1 PLATÓN - edu.xunta.gal desaparición de la polis, y la exportación y propagación de la cultura...

download 1 PLATÓN - edu.xunta.gal desaparición de la polis, y la exportación y propagación de la cultura griega a occidente. 2 ...

If you can't read please download the document

Transcript of 1 PLATÓN - edu.xunta.gal desaparición de la polis, y la exportación y propagación de la cultura...

  • 1

    PLATN

    MARCO HISTRICO Y CONTEXTUAL La formacin de la polis griega.

    Antecedentes presocrticos: Herclito, Parmnides y Anaxgoras.

    Los sofistas y Scrates.

    El pensamiento de la Grecia antigua (y en general la

    cultura griega antigua), la podemos dividir en tres

    perodos fundamentales:

    Perodo arcaico, ss. VIII-VI a.C., en el cual

    asistimos al nacimiento de la polis, y al desarrollo

    del pensamiento presocrtico.

    Perodo clsico, ss. V-IV a.C., en el cual asistimos a

    la consolidacin de las polis, se desenvuelve la

    oposicin entre el pensamiento de SCRATES y el

    pensamiento de los SOFISTAS, y se llevan a cabo los

    grandes sistemas filosficos de PLATN y de

    ARISTTELES.

    Perodo helenstico griego, ss. III-I a.C., luego de

    la muerte de ARISTTELES, en el cual asistimos a la

    desaparicin de la polis, y la exportacin y

    propagacin de la cultura griega a occidente.

  • 2

    [La formacin de la polis griega]

    En griego la palabra polis () se refiere a las

    ciudades-estado de la antigua Grecia, es decir, las ciudades

    independientes con autonoma de gobierno (auto-cracia), y a los

    territorios anejos a ella. Esta autonoma de gobierno les da

    cierta autonoma poltica y econmica.

    Las polis surgen del agrupamiento de varias aldeas en torno

    a un cerro, y amuralladas, dejando fuera de las murallas los

    terrenos dedicados al cultivo y al pastoreo. En lo alto del

    cerro se levanta el centro poltico-administrativo-social de la

    polis, la acro-polis, en donde se encuentran los templos, los

    edificios pblicos y el gora (la plaza y el mercado). En este

    sentido, la polis se organiza socialmente de forma diferente a

    las ciudades de los grandes imperios: aquellas se organizaban en

    torno al palacio real, mientras que la polis se organiza en

    torno al gora en donde los ciudadanos comercian y discuten los

    asuntos pblicos.

    Debido a la dificultad del relieve griego las polis se

    sitan siempre prximas al mar, su principal fuente de

    comunicacin, aunque no siempre en la misma costa para evitar

    ser atacadas por la piratera, y se alejan un poco del puerto.

    Este es el caso de Atenas, cuyo puerto es el Pireo a unos

    kilmetros. En este sentido, el mar es el principal vnculo

    entre las polis.

    Socio-polticamente, el hecho ms destacado es la aparicin

    de la isonoma, que es la igualdad ante la ley, en torno al s.VI

    a.C., y posteriormente la isegora, que es la igualdad en la

    utilizacin de la palabra pblicamente. Estos dos derechos son

    fundamentales en la posterior aparicin y consolidacin de la

    democracia. En este sentido, las polis gobernadas

    democrticamente se regan de acuerdo a dos rganos de gobierno

    ya antiguos: el Consejo, que es el verdadero rgano de gobierno,

    con funciones ejecutivas y judiciales, y la Asamblea, de la que

    formaban parte todos los ciudadanos, con funciones electivas y

    legislativas.

    Con el tiempo (ss.VI-V a.C) la autonoma de las polis se

    hizo relativa, ya que se vieron obligadas a formar parte de

    ligas (confederaciones) dominadas polticamente por Atenas o por

    Esparta: la Liga de Delos (Atenas), y la Liga del Peloponeso

    (Esparta). Posteriormente, en el helenismo (s.III a.C) pierden

    independencia e importancia dentro de las diferentes monarquas,

    hasta que definitivamente desaparecen con la llegada del Imperio

    romano.

    http://es.wikipedia.org/wiki/Antigua_Grecia

  • 3

    [Antecedentes presocrticos]

    An dentro del perodo arcaico aparece el pensamiento

    presocrtico que es considerado el inicio del pensamiento

    filosfico y cientfico; comienza con lo que se llama el

    PASO DEL MITO AL LOGOS y ocupa los siglos VI-V a.C.. El

    pensamiento presocrtico es el pensamiento sobre la physis

    porque trata de dar explicacin racional de la naturaleza

    (kosmos) basado en el ARJ: el arj es el principio de

    todas las cosas, y es a su vez causa, respaldo y fin de

    todas las cosas. Por lo tanto con el pensamiento

    presocrtico se inicia la filosofa, y en l podemos

    sealar las siguientes caractersticas:

    Se basa en el arj

    No se desarrolla en un centro nico ni en una zona, sino que se desenvuelve en diferentes polis desde el

    Asia Menor (Turqua) hasta la Magna Grecia (Italia).

    Segn el nmero de arj, los filsofos presocrticos se diferencian en monistas, dualistas, y pluralistas.

    PRESOCRTICOS MONISTAS

    Creen que el origen de todo est en un slo arj:

    en este caso destacamos a TALES de Mileto cuyo

    arj es el agua; a ANAXIMANDRO, cuyo arj es lo-

    indeterminado; ANAXMENES, cuyo arj es el aire;

    HERCLITO, cuyo arj es el fuego; y PARMNIDES,

    cuyo arj es el ser.

    PRESOCRTICOS DUALISTAS

    Creen que el origen de todo est en un arj

    doble, y aqu destacamos a PITGORAS cuyo arj es

    el nmero par-impar. PRESOCRTICOS PLURALISTAS

    Creen que el origen de todo est en varios arj:

    en este caso destacamos a EMPDOCLES cuyos arj

    son los cuatro elementos: tierra, fuego, aire, y

    agua; a ANAXGORAS, cuyos arj son las semillas;

    y los ATOMISTAS, para los cuales el arj son los

    tomos. Y de cara a la formacin del pensamiento platnico,

    tendr especial importancia la oposicin entre los

    pensamientos de HERCLITO y de PARMNIDES. Efectivamente,

    el pensamiento de HERCLITO resumido en la frase de que

    todo fluye considera que la realidad est en continuo

    devenir, en continuo cambio, mientras que el pensamiento de

    Parmnides lo resumiramos en la frase el ser, es para

    significar que lo que algo es, siempre lo es (principios de

    identidad y de no-contradiccin). Y partiendo de esta

    oposicin PLATN caracterizar el Mundo de las cosas de

    acuerdo al devenir de HERCLITO, mientras que el Mundo de

    las Ideas lo concebir segn ser inmutable de PARMNIDES.

  • 4

    [Los Sofistas y Scrates]

    En el siglo V a C., ya en la poca clsica,

    encontramos un perodo antropolgico en donde destaca la

    reflexin sobre el ser humano, y en el que es especialmente

    importante el debate tico-poltico que se establece entre

    SCRATES y los SOFISTAS, y que acaba resultando un debate

    filosfico de gran importancia posterior para PLATN y para

    ARISTTELES. Dicho debate gira fundamentalmente en torno a

    determinar qu es la virtud, y en donde se producen las

    respuestas divergentes y contrapuestas entre los SOFISTAS y

    SCRATES.

    As, por una parte, encontramos la postura defendida

    por los SOFISTAS, entre los cuales destacamos a GORGIAS y a

    PROTGORAS, y que se conoce como relativismo tico. Segn

    esta postura la virtud es algo relativo, y esto lo podemos

    condensar en la famosa frase de PROTGORAS segn la cual

    el hombre es la medida de todas las cosas, es decir, el

    ser de algo es relativo al ser humano para el cual es. La

    consecuencia filosfica ms importante que se deriva de

    esta postura es que ninguna definicin tiene realidad por

    s misma, es decir, no es necesario un concepto universal,

    una definicin universal para las cosas, ni para las

    nociones ticas como las de virtud, bien o justicia, de

    manera que los sofistas fueron vistos por SCRATES, por

    PLATN, y por ARISTTELES como corruptores de la tica y de

    la poltica (fueron acusados de inmoralismo).

    Frente a esta postura aparece la postura de SCRATES conocida como intelectualismo tico y que se resume en la

    frmula virtud=sabidura. Para el intelectualismo tico las

    definiciones o los conceptos tienen realidad por s mismos,

    no son relativos y, por lo tanto, lo que hay es que saber

    el concepto o las definicin universal de las cosas, razn

    por la cual virtud=sabidura. Por lo tanto, ser virtuoso

    implica previamente saber el concepto de virtud, y

    viceversa, quien sabe lo que es la virtud es virtuoso. Y

    esto mismo se aplica a los dems conceptos, sobre todo a

    los conceptos tico-polticos de bien y justicia: ser bueno

    o justo implica saber qu es el bien o la justicia.

    Esta postura de SCRATES ser determinante en PLATN quien seguir esta mismo intelectualismo tico frente al

    relativismo sofista; efectivamente, PLATN defiende un

    realismo segn el cual las definiciones son universales,

    los conceptos tienen realidad por s mismos, y esto PLATN

    lo expone por medio de la IDEA, entre las cuales destaca la

    Idea de Bien (representada por el Sol, causa de la luz la

    verdadera realidad- en el Mito de la Caverna).

  • 5

    1. A CONCEPCIN POLTICA DE PLATN ANTROPOLOXA PLATNICA

    VINCULACIN DA ALMA CIDADE [antropoloxa]

    A antropoloxa platnica contina as tradicins anteriores que

    podemos resumir en dous momentos fundamentais:

    HOMERO: no pensamento de Homero xa se establece un dualismo entre alma-corpoi e ademis xa hai unha preocupacin pola

    condicin humana e polo seu destino.

    ORFISMO-PITAGORISMO: no orfismo e no pitagorismo este dualismo alma-corpo radicalzase ata o punto de que o corpo considerase

    algo malo para a alma; o corpo o crcere da alma, e decir, a

    alma vive no corpo obrigada, forzada, como un castigo. Esta

    postura podmola resumir en tres puntos:

    1. A ALMA IN-MORTAL, MENTRAS QUE O CORPO MORTAL: a

    partir daqu defndese a reencarnacin da alma noutros

    corposii.

    2. Como a alma inmortal, esxese a PURIFICACIN DA ALMA:

    sta consiste na liberacin da alma respecto do corpo todo

    o mais posible, para o cal se propuan certas regras e

    hbitosiii.

    3. Por esta razn, A ALMA EST SUXEITA A PREMIOS-CASTIGOS

    NAS VIDAS SUCESIVAS.

    A antropologa platnica segue esta lia rfico-pitagrica

    (sobre todo na Repblica e no Fedro), caracterizada por esta

    oposicin alma-corpo fundamentada na idea de que alma e corpo son duas

    realidades distintas:

    CORPO: unha realidade totalmente sensible e material que, polo tanto pertence a este mundo. Polo tanto

    mortal. Igual que no pitagorismo, o corpo o crcere da

    alma, porque a alma est no corpo obrigada; por iso pensa

    que o corpo a causa dos males: as paixns, a

    ignorancia(fundadaza percepcin), etc

    ALMA: foi creada polo Demiurgo a partir da Alma do Mundo, por iso de orixe divinaiv e, polo tanto, pertence a unha

    realidade suprasensible fora deste mundo. A partir desta

    idea Platn fundamenta a sua psicoloxav: o lugar propio da

    alma o Mundo das Ideas e, por esta razn, a alma ten

    tres caractersticas fundamentais semellantes s ideas:

    in-mortal

    E eterna

    in-mutable

    Platn defende unha divisin tripartita da alma (na que

    cada parte est situada nun lugar do corpo) que ser

    importantsima para fundamenta-la tica e a poltica:

    PARTE DO CORPO ALMA

    cabeza RACIONAL

    peito IRASCIBLE

    abdomen CONCUPISCIBLE

    Agora ben, a psicoloxa platnica ten que resolver algns

    problemas:

  • 6

    a)cmo se separa a alma do corpo? Para solucionar este

    problema recupera a teora rfico-pitagrica da

    purificacin que , bsicamente, a liberacin da alma

    respecto do corpo, decir, superar o sensible e material

    e, para Platn, esto prodcese por tres camios:

    1.o eros

    2.a dialctica (coecemento)

    3.a morte

    b)cando a alma se separa do corpo a dnde vai e qu fai?

    Para solucionar esto Platn recupera as teoras rfico-

    pitagrica da transmigracin das almas e da reencarnacin:

    cando o corpo morre a alma librase e vai para o seu mundo

    propio (Mundo das Ideas) onde est uns 1.000 anos ata que

    se reencarna noutro corpo. Para explicar esto Platn

    emprega dous mitos: Mito do carro alado e Mito de Er.

    c)Cmo demostrar que a alma inmortal? A alma inmortal

    e eterna porque de naturaza divina, pero a sua

    inmortalidade demstrase por medio de tres argumentosvi:

    A.Porque simple

    B.Pola reminiscencia

    C.Porque principio de movemento

    Para finalizar decir que este dualismo antropolxico lvanos s seguintes consecuencias:

    1 A purificacin da alma serve de fundamento tica porque fundamenta a virtude, sobre a que se constre a tica.

    2 A divisin tripartita da alma serve de fundamento poltica platnicas porque fundamenta as tres clases sociais sobre as

    que se fundamenta a poltica.

    3 O dualismo antropolgico fundamenta a gnoseologa platnicavii.

    4 Acosmoloxa platnica tamn segue este modelo alma-corpoviii.

    [vinculacin da alma cidade]

    A tica e a poltica de Platn desenvlvense tendo en conta a

    antropoloxa e seguen o modelo clsico, no cal se da un PARALELISMO

    ENTRE TICA-POLTICA: ambas non poden ser tratadas por separado senn

    que tratase de duas dimensins inseparables e interdependentesix: un

    estado xusto frmase a partir de cidadns bos, e haber cidadns bos

    nun Estado xusto. A razn disto est en que non podemos entende-lo

    home como un simple individuo, senn que ante todo un cidadn

    (inserto na polisx). Lembremos que, en grego, significa

    cidade-estado, polo tanto o home inserto na polis un cidadn. Este

    modelo defndese longo de toda a poca clsica, por exemplo tamn en

    Aristteles, e rmpese ca teora poltica moderna, por exemplo no

    realismo poltico de Maquiavelo (ainda que tamn na modernidade

    atopamos este modelo, por exemplo en Toms Moro).

    Pois ben, en Platn este paralelismo tica-poltica constrese

    sobre o concepto de xustiza, a cal a podemos considerar como xustiza

    individual (tica) e como xustiza social (poltica).

    ANTROPOLOXA TICA POLTICA

    CORPO ALMA PREDOM. VIRTUDE PREDOM. CLASE SOCIAL

    cabeza racional sabedora gobernantes

    peito irascible valor gardins

    abdomen concupiscible moderacin productores

  • 7

    [tica]

    A tica platnica artllase sobre os conceptos de ben e de

    virtude (aret), que se identifican, e podemos comenzala pola seguinte

    pregunta que se fai o propio Platn: unha cousa, gustalle s deuses

    porque boa, ou boa porque lle gusta s deuses?xi, dicir, o ben

    algo por s mesmo, ou algo relativo?xii Deste xeito, Platn platexa

    de novo o debate entre Scrates-Sofistas sobre a virtude, e toma

    posicin a favor do seu mestre Scrates: o ben (a virtude) ten

    realidade por s mesma. Platn contina as a lia do intelectualismo

    tico de Scrates, segn o cal o ben pode ser ensinado e ten que ser

    definido.

    Para defini-lo ben, Platn identifica o ben ca virtude e

    considera que a virtude consiste en tres cousas relacionadas entre s:

    VIRTUDE SABEDORA: defende deste xeito o intelectualismo tico

    segn o cal virtude=sabedora (para ser bo hai que saber qu o

    ben, e viceversa).

    VIRTUDE PURIFICACIN: segue a postura rfico-pitagrica na que

    s a travs da purificacin da alma se acada a absoluta virtude.

    VIRTUDE XUSTIZA: seguindo a divisin tripartita da alma

    considera que a cada alma lle corresponde unha virtude, e a

    xustiza individual consistira nunca armona a nivel individual

    segn a cal a cada parte da alma corresponde unha virtude.

    ALMA VIRTUDE

    Alma racional SABEDORA/PRUDENCIAxiii

    Alma irascible VALOR/FORTALEZA

    Alma concupiscible MODERACIN/TEMPERANZA

    [poltica]

    A importancia que ten no pensamento grego o concepto de polis

    mantense no pensamento platnico, xa que a sua filosofa ten unha

    clara finalidade tico-poltica, ata o punto de que podemos dicir que

    Platn fai a primeira teora do Estado.

    A teora poltica de Platn artllase sobre o concepto de

    xustiza social e desenvlvese sobre a virtude (tica) a partir da

    teora tripartita da alma (antropoloxa). Esta teora poltica defende

    que, ainda que en cada individuo hai as tres clases de alma, en

    cadanseu predomina unha, polo que predomina unha virtude, dando lugar

    a tres clases sociais:

    PRED. ALMA PRED.VIRTUDE CLASE SOCIAL

    racional sabidura GOBERNANTES

    irascible valor GARDIANS/GUERREIROS

    concupiscible moderacin PRODUCTORES/ARTESNS

    E a xustiza social consiste nunha armona a nivel do Estado pola

    cal cada clase social cumpre ca sua funcin dentro da polis.

    CLASE SOCIAL DOS GOBERNANTES: neles predomina a alma racional e a sua

    virtude a sabedora, e a sua funcin goberna-la polis. Non ten

    acceso propiedade privada. Os gobernantes recibiron unha educacin

    poltico-filosfica basada na dialctica que dura ate os 50 anos e que

    se desenvolve en tres momentos:

    30-35 anos: a aprendizaxe mis difcil na que, afastados do

    goberno e en solitario, adquiren a dialctica e aprenden que o

    ben para logo plasmalo no Estado (intelectualismo tico).

    35-50 anos: volven a porse en contacto coa realidade da cidade

    desempeando varios cargos de goberno.

    50 anos en diante: gobernan o Estado segn o ben e a xustiza.

  • 8

    CLASE SOCIAL DOS GARDIANS: neles predomina a alma irascible a

    sua virtude e o valor e a sua funcin e defende-la polis interna

    e externamente. Non ten acceso propiedade privada. Os gardins

    reciben unha educacin ximnstico-musical para reforza-lo valor

    e a forza.

    CLASE SOCIAL DOS PRODUCTORES: neles predomina a alma

    concupiscible, a sua virtude a moderacin e, polo tanto, a sua

    funcin abastece-la polis de bens, de productos, e de todo

    tipo de necesidades materiais. Por este motivo son os nicos que

    teen acceso propiedade privada. Os productores non reciben

    unha educacin especial, porque os oficios aprndense coa

    prctica.

    Finalmente, esta teora poltica compltase cun estudio das

    formas de goberno, especialmente a que se fai nas Leis, a sua

    derradeira obra. stas son ordenadas por Platn xerrquicamente segn

    garantan mais ou menos a xustiza social, de xeito que cadansua forma

    de goberno dexenera na seguinte:

    MONARQUA-ARISTOCRACIA na que goberna o mellor, o rei-filsofo. Neste sentido moi claro o texto da Carta VII

    na que Platn di que non rematarn os males no mundo ata

    que non est gobernado por verdadeiros reis-filsofosxiv.

    TIMOCRACIA: goberno dos gardins.

    OLIGARQUA: goberno duns poucos, os ricos.

    DEMOCRACIA: mal goberno de todos (o pobo). Platn fai, deste xeito, unha crtica democracia dos Trinta que

    goberna Atenas na poca da sua xuventude, democracia que

    lle causou grande decepcin e contra a que dirixiu as suas

    crticas.

    TIRANA: Toda democracia dexenera en tirana, goberno absolutista e caprichoso dun tirano que compra o poder ou

    que chega a l por medio dun golpe de estado.

    E, para rematar esta cuestin etico-poltica, concluimos con

    tres puntos fundamentais:

    1.Como vemos, queda demostrada o paralelismo entre tica-

    poltica, paralelismo que se fundamenta na antropoloxa

    (concepcin da alma tripartita) e que se da entre as tres

    virtudes e as tres clases sociais.

    2.Toda a teora tico-poltica est atravesada pola importancia

    da educacin (paideia): esta teora s posible nun Estado

    formado e fundamentado arredor da educacin no cal chegan a

    gardins os mellores, e a gobernantes os mellores entre os

    gardins. A educacin asegura, polo tanto, o goberno dos

    mellores e o equilibrio e orde social. Esta educacin ten duas

    notas caractersticas:

    Tdolos bens estn en comunidade: os fillos sepranse inmediatamente dos pais e son educados todos xuntos de xeito

    igualitario; deste xeito crease unha gran familia na que

    todos son pais de todos e todos son fillos de todos, sen

    privilexio para ningun. Esa gran familia o fundamento para

    o estado.

    Educacin igualitaria para homes e para mulleres.

    3.Ainda que a teora do estado platnica bastante ideal,

    Platn tentou poela en prctica nas tres viaxes feitas a

    Siracusa (Sicilia). En todas elas fracasouxv.

  • 9

    PLATN. tica e poltica CRTICAS

    CON ISTO QUE VOS DEIXO DESENVOLVERADES A PREGUNTA DE TICA E

    POLTICA DE PLATN OU/E DE ARISTTELES.

    Postura de KANT frente a la tica platnica/aristotlica

    As, la postura de Kant en el siglo XVIII con respecto a la

    tica platnica/aristotlica va a ser totalmente diferente. Para Kant la tica se fundamenta en cmo la razn ordena o manda a la voluntad, y

    esto se puede hacer de dos maneras: los mandatos le vienen al sujeto

    desde fuera y le mandan lo que debe hacer (imperativo hipottico), o

    los mandatos brotan autnomamente de la propia razn y ordenan la

    forma de actuar, no lo que se debe hacer (imperativo categrico). Pues

    bien, teniendo esto en cuenta, en su Crtica de la razn prctica Kant

    hace un repaso de toda la tica anterior, y el resultado es que divide

    las teoras ticas en ticas materiales y en ticas formales.

    En las TICAS MATERIALES, el deber depende de algo

    ajeno/diferente a la propia voluntad y se construyen sobre

    imperativos hipotticos. En concreto, en la tica

    platnica/aristotlica el deber reside en la virtud, que para PLATN es la sabidura (el hombre bueno debe ser sabio). que para ARISTTELES es el ejercicio de la razn y proporciona la felicidad.

    A diferencia de las ticas materiales, Kant propone su tica

    como una TICA FORMAL, en la que el deber reside en la voluntad

    misma, de modo que la razn no ordena qu hacer en cada caso,

    sino que la razn ordena la forma como debe actuar siempre la

    voluntad (universalidad) y que, por lo tanto, se construye a

    partir del imperativo categrico.

    Acta de tal manera que la mxima por la que te riges pueda

    convertirse en ley universal

    Acta de tal manera que tomes a la humanidad siempre y al

    mismo tiempo como un fin, no como un medio

    Crtica de la tica platnica/aristotlica en NIETZSCHE

    Pero una postura crtica de la tica platnica/aristotlica la encontramos en el siglo XIX, en Nietzsche. La crtica de Nietzsche se dirige

    directamente contra el intelectualismo moral mantenido por PLATN, y en menor

    medida por ARISTTELES, y que se remonta ya a SCRATES, a quien Nietzsche

    considera el gran corruptor de Occidente. En este sentido, Nietzsche invierte

    la tica platnica, y tambin la aristotlica, porque desarrolla una crtica

    psicolgica de lo bueno basada en la crtica de la virtud. Esta crtica

    consiste en desenmascarar/criticar cmo la virtud que, originariamente, se

    refera a lo noble, con el tiempo se va moralizando, y esto se produce de

    forma ms patente en el intelectualismo moral segn el cual virtud=sabidura

    y, segn Nietzsche, esta moralizacin de la virtud consisti en que los

    valores que originariamente no favorecan la vida (bondad, compasin,

    humildad, etc) se colocaron por encima de aquellos otros valores que s la

    favorecan (fuerza, belleza, etc). Por este motivo, Nietzsche propone al

    superhombre como anttesis de toda la tica clsica y ello por dos motivos: 1.

    lleva a cabo la inversin de los valores, colocando por encima aquellos

    valores que favorecen la vida; y 2. es a-moral (trans-valoracin), es decir,

    est ms all del bien y del mal.

  • 10

    crtica del Estado en MARX1

    Por otra parte, tambin en el siglo XIX encontramos en Marx una

    crtica general del Estado, hasta el punto de que, todo su pensamiento

    mantiene un ataque constante contra la sobrevaloracin del Estado, tal

    y como acabamos de ver por ejemplo en PLATN/ARISTTELES porque, en

    contra de esto, Marx considera que el Estado debe ser suprimido.

    La crtica marxista del Estado se articula desde el MATERIALISMO

    HISTRICO, segn el cual la vida material de los individuos es la base

    de la sociedad, de tal manera que son las condiciones materiales de

    vida (estructura econmica) las que determinan al conjunto de ideas

    polticas, morales, culturales, jurdicas, etc (superestructura

    ideolgica) y no al revs. Por lo tanto, para Marx la moral y el

    Estado tan slo son elementos de la superestructura que dependen de la

    infraestructura econmica y, en tanto que pertenecen a la

    superestructura, estn destinadas a desaparecer en la sociedad futura.

    Ahora bien, a qu se refiere Marx cuando habla del Estado? Marx

    se refiere al Estado burgus contemporneo suyo, que est para

    mantener y reforzar el dominio de la clase dominante (el capital)

    sobre la clase dominada (el obrero), es decir, el Estado es mantenido

    por los capitalistas para garantizar sus intereses y su propiedad. Por

    eso Marx considera el Estado debe ser suprimido de tal manera que la

    clase trabajadora viva libre y sin opresin. Ahora bien, segn Marx,

    el paso del Estado burgus a la supresin del Estado necesita un paso

    intermedio, la dictadura del proletariado2. Y la consecuencia directa

    de la dictadura del proletariado es la extincin del Estado que, a su

    vez, era dictadura burguesa.

    Por lo tanto, vemos que, mientras que la filosofa poltica

    anterior a Marx camina cada vez ms hacia un perfeccionamiento y

    cumplimiento del Estado, la filosofa de Marx, a la inversa, camina

    hacia la supresin y extincin del Estado. En este sentido, la crtica

    del Estado marxista rompe con la tradicin poltica tanto moderna

    (HOBBES, LOCKE, ROUSSEAU, HEGEL) como clsica (PLATN y ARISTTELES).

    Efectivamente, para PLATN/ARISTTELES la polis (Estado) representa el

    lugar por encima del individuo, y en donde ste se completa,

    desarrolla su racionalidad y encuentra su seguridad y su felicidad.

    Pero, frente a esta postura, para Marx el Estado es slo un

    instrumento destinado a mantener y reforzar la opresin del individuo,

    por eso debe ser suprimido.

    1 Resumen de NORBERTO BOBBIO: Marx y el Estado en BOBBIO, N.: Ni con Marx ni contra Marx. Fondo de Cultura

    Econmica, 1999 cap.VII, pp. 132-147 2 Consistente en destruir las instituciones que sostienen el Estado burgus y su sustitucin por instituciones completamente

    diferentes dominadas por el proletariado

  • 11

    TEXTO 1

    (...)

    -Ben. Xa vimos, segundo parece, tres calidades da cidade, e en canto especie que resta para que a cidade alcance a excelencia cal podera ser?. evidente que a xustiza.

    (...)Pois o que establecimos dende o principio que deba facerse en toda circunstancia, cando fundamos a cidade, segundo a mia opinin, a xustiza ou unha especie desta. Pois establecimos, se recordas, e moitas veces xa o repetimos, que cada un deba de ocuparse dunha soa cousa de entre as que concirnen cidade, precisamente daquela na que estivese mellor preparado por natureza.

    - En efecto, dixmolo.

    -E que a xustiza consiste en facer o que propio dun, sen meterse nas cousas alleas, algo que xa omos a outros moitos e que nos dixemos repetidamente.

    -En efecto, afirmmolo frecuentemente.

    -Nese caso, amigo meu, a xustiza parece que consiste en facer cada un o seu. sabes de onde o deduzo?

    -Non, pero dimo ti.

    -Ao meu parecer do que temos examinado, a moderacin, a valenta e a sabedora, o que resta por ver na cidade, o que da a todas aquelas calidades a capacidade de nacer e unha

    vez nacidas, permtelles conservarse, mentres pemaneza nelas. E xa dixemos que se encontrabamos as tres, a xustiza sera a que restase.

    -Por forza as.

    -Non obstante, se fose preciso discernir cal destas calidades far nosa cidade mellor,

    resultara difcil discriminar se consiste nunha coincidencia de opinin entre os gobernantes

    e os gobernados, ou se a conservacin da opinin consonte lei que hai entre os militares acerca do que debe ser temible ou non, ou a intelixencia e a vixiancia entre os gobernantes; ou iso que fai mellor cidade consiste, tanto no neno coma na muller, no escravo coma no home ceibe, e no artesn, no gobernante e no gobernado, en que cada un se ocupe do seu, sen atender ao alleo.

    -Dende logo, sera dificil. Como non?

    -Entn, segundo parece, en relacin excelencia da cidade, a capacidade de facer cada un o seu nela pode rivalizar coa sa sabedora, coa sa moderacin e a sa valenta.(...)

    -Pois un home xusto non diferir en nada da cidade xusta en canto idea da xustiza mesma, senn que ser semellante.

    -Semellante, en efecto.

    -Porn, unha cidade parece xusta cando os tres tipos de naturezas que existen naquela fan cada un o seu; e pareceunos moderada, valente e sabia a causa dalgunhas outras afeccins e hbitos deses mesmos tipos de naturezas.

    - verdade.

    -Por conseguinte, querido amigo, estimaremos que quen tea eses mesmos tipos na sa alma, a causa das mesmas afeccins que aqueles, ben merecedor de recibir os mesmos apelativos que a cidade.

  • 12

    PLATN; Repblica libro IV, 427e435c

    - O obxectivo da teora poltica acada-la xustiza. Isto moi claro nas lias 1-4 onde di e en canto

    especie que resta para que a cidade alcance a

    excelencia cal podera ser?. evidente que a

    xustiza e tamn onde di que deba facerse en toda

    circunstancia, cando fundamos a cidade, segundo a mia

    opinin, a xustiza ou unha especie desta nas lias

    3-4

    - A xustiza da polis consiste en que cada un se eduque e se ocupe da sua funcin. Isto vmelo onde di que cada

    un deba de ocuparse dunha soa cousa de entre as que

    concirnen cidade, nas lias 5-7, e mais adiante na

    lia 9 onde pon a xustiza consiste en facer o que

    propio dun, e tamn mis adiante no pargrafo 15

    cando di unha cidade parece xusta cando os tres tipos

    de naturezas que existen naquela fan cada un o seu; e

    pareceunos moderada, valente e sabia a causa dalgunhas

    outras afeccins e hbitos deses mesmos tipos de

    naturazas.

    - As tres virtudes que debemos atopar nos individuos sern moderacin, valenta e sabedora e, conforme a

    elas, teremo-la xustiza. Isto aparece nos ringleiros

    15 e 17-18 onde di temos examinado, a moderacin, a

    valenta e a sabedora e logo engade E xa dixemos

    que se encontrabamos as tres, a xustiza sera a que

    restase. E tamn mis adiante no prrafo 12 cando di

    Entn, segundo parece, en relacin excelencia da

    cidade, a capacidade de facer cada un o seu nela

    pode rivalizar coa sa sabedora, coa sa moderacin e

    a sa valenta.

    - Platn expn as clases sociais da polis con vistas a que se acade a xustiza. Isto patente no prrafo 10

    onde pon Non obstante, se fose preciso discernir cal

    destas calidades far nosa cidade mellor, resultara

    difcil discriminar se consiste nunha coincidencia de

    opinin entre os gobernantes e os gobernados, ou se

    a conservacin da opinin consonte lei que hai entre

    os militares acerca do que debe ser temible ou non, ou

    a intelixencia e a vixiancia entre os gobernantes; ou

    iso que fai mellor cidade consiste, tanto no neno

    coma na muller, no escravo coma no home ceibe, e no

    artesn, no gobernante e no gobernado, en que cada un

    se ocupe do seu, sen atender ao alleo.

    - Paralelismo entre individuo e polis, entre os tipos de alma e as clases sociais da polis. Isto vmelo no

    ltimo prrafo onde pon estimaremos que quen tea

    eses mesmos tipos na sa alma, a causa das mesmas

    afeccins que aqueles, ben merecedor de recibir os

    mesmos apelativos que a cidade.

  • 13

    TEXTO 2

    Abonda con isto, para a inmortalidade. Pero anda hai que engadir unha cousa

    mis: sera longo e traballoso explicar cmo a alma; pero comparala con outras

    cousas, dicir a qu se parece, iso xa asunto humano, mis breve. Poderiamos

    dicir que se parece a unha forza que, como se nacesen xuntos, leva unha xugada

    alada e o seu auriga. Os cabalos e os aurigas dos deuses son todos bos na sa

    caste, mentres que a dos outros produto dunha mestura. No que a ns respecta,

    hai, en primeiro lugar, un condutor que gua unha xugada de cabalos, dos que un

    bo e fermoso e o outro todo o contrario, como tamn a sa orixe. O seu manexo

    ser, polo tanto, duro e difcil.

    E agora, precisamente, hai que tentar dicir de nde lle vn que vive a

    denominacin de mortal e inmortal. Todo o que alma ten da sa conta o

    inanimado, e percorre o ceo, s veces tomando unha forma, outras veces outra. Se

    perfecta e alada, suca as alturas e goberna no Cosmos. Pero a que perdeu as

    sas s vai deriva, ata que se aferra a algo slido, onde se instala e se apodera

    dun corpo terrestre que parece moverse en virtude da forza daquela. Este

    composto, mestura de alma e corpo, recibe o nome de ser vivo e por definicin

    mortal. O nome de inmortal non tera aqu lxica ningunha; pero non velo nin

    intulo, imaxinmo-la divindade con aparencia de alma e corpo, de xeito natural,

    vivindo as para sempre. Pero que sexa como queira a divindade, e que esta acepte as nosas palabras.

    Considermo-la causa da perda das s, o motivo polo que se desprenden da alma.

    algo coma o seguinte:

    O poder natural da erguer o que pesado, levndoo cara a arriba, cara lugar

    no que habitan os deuses. De todo o que ten que ver co corpo, isto o que mis

    relacin ten co divino. E o divino fermoso, sabio, bo e outras cousas polo estilo. A

    plumaxe da alma alimntase disto e medra con isto; pero co malo e torpe,

    ensmese e acaba. Zeus, o poderoso seor dos ceos, conduce o seu carro alado, en

    cabeza, ordenando e dispoendo todo. Camian detras del unha morea de deuses e

    dimones ordenados en once filas. Hestia permanece no fogar dos deuses, soa,

    mentres os demais, que foron dispostos en nmero de doce, en calidade de deuses

    xefes, camian nos lugares asignados. Son moitas as marabillosas paisaxes que se

    ofrecen vista dos carreiros celestiais, percorridos polos felicsimos deuses,

    actuando cada un segundo o seu deber, e seguidos polos que poidan e queiran

    facelo. Est lonxe a envexa dos coros divinos. E, sen embargo, cando van ter lugar

    os seus banquetes, marchan cara s altos cumios, polo mis alto do arco que terma

    do ceo, al onde os carros dos deuses, con suave movemento das sas firmes

    rendas, avanzan con suavidade, al onde os outros teen dificultades. Porque o

    cabalo da maldade fai forza cara terra, poendo trabas auriga que non o

    domease con esmero. Esa a dura e fatigosa proba da alma. Pois as que son

    inmortais, cando chegan cumio, saen fra, rguense sobre a espada do ceo, e entran na rbita circular, dende a que contemplan o outro lado do ceo.

    PLATN; Fedro, 246a247c

    - A alma inmortal. Isto vmolo on di Abonda con isto, para a inmortalidade, na lia 1.

    - Exposicin do mito do carro alado. Isto moi claro ao final do segundo prrafo. Aqu podemos suliar, sua

    vez, as seguintes ideas

  • 14

    Referencia lma racional.Vmolo na lia 7 onde d hai, en primeiro lugar, un condutor

    que gua unha xugada de cabalos

    Referencia al,a irascible, nas lias 7-8 onde di un bo e fermoso

    Referencia alma concupiscible, na lia 8 onde di o outro todo o contrario, como

    tamn a sa orixe,.e tamn na lia 37: o

    cabalo da maldade fai forza cara terra,

    poendo trabas auriga que non o domease

    con esmero

    - A alma, eterna e pertencente Mundo das Ideas, reencarnase nun corpo. Vmolo on di Pero a que perdeu

    as sas s vai deriva, ata que se aferra a algo

    slido, onde se instala e se apodera dun corpo

    terrestre que parece moverse en virtude da forza

    daquela nas lias 13-15

    - O home e, en xeral os seres vivos, son a unin de alma + corpo. Aparece nas lias 16-17 on di Este composto,

    mestura de alma e corpo, recibe o nome de ser vivo e

    por definicin mortal

    - O lugar propio da alma o M.I., e o seu caracter divino. Vmolo onde di O poder natural da erguer

    o que pesado, levndoo cara a arriba, cara lugar

    no que habitan os deuses. nas lias 24 e 25; e, en

    xeral, en todo o ltimo prrafo.

    - O corpo corrompe alma. moi claro onde di A plumaxe da alma alimntase disto e medra con isto;

    pero co malo e torpe, ensmese e acaba nas lias 27-

    28

    - O destino da alma regresar mundo intelixible. Podemos atopalo nas lias 40-42 onde nos di que Esa

    a dura e fatigosa proba da alma. Pois as que son

    inmortais, cando chegan cumio, saen fra, rguense

    sobre a espada do ceo, e entran na rbita circular,

    dende a que contemplan o outro lado do ceo

  • 15

    2. A TEORA PLATNICA DAS IDEAS MUNDO SENSIBLE E MUNDO INTELIXIBLE GRAOS DE COECEMENTO

    A tica platnica segua un intelectualismo tico segn o cal tiamos que definir qu a virtude (qu o ben); paralelamente, a

    Teora Poltica obrigaba igualmente a definir qu a xustiza. Pois

    ben, esta necesidade da definicin (causada polo intelectualismo

    socrtico), xunto co dualismo antropolgico polo cal se diferencia

    alma-corpo como duas realidades opostas, convrtense no punto de

    partida da sua Ontoloxa e da sua Teora do Coecemento, porque stas

    aparecen como fundamento para a tica e para a Poltica: Platn busca

    conceptos universais (definicins universais) que fundamenten a tica

    e a poltica, para o cal lle fai falla fundamentar unha filosofa que

    seguir a lia do intelectualismo socrtico.

    [ontoloxa]

    Para desenvolver esta cuestin esto en cuenta debemos

    considerar tres puntos previos:

    1. o realismo: Platn pensa que as definicins das cousas son

    reais, son anteriores e son independentes das cousas; decir,

    que existen en/por s mesmas. No son meras abstraccins senon

    que son reais.

    2. fundamenta a tica e a poltica:la ontoloxa e a filosofa

    platnicas basadas no intelectualismo fundamentan a tica e a

    poltica. Polo tanto, son, sua vez, unha loita contra o

    relativismo dos sofistas.

    3. Platn contina a tradicin filosfica grega centrada,

    fundamentalmente, en duas cuestions: a cuestin da esencia das

    cousasxvi, e a cuestin do movemento e do cambio na realidadexvii.

    A clave para solucionar estas cuestins atopaa na filosofa

    presocrtica e sobre todo en dous pensadores:

    PARMNIDES:di que ser de algo sempre , dicir, unha cousa

    sempre a mesma cousa, o seu ser non cambia. Polo tanto, o

    ser inmutable (non cambia) e eterno.

    HERCLITO:en cambio di que as cousas (a realidade) estn

    sempre en continuo cambio e movemento, en constante devir.

    O propio das cousas que estn pasando constantemente.

    A partir de aqu, Platn soluciona o problema por medio da

    coecida Teora das Ideas, que se expone bsicamente no Mito da

    caverna (Repblica VII).

    A palabra idea ven do termo grego eidos que significa forma

    perfecta ou modelo; e eidos ven do verbo grego eidein que significa

    ver. Polo tanto, idea significa a forma perfecta ou o modelo que se ve

    intelectualmente. Partindo deste concepto, Platn constre a sua

    Teora das Ideas segn a cal considera que hai dous niveis de

    realidade: as ideas e as cousas.

    As IDEAS: a idea esa definicin ou universal que a

    verdadeira realidade. A idea o verdadeiro ser, e non un

    simple concepto mental senn que absolutamente real. Podemos

    caracteriza-las ideas do seguinte xeito:

    As ideas son nicas, inmutables e eternas; dicir, teen as caractersticas do ser de PARMNIDES.

    Ainda que son os modelos das cousas, as ideas son trascendentes s cosas, dicir, estn noutro nivel de

    realidade que chamamos Mundo de la Ideas (Mundo

    intelixible).

  • 16

    Hai unha Idea para cada clase de cousas.

    As ideas estn xerarquizadas: primero estn as ideas fundamentais de ben-beleza-xusticia, logo as ideas

    matemticas e, finalmente, o resto das ideas. Deste xeito

    constrese a chamada Pirmide de las Ideas cuxo vrtice

    ocpao a idea fundamental, a Idea de Ben.

    Sobre as ideas constrese a ciencia: como a ciencia o coecemento do universal, s pode haber ciencia das ideas.

    s ideas accedese pola intelixencia.

    As COUSAS: as cousas non son verdaderamente reais, senn que a

    sua realidades aparente (parecen reais). Neste sentido, non son

    a realidade senn que participan da realidade. Podemos

    caracteriza-las cousas do seguinte xeito:

    As cousas son mltiples, finitas e estn en continuo cambio; dicir, seguen o devir de HERCLITO.

    As cousas pertencen a este mundo, que chamamos Mundo das cosas (Mundo Sensible).

    Sobre as cousas non hai ciencia, porque non son universais, senn particulares. Sobre as cousas aparentes non pode haber

    ciencia, senn s opinin

    s cousas accdese polos sentidos.

    Mais esta Teora de las Ideas recibira na historia da filosofa

    duas crticas moi fortes:

    A crtica de ARISTTELES: considera que a esencia das cousas

    est dentro delas mesmas e, polo tanto, nega que exista unha

    idea fora das cosas.

    A crtica de NIETZSCHE: considera que s hai unha realidade,

    este mundo sensible, polo tanto nega que haia dous niveis de

    realidade (ideas + cosas). A partir de ah, preguntarse pola

    esencia deste mundo non ten sentido.

    Por outra banda, a Teora das Ideas tivo que responder a

    preguntas difciles xa co mesmo Platn no seu perodo crtico. Y entre

    elas destacamos as seguintes:

    1) de qu hay ideas?

    En xeral hai ideas ticas, estticas, polticas, metemticas,

    etc... Pero esta pregunta foi un problema difcil e representa a

    evolucin dos dilogos de madurez s dilogos crticos; al

    Platn chega a admitir ideas de calqueira clase de cousas: idea

    de pelo, idea de suciedade, etc...

    2) xa que hai dous mundos diferentes, qu relacin hai entre as

    ideas e as cousas?

    Para esta pregunta propuxo catro solucins complementarias:

    causalidade: a idea a causa das cousas.

    presencia: a idea est presente nas cousas (ainda que non

    est dentro delas).

    imitacin: a cousas imitan sua idea.

    participacin: as cousas participan da sua idea.

    3) xa que o verdadeiro coecemento (cientfico) o coecemento

    das ideas -e non das cousas- qu coecer e cntas clases de

    coecemento hai?

  • 17

    [graos de coecemento]

    O dualismo ontolxico (idea-cousa) engadido dualismo antropolgico (alma-cousa) obriga na teora do coecemento tamn a un

    dualismo gnoseolxico entre ciencia e opinin.

    Mais, hai que empezar dicindo que a teora do coecemento

    platnico artillase arredor de dous problemas fundamentais:

    a) o verdadeiro coecemento so o hai das ideas, entn qu hai

    que entender por coecemento, en qu consiste coecer?

    La clave para contestar a esta pregunta est en la antropologa

    platnica, y Platn propone tres explicaciones diferentes:

    1. a DIALCTICA: esta procede da maiutica socrtica, e

    consiste en acada-la idea a partir de tesis opostas que se

    van contraponiendo.

    2. o AMOR: un impulso que nos leva a coecer o que

    descoecemos.

    3. a REMINISCENCIA: reminiscencia significa recordar; esta

    es la explicacin ms importante e resumese na tesis de que

    aprender = recordar. Para explicar isto Platn ten en conta

    a antropoloxa, sobre todo a inmortalidade e a

    reencarnacin da alma, e a partir de ah a explicacin de

    Platn a seguinte: cando a alma, inmortal, est no Mundo

    das Ideas, viu e relacionouse con toda-las ideas, ata que

    se reencarnou nun corpo; pero reencarnarse esqueceu todo

    lo que viu, de maneira que, cada vez que aprende ou coece

    algo o que realmente fai lembrar o que xa vira no Mundo

    das Ideas. Como vemos, Platn defende o coecemento innato,

    decir, non nos ven desde fora senn que xa est dentro de

    nos mesmos.

    b) qu graos de coecemento hai?

    A resposta a esta pregunta aparece no Smil da lia (Repblica

    VI), onde se consideran dous nivis de coecemento: a ciencia,

    que un coecemento verdadeiro e superior, e a opinin, que

    un coecemento falso e superior.

    O Smil da lia marca os graos de coecemento nun ascenso que

    vai desde un coecemento errneo, identificado ca escuridade,

    ata un coecemento verdadeiro, identificado ca claridade, e para

    expoer eses graos considera unha lia dividida en dous

    segmentos (correspondentes s nivis de coecemento) que, a sua

    vez, se dividen en dous subsegmentos cada un (correspondentes s

    graos de coecemento); temos, polo tanto, catro graos de

    coecemento:

    A CIENCIA (coecemento intelectual)

    DIALCTICA: que chega s ideas.

    PENSAMENTO: que leva a cabo o razonamento matemtico.

    A OPININ (coecemento sensible)

    CRENZA: pola cal coecemos os obxectos (as cousas) a travs

    dos sentidos

    ILUSIN: pola cal temos as imaxes dos oxectos.

  • 18

    Smil da lia Sea como sea, tienes ante ti esas dos especies, la visible y la inteligible?

    -Las tengo.

    -Toma, pues, una lnea que est cortada en dos segmentos desiguales y vuelve a

    cortar cada uno de los segmentos, el del gnero visible y el del inteligible,

    siguiendo la misma proporcin. Entonces tendrs, clasificados segn la mayor

    claridad u oscuridad de cada uno... (509de)

    luz=claridade [no sentido de cando dicimos vexoo claramente, con evidencia, de maneira clara e segura]

    EPISTEME

    (ciencia)

    Coecemento

    intelixible

    polo

    intelecto

    DIALCTICA

    Idea de

    Ben, Ideas

    matemtica,

    resto ideas

    [pirmide

    ideas]

    EPISTEME

    (ciencia

    PENSAMENTO

    Razoamento

    matemtico

    DOXA

    (opinin)

    Coecemento

    sensible

    polos

    sentidos

    CRENZA

    Obxetos

    DOXA

    (opinin) ILUSIN

    imaxes dos

    obxetos

    sombra=oscuridade [no sentido de non o vexo claramente, de maneira confusa, borrosa,insegura; non o vexo de todo claro]

    Ahora aplica a los cuatro segmentos estas cuatro operaciones que realiza el

    alma: la inteligencia [dialctica] al ms elevado, el pensamiento al segundo;

    al tercero dale la creencia y al ltimo la imaginacin; y ponlos en orden,

    considerando que cada uno de ellos participa tanto ms de la claridad cuanto

    ms participen de la verdad los objetos a que se aplica.

    -Ya lo comprendo -dijo-; estoy de acuerdo y los ordeno como dices. (511e)

  • 19

    PLATN. Teora das ideas CRTICAS E INFLUENCIAS

    Finalmente decir que, longo da historia vemos a teora

    platnica das ideas sometida a crtica, de onde podemos destacar tres

    crticas fundamentais:

    - A crtica de ARISTTELES: ARISTTELES alumno de Platn

    durante case vinte anos na Academia e, polo tanto, coece

    perfectamente o platonismo; non obstante, rexeita a teora das

    ideas platnica e faille a primeira crtica. Segn ARISTTELES,

    Platn en vez de soluciona-lo problema da realidade multiplicao

    por tres motivos: 1 porque agora non s ten que explicar de

    onde veen as cousas, senn tamn de onde veen as ideas; 2

    porque se afirma que hai ideas e cousas ten o problema de

    explicar cmo se relacionan entre s. Este problema debeu ser

    importante na Academia porque, como vimos antes, xa Platn o

    tentou solucionar; 3 porque coa teora das ideas caeramos no

    argumento do terceiro home, decir, teramos que ir buscando

    causas ata o infinito. Por todo isto Aristteles rexeita a

    teora das ideas de Platn. No seu lugar ARISTTELES defender

    que non existen as ideas, senn que o ser das cousas, a

    sustancia, que se fundamenta no hilemorfismo (materia + forma)

    est nas cousas mesmas. Deste xeito nega o Mundo das ideas. E

    isto far que a sua teora do coecemento, fronte a Platn,

    empece polos sentidos.

    - A crtica do empirismo moderno (LOCKE e HUME): os empiristas

    modernos, sobre todo, LOCKE, fan unha crtica expresa das ideas

    platnicas, e o que critican especialmente o carcter innato

    destas ideas. Lembremos que para Platn toda-las ideas estn xa

    aprendidas na alma, decir, son innatas, de tal maneira que

    aprender igual que recordar. Pois ben, os empiristas negan que

    existan tales ideas innatas e, polo tanto, defenden que todo

    coecemento empeza polos sentidos.

    - A crtica de Nietzsche: pero a crtica mis feroz contra o

    platonismo atopmola no sculo XIX en NIETZSCHE. A crtica de

    NIETZSCHE dalle a volta platonismo, e podmola resumir como

    segue: NIETZSCHE rexeita que Platn poa o Mundo das Ideas por

    riba do Mundo das cousas. Para Nietzsche isto inadmisible

    porque significa poerse en contra deste mundo, negar e rexeitar

    este mundo dicindo que hai outro mundo superior e, en

    definitiva, supn negar a vida.

    Fronte a esta postura platnica, NIETZSCHE defende unha

    filosofa vitalista que afirma a vida, na que considera que s

    hai un mundo, este mundo, que debe ser afirmado por ns

    constantemente e que, polo tanto, o problema da verdade un

    problema sen sentido ningn, que se debe eliminar.

    Por outra banda, longo da historia atopamos tamn moitas

    filosofas que seguen a lia platnica. Podemos suliar neste sentido

    que a Academia platnica permanece aberta ata o sculo o sculo VI d.

    C.xviii e ata a Escolstica hai unha clara influencia de Platn e do

    Neoplatonismo tanto no pensamento filosfico como no pensamento

    cristin, por ejemplo o caso de SANTO AGOSTIO. Na Escolstica tamn

    hai unha lia platnica encabezada por SAN BUENAVENTURA en oposicin

    lia aristotlica, e na modernidade vemos como o Racionalismo Moderno

    (DESCARTES) defende a existencia de ideas innatas. Finalmente, no

    sculo XX atopamos por exemplo que POPPER constre o seu MUNDO-3 sobre

    o Mundo das Ideas de Platn.

  • 20

    TEXTO PLATN SIMIL DA LIA

    TEXTO 1

    -Despois diso compara a nosa natureza respecto da sa educacin ou da sa falta

    de educacin cunha experiencia como esta. Imaxina homes nunha especie de

    morada subterrnea en forma de caverna, cunha longa entrada aberta, en toda a

    sa extensin, luz e imaxina que estn al dende nenos coas pernas e o pescozo

    encadeados de maneira que teen que permanecer al e mirar unicamente cara

    adiante, pois as cadeas impdenlles xirar a cabeza. Mis lonxe a luz dun lume que

    arde mis arriba, detrs deles e entre o lume e os encadeados un camio mis

    alto; e ao longo do camio imaxina que foi construdo un muro, como as cortinas

    que se levantan entre os monicrequeiros e o pblico, para amosar por encima delas os bonecos.

    - Xa o vexo.

    -Pois ben, contempla agora, ao longo dese pequeno muro, uns homes que

    transportan toda clase de obxectos que sobresaen por encima do muro, e figurias

    de homes e doutros animais, feitas de pedra e de madeira e doutros materiais e

    como natural, entre estes carrexadores, uns van falando e outros calan. -Que estraa comparacin fas, e que prisioneiros estraos!

    -Semellantes a ns. Pois en primeiro lugar, cres que tales homes teen visto de s

    mesmos e dos outros outra cousa senn as sombras proxectadas polo lume sobre a parte da caverna que est fronte a eles?

    -Pois como, se durante toda a sa vida foron obrigados a manter as cabezas inmbiles?

    -E non sucede o mesmo cos obxectos transportados?

    -Sen dbida.

    -E se puideran falar uns cos outros non pensas que creran que o que ven son as cousas reais?

    -Forzosamente.

    -E se a prisin tivese un eco que viese da parede de en fronte deles? non cres

    que, cada vez que un dos que pasan emitise un son, pensaran eles que o que oen

    provn da sombra que pasa diante deles?

    -Por Zeus si.

    -Daquela, non hai dbida de que tales homes non poderan pensar outra cousa que

    non sexa que o verdadeiro son as sombras dos obxectos fabricados.

    -Necesariamente.

    -Considera agora, que pasara se fosen liberados das sas cadeas e curados da sa

    ignorancia e, se consonte sa natureza, lles ocorrese isto: que un deles fose

    ceibado e obrigado de speto a levantarse, a voltar o pescozo, a camiar e a mirar

    cara luz e que, ao facer isto, sufrise e que a causa do escintileo da luz non fose

    quen de percibir aquelas cousas das que ata entn va sombras. Que cres que

  • 21

    respondera se algun lle dixese que ata entn s tia visto bagatelas e que agora,

    en cambio, mis prximo ao real e volto de cara a obxectos mis reais, mira mis

    correctamente? E ademais se se lle mostrasen cada unha das cousas que pasan e

    se lle obrigase a contestar s preguntas acerca do que cada unha, non cres que

    se achara en apuros e que considerara que as cousas que va antes eran mis verdadeiras que as que agora se lle amosan?

    -Moito mis.

    -E se se lle forzase a mirar luz mesma, non cres que lle doeran os ollos e que

    fuxira virando cara ao que pode contemplar e que crera que estas son mis claras que as que se lle amosan?

    -As .

    -E se algun o levase forza pola esgrevia e empinada subida e non o soltase ata

    chegar luz do sol non adoecera e se irritara por ser arrastrado e, despois de

    chegar luz, tera os ollos cegados, sen poder ver sequera un s dos obxectos que agora chamamos verdadeiros.

    -Certamente, polo menos de inmediato.

    -Necesitara afacerse, creo eu, para ser quen de ver as cousas de arriba. E

    primeiramente vera con mis facilidade as sombras e despois, as imaxes de homes

    e doutros obxectos reflectidos nas augas, e por ltimo s cousas mesmas. E

    despois diso, contemplara mis doadamente pola noite as cousas do ceo e o

    mesmo ceo, dirixindo a mirada luz das estrelas e da la, e durante o da ao sol e ao que a el lle pertence.

    -Como non?

    -E por ltimo, creo eu, sera o sol, non as sas imaxes reflectidas nas augas ou

    noutro lugar alleo, senn o sol en si mesmo e no seu propio lugar, o que podera

    ver e contemplar.

    -Necesariamente.

    -E entn, xa podera deducir, respecto del, que el quen produce as estacins e os anos e rexe todo o da rexin visible e a causa de todo o que eles tian visto.

    - evidente que despois daquilo chegara a isto.

    -Entn que? E se el recordase a primeira morada e a ciencia de al e os seus

    compaeiros de crcere, non cres que estara ledo co cambio e que se compadecera deles?

    -Xa o creo que si.

    -E se houbese entre eles honores e gabanzas duns aos outros e unha recompensa

    para quen discernise con mis agudeza as sombras, e para quen recordase mellor

    cales adoitaban pasar diante ou detrs vez, e destes para quen fose capaz de

    profetizar o porvir, parceche que estara desexoso desas cousas e envexara aos

    que recibisen eses honores e poderes, ou que lle ocorrera o mesmo que a Homero

    e preferria mis que nada ser labrego ao servizo doutro home sen bens ou padecer calquera outro destino antes que ter meras opinins e vivir aquela vida.

  • 22

    -Iso o que creo eu, que aceptara soportar todo antes que vivir aquela vida.

    -E agora repara nisto: se descendese de novo e sentase no mesmo lugar, non cres

    que se lle encheran os ollos de tebras, despois de chegar de speto do sol?

    -Vaia que si.

    -E se tivese que disputar de novo cos que permaneceran sempre encadeados,

    opinando sobre aquelas sombras, no momento no que anda corto de vista antes

    de aclimatar os ollos situacin, e ese tempo non sera breve, non dara risa e

    non se dira del que por subir arriba chegara cos ollos estragados e que por iso non

    convia intentar sequera esa subida? E non daran morte a quen intentase desatalos e facelos subir, se puidesen botarlle a man e matalo?

    -Sen dbida.

    -Pois ben, meu querido Glaucn, esa imaxe debmola aplicar totalmente ao dito

    anteriormente; hai que comparar a rexin que se manifesta por medio da vista coa

    morada do crcere e esa luz do lume co poder do sol; compara a subida ao mundo

    de arriba e contemplacin das cousas deste coa ascensin da alma rexin do

    intelixible e non errars respecto do que espero que o que ti desexas oir. Mais a

    divindade a que sabe se isto realmente verdade. O que a min me parece que

    no mundo intelixible o ltimo que se percibe, e con dificultade, a idea do ben,

    pero, unha vez percibida, hai que colixir que a causa de todo o recto e fermoso

    que hai en todas as cousas e que no mundo visible xerou a luz e ao seor desta e

    que no mundo intelixible xerou a verdade e o coecemento e que convn, pois, vela

    para poder proceder con sabidura tanto na vida privada como pblica.

    PLATN; Repblica libro VII, 514a517c

    Antes de nada qurovos decir que se trata dun texto que debe ser

    interpretado, xa que metafrico.

    - a filosofa platnica parte da concepcin do home e ten unaha finalidade educativa.

    - referencia mundo sensible: caverna = mundo sensible - expresin ou referencia doxa (opinin) ou falso coecemento

    basado nos sentidos e representado polas sombras: cadeas =

    sentidos e sombras = cousas do mundo sensible. Platn rexeita

    esta realidade.

    - verdadeira realidade, as ideas - este mundo sensible dentro da caverna o noso mundo. - a verdadeira liberacin do ser humano ven polo coecemento.

    Expresin do intelectualismo socrtico segn o cual virtude=

    sabedora

    - expresin do filsofo, que liberado do mundo sensible e conducido pola sabedora mundo intelixible.

    - o ascenso dialctico cara o Mundo das Ideas; o coecemento un ascenso gradual.

    - Referencia Idea de ben, a causa de todo: sol = Idea de ben. - Relacin do simil da caverna ca teora poltica platnica. O rei

    filsofo que contemplou a Idea de Ben e agora a quere plasmar no

    mundo, e criticado e mesmo se intenta matalo.

    Poderades dicir que este ltimo prrafo un resumo do mito da

    caverna, e unha clave para a sua interpretacin e comprensin.

  • 23

    ARISTTELES

    INTERPRETACIN: MARCO HISTRICO E CONCEPTUAL Crtica da doutrina platnica

    O proceso de abstraccin fronte ao acceso dialctico s ideas de corte platnico

    O trnsito cara o mundo helenstico

    Cadro histrico do helenismo

    Mosaico de Alexandre Magno no seu cabalo

    http://es.wikipedia.org/wiki/Archivo:BattleofIssus333BC-mosaic-detail1.jpg

  • 24

    O imperio de Alexandre no 323 a. C. (cando l morre)

    http://es.wikipedia.org/wiki/Archivo:Imperio_de_Alejandro_Magno_con_ruta.svghttp://es.wikipedia.org/wiki/Archivo:Imperio_de_Alejandro_Magno_con_ruta.svghttp://es.wikipedia.org/wiki/Archivo:Alexander-Empire_323bc.jpghttp://es.wikipedia.org/wiki/Archivo:Alexander-Empire_323bc.jpg

  • 25

    Aristteles, nado en Estaxira nunha familia prxima ao rei

    FILIPO II de Macedonia (pai de ALEXANDRE MAGNO) queda orfo aos

    dezasete anos e enviado a formarse na Academia de PLATN en Atenas.

    Al estar arredor de vinte anos ata a morte de PLATN, polo que o seu

    coecemento do platonismo de primeira man. Pouco despois da morte de

    Platn marcha de Atenas para ser o educador de ALEXANDRE MAGNO, mais

    volta e funda a sua propia escola, o Liceo, tamn en Atenas, que

    rivalizar coa Academia platnica, e tamn coas escolas menores na

    poca do Helenismo (cnicos, estoicos e epicureos). Logo da morte de

    ALEXANDRE MAGNO de Macedonia no 323 a.C. ten que marchar de Atenas, e

    morre ano seguinte, no 322 a.C. Estaba a comenzar o helenismo.

    Canto sua obra, conservmo-la clasificacin de escritos

    esotricosxix feita por ANDRNICO DE RODAS no s.I a.C. nos seguintes

    grupos de escritos:

    Escritos de fsica: Fsica, Sobre a alma, Sobre o ceo,

    Escritos de metafsica: Metafsica,

    Escritos de lxica (o rgano): Categoras, Tpicos,

    Escritos tico-polticos: tica a Eudemo, tica a Nicmaco,

    Poltica,

    Outros escritos: Potica, Retrica,

    [Crtica da doutrina platnica]

    Ainda que Aristteles se forma na Academia de PLATN e permanece

    al arredor duns vinte anos, polo que coece ben a filosofa da

    Academia, l vaise poer en contra da filosofa platnica rexeitando

    principalmente a Teora das ideas e, polo tanto, tamn a Teora do

    coecemento platnica; este afastamento ven dado, posiblemente, polas

    suas diferentes concepcins antropolxicas. E, en realidade,

    Aristteles non tenta ir contra o platonismo senn, mis ben,

    superalo.

    O rexeitamento que fai da Teora das Ideas platnica redcese a

    que se as ideas estn separadas das cousas entn non poden ser causa

    das cousas. En realidade Aristteles non nega que exista o ser, mais

    s nega que o ser estea fora das cousas. Nega, polo tanto, a postura

    trascendente da Teora das Ideas. E esta oposicin Teora das ideas

    artllase en base a tres puntos fundamentais:

    1) Rexeita as relacins que Platn establece entre idea-cousas

    (causa, presencia, imitacin, participacin).

    2)Como non se pode demostrar que a idea causa das cousas, a

    Teora das ideas non soluciona o problema da realidade, senn

    que o duplica: efectivamente, en vez de explicar a causa das

    caosas, agora habera que explica-la causa das cousas mis a

    causa da idea.

    3) Argumento do terceiro home: se supoemos que as cousas

    participan dunha idea, tera que haber tamn unha idea de tal

    participacin, e as abrirase un proceso ata o infinito.

  • 26

    [O proceso de abstraccin fronte ao acceso dialctico s ideas]

    rexeita-la Teora das ideas Aristteles, ao mesmo tempo, ten

    que rexeita-la teora do coecemento platnica. Efectivamente, o

    carcter trascendente da idea obrigaba a Platn a separar o

    coecemento da idea do coecemento das cousas e, a partir de ah,

    negar o coecemento sensible a cerca das cousas por non ser cientfico

    (opinin -smil da lia-), xa que as cousas non son a verdadeira

    realidade e, polo tanto, o coecemento sensible que temos delas non

    pode ser coecemento verdadeiro. Polo tanto, para Platn, o verdadeiro

    coecemento s pode ser o coeceento das ideas, que se acada por medio

    da Dialctica [ciencia smil da lia-].

    Aristteles comparte con Platn que o verdadeiro coecemento o

    coecemento do universal. Porn, como Aristteles nega a Teora das

    ideas, e considera que o ser est nas cousas, para l, en contra de

    Platn, o coecemento sensible ten unha importancia fundamental no

    proceso de coecemento ( dicir, comparte un aspecto con PLATN e nega

    o outro). Polo tanto, a teora do coecemento aristotlica esixe un

    doble proceso: coecemento sensible + coecemento intelixible.

    COECEMENTO SENSIBLE: no que os sentidos captan a forma dos

    obxectos.

    COECEMENTO INTELIXIBLE: no que, a partir da forma proporcionada

    polo coecemento sensible e, por un proceso de abstraccin, o

    intelecto acada o concepto universal do obxecto.

    [O trnsito cara o mundo helenstico]

    Aristteles (s.IV) serve de trnsito entre a poca clsica cal

    pertence (ss.V-IV a.C.), poca helenstica ss.III-I a.C. Por

    helenismo entendemos a poca histrica que abrangue os ss. III-I a.C.

    en que, debido s campaas de conquista levadas a cabo por ALEXANDRE

    MAGNO, se unifica Grecia e se heleniza a parte oriental do

    mediterraneo, tendo como principal instrumento helenizador a lingua

    gregaxx. Tendo en conta que o helenismo comeza a partir da morte de

    Alexandre Magno no 323 a.C. e que Aristteles o educador do

    emperador macedonio, vemos claramente que representa tal trnsito.

    Porn, podemos ver mellor este trnsito nos catro puntos seguintes:

    1. DECADENCIA DEFINITIVA DA POLIS. Na poca clsica, a polis garante a isonoma (igualdade ante a lei) e a isegora

    (igualdade para participar no goberno) dos cidadns. Mais, ao

    longo do s.IV a. C. a polis entra en decadencia como centro

    poltico-econmico-social, de ah as grandes obras tico-

    polticas de PLATN e de Aristteles por querer recompoer e

    rexenera-lo estado (a polis)xxi. Porn, o helenismo viu a

    confirmar definitivamente aquela decadencia: as polis seguen

    a ser centros culturais, mais xa non son os centros poltico-

    econmico-sociais (e neste senso, dase fin aos grandes

    intentos de Platn e de Aristteles por recupera-la polis). A

    razn disto est no cosmopolitismo que busca o helenismo:

    ALEXANDRE MAGNO unifica o mundo grego e expndeo cara o

    oriente e polo norte de frica e, como consecuencia, as polis

    perden a sua importancia porque deixan de ser autnomas e

    quedan inseridas primeiro no Imperio Macednico e, logo da

    sua morte, nas diferentes monarquasxxii

    xxiii

    xxiv

    .

  • 27

    2. INDIVIDUALISMO. Noutrora a polis grega dalle ao cidadn seguridade e proteccin: o cidadn sntese seguro amparado

    pola isonoma. Mais, a decadencia definitiva da polis trae

    inseguridade para o cidadn, que perde liberdade por non

    poder participar no goberno e na conformacin da sua polis.

    No home ateniense o fracaso definitivo da polis foi vivido

    como o fracaso do cidadnxxv, porque aquel paralelismo estado-

    cidadn agora da paso a un simple individuo metido no mundo

    grego que forma o Imperio Macednico. En consecuencia, como

    xa non ten sentido aquela polis construda polos cidadns, o

    que caracteriza este novo home o individualismo do cal se

    desprenden a lo menos o seguinte: a partir de agora o

    individuo ten como meta acada-la felicidade, decir, cambia

    o ideal de sabio, o sabio non ten como meta a ciencia senn a

    felicidade; neste sentido, continase o eudemonismo que

    atopamos en Aristteles.

    3. DIVISIN DA FILOSOFA. Ainda que a ciencia pasou a desenvolverse fundamentalmente noutras cidades, por exemplo

    Alexandra, a filosofa seguir vencellada a Atenas. Mais

    neste momento aparecen as escolas menores, que conviven ca

    Academia platnica e co Liceo aristotlico: Cnicos,

    Epicreos e Estoicos fundamentalmente. Poren, unha novidade

    que atopamos neste momento, por exemplo en estoicos,

    epicreos e na Academia desta poca, a divisin da

    filosofa en Lxica (dialctica), Fsica e tica. Non de

    estranar, polo tanto, que a clasificacin da obra

    aristotlica que se fai no s.I a.C. respete esta divisin.

    4. FIDELIDADE CIENCIA. Probablemente infludo por Aristteles, o helenismo fiel a unha vocacin cientfica (sembremos que

    Aristteles foi o educador de Alexandre Magno). O exemplo

    mis claro disto a fundacin de Alexandra (Exipto) no 332

    a.C., dez anos antes da morte de Aristteles, que se

    convertera en pouco tempo no centro cultural do mundo

    antigo. A Alexandra faise vir a tdolos sabios e cientficos

    do helenismo, para protexelos e protexe-la sua obra. Al

    crease o Museo (o centro cientfico mis importante da

    antigidade) e dentro del a biblioteca (onde se pretende

    almacenar todo o saber do momento). E al desenvlvense

    fundamentalmente as seguintes ciencias: a) matemticas

    (Euclides), b) mencia (Galeno), Xeografa (Eratstenes),

    astronoma (Aristarco) e Gramtica.

  • 28

    1. A TEORA HYLEMRFICA NO SEO DA PHYSIS A knesis ou cambio. Os principios do cambio

    A teora causal

    A xerarqua de seres e modos de ser

    O motor inmbil

    Desde un principio Aristteles dalle fsica unha grande

    importancia porque a sua vocacin plenamente cientfica, e isto ven

    dado entre outras cousas pola sua formacin cientfica amparo de seu

    pai, que era mdico. Dito isto, hai que empezar dicindo que para

    Aristteles a ciencia coecer o universal e o necesario desde as

    causas (esta definicin importantsima porque vai enmarcar todo o

    desenvolvemento desta cuestin) e, a partir disto, clasifica as

    ciencias en tres grupos principaisxxvi:

    Tericas: ciencias contemplativas (fsica, metafsica,)

    Prcticas: ciencias que tratan sobre o actuar (tica e poltica)

    Poiticas: ciencias que tratan sobre o facer ou construir

    (zapateiro,).

    A fsica , polo tanto, unha ciencia terica.

    Aristteles inicia a chamada fsica aristotlico-tolomeica que

    foi sistematizada por TOLOMEO no s. I d.C. e que constituira a base

    cientfica de toda a antigedade e da Idade Media ata a aceptacin

    definitiva do heliocentrismo na modernidade.

    [A xerarqua de seres e modos de ser]

    Porn hai que comenzar dicindo que a fsica aristotlica

    soprtase sobre unha metafsica previa que a fundamenta, metafsica

    que se desenvolve en torno ser. Agora ben, o ser pdese dicir como

    suxeito (por exemplo ), ou pdese decir como predicado

    (por ejemplo ). De aqu dervanse os diferentes

    modos se ser, as categoras, que son dez, pero que se reducen

    fundamentalmente a dous modos: o ser como substancia (suxeito) que a

    primeira categora, e o ser como accidente (diferentes maneiras de

    predicar) que son as nove categoras restantes, e que dependen da

    substancia, porque sempre se predica algo dun suxeito. Polo tanto, a

    metafsica vaise artellar sobre a substancia (ousa). Qu a

    substancia? A substancia a esencia das cousas, o ser propio dos

    obxetos; Lembremos que, para PLATN, o ser das cousas era a idea,

    totalmente inmaterial e que, polo tanto, estaba fora das cousas (era

    trascendente s cousas); e lembremos tamn que sobre o rexeitamento

    desta separacin entre idea-cousa Aristteles fundamenta o seu

    rexeitamento do platonismo. Polo tanto, Aristteles cambia o punto de

    vista con respecto a PLATN e constre o seu pensamento sobre a

    substancia, rexeitando a Teora das Ideas platnica. E dicir, recupera

    a lia dos pensadores presocrticos e considera que o ser das cousas,

    a substancia, pertence s cousas mesmas, non est separado das cousas,

    senn que est dentro dos individuos concretos, e isto fai que

    Aristteles diferencie entre sustancia primeira, que o individuo

    concreto (por exemplo ou ) e sustancia

    segunda, que se corresponde co xnero ou a especie (por exemplo ou ). Asubstancia segunda s existe na substancia

    primeira.

    Pois ben, a nova filosofa da substancia explicase desde a

    teora hylemrfica (materia + forma). Segn esta teora a substancia

    o composto de materia + forma. O hylemorfismo defende a necesidade do

    composto de materia + forma, dicir, a substancia ten necesariamente

    materia + forma, e neste composto a forma a esencia da cousa mentres

    que a materia aquilo do que est feito. Por outra banda, a materia

    pode ser materia primeira, que a materia concreta dun individuo (por

  • 29

    exemplo ou ), ou pode ser materia segunda, que a

    materia orixinaria sen forma e indeterminada a partir da cal se

    fixeron os obxectos. E na materia, ademis, est o principio de

    individuacin porque ela a que individualiza e concretiza os

    individuos.

    [A knesis ou cambio. Os principios do cambio]

    Tendo en conta o hilemorfismo Aristteles constre a fisica. O

    obxecto da fsica o movemento (kinesis) ou cambio, que se define

    desde os conceptos de potencia e acto.

    POTENCIA: o que se ha de ser.

    ACTO: o que se .

    A partir destes conceptos define o movemento como o acto dun ser

    en potencia, en tanto que est en potencia, dicir, o movemento o

    paso da potencia ao acto (do que se ha de ser ao ser), e Aristteles

    explicao a partir de tres principios:

    O SUXEITO DO CAMBIO, que aquilo que cambia.

    A FORMA, que o cambio que se adquire

    A PRIVACIN, que non posuir xa o cambio que se adquire.

    Potencia-acto unha estructura paralela a materia-forma, xa que

    a potencia correspndese ca materia mentres que o acto se corresponde

    ca forma. Efectivamente, a materia sempre potencia porque a

    posibilidade de chegar a ser algo, de xeito que o paso da potencia

    acto un proceso no que unha determinada materia adquire unha forma.

    De aqu infrese a mayor importancia de forma fronte materia.

    Tendo isto en conta, Aristteles distingue os seguintes tipos de

    cambio:

    CAMBIO SUBSTANCIAL: cambia a substancia, e pode ser xeracin-

    corrupcin.

    CAMBIO ACCIDENTAL:

    Cambio cualitativo: cambia algunha cualidade

    Cambio cuantitativo: cambia o nmero ou o tamao

    Cambio local: cambia de lugar

    [A teora causal]

    Agora ben, o cambio ten que ter unha orixe. Todo cambio ven dado

    ou ven producido por un axente que o produce. Isto fai desemboca-la

    fsica aristotlica na teora da causalidade: todo cambio ten unha

    causa, e toda causa xenera un efecto (causa -> efecto). A causalidade

    imprescindible para cerra-la definicin de ciencia (coecer o

    universal e o necesario desde as causas) por iso un elemento

    importantsimo na fsica aristotlica, ata o punto de que a fsica ten

    que establecer as causas dos seres naturais. Estas causas son catro:

    CAUSA MATERIAL, que a materia do ser.

    CAUSA FORMAL, que a forma do ser.

    CAUSA MOTRIZ, que o axente propiamente dito que fixo o ser.

    CAUSA FINAL, que a finalidade pola cal o axente fai o ser.

    sta anterior a todas, a mis importante, porque a que

    move s outras todas.

    [O motor inmvil]

    O movemento algo que se lle presenta a Aristteles de xeito

    evidente na natureza mesma, xa que sta sempre est en continuo

    cambio; de feito, en grego, natureza (physis) significa isto mesmo, o

    que est permanentemente brotando ou xurdindo. Polo tanto o movemento

    o principal elemento explicativo da natureza (physis). E esta

    concepcin do movemento mis a teora da causalidade fundamentan a

    teora do universo aristotlica caracterizada por tres notas:

  • 30

    1) Diferencia entre o mundo supra-lunar e o mundo sub-lunar

    Mundo supralunar: est composto polos astros, que son seres

    animados compostos de ter e que, polo tanto, son eternos.

    Estes astros mvense en rbitas circulares por esferas

    cristalinas, e o seu movemento circular considerase

    perfecto.

    Mundo sublunar: o mundo terrestre formado por cousas

    compostas polos catro elementos bsicos (auga, terra, lume

    e aire). Son cousas finitas con movemento rectilneo (non

    perfecto).

    2) Xeocentrismo. No centro das esferas est a terra quieta e,

    arredor dela, xirn polas esferas a lua, o Sol e os planetas

    coecidos. Deste xeito afianzase o sistema xeocntrico (teora

    dos epiciclos e dos ecuantes) que durar ata a modernidade.

    3) Concepcin xerrquica do universo. Primeiro estara a causa

    ltima do movemento (o Motor Inmbil), logo os astros con

    movemento circular e compostos de ter e, finalmente, os seres

    terrestres compostos de materia e forma.

    Porn hai que explicar a causa do movemento. Para que un ser se

    mova, ten que haber outro ser que xa tea movemento e que mova a ste,

    e para mover a aquel ten que haber outro, e as indefinidamente ata un

    primeiro ser que mova a un segundo e que ademis se mova a s mesmo.

    dicir, bsca-la causa do movemento non podemos ir ata o infinito,

    senn que necesariamente ten que haber un primeiro motor que move

    resto e que se move a s mesmo. ste ser, causa primeira do movemento,

    o ser supremo de todos e Aristteles chmalle o PRIMEIRO MOTOR

    INMBIL, porque l move a todo o universo mais a l non o move ningun

    (move sen ser movido). Agora ben, dixemos que o movemento o paso da

    potencia acto; pero o Motor Inmbil est en movemento desde sempre

    porque se move a s mesmo, polo cal nel non hai paso de potencia a

    acto (non se empeza a mover) senn que sempre en acto ( acto puro).

    O Motor Inmbil move o universo desde fora e, polo tanto,

    causa motriz do movemento, porque l o primeiro axente que move

    resto do universo. Pero ademis causa final, xa que ser acto puro

    o seu movemento perfecto e, polo tanto, a finalidade dos demis

    seres asemellarse a l. E, desta maneira, a fsica, que estudia o

    movemento, queda completada, ao sinalar a sua causa motriz e a sua

    causa final.

  • 31

    ARISTTELES. Fsica e Metafsica CRTICAS Finalmente decir que esta cuestin aparece tratada de xeito diferente

    longo da historia da filosofa.

    Platn

    Con PLATN, que anterior a Aristteles, a realidade explcase

    a partir da Teora das Ideas que aparece reflectido no Mito da

    Caverna. A diferencia mis grande con respecto a Aristteles,

    precisamente o que Aristteles rexeita, que as ideas estn fora das

    cousas, separadas das cousas, noutro mundo que o Mundo das Ideas.

    Aristteles combate esta postura e, frente a isto, defender que o ser

    das cousas, a sustancia, fundamentada no hilemorfismo (materia +

    forma), est nas cousas mesmas. A partir de aqu Aristteles tamn

    defender un empirismo segn o cal o coecemento empeza po-los

    sentidos.

    Tom de Aquino

    Na escolstica a metafsica aristotlica empregarase para explica-lo cristianismo, sobre todo a partir da ALBERTE MAGNO e TOM

    DE AQUINO, en quenes atopamos a unin entre filosofa aristotlica e

    pensamento cristin.

    Descartes - Kant

    Por outra banda, a metafsica aristtlica duramente criticada no criticismo kantiano. Efectivamente, para Aristteles a metafsica

    non s unha ciencia terica senn que mesmo a meirande de toda-las

    ciencias tericas e, polo tanto, de tdalas ciencias. Neste mesmo

    sentido, para DESCARTES na sua rbore da ciencia a metafsica as

    races da rbore e, polo tanto, fundamenta a ciencia. Non obstante a

    postura de KANT totalmente crtica e diferente a esta postura. Para

    Kant a metafsica non foi quen de facerse ciencia longo da historia,

    en tanto que a matemtica, a fsica, e a lxica s que o foron. E como

    a metafsica non pode constituirse como ciencia s lle quedan as

    funcins regulativas e ordenadoras da razn.

    Nietzsche

    Por outra banda, NIETZSCHE crtica toda a metafsica porque a

    considera mentireira. Non ten sentido preguntarse pola sustancia das

    cousas, nin ten tentido plantexarse o tema da verdade.

    Fsica e astronoma

    ________________________________ No tocante fsica, decir que a fsica aristotlica mantense ata que a fsica se fundamente nos conceptos de forza e inercia na

    modernidade; neste sentido, xa a partir da teora do mpetus no sculo

    XIV se empeza a rachar coa fsica aristotlica (as, mentres que en

    Aristteles atopamos unha fsica esencialista, en GALILEO veremos xa

    unha fsica experimental).

    E finalmente dicir que en astronoma, a partir do sculo II d.C.

    mantense o sistema TOLOMEICO-ARISTOTLICO caracterizado polo

    xeocentrismo, ata que con COPRNICO e GALILEO se impn na modernidade

    o sistema heliocntrico que remata definitivamente coa fsica e coa

    astronoma aristotlica.

  • 32

    TEXTOS ARISTTELES FSICA-METAFSICA

    TEXTO 2

    A entidade dise, se non en moitos, fundamentalmente en catro sentidos: a entidade

    de cada cousa parece ser a esencia, o universal, o xnero e, en cuarto lugar, o

    suxeito.

    O suxeito aquilo do que todas as demais cousas son atributo, e mesmo tempo

    el non atributo de ningunha outra. Por iso cmpre facer primeiro unhas precisins

    sobre el. Pois parece que entidade ante todo o suxeito primeiro. E o suxeito ,

    nun sentido, a materia, noutro sentido a forma, e nun terceiro sentido o conxunto

    das das (chmolle materia, coma tal, ao bronce, forma figura ideal e conxunto

    das das estatua), de xeito que a forma, se anterior materia e ten o carcter

    do ser con mis intensidade, pola mesma razn ser tamn anterior ao conxunto

    das das. As queda feita a definicin da entidade: aquilo que non atributo dun

    suxeito, e aquilo do que todo o demais atributo.

    ARISTTELES,Metafsica 1028b 33-1029a 9

    - Caracterizacin da substancia (ousa) que, para Aristteles a esencia, e os diferentes modos de falar

    dela.

    - referencia substancia primeira ou suxeito. - a substancia primeira explicase pola teora hilemrfica: materia

    + forma

    - A forma anterior materia. - Definicin de substancia e diferencia entre substancia e

    accidente. Desde aqu expoense as categoras (a substancia a

    primeira de todas, que sempre suxeito, e o resto son

    accidentes -atributos ou caractersticas da substancia-)

    TEXTO 3

    Conforme o que vimos de dicir, evidente que hai unha entidade eterna e inmbil,

    distinta das cousas sensibles. Queda demostrado tamn que tal entidade non pode

    ter extensin, senn que carece de partes e indivisible (ela move por tempo

    ilimitado e algo limitado non pode ter unha potencia ilimitada. E xa que toda

    extensin ilimitada ou limitada, polo que levamos dito non podera ter una

    extensin limitada, pero tampouco ilimitada, xa que non hai en absoluto extensin

    ilimitada). Ademais impasible e inalterable, porque os demais movementos son posteriores ao movemento no espazo.

    As pois, evidente que este o carcter da entidade.

    ARISTTELES,Metafsica 1073a 3-13

    - Referencia ao Motor in-movil - O motor inmvil forma pura, inmaterial e, xa que logo, acto

    puro.

    - O motor inmvil acto puro, non ten potencia, e por iso mvese a s mesmo e causa de todo o movemento.

  • 33

    2. A IDEA DE CIDADN EN ARISTTELES A tica aristotlica: ethos e praxe. O concepto de aret.

    A idea de polis e a condicin de cidadn. [A tica aristotlica]

    Aristteles se ocupa de la tica fundamentalmente en

    dos obras: Etica a Nicmaco y tica a Eudemo. La tica a

    Nicmaco es el libro ms sistemtico y consistente que

    conservamos de Aristteles. Como es habitual en l, empieza

    haciendo un inventario de las teoras ticas anteriores,

    las somete a crtica y finalmente expone la suya.

    Como ya sabemos, Aristteles divide las ciencias en

    tres grandes grupos:

    1) Ciencia tericas: fsica, meta-fsica, y matemticas.

    2) Ciencias prcticas: que tratan sobre la conducta humana,

    bien sea individual (tica) o colectiva (poltica), y la

    economa.

    3) Ciencias poiticas: tratan sobre el saber hacer y la

    fabricacin, la tcnica en los oficios, por ejemplo,

    zapatero, carpintero, etc

    De entrada hay que decir que la tica aristotlica se

    aparta de la tica platnica fundamentalmente en tres

    aspectos: 1) Aristteles critica la Idea de Bien platnica

    ya que segn el platonismo, y debido al intelectualismo

    tico, slo unos pocos hombres, los ms sabios, llegaran a

    alcanzar el Bien, pero Aristteles defiende que el bien

    puede ser alcanzado por cualquier hombre. 2) Frente

    a la tica prescriptiva de Platn, defiende una tica

    descriptiva: efectivamente, como Platn quiere educar al

    hombre su tica es ms bien prescriptiva, pero como

    Aristteles pretende describir al hombre su tica es ms

    bien descriptiva. 3)Para SCRATES y para PLATN, que

    siguen el intelectualismo tico (virtud=sabidura) quien

    hace algo mal lo hace por ignorancia, por desconocimiento,

    es decir, hacer el bien es una cuestin de conocimiento, no

    de voluntad. Pero Aristteles, sin salirse del

    intelectualismo tico considera que en la tica es

    importante la voluntad (virtud=hbito), razn por la que

    cualquier ser humano que quiera puede ser bueno.

    Dicho esto, hay que empezar diciendo que la tica

    aristotlica es una tica cognitiva, material, y de fines,

    en la que el fin ltimo que se persigue es la FELICIDAD.

    Como sabemos el tema de la tica es el bien, pero para

    Aristteles el bien se identifica con la felicidad, por eso

    debemos determinar qu es la felicidad; Aristteles

    considera que la felicidad no es el placer, no es el

    honor, no consiste en la riqueza (la riqueza puede ayudar a

    ser feliz, pero ella misma no es la felicidad; en este

    sentido reconoce que los bienes materiales ayudan a ser

  • 34

    feliz siempre que sean en cantidades moderadas y, aunque

    ellos por s solos no dan la felicidad sin ellos no se

    puede alcanzar tampoco). Por lo tanto, la felicidad tiene

    que ser algo que nos perfeccione como hombres, y slo nos

    puede perfeccionar como hombres aquello que nos especifica

    como tales: la RAZN. Por lo tanto la felicidad consiste en

    el ejercicio de la razn, y por eso todo ser humano puede

    ser feliz, incluso los esclavos (en contra de Platn).

    Y para explicar cmo el ser humano debe actuar

    conforme a la razn, Aristteles expone su teora del JUSTO

    MEDIO: Aristteles se da cuenta de que podemos actuar de

    forma no-correcta de muchas maneras, pero slo podemos

    actuar de forma correcta de una manera, es decir, que

    siempre que hacemos algo por exceso o por defecto caemos en

    el vicio, mientras que si hacemos algo de forma ajustada

    estamos en la virtud. Por lo tanto, para Aristteles la

    virtud va a consistir en actuar segn el justo medio. Desde

    aqu Aristteles enuncia su teora del justo medio: los

    impulsos tienden al exceso y/o al defecto, pero la razn

    los debe dominar indicndoles el justo medio. Ahora bien,

    debemos entender el justo medio de la siguiente manera:

    a) Se trata de un medio subjetivo, no es un medio matemtico.

    b) Exige el anlisis de cada caso minuciosamente para as

    elegir correctamente.

    c) Hay vicios de los cuales no existe virtud (robo,

    asesinato, insulto, etc).

    Por lo tanto vemos que la razn tiene que dominar los

    impulsos que tienden al exceso y/o al defecto, y esto lo

    hace por medio de la costumbre y el hbito, es decir, que

    el hombre no posee la virtud por naturaleza, sinO que la va

    alcanzando por medio de la costumbre y el hbito, por eso

    cualquier ser humano puede acceder a la virtud. En

    consecuencia, la tica aristotlica se puede resumir en la

    frmula siguiente

    VIRTUD=HBITO

    Finalmente, Aristteles clasifica las virtudes en dos

    grande grupos:

    VIRTUDES TICAS. En este caso destacan tres: la

    valenta (justo medio entre