cümle­

sin tutup Ağa Kapusuna getiresiz ve Saray-ı Hümayunda katlo-

lunan kel ağayı ve M u s l ı ve P a t r o n a H a l i l ’in lâşe-i mur­

darlarını öküz arabası ile Bab-ı hümayunda taşrada ma-tekad-

demden beri gazab-ı padişahî ile ser-i kat’ olunan âdemlerin

yerine konulup cümle nas gelüp temaşa edüp hamd-i bi-çün

edüp, Şevketli Padişah-ı Alem-penah Hazretlerinin izdiyad-ı ömr ü

devletleri ve her bâr hain-i din ü devlet olan bâgîlerin böylece

hor ve hakir olalar amma içerüde Anadolu kazaskeri Z ü 1 â 1 i

M u s t a f a efendi " ile Deli İ b r a h i m , sekbandan M u r t a z a ile

Çavuş başı D e r v i ş M e h m e t Ağa’yı ol saat fırına kaldırıp

D e r v i ş M e h m e t A ğa ’dan gayrisini nefiy ve D e r v i ş M e h ­

m e t Ağa kati olundu ve M u h s i n z a d e A b d u l l a h Paşa

a) Bu zatın adı Haşan dır. S. O. c. II, s. 151, ilave li Esmar ü tmTem

varih , s. 185 ve 199.

Page 69: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

ABDİ TARİHİ 59

Hazretlerine yeniçeri ağalığı ihsan ve pehlivan H a l i l Ağa’ya

kul kethüdalığı ve haseki A b d u r r a h m a n Ağa’ya sekbanan

başılığı, Deli H ü s e y i n Ağa'ya on yedi bölük ile çorbacı olup

ve Samsuni başı sabıka muhzır olan Gürcü İ s ma i l Ağa “ sek-

suni hemen Saray-ı Hümayundan kol ile çıkup şehr-i İstanbul

içinde gayri çak akşama dek anı anda bunu bunda tutup kat-

leylemekten ve ol gece yine dört tarafa kollar tayin olunup

sabahlara dek gezmede hele bir tarafın başlayup gayri zorba­

lar firara başladılar. Bunlar da yine tama-ı hame düşüp ele

gireni tıraşa başladılar. Bu esnada ser bevvabın-i şehriyârı

İ b r a h i m Ağa’y ıb Şevketlü Padişah-ı âlem-penah Hazretleri ve-

zaretle çırağ buyurdular. Ve Sadırazamı Asaf-perver İ b r a h i m

Paşa c Hazretleriyle Han-ı âlî şan Hazretleri bir miktar mabeyn

olup İstanbulda gayri meks olunması kendülerine münasip gel-

meyüp yollamak sevdasına düştüler. Han hazretlerinin muradı

ise vafirce eğlenmek idi, nice eyledi âhir-i kâr Şevketlü Padi-

şah-ı âlem-penah Hazretlerine dedi kim “Han Hazretleri efendi­

mizden izin talep eder gayri Kırıma,, dedikte mehabetlü Padi-

şah-ı âlem-penah Hazretleri dahi “Kendüleri bilir her ne kadar

isterse o kadar otursunlar. Eğer muratları gitmek ise kendüle-

rin tedariklerin görüp müstevfa Allâh selâmet veısun,, dedikte

Sadırazam-ı Asaf-perver Hazretlerinin ise bu ahvalin böylece

olması canına minnet ki ve kendüye selâmet tarafını bunu

fehmederdi. Hemen sarayına gelüp ve Han hazretlerine âdem

gönderüp inşâ’Allahu taalâ yevm-i isneyn d alaydır dedikte “Ne

çare pek güzel,, deyüp ol gün padişaha götürüp kanun-ı

kadîm üzere kendülerine ihsan olunmak oldu ve bir mü­

kemmel alay ile çıkarup Davutpaşa’da yemeklik olup hattâ ol

gün Padişahımız Han Hazretleri ile görüşmek için av behanesiyle

Davutpaşa’ya geldiler ve amma Sadırazam-ı Asaf-perver haber­

dar olucak hemen dahi padişah gelmeden tezcek han Hazret­

lerini Davutpaşa’dan bindürüp çiftliğe yolladı. Hattâ kendileri

ile kati cüz’î tehir eyledi. Çünkü Padişah Hazretleri teşrif bu­

yurdular Han hazretleri gitmiş idi. Böyle edüp gayri kendüye

a) S • O. c. I, s. 363.

b) S. O. c. I, s. 123.

c) Kethüda Mehmet Paşa olacak.

d ) 28 . X . 1730.

Page 70: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

60 ABDİ TARİHİ

rahat geldi ve ol gün Padişah-ı âlem-penah Hazretleri saray-ı

Davutpaşa’da zevk u sefa edüp ba’del-asr azm-i Saray-ı Hüma­

yun eyledi ve bir miktar eşkiyadan kendülerine selâmet ve

emniyet göründü amma yine ahval-i eşhasdan kendülerine her

dem zahmet mukarrer hattâ yine birkaç eşhas ve D e r v i ş

K o n c a namında bir pelit, bedesten kurbünde feryad eder

kim, “ Ümmet-i Muhammed, emr-i şer’i yoktur. Şehbazları kat­

lediyorlar,, dedikte hemen ehl-i sûk bir taraftan, halk bir taraf-

dan üzerine hücum edüp ve tutup Ağa kapusuna götürdüler.

Dervişi bimarhaneye refiklerini bahr-ı ümmana

s a d ir a z amin saldılar. Bu esnada padişah-ı ıuy-i zemin Haz- d e ğ İştİr ilm es İ retleri vekâlet-i sadr-ı uzmayı çırağları I b r a-

h i m Paşa “ Hazretlerine verüp mah-ı recebi şe­

rifin on üçüncü yevm-i sept b mührü tesellüm edüp Sadırazam

oldu. Vezîr-i âzam-ı Asaf-perver-i sabik silâhdar M e h m e t Pâ-

şa’ya eyalet-i Halep ihsan olunup birkaç gün Üsküdar’da ika­

met ve levazımatın görüp gayri azm-i maksud eyledi. Ve ket­

hüdaları İ b r a h i m zade M u s t a f a Beğ,c İ b r a h i m Paşa’nın

kethüdalık hizmetinde kaldı. Birkaç gün mürurundan sonra

sabıka mîrahur-ı evvel, ba’dehu sipahiler ağası M e h m e t Ağa’

yı kethüda, ve M u s t a f a Beği sipahiler ağası eylediler ve si-

lâhdar-ı şehriyâri eyalet-i Anadolu vezareti ile serfiraz oldu.

Yeni paşa Üsküdar’a mürur edüp azm-i maksud eyledi ve Teb­

riz tarafı etibba-yi sultanî merhum N uh Efendi d zade A 1 i

Paşa e Hazretlerine ihsan ve Erzurum mansıb verildi. Gayri her­

kes kendü zevk u sefasında iken ahibbamızdan erbab-ı maarif

ve cevanib-i erbaası Z i h n i Çelebi demekle meşhur tarik-i ku-

zattan, eşkiya-yı saninin zuhur eylediği gün fil-cümle tu’me-i

şemşir-i padişahî oldukta bu tarihi inşa eylemişler idi. Bizler

dahi teberrüken tarihimizin bu mahalline tahrir eyledik

Mansur edüp el-minnetü lillahi taâlâ

Tevfik-i Hûda etti bizi galib-i â’da

a) Kabakulak, S. O. c. I, s. 128.

b) 2 2 .1 .1731.

c) S . O. c. IV , s. 424.

d) S. O . e. IV , s. 579.

e) Hekimzade A li  li Paşa, 5. O. c. IH, s. 539.

Page 71: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

ABDİ TARİHİ 61

Allaha şükür saim iken eyledik Id-ı

Şimden gerü tekrar ederiz îdi saidi

Kim on yedisi şehr-i- siyamın şeb-i pazar

Saat sekize varmış idi ettiler ihbar

Sekler gibi cem’iyet edüp bir sürü ahmak

Maksatları evvelki gibi fitne koparmak

Meydana gelüp her birisi ettiler âvâz

Ta subha dek av av didiler hem çü sek-i âz

Vasıl olucak sem’-i hümayuna bu nâle

Emreyledi erbab-ı şekavetle kıtale

Sancak'i ıesuli çıkarup ehl-i şecaat

Kim etmez ise emr-i ülil-emre itaat

Hep tu’me-i şemşir ederiz işte salâdır

Her kim ki müsülman ise gelsün bu gazadır

Derpiş-i liva-i nebevi ehl-i fazilet

Derler çağırup işte kitap işte şeriat

Tiğ elde ve gayret kemeri belde gerektir

Sancağ-ı şerifi getiren ceyş-i melektir

Kim ister ise va’d olunan ecr-i guzatı

Gelsün ki perişan edelim ehl-i bugatı

Sultanımızın emrine ve nehyine ramız

Ya Rabbi lek el-hamd ki metbu-i imamız

Vakta ki mukabil olunup ehl-i fesada

Kast eyledik Allah için anlarla cihada

Bir tîğ koduk içlerine tîğ-i sehimnâk

Sultana adavet edenin bağrın eder çâk

Galip edüp Allâh bizi kıldı muzaffer

Cem’iyet-i âdayi perişan ü müdemmer

Ol şevk ile bu kıt’ayı ben eyledim inşad

Azürde gönüller işidüp ta ola dilşad

Feth ü zafer ü devlet ü nusrat bizim oldu

Düşmanlarımız mün’akis ü mün’adim oldu

Zihni dedi tarihini ba harf-i mücevher

Pejmürde olup cünd-i buğa münhedim oldu

bu beyt tarih-i sani dahi sadırazam-ı asafperver-i sabık

Page 72: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

62 ABDİ TARİHİ

merhum R a m i Meh me t Paşa zadenin " olduğu ecilden ol dahi

teberrüken tahrir olundu

Çıktı nida âleme tarih için

GeçLi kılıçtan fitne-i rüzigâr

1143

Yine işbu 1143 ramazan-ı şerifinin 17 nci

ye n i b İr pazar gecesi4 saat sekizde iken zorbalardan

çnciYOR ^akî kalan nekebattan ve yeniden gelen Arna­

vut ve Laz ve Çingen ve Ermeni ve Rum ve

Yahudi ve Kürt ve Bosnevı ve Anadolu Türkü ve Rumeli

Çıtağı ve ipten ve kazıktan halâs olmuş kesan bir araya cem’

ve bir ferdin haberi yok iken bir iki bin haydut bayrak bayrak

kol kol şehr-i İstanbul’a yığılıp birkaç yüzü Ağa kapusunu ba­

sup ve A b d u l l a h Paşa Hazretleri art kapıdan tezcek firar

kapıda kalan malını bil-cümle mesfur haydutlar yağma ve tâlân

edüp ve bir güruhu dahi cephaneye varup ve On İki Odalardan

Etmeydan’ma gelüp yeniçeri odalarından kiminden kazan ve

kiminden çadırlar alup meydana beş on çadır kurdular. Ka­

zanları getirdiler ve sabah olıcak vafir evler bastılar. Vafir

mal aldılar ve gayri bir bayrak Eyyub-i Ensarîye ve bir bay­

rak Tophaneye ve bir bayrak Ali Paşada olan Hırka’-i resule

irsal ve kendüler bir miktar hizb ile Etmeydanına oturmuşlar

ike.ı Şevketlü Padişah-ı âlem-penah Hazretleri habib-i Huda,

sened-i asfiya, resul-i kibriya sall Allahu taalâ ve aleyhi ve sel-

lem efendimiz hazretlerinin sancak-ı şerifini Saray-ı Hümayundan

Sadırazam-ı Asaf-perver İ b r a h i m Paşa Hazretleri ve Yeniçeri

Ağası A b d u l l a h Paşa Hazretleri ve kapudan elhac Meh me t

Paşa ve gedikli ağalar ve tersaneli ve cebeci başı ağalar ne-

feratından vafir âdem ve sipah ve silahdar ağaları ve çavuşları

ve Divan-ı hümayun çavuşları ve şehirli umumen mezkûr haydut­

lar üzerine gazay-ı ekber niyetiyle gelmekte iken meğer mezbur-

lardan üç yüz miktarı nekebat gelüp, Kehle Pazarında dükkân

lan ve Sipah Pazarında olan kepenkleri kırıp ve içinde olan

ümmet-i Muhammedin malını bil-cümle talân edüp kalmış iken

a) Mustafa Naili Bey.

b) 26 . I I I . 1731.

Page 73: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

ABDİ TARİHİ 63

bu tarafdan sancak-ı Resulullah geliyor avazı bunların sem’ine

giricek sultan Beyazıt cami-i şerifinin havlısına cem’ olup mü-

terakkip iken sancak-ı şerif dahi Parmakkapu’ya gelüp haydut­

lar dahi Okçular içinden bl-muhâbâ üzerlerine hücum edüp

bî-haya kâfirler kafirliklerin aşikâr edüp hâşa sümme hâşa

server-i enbiyanın sancak-ı şerifine kurşun atup bir miktar ge­

len halkı geri çevirmeğe yüz tutmuş iken dergâh-ı âli gediklü

müteferrika ağalarından ibtida miyanmdaki seyfi gılâfından

ihraç ve Rüstemvari asker-i dalâlet içine at sürüp bir kaçm

tu’me-i şemşir edüp akibinde yine müteferrika ağalarından Deli

Ö m e r Ağa “ at sürüp gayri bunları görenler birden hücum

edicek çoğu başından destarın yere vurup sancak-ı Resullullah

altında necat buldu. Hoş imdi böyle olsun daima düşmen-ı

din ü devlet olanların Hak taalâ hazretleri cezasın ihsan ede.

Biz gelelim yine Sadrazam-ı asaf-perver Yeni Odalarda olan

Etmeydanı kapısından içeri girüp cem’ olanları dahi menzil ile

gelmez yola irsal eyledi. Gayri ol gün ta akşama dek kulluk­

larda kol ile sokaklardan çok âdem götürdüler, hattâ kul ket­

hüdası ve ser sekbanan ve ser seksuni ve baş çavuş ve yeni­

çeri ağası ve salma kolu her biri bir taraftan dönüp leyi ü

nehar Ağa Kapısında olup evlerine bile gelmediler. Bu vak'anın

ikinci yevm-i salıh ser sekbanân azlolunup yerine Kürt İ b r a-

h i m Paşac nın kethüdası Nemçe H a ş a n Ağa’ya sekban başılık

ihsan olundu. Beşinci yevm-i septd kul kethüdası azlolunup

yerine Seksunî Gürcü İ s ma i l Ağa’ya kul kethüdalığı ihsan

olundu ve sabıka seksuni başı B a k î Ağa’ya seksunî başılık

ihsan olundu. Sekizinci yevm-i ahad6 Adana Valisi Ş a h i n

Mehme t ^ Paşa’ya yeniçeri ağalığı ihsan olundu ve yeniçeri

Ağası Vezîr-i mükerrem A b d u l l a h Paşa Hazretlerine eyalet-i

Adana ihsan olunup Üsküdar’a geçti. Gayri Ş a h i n Me h me t

Ağa bir zabit âdem olup ve kendüye hab-ı rahatı haram edüp

a) S. O. c. III, s. 593.

A) 28.111.1731.

c) S. O . c. I, s. 127.

d) 31 . I I I . 1731.

e) 3 . IV . 1731.

/ ) S . O. c. III, s. 134.

Page 74: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

64 ABDİ TARİHİ

ruz u şeb İstanbul içinde olan evvelden ve sonradan zuhûr

eden eşhası ele getürüp gecede âhirete üç yüzün birden yolla­

mağa başladı ve içlerinde bazı bazı zuhûr eden kâfir Arnavut­

ları köşe köşe salb eylediler. Ve kiminin dahi Bab-ı hümayunda

seri kat’lolunup ve D e r v i ş K o n c a bunlar ile yine bile oK

makla tutulup mah-ı şevval-i mükerremin yedinci cuma günü “

Parmakkapı’da salb olundu ve mah-ı şevval-i mükerremin gur-

resindeb ve dört güne değin ehl-i nisvan evlerinden dışarı

çıkmamak için yasak olunup bir ferd-i nisvan sokağa çıkma­

dılar ve avret hamamları açılmadı. Lillah il-hamdü vel-minne

âlem emniyet ve aman bulup bir yerde keder kalmadı ve idi

şerifin altıncı cuma günü yevm-i hamiş c Sadırazam-ı Asaf-per­

ver İ b r a h i m Paşa Hazretleri Eyyub-i Ensarîde Taşlık Bur­

nunda merhum maktul Kara M u s t a f a Paşanın yalısında şev­

ketlü, Mehabetlü Padişah-ı âlem-penah Hazretlerine azîm ziyafet

edüp davet eylemiş idi. Şevketlü Padişahımız Hazretleri dahi

davete icabet edüp saat dörtte iken saadetle teşrif buyurdular.

Sadırazam-ı Asaf-perver Hazretleri dahi mukaddem gelüp ve

Şeyhülislam Efendi Hazretleri dahi geldi ve Rikâb-ı hümayun

ağaları ve kapıcı başı ağalar ve dergâh-ı âli gedikli, müte­

ferrika ve çavuş ağaları ve Sadrazam-ı Asaf-perver ağaları ve

Divan-ı hümayun çavuşları ve defterdar A 1 i Beğ ve Reisül-

küttab İ s m a i l Efendi ve Defterdar Emîni ve ruznamçeci Efendi

ve ser muhasebeci ve tezkereciler ve han kapu kethüdası

A 1 i Efendi vesair kuttab bil-cümle selâma durup azîm ziyefet

oldu. Hattâ ol gün nisanın iptida gününe müsadefet etmekle d

azîm bâran nazil oldu. İnşâ’Allâhu taalâ hazretleri azîm bereket

ihsan eder. Hak taalâ lütf ü kerem edüp ba’d el-yevm bu vaki

olan musibeti bir daha göstermiye habib-i Huda, server-i en­

biya ve sened-i asfiya a’ni bihi Muhammedün il-Mustafa sall

Allâhu taalâ aleyhi ve sellem hörrtıetine ve Çıhar-ı yâr-ı pâk-gev-

her rıdvan-ullahi taalâ aleyhim ecmaîn ve eshab-ı kiram ve âl

a) 15 . IV . 1731.

h) 9 . I V . 1731.

c) 14. IV . 1731.

d) 14 efrenci nisan hesapla ö tarihe göre 3 rumi nisana rastlıyor.

Aradaki iki gün fark rüiyyeti h ila l’e göre tarihlerin tesbitinden ileri gelse

gerek.

Page 75: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

ABDİ TARİHİ 65

u evlâd radiy Allahu taalâ anhum ecmain hörmetine ilâ-yevm il-

kıyam böyle vaz’ eylemeğe şuru’ eylemek ve delil olmak veya

hatırına getiren bî-akl ve bî-hayaları izz ü celâli hörmetine

kahr eyliye âmin bi-hörmeti seyyid ül-mürselîn. ve şevketlü ve

Celâletlü ve Kerametlü Padişah-ı ruy-i zemin hazretlerinin vü-

cud-ı hümayunların daima hatalardan masun ve mahfuz edüp

düşmen-i bî-din üzerine daim muzaffer ve mansur ve düşülen­

lerini hakisar ve makhur ve nice nice feth ü fütuhatları zaman-ı

devletinde müyesser eyliye ve taii-i hümayunların mübarek

eyliye ve fukara ve reya üzerlerine merhamet ve şefekatlerin

ziyade eyliye âmin yâ Muin.

T A R İ H

Barek Allah çıkup ol Hazret-i Sultan Mahmud

Kutb-i arzın odur ol şah-ı selâtîn-i cihan

Odur ol şeh ki ziya verdi cihana kademi

Oldu erbab-ı kulûbun dili şad ü handan

Sal bin yüz ile kırk üçte Sikender-kudret

Eyledi tahta cülûs şevket ile Zal-i cihan

Şehr-i mevlûda müsadif şeb-i isneyn içre

Saati dört, günü on dokkuz idi “ etme güman

Hikmeti gör ki bugat ile cihan dolmuş idi

Kati az kaldı harabî bula Al-i Osman

Geldi çün âleme ol şah-ı adalet-güster

Kati ü kam’etti fesad ehlini bir anda heman

Görüb A bd i dedi tarih-i huruf-i pür hal

Fatih-i fitne-i âlem idi Suîtan-ı cihan.

m r

Hi t am

a) 21 . IX . 1730.

Abdi Tarihi F- 5

Page 76: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK
Page 77: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

Kitapta tarihleri îıicrî olarak gösterilen hadiselere ait milâdî tarih esasına göre tertibedilmiş

kronoloji cetveli

A. İran muharebeleri

7.V III.1728 İstanbul’da büyük bir yağmur yağarak her

tarafı sellerin basması.

24.IX .1729 Tahmasb K u lu ’nun Isfahan üzerine yürüme­

yi kararlaştırdığı tarih.

19.X I.1729 Eşref H an 'ın İsfahan’dan Horasan’a kaçması

23.XI.1729 Tahmasb Kulu’nun İsfahan’a girmesi.

16.X I I .1729 Tahmasb Kulu’nun Eşref Han ardından Ho­

rasan’a gitmesi.

13.11.1730 D iyarbak ır’da gece gökyüzünde bir kızıl

alev görülmesi.

18.V.1730 Tahmasb Kulu’nun Hemedan’a hareketi.

19.V .1730 Tahmasb Kulu’nun Hemedan yalcınlarında

Löndürük’e gelmesi.

31.V.1730 Timur ve Han Mehmed Paşaların kuvvetle­

riyle Hemedan’a gelmeleri.

1.VI.1730 Hemedan muhafızı Abdurrahman Paşa nın

Timur Paşaya ziyafet ve in ’amda bulunması.

1.VI.1730a Tahmasb Kulu askerinin Nihavend’i basa­

rak ele geçirmesi.

2.VI.1730 Tahmasb Kulu askerinin beş gün önce Kir-

manşah yolunu kestiğinin şayi olması.

2.VI.1730 b Timur Paşa’nın Tahmasb Kulu ile çarpışmak

üzere kuvvetleriyle Hemedan’dan ayrılması.

a) Bu tarihin metinde karşılığ ı 1. VII. 1730 olarak tesbit edilmişse

de hadisenin zilhiccede değil zilkadede olduğu vakaların gelişinden an laşıl­

d ığına bakılarak bir müstensih hatası o lduğuna hükmolunmuş ve bu

cetvele düzeltilerek alınm ıştır, (s . 17 )

b) Metne göre 2. VII. 1730 olması icabediyor. Yukarki düşünce ile

düzeltilm iştir, (s . 18 )

Page 78: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

68 KRONOLOJİ

4.VI.1730c Han Mehmed Paşa’nın kuvvetleriyle Timur

Paşaya iltihak etmek üzere Abdurrahman

Paşa’dan izin istemesi.

5.V1.1730 d Tahmasb Kulu kuvvetleriyle Timur ve Han

Mehmed Paşa kuvvetleri arasında muhare­

benin başlaması.

5-6.VI.1730 İran kuvvetlerinin K irm anşah’a gelecekleri­

nin haber alınması ve yapılan muharebede

Iranlılar’ın mağlubedilmeleri.

6.V I.1370 Hemedan’a Abdurrahman Paşa’ya Tahmasb

K u lu ’nun elçi göndermesi.

7.V I .1730 Abdurrahman Paşa'nın Hemedan’da ;büyük

bir divan toplıyarak Bağdad’tan serasker

Ahmed Paşa'yı davet etmek üzere adam

göndermesi.

7.V I.1730 e Timur Paşa kuvvetlerinin bozulması ve Han

Mehmed Paşa’nın askerleriyle birlikte kaç­

ması üzerine Abdurrahman Paşa’nın Heme-

dan’ı muharebesiz terkedeceğini bildirmesi

ve ertesi sabah kuvvetlerini başı boş b ıra­

karak kaçması.

10.V I.1730 Hemedan’dan çekilen ordunun başı boş bîr

halde Sine’ye girmesi ve Abdurrahman Pa-

şa’nın yağmayı önliyememesi.

11.V I.1730/ Serdar Ahmed Paşa'ya Derte'de iken Tah­

masb Kulu’ndan elçi gelmesi ve Ahmed

Paşa’nın bu elçileri Bagdad’a nefyetmesi.

12.VI.1730 Kaçan ordunun K ızılca ’ya girip orasını da

Sine gibi yağma etmesi.

13.VI.1730 Karaçavlan mutasarrıfı H a lıd Bey’in kendi

idaresindeki yerlerde yağmayı önlemesi.

14.V I.1730 Kirmanşah'ta Hemedan’ın bir hafta önce

terkedildiği haberinin şayi olması üzerine

Peçevi Haşan Paşa’nın Kirmanşah’ı boşalt-

c) Metne göre 4. V II. 1730 olması icabederken düzeltilm iştir, ( s . 18 )

d) Metne göre 5. V II. 1730 olması icabediyordu. Düzeltilm iştir

( s. 19).

e) Metne göre 6. V IL 1730 olması icabediyordu. Hadiselerin gelişine

göre düzeltilm iştir ( s. 20 ve 21 ).

/ ) Metne göre 11. V II. 1730 olması icabediyordu. Düzeltilm iştir.

( s. 21 )

Page 79: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

KRONOLOJİ 69

17: VI. 1730

20.VI.1730

21.VI.1730

15.VII.1730

14.IX.-14X.1730

25.IX.1730

28.IX.1730, perşembe

29.IX. 1730, cuma

30.IX .1730, cumartesi

30.1X.1730

l .X .1730, Pazar

1.X.1730

2*X.1730, Pazartesi

3.X .1730

Kirmanşah'tan çekilen Peçevi Haşan Paşa

kuvvetlerinin Derte’ye gelmesi.

Abdurrahman Paşa kuvvetlerinin Kerkük'e

g-irmesi.

Bağdad Valisi Ahmed Paşa’ya Hemedan üze­

rine seraskerlik emriyle tahsisat çelmesi.

O tuz dört dakika süren bir küsuf olması.

Tebriz’in Iranlılar eline geçtiği haberinin

İstanbul'da yayılması.

B. Patrona ihtilâli

Mevludun mutad aldufru üzre şehirde S u l­

tan Ahmed Camiinde okunmayarak Ü skü­

dar’da Gülnuş Valde Sultan Camiinde

okunması.

Patrona ihtilâlin in başlaması.

İhtilâlcilerin Etmeydanı'nda faaliyete başla­

yıp Deli İbrahim 'i İstanbul kadısı tayin

etmeleri.

İhtilâlcilerin Ke! Mehmed A ga’yı kendilerine

Yeniçeri A ğası tayin etmeleri ve diğer ocak

ileri gelenlerini tamamlamaları.

Dükkânların ve Bedestendin açılması.

Sadrazam Dam at İbrahim Paşa ile kayma­

kam Kaymak Mustafa Paşanın ve Mehmed

Kethüdanın sarayda öldürülerek cesetleri­

nin ihtilâlcilere teslimi.

Mirzazade Mehmed E fendi’nın Şeyhülislâm

olması.

Zü la li Haşan Efendi’nin ihtilalcileri Ahmed

III. ü tahtan indirmeye teşvik etmesi ve ih­

tilâlcilerin bu arzularını Ahmed III. e b il'

dİrmesi üzerine Ahmed III. ün saltanattan

çekilerek kardeşi oğlu Mahmud’u kendi

eliyle tahta oturtması ve Mahmud I. e biat

olunması.

Süleyman Efendi’nin Reisülküttaplığ-a tayini

ve Kul Kethüdası Mustafa A ga ’nın öldürülme­

si» Mahmud A ğ a rnın Kul Kethüdası olması.

Page 80: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

6.X. 1730

7 .X .1730

7.X .1730

9.X .1930

11.X.1730

12.X. 1730

12.X.1730

12.X.1730

13.X.1730

13.X.1730

14.X.1730

15.X-1730

18.X.1730

19.X.1730

23.X. 1730

24.X. 1730. perşembe

70

Mahmud I. in k ılıç alayı ve Sa’dabat köşk­

lerinin yakılması hakkındaki emrinin ilân ı.

İhtilâlcilerin ileri gelenlerine hil’atler g iy­

dirilmesi, ihsanlar verilmesi, atlar hediye

edilmesi.

Kaplan G iray’ın tekrar K ırım H an lığ ına ta­yini.

Cülus bahşişi dağıtılması.

Damat İbrahim Paşa’nın Baş Kapukethüdası

Kara Mustafa Ağa ile mumcu Uzun A b d i’nin

Etmeydanı’nda ihtilâlciler tarafından parça­

lanarak öldürülmeleri.

E tm eydam ’ndaki çadırların bozularak ih ti­

lâlcilerin kışlalarına dönmeleri hakkındaki

iradenin kendilerine tebliği.

ihtilâlcilerin artık devlet işlerine karışmı-

vacakları ve kendilerine dokunulmıyacağı

hakkında şer’i hüccet almaları ve kimseye

zarar verıniyecekleri hakkında aralarında

ahd ü misak etmeleri.

İhtilâlin yatışması.

Ayasofya Şeyhi İspirizade Ahmed Efendi'nin

ölmesi.

Mahmud I. in ikinci Cuma selâm lığın ı Yeni

Cam i’de yapması.

Emirlerin İstanbul’da yeni bir kargaşalık

çıkarmaya teşebbüs etmeleri.

İhtilâlcilerin münadilerle kimseye hiç bir

zararları dokunmıyacağını mahallelerde

ilâıı ettirmeleri.

Eski neferlerle, tekaütlere ve tashih beder-

jrâh olanlara ikişer k ist mevacip verilmesi.

Yeniçeri ileri gelenlerinin ihtilâlcilere had­

lerini bildirmek üzere Orta Cam ii’nde top­

lanmaları.

Canım Hoca Mehmed Paşa’nın Kaptanı Der­

ya olması.

Sarayda meşveret yapılmak üzere bir top­

lantı tertibedilmesi ve bu toplantıya Pat­

rona Halil'in gitmemesi.

KRONOLOJİ

Page 81: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

26.X .1730. cumartesi

28 .X .1730

22.1.1731

26.111.1731

28.111.1731

31.111.1731

3.IV.1731

9.IV .1731

14.IV.1731

15.IV. 1731

Sarayda tertibedilen meşveret meclisi do-

layısiyle bütün zorbaların saraya çağırıl-

maları ve öldürülmeleri.

K ırım Hatı'ı Kaplan G iray’ın vazifesi başı­

na gitmek üzere İstanbul’dan yola ç ıkarıl­

ması.

Kabakulak İbrahim Paşa’nm sadrâzam ol­

ması.

Zorbaların yeni bir ihtilâl çıkarmaya te­

şebbüs ederek Ağa Kapusu'nu basmaları ve

Etmeydanı'nda kazan kaldırmaları.

Sekbanbaşılığa Nemçe Haşan, A ğa ’nın ta-

yiıii.

Kul Kethüdalığ ına Seksuni Gürcü İsmail

A ğa ’nın tayini.

Adana Valisi Şahin Mehmed Paşâ’nın Yeniçeri

A ğa lığ ına tayini.

Kad ın ların evden çıkmalarının dört gün için

yasak edilmesi.

Sadrazam İbrahim Paşa'ııın Eyup’ta Kara

Mustafa Paşa yalısında padişah Mahınud

I. e ziyafet vermesi.

ihtilâlcilerle birlikte çalışan Derviş Konça’-

nın idamı-

KRONOLOJİ 71

Page 82: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK
Page 83: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

İ N D E K S L E R

A. Şalııs adları

A

A bdi. 5, 65, ( Kitabın m üe llif i)

A bd i ( Uzun ), 47.

A bd i Paşa, 33.

Abdullah A ğa ( Kasabbaşı ), 37.

Abdu llah Efendi, 37, 42,

Abdullah Paşa ( Köprülüzade ) 53.

A bdu llah Paşa ( Muhsinzade ), 54,

56-8, 62, 63.

Abdurrahraan ağa (Haseki), 55, 56,

59.

Abdurrahman Paşa, 8, 9, 11, 12,

14-23, 28.

Abdürrezzak, 17.

Ahm ed I , 4, 25.

Ahm ed III, 26, 32, 37-42, 42, 50.

Ahm ed ( Ç ınar ), 29, 32, 35, 40, 49.

Ahm ed ( Oduncu ), 35.

Ahmed Efendi ( İspirzade ), 38, 40, 50.

Ahmed Paşa, 8, 9, 15-7, 21, 22,

24-5.

A li A ğa (Sersekbanan), 28, 34, 35.

A li Bey ( Defterdar ), 51-2, 64.

A li Bey (M ısır Beylerinden), 30-1.

A li Efendi, 57.

A li Efendi ( G ir it l i ), 36.

A li Efendi (Han Kapu Kethüdası), 64.

A li Paşa ( Hekimzade ), 60.

A li Usta, 09, 32, 35, 49.

B

Bağdadlızade Bekir A ğa , 24.

Bahadır Mehmed Han, 27-8.

Baki Ağa, 63.

Bekir A ğa ( Bağdadlızade ), 24.

Beyazid I. 4.

Beyazid II, 4.

Bosnevî odabaşı, 54.

c

Canım Hoca, 54-7, 62.

çÇ ınar Ahmed, 29, 32, 35, 40, 49.

D

Deli İbrahim E fendi, 34-5, 37 40,

42, 47-8, 56-8.

Deli Mahmud Ağa , 36.

Deli Mehmed Han, 7.

Derviş Konca, 60, 64.

Derviş Mehmed, 29, 58.

Devlet G iray, 54.

Dimo (bakkal), 33.

£

Emin Mehmed Efendi, 43.

Emir A li, 29, 35.

Emir Musa (Canbaz), 35,

Eşref Han, 7-11, 18, 27.

G

Gülnıış Valde Sultan, 26.

Gülşeni Ağa* 33.

H

H afız Ahmed Paşa, 35.

Halil A ğa (Keleş), 23.

Halil A ğa (Pehlivan), 54-7, 59.

Page 84: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

74 İNDEKSLER

Halid Bey, 23.

Han (?<'li) Mehmed Paşa, 15-6,18-22.

Haşan (Şah), 10.

Haşan Ağa (Deli), 55.

Haşan Ağa (Nemçe), 28, 63.

Haşan A ğa (Yeniçeri Ağası)- 29, 36,

56.

Haşan Efendi (Zülâli), 40, 58.

Haşan Han (Kör), 23-4.

Haşan Raşa ( Peçevi ), 8, 23-4.

Haseki A ğa , 37, 38.

Hüseyin ( Deli ), 56, 59,

Hüseyin ( Kutucu ), 29, 35.

Hüseyin Han, 23.

Hüseyin Paşa, 54.

İ

İbadî, 37.

İbrahim ( Padişah ), 4, 41, 48.

Ibrahimzade Mustafa Bey, 60.

İbrahim Ağa, ( kapucıbaşı ), 59.

İbrahim A ğa ( kör ), 18.

İbrahim Ağa ( Vezir Ağası ), 37.

İbrahim Efendi ( Defterdar ), 51.

İbrahim Efendi ( Deli ), 34-5, 37,

40, 42, 47-8, 56-8.

İbrahim Efendi ( Paşazade ), 34,

İbrahim Paşa ( Kabakulak ), 53, 60,

62-4.

İbrahim Paşa ( K ü r t ), 63.

İbrahim Paşa, ( Nevşehirli ), 6-8,

17, 25-6, 28,30-2, 37-9, 42, 47.

İsmail ( Manav ), 29.

İsmail ( Turşucu ), 35, 39.

İsmail A ğa ( Gürcü ), 59, 63.

İsmail Efendi, 64.

İsmail Paşa ( Nişancı ), 51.

İspirzade ( Ahmed E fe n d i), 38, 40,

50.

İzzet A li Bey, 51-2.

I

ivaz Mehmed Ağa, 49.

K

Kaplan G iray, 52-5, 56-7, 59.

K aray ılan , 29, 32, 35.

Kara Mustafa Ağa ( Baş Kapu K et­

hüdası ), 47.

Kara Mustafa Paşa, 26-7, 64.

Kara Mustafa Paşa (Mengenli), 51.

Kasap, 52.

Kaşıkçı Efendi, 33.

Kaymak Mustafa Paşa, 28-30.

Köprülüzade Abdu llah Paşa, 53.

Köprülüzade Numan Paşa, 53.

Kııdsizade, 56-7.

Kurtoğlu, 51.

Küçük Muslî, 29, 35,

M

Mahmud I, 4, 40-1, 45-8, 55, 57-65.

Mahmud (Mir), 10.

Mahmud Ağa, 36, 40, 44.

Mahmud Ağa ( D e l i ), 36.

Mahmud Bey (Dergezinli), 19-21.

Mahmud Efendi (Hemedan Mollası),

12-5. 20.

Manav İsmail, 29.

Mehmed I, 4.

Mehmed II, 4, 45.

Mehmed III, 4.

Mehmed IV , 4, 48, 51.

Mehmed (Erzurum lu), 29.

Mehmed Ağa, 28.

Mehmed A ğa (Kel), 36-7, 40, 42,

49, 51, 57-8.

Mehmed A ğa (Kethüda), 29, 30, 37-8.

Mehmed A ğa (Sipahi Ağası), 60.

Mehmed A ğa (Vezir Ağası), 37.

Mehmed Bey (eski Sipahiler Ağası),24.

Mehmed Bey (M illizade). 15.

Mehmed Efendi (M irza zade, Şeyh),

42, 47, 53, 56-7, 64.

Mehmed Han ( Bahadır, Namdar ), 27-8.

Mehmed Paşa (Canım Hoca) 54-7, 62.

Page 85: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

İNDEKSLER 75

Mehmed Paşa (Han), 15-6, 18-22.

Mehmed Paşa (Kalaylı.Kayseriyeli), 53.

Mehmed Paşa (Rişvanzade), 15, 21,

Mehmed Paşa (Silâhtar, Kethüda),

42, 52-3, 55-7, 59-60.

Mencrili G iray, 52.

Moskov çarı (Pierre II. Alexiewitsch),

17.Murad I. 4.

Murad II. 4.

Murad III. 4.

M u s I j , 29, 32-3, 35, 40, 43, 49,

51, 55, 57-8.

Musli (Küçük), 29 , 35.

Murtaza A ğa (Ensesi urlu), 36, 40,57-8.

Mustafa II. 4, 48.

Mustafa (Kara), 47.

Mustafa A ğa (D iyarbekirli Kethü­

da), 13, 16, 17.

Mustafa A ğa (Haseki, Yeniçeri

A ğas ı), 14.

Mustafa A ğa (Kul Kethüdası), 44.

Mustafa Ağa ]) (Urlu), 36, 40, 57-8.

Mustafa Bey (İbrahimzade), 60.

Mustafa Bey (Millizade), 15, 19,

Mustafa Efendi (Zülali), 40-2, 50, 58.

Mustafa Naili Bey, 35, 62.

Mustafa Paşa (Kara), 26-7, 64.

Mustafa Paşa (Kara, Mengenli), 51.

Mustafa Paşa (Kaymak), 28-30, 38.

N

Namdar Mehmed han, 27.

Nuh Efendi, 60.

Numan Paşa (Köprülüzade), 53.

O

Oduncu Ahmed, 29.

Orhan, 4.

1) Bu zatın adı k itabın bazı yerle­

rinde Mustafa ve bazı yerlerinde Murtaza

olarak yaz ıld ığ ı Sürülmektedir.

Osman, 4.

Osman Ağa, 17, 21-2, 24.

Osman A ğa ( Defterdar İzzet A li

Bey kethüdası ), 52.

U

Öm er Ağa , 11.

Öm er Ağa (Deli, müteferrika ). 63.

P

Patrona H a lil, 29, 31-3 , 35, 40, 43,

49, 51, 54-8.

R

Ram i Mehmed Paşa, 35, 62.

Rıdvan, 27.

Rişvanzade Mehmet Paşa, 15, 21.

Rüstem Paşa ( Boşnak ), 52.

S

Salih Ağa, 35-6.

Samancrzade, 34.

Selim I. 4.

Selim II. 4.

Sultanieihan, 48.

Süleyman I. 4.

Süleyman ( bebe ), 23.

Süleyman Efendi, 43.

ş

Şahin Mehmed Paşa, 63.

T

Tabakzade Efendi, 27.

Tahmasb (Şah), 7, 9-12, 15-6 25-7,

29, 55.

Tahmasb Kulu, 9-11, 14-5, 17-21,

23, 27-8.

Timur Paşa, 15-21.

Page 86: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

76 İNDEKSLER

Veli Efendi, 43.

Yeğen Mehmed Ağa, 49.

Yusuf Ağ-a, 24.

Yahya Ağa, 10.

Z ihn i Çelebi, 60-1.

Z ü lâ li Mustafa Efendi, 40-2, 50, 58

B. Yer, semt ve kabile adları.

Adana, 63.

A ğa Kapısı, 35, 47-9, 54, 56-8, 60,

62-3.

Ağvan, 10, 11, 14.

A lay Köşkü, 39.

A li Paşa, 62.

Anadolu (Eyaleti), 60.

Asitane, 7, 25-7, 29, 52, 53, 54.

A t Meydanı, 25 , 35 , 37-8.

A t Pazarı, 36, 44.

Ayasofya, 38, 50.

Avşar, 11, 20.

Baba Cafer, 35.

Babı Hümayun, 37, 39, 45, 47, 57-8 64

Bacilan 25.

Bağdad, 7-9, 15, 17-8, 22, 24-5.

Bahçekapı, 48.

. Bahr-ı Siyah, 5.

Basra, 28.

Bebe 18, 23.

Bedesten, 29, 49, 51. 58, 60.

Boğaziçi, 5, 53

Böğürtlen, 51.

Buğdan, 52.

Bursa, 52.

c-çCezayir, 34, 57.

Cidde, 53.

Cihanbeğli 9, 11.

C irit (aşiret, 11, 17.

Curs { j jy r ) , 7.

Çadırcılar, 29.

Davutpaşa, 58, 60.

Defterdar Kapısı, 49.

Dergezin (li) ( û l 19, 21.

Derte (*>->»)» 21, 24.

D ivanyolu, 39.

Diyarbekir, 6.

Düa Meydanı, 29.

Edirne, 26, 48, 50.

Edirnekapı, 45.

Efgan, 10, 11, 14.

Encdan (âljjfl), 9.

Erdebil, 7, 25, 52.

Erdilan (î>^j')> 18, 19.

Erzurum, 60.

Eski Oda lar, 30, 32, 53.

Et Meydanı, 30-5, 39, 40-2, 46-7,

52, 62-3.

Eyyub, 45, 62, 64.

Page 87: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

İNDEKSLER 77

F

Fatih Camii, 51.

Ferhan Sahrası, 9.

G

Galata Zindanı, 35.

Gencan Sultan, 15, 18.

Gence, 25.

H

Halep, 60.

Halıc ılar Köşkü, 39.

Harmandalı 9.

Has Oda, 40.

Hastalar Kap ısı, 57.

Hemedan, 7-9, 11-8, 20-1, 24-5.

H

Hisarlar, 35.

Hırka-i resul, (Hırka-i şerif), 62.

Hora (»j_?») 7.

Horasan, 9, 10.

Horm uad 7.

Horpeşte, 35.

Huy, 7.

Huz, 11, 14.

İ- I

İran, 55.

İsfahan, 7, 9-12, 14, 16-7, 27-8.

İstanbul, 28, 29, 30, 32, 36, 40,

42, 44, 46, 50-1, 53, 56, 59,

62, 64.

İstanbul Efendisi Kapusu, 48.

Istanköy, 54.

K

Kaçar, 9, 11, 19, 20,

Kahire, 30, 53.

Kan Iklı , ( = K an ık lı? ) 22.

Kandehar, 28.

Kapı, 30, 52.

Karadağ, 7.

Karaman, 52,

Karaçaavlan, 23.

Karalar, 35.

Kasrışirin, 25.

Kavak İskelesi, 30.

Kefergân, ( 18.

Kehle Pazarı, 62:

Kenkvar, ( 16,

Kerkük, ( 23.

Kirmanşah, 7, 8, 23-5.

K ılburun, 36, 40.

K ırım , 59.

K ızılca. 23.

Kostantaniye, 6, 28.

Kuds-i Şerif, 34.

Kum Sahrası, 10, 11.

L

Löndüriik, ( ) 14, 17, 28.

Luristan, 7, I I , 14.

İVE

Mehter Çeşmesi, 33.

M ellan, ( ) 9.

Mengen, 51.

Menyaş H am , 24.

Meraga, 7.

Mesih Paşa, 34.

Mısır, 30, 53.

Musul, 21.

N

Nigfbolu, 29.

Nihavend, 17, 21.

O

Odalar, 32, 52, 62.

Okçular, 63.

Page 88: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

78 İNDEKSLER

Oniki Odalar, 62.

Orta Camii, 32, 41, 53-4.

O rta Kapı, 57.

Ozi, 26.

P

Parmakkapu, 63-4-

Paşa Kapusu, 46, 48-9, 52, 54, 57.

R

Revan, 25, 52.

Rumeli, 35, 54, 56.

Rumiye, 7.

Rusçuk, 35.

S

Sa’dâbad, 29, 45

S a ’dava, 16.

Sadrazam Kapusu, 46, 48-9, 57.

Saraçhanebaşı, 36.

Saray, 31-2, 37-9, 41-2, 55-60.

Sine, 7, 16, 17, 19, 22, 23, 25.

Sipah Pazarı, 62.

Soğukbulak, 7.

Sultan Beyazıd, 29, 51, 63.

Sultan Hamamı, 36.

Sultan Selim, 34.

Süleymaniye, 47.

Ş

Şahseven, 9.

Şehzade Camii, 51.

Şeyhülislâm Kapısı, 49.

T

Taşlık Burnu, 64.

Tebriz, 7, 11, 17, 25-7, 52.

Tersane, 33-5.

Timurkapı, 31, 39.

Tiflis. 25.

Tophane, 62.

Topkapı, 34.

TÖke (*Sy), 18.

Ü

Üsküdar, 25-6, 30-1, 55, 60, 63.

V

Van, 7, 27.

Vezir Kapusu, 48.

V idin, 36.

Y

Yağlıkçılar, 29.

Yeni Odalar, 30, 39, 53 63.

Page 89: 1730 PATRONA İHTİLALİ - Turuz · 2016. 9. 15. · TÜRK TARİH KURUMU YAYINLARINDAN II. SERİ — No. 10 1730 PATRONA İHTİLALİ HAKKINDA BİR ESER ABDİ TARİHİ Yayan FAİK

Düzeltmeler

Yanlış Doğru Sahife

Diyarbekiryde Diyarbekir’de 6

Hoy Huy 7

niyazmend ol niyazmend 9

Cerpet (j^ ) Cirit (jo ) 11

19.V.1730 7.VI.1730 15

şeşmanı Şişmanı 17

Tök'e Töke’ye 18

kan ayaklı Kan ıklı 22

demler ademler 23

serdangeçti serdengeçti 23

Londürek Löndürük 28

kahire Kahire 30

gelmeğe gelmeğle 34

izdiyatı izdiyad-ı 47

Kutsizade Kudsizade 57

Pat-na ro Patrona 58