1. MODULUA Espezialitateko hizkera zertan den · Euskalkiak, esate baterako, geografia-eremuaren...

JARDUNJARDUNJARDUNJARDUN

1. MODULUA

Espezialitateko hizkera zertan den

1.1. Hizkuntza-aldaerak 1.2. Aldaera estandarra 1.3. Espezialitateko hizkerak: mailak eta adierazleak 1.4. Espezialitateko hizkera normalizatuen ezaugarriak 1.5. Jarduera fisikoaren eta kirolaren euskararen bereizgarriak

JARDUN

Jarduera Fisikoaren eta Kirolaren Zientzietarako euskara 2

1. modulua

Joseba Ezeiza Ramos. Euskal Filologia Saila. UPV/EHU. 3

AURKEZPENA

Modulu honetan espezialitateko hizkerak zertan diren argitzen saiatuko gara. Ildo horretan, jarduera fisikoaren eta kirolaren esparruan dauden komunikazio-beharrrak gainbegiratu, eta behar horiei erantzuteko moduak zein diren ikusiko dugu.

Lehen hurbilketa baino ez da izango hau. Gogoa eta arreta

pizten lagunduko digun hasierako hausnarketa.

Gogoeta bideratzeko hainbat jarduera proposatuko ditugu: esperientzien trukeak, eztabaidak, testuen azterketak… Eta horien guztien emaitzak hiru eginkizun nagusitan mamituko

dira:

- Esperientziak eta iritziak trukatzeko blog bat. - Testu-bilduma adierazgarri bat.

- Jardun akademikorako baliagarriak izango diren hainbat

estilo-irizpide orokor.

HELBURU ZEHAZTUAK

NNNNorororork berek berek berek bere esperientzia linguistikoa esperientzia linguistikoa esperientzia linguistikoa esperientzia linguistikoaren gainean gogoeta egitea eta ren gainean gogoeta egitea eta ren gainean gogoeta egitea eta ren gainean gogoeta egitea eta ikaskideenarekin alderatzeaikaskideenarekin alderatzeaikaskideenarekin alderatzeaikaskideenarekin alderatzea: : : : zer hizkuntza-erregistro ezagutzen eta baliatzen dituen; zer hizkera erabiltzen duen ikaskuntzako nahiz laneko hainbat egoeratan; zer normalizazio-maila duen euskarak bere inguruan; eta abar. AztertzeaAztertzeaAztertzeaAztertzea nolako hedadura duen euskarak jarduera fisikoaren eta kirolaren nolako hedadura duen euskarak jarduera fisikoaren eta kirolaren nolako hedadura duen euskarak jarduera fisikoaren eta kirolaren nolako hedadura duen euskarak jarduera fisikoaren eta kirolaren esparruetanesparruetanesparruetanesparruetan: Interneteko kirolguneak arakatu; euskarazko testu-ekoizpena aztertu; euskaraz jarduteko zailtasunak identifikatu; norberaren ekarpena zenbaterainokoa den eztabaidatu; eta abar. KirolKirolKirolKirol----arloko espezialitateko hizkeraren ezaugarri orokorrak zerrendatzea: arloko espezialitateko hizkeraren ezaugarri orokorrak zerrendatzea: arloko espezialitateko hizkeraren ezaugarri orokorrak zerrendatzea: arloko espezialitateko hizkeraren ezaugarri orokorrak zerrendatzea: erabilera-eremuak; diskurtso motak; ezaugarri linguistikoak; eta abar. Espezialitateko testuen bildumaEspezialitateko testuen bildumaEspezialitateko testuen bildumaEspezialitateko testuen bilduma adierazgarri adierazgarri adierazgarri adierazgarri bat bat bat bat egiteaegiteaegiteaegitea: zabalkunde-testuak; ikus-entzunezko dokumentuak; dokumentu administratiboak; lan akademikoak; txosten teknikoak; artikulu zientifikoak; zeinu-kodeak; eta abar. Testu baten hautu linguistikoak azterTestu baten hautu linguistikoak azterTestu baten hautu linguistikoak azterTestu baten hautu linguistikoak aztertzea eta justifikatzeatzea eta justifikatzeatzea eta justifikatzeatzea eta justifikatzea: emandako aukeren artean egokiena hautatu; hautapena justifikatu; ikaskideekin eztabaidatu; eta abar.

JARDUN


1. modulua


EGINKIZUNAK

1.1.1.1.1.1.1.1. Azaldu zer hizkera-maila baliatu ohi den hainbat komunikazio-egoeratan 1.2.1.2.1.2.1.2. Zerrendatu jarduera fisikoaren eta kirolaren esparruan baliatu ohi diren hizkuntza-aldaera nagusien adibide adierazgarriak. 1.31.31.31.3. Komunikaziorako ahalbideen eta mugen (auto)ebaluazioa egin. 1.4.1.4.1.4.1.4. Eztabaidatu zenbateraino baldintzatzen duten komunikazioa hiru aldagaiok: “zuzentasuna”k, “jatortasuna”k eta “egokitasuna”k. 1.5.1.5.1.5.1.5. Testu bat osatu emandako aukeren artetik egokiena hautatuta. 1.61.61.61.6. Nor bere esperientzian oinarrituta, aztertu zein den euskararen egoera eta hedadura kirolaren esparruan. 1.7.1.7.1.7.1.7. Aztertu zenbaterainokoa den euskararen hedadura kirolari eskainitako Interneteko baliabideetan. 1.81.81.81.8. Jarduera fisikoaren eta kirolaren esparruan ohikoak diren hainbat dokumentu sailkatu, dokumentu horietan baliatzen den hizkera moldearen edota hizkuntza-erregistroaren arabera. 1.9. 1.9. 1.9. 1.9. Zerrendatu jarduera fisikoaren eta kirolaren esparruko berariazko testu-genero zenbaitek onartzen dituzten hizkera molde edota hizkuntza-erregistroak. 1.10.1.10.1.10.1.10. Jarduera fisikoaren eta kirolaren esparruko berariazko testuen bilduma egin.

EBALUAZIORAKO JARDUERAK

Eb.Eb.Eb.Eb.1.1.1.1.1.1.1.1. Hainbat ekarpen egin “Kirola euskaraz” blogean. Eb.Eb.Eb.Eb.1.2.1.2.1.2.1.2. Jarduera fisikoaren eta kirolaren esparruko dokumentu eredu adierazgarrien bilduma osatu. Eb.Eb.Eb.Eb.1.31.31.31.3. Jarduera fisikoaren eta kirolaren esparruko espezialitateko hizkeren ezaugarri orokorrak zerrendatu.

JARDUN


1. modulua


Jakina denez, hizkuntzak —euskarak, esate baterako—, bat eta bakarra

izan arren, agertzeko modu asko ditu. Izan ere, hizkuntzaren

aldakortasuna guztiz da berezkoa: hizkuntza ez da monolitikoa, ez

aldaezina.

Aitzitik, hizkuntza askotarikoa eta dinamikoa da, nola egituran

(diakronia eta geografia) hala erabileran (taldea eta norbanakoa). Eta

egituraren eta erabileraren arabera hizkuntzak dituen agertzeko modu

horietako bakoitzari hizkuntza-aldaera deritzogu, hain zuzen ere.

Hizkuntza-aldaerak hizkuntzak berak dituen mekanismoak birsortzeko

erak dira; oinarrizko egitura bat eta funtsezko baliabide batzuk hainbat

eratan baliatzeko moduak. Birsorkuntza-mekanismo horiei esker

hizkuntzak askotariko komunikazio-beharrak aseko ditu.

Aldaera ezagunenetako batzuk hizkelki edo dialektoak dira, gure kasuan

euskalki deritzegunak. Baina horiek ez dira hizkuntza-aldaera bakarrak.

Izan ere, hizkuntza-aldaerak lau elementuren arabera mugatu daitezke:

lekuaren arabera (geolektoa), denboraren arabera (kronolektoa),

taldearen arabera (soziolektoa) eta norbanakoaren arabera (idiolektoa).

1.1. JARDUERA. Egoera guztietan ez dugu hizkera berbera Egoera guztietan ez dugu hizkera berbera Egoera guztietan ez dugu hizkera berbera Egoera guztietan ez dugu hizkera berbera baliatzenbaliatzenbaliatzenbaliatzen. . . .

ZeZeZeZerrrr hizkerahizkerahizkerahizkera----maila erabiltzen maila erabiltzen maila erabiltzen maila erabiltzen duzue zuekduzue zuekduzue zuekduzue zuek egoeregoeregoeregoera haua haua haua hauetan?etan?etan?etan?

EGOERAK

HIZKERA

Ikaskideekin korridoreetan Lankideekin bileretan

Ikastegiko lan idatzietan Gelako lanen ahozko aurkezpenetan

Haurrekin eskola-kirolean Kirol-taldearen argitalpenetan (web orrian, komunikazio publikoetan…)

Iragarki-oholean Azterketetan

Partida edota lehiaketa bat aurkezteko orduan

Partida edo lehiaketa batean taldekideekin

Jargoia Lagunartekoa Estandarra

Adeitasunezkoa Akademikoa Teknikoa Zientifikoa Literarioa eta abar

1.1. Hizkuntza-aldaerak

JARDUN


Esan dugunez, hizkuntza-aldaerak lau elementuren arabera mugatu daitezke.

Argitu dezagun kontu hori adibide batzuen bitartez.

- Lekuaren araberako aldaerak (geolektoak). Hizkuntzak aldatu egiten dira

herri batetik bestera, edo lurralde batetik bestera. Euskalkiak, esate baterako,

geografia-eremuaren araberako aldaerak dira; geolektoak dira, halaber,

euskalki beraren barruko euskarak edo azpieuskalkiak, toki batetik bestera

dauden aldeek osatzen dituztenak.

Adibidea: Komunikabideetako esatari nafarrek, lapurtarrek edota

bizkaitarrek ez dute molde bera erabiltzen pilota emanaldiak egiteko

orduan.

- Denboraren araberako aldaerak (kronolektoak). Historian zehar izandako

aldaketek definitzen dituzte denboraren araberako aldaerak; adibidez, garai

bateko idazleek, klasikoek, edo gaur egungo idazleek erabiltzen dituzten

hizkuntza-aldaerak, ezberdinak izaki, bi kronolekto dira; gure gurasoena eta

ondorengo belaunaldiarena ere denboraren araberako hizkuntza-aldaeratzat jo

ditzakegu. Mugako egoeretan, aldaerak bakarrik ez, hizkuntza bera ere galdu

egin liteke, edo berri bat sortu.

Adibidea: Duela hogei urte futbola irratian emateko erabiltzen zen

moldea zaharkitua iruditzen zaigu gaur egun. Hala ere, adin bateko

jendearen gustuak asetzeko-edo, bada oraindik molde zaharrari eusten

dionik ere.

1.2. JARDUERA. Jarraian lau baieztapen dituzue. Aipa itzazu baieztapen horiek egiaztatzen dituzten kirolaren esparruko adibideak.

o Hizkuntza bat bera da, baina ez da toki guztietan berdin erabiltzen.

o Denborarekin ere moldeak aldatuz joaten dira. o Toki eta garai berean gizarte-talde guztiek ez dute hizkera

bera erabiltzen, gertakari edota gai berberari buruz ari badira ere.

o Gutako bakoitzak hizkuntza-adierazpide berezia dugu.

Lau aldaera horiek izendatzekoLau aldaera horiek izendatzekoLau aldaera horiek izendatzekoLau aldaera horiek izendatzeko,,,, terminoterminoterminotermino hauek hauek hauek hauek baliatu ohi dira. Zein baliatu ohi dira. Zein baliatu ohi dira. Zein baliatu ohi dira. Zein dagokio dagokio dagokio dagokio baieztapenbaieztapenbaieztapenbaieztapen bakoitzari? bakoitzari? bakoitzari? bakoitzari?

iiiidiolektodiolektodiolektodiolektoa a a a / geolektoa / soziolektoa / kronolektoa/ geolektoa / soziolektoa / kronolektoa/ geolektoa / soziolektoa / kronolektoa/ geolektoa / soziolektoa / kronolektoa

1. modulua


- Taldearen araberako aldaerak (soziolektoak). Klase edo gizatalde bakoitzak

hizkuntza-aldaera jakin bat erabiltzen du. Hortaz, erabiltzen duen

gizataldearen arabera ere mugatzen da hizkera. Adibidez, egiteko berean

dihardutenek edo koadrila osatzen dutenek barne-hizkuntza berezia erabiliko

dute kohesio-mekanismo sozial gisa. Alde horretatik, hizkuntzak gizatalde

bateko kide garela sentiarazten digu. Muturreko adibidea argota da, taldekoa

nor den bereizteaz gain, taldekoa ez denak ez ulertzea baitu helburu.

Adibidea: Kirol-prentsan erabiltzen den hizkera eta kirol-teknikariek

erabiltzen dutena ez da berdina, kontu teknikoez ari direnean ere.

- Egoeraren araberako aldaerak (idiolektoak). Idiolektoa egoeraren araberako

hizkuntza-erregistroa da. Aldian aldiko lekura edo egoerara egokitzen dugu

hizkuntza, bai estilistikoki bai funtzionalki, eta adinarekin ere aldatu egiten

dugu hitz egiteko eta idazteko era. Beste ikuspegi batetik hartuta, esan liteke

gutariko bakoitza toki, sasoi eta talde jakin baten hizkerarekin —hau da, geure

idiolektoarekin— identifikatzen garela, kidetasuna ematen baitigu.

Adibidea: Entrenatzaile bakoitzak hizkuntza molde berezia erabiltzen

du kirolaria edota taldea gobernatzeko. Entrenatzaile batzuen hizkera

erraz bereizten da besteenetik.

Hizkuntza-aldaerak, beraz, erabiltzaileari lotuak daude. Izan ere, haren

testuinguru fisiko, psikologiko eta sozialak zedarritzen ditu. Eta, azken

batean, pertsonari nortasuna ematen diote. Ikuspegi horretatik, pertsonak

ezagutzen eta baliatzen dituen aldaeren errepertorioa bere ahalbide

komunikatibo eta sozialen erakusle adierazgarria da. Bere hizkeraren moldea

testuinguruko aldagaien arabera egokitzen dakien hiztunak aukera gehiago

izango ditu gizartean txertatzeko, gizarte-bizitzan murgiltzeko eta gizarte-

eragile izateko.

Eskuliburu honetan ez ditugu, hala ere, hizkuntza-aldaera guztiak landuko.

Hemen espezialitateko hizkera aztertu nahi dugu, alegia, gizarte sektore (ez

maila) baten hizkera, lanbidearekin edo jakintza lantzearekin lotutako

egoeretan erabiltzen dena, berariaz ikasiko dena eta berezitasun linguistiko

nabarmenenak lexikoan izango dituena.

JARDUN


Hizkuntza guztiek, handi nahiz txiki, dituzten aldaera horien gainetik

estandarra finkatu dute hizkuntza aurreratuek. Estandarra inorena ez den

baina denontzat ezarri den hizkuntza-aldaera supradialektala dugu; aniztasuna

gainditzen duen aldaera.

Estandarra, beraz, dialekto-aldaerez gaindikoa da, hizkuntza bereko hiztun

guztiek, idatziz gutxienez, elkar ulertzeko prestatua. Izan ere, dialekto-

aldaerez gaindiko egoeretan eta egoera formaletan, komunikaziorako modu

ekonomikoak eta biderkatzaileak eskaintzen ditu eredu horrek.

Estandarra hiztunek ezagutu eta onartuko dute ezinbestean:

- Balio sinbolikoa eta trinkotzailea du; identifikatzailea.

- Bederik, komunikabideek, administrazioak eta hezkuntza-sistemak

balioetsia izan behar du.

1.3. JARDUERA. Taldeka jarrita, trukatu zuen iritzi eta esperientziak kontu hauen inguruan:

Zure ustez, zenbaterainoko garrantzia du hizkuntzak kirolaren arloko

profesional batentzat?

Zer alde ikusten duzu komunikazio orokorraren eta espezialitateko

komunikazioaren artean?

Zein dira, zure ustez, arloko profesional batek garatu beharreko

trebetasunak?

Ondo moldatzen zara lan akademikoak edota testu profesionalak idatzi

behar dituzunean? Nolako idatziak egiten dituzu erosoen? Nolako

zailtasunak dituzu?

Jendaurrean hitz egiten ondo moldatzen zara? Zertan hobetu nahi zenuke?

Itzulpenik egin behar izan duzu inoiz? Nolakoak? Nola moldatu izan zara?

Nola moldatzen zara eginkizunok euskaraz bestelako hizkuntzetan egin

behar dituzunean? Eroso jarduten duzu?

Gero, agertu gogoetaren emaitzak talde osoaren aurrean.

1.2. Estandarizazioa eta normalizazioa

1. modulua


Estandarrak berak ere maila eta molde bat baino gehiago agertuko ditu honako

aldagaion arabera:

- Gaia: orokorra/espezializatua, formala/etorri ahalakoa.

- Formaltasun-maila: etxekoa/arrunta/zientifikoa; apala/landua/jasoa.

- Komunikazio-bidea: ahozkoa (zuzenean, telefonoz, jendaurrean…) /

idatzia (pribatua, publikoa…).

Aldaera estandarra duten hizkuntzek, nahiz eta txikiak izan, gure gizarte

modernoaren premia berriei erantzuteko prest daudenez, bizirik irauteko askoz

aukera handiagoak dituzte aldaera estandarrik finkatuta ez dutenek baino.

Edozein modutan, estandarra ez da hizkuntza eredu finkoa eta behin betikoa.

Hizkuntza beti ari da bilakaera etengabe batean aldatzen, egokitzen,

moldatzen…. Aldabide horretan oztopoak ere aurkituko ditu:

- Linguistikoak: hizkeren aniztasuna eta hizkuntzaren barne-degradazioa.

- Linguistikaz kanpokoak: oztopo soziolinguistikoak, euskararen erabilera

urria, eta, zenbaitetan, hiztunen kontzientziarik eza.

Horrela, gerta liteke aldaera estandarraren oinarriak aspaldi finkatuta dituen

hizkuntza batek —hain zuzen ere, finkotasun horrek berak dakarren

zurruntasunagatik— arazo eta gatazka larriak izatea eguneratzeko eta

gizartearen eskakizunetara moldatzeko. Hortxe ditugu, urrutira joan gabe,

gaztelaniak dituen arazoak itsasoz bestaldeko aldaera geografikoak eredu

bateratuan integratzeko; edota hizkuntza horrek berak hizkera juridiko eta

administratiboa modernizatzeko dituen mugak; edota zientziaren esparruan

eremu adierazgarria estaltzeko dituen zailtasunak.

Beste hizkuntza batzuek, ingelesak kasu, malguago jokatzen dute arlo horretan

—ezaguna da, adibidez, ingelesak ez duela “akademia”rik—, eta horregatik,

besteak beste, dinamikoagoak dira eta errazago egokitzen zaizkie gizartearen

bilakaerak dakartzan aldaketei eta premia berriei.

Ildo horretatik, esan liteke estandarra eginez doan hizkuntza-aldaera dela beti.

Estandarraren erabilerak berak erabakiko du, hein handi batean, aldaera

estandarraren egitura osatuko duten hizkuntza formen aukera. Betiere,

kalitatearen berme diren hiru mailak orekatuta: zuzentasuna, jatortasuna eta

egokitasuna.

Iturria: Euskararen Kalitatea. Zertaz ari garen, zergatik eta zertarako. EJ.

JARDUN


1.4. JARDUERA. Aipatu berri ditugu hizkuntzaren erabileraren kalitate zedarritzen duten hiru aldagai: zuzentasuna, jatortasuna eta egokitasuna. Taldeka jarrita, trukatu zuen ikuspegiak kontu hauen inguruan:

Zertan mamitzen dira ezaugarri horiek komunikazio-jardunean?

Zeren baitan daude komunikazio-jardunaren zuzentasuna, jatortasuna eta

egokitasuna?

Nola neurtu eta doitu daitezke hiru ezaugarriok?

Zuen ustez, noiz du lehentasuna hirurotako bakoitzak?

Zuen arteko solasa amaitutakoan, agertu gogoetaren emaitzak talde

osoaren aurrean.

Zuzentasuna, jatortasuna eta egokitasuna zedarritzen

Zuzentasuna. Arau ortografiko eta gramatikalen araberako hizkuntza izango da

zuzena. Alabaina, egoera komunikatibo guztietan ez dago zertan arau guztiak

hein berean zaindu. Urteetan, “zuzentasuna” erabili izan da estandarraren ikur

moduan; baina, horrek izan du ondorio kaltegarririk. Batetik, hiztun jator eta

egoki askoak gutxietsi eta zigortu egin dira “ondo” hitz egiten ez zutelakoan

eta, aldi berean, eredu “zuzen”, baina askotan traketsak ere, balioztatu dira.

Bestetik, irakaskuntzan hizkuntzaren deskribapena lehenetsi da, hizkuntzaren

beraren erabilera espresiboaren kaltetan. Ondorioz, distortsio nabarmena sortu

da: zuzentasunaren izenean hizkera arrotza eta eraginkortasun ahulekoa

balioztatu da.

Jatortasuna. Hizkuntzaren senaren eta usadioaren araberako hizkuntza izango

da “jatorra”. Ikuspegi honetatik, euskalkiek eta herri-hizkerek balio berezi bat

hartzen dute, berauek baitira senaren eta usadioaren gordailu. Hizkera

estandarrak asko ikasi lezake ahozko moldeetatik, bereziki. Zenbatetan ez ote

gabiltzan hitz eta kontzeptuak adierazteko moduak ezin asmatu, hizkuntzak

baliabide egokiak eskaintzen dizkigunean.

Egokitasuna. Bere xedeari ongi erantzuten diona izango da hizkuntza egokia.

Egokitasunaren kontzeptuan, eraginkortasunaren alderdia txertatzen da. Asko

ez ezik, askotarikoak dira egokitasunean daragiten faktoreak, eta hizkuntzaz

kanpokoak dira, gainera, den-denak.


1. modulua


Snackinga, arrisku-kirola? 2001/06/01 | Galarraga Aiestaran, Ana |

1.5. JARDUERA. Jarraian www.zientzia.net gunean aurkitu dugun testu bat duzu. Testuan hainbat hutsune egin ditugu. Hutsune horiek betetzeko hainbat aukera eskaintzen dizkizugu.

� Zein hobetsiko zenuke kasu bakoitzean? � Zertan oinarritu zara aukera horren alde egiteko?

Komentatu zure proposamenak ikaskideren batekin. Zer dago jokoan kasu bakoitzean? Zuzentasuna, egokitasuna, jatortasuna...?

Oharra: Jatorrizko testua internet bidez eskuratu dezakezue.

Snackingak ez du ________1____________

zerikusi handirik, baina gero eta __2__________

gehiagok egiten duen ekintza da; hain zuzen ere,

______3_______ kanpo mokaduak hartzeari

deitzen zaio horrela. Eta modan dauden

___4_____ antzera, horrek ere baditu arriskuak.

Kulturak, tradizioak eta erlijioak eragin handia

dute jateko ohituran eta munduko toki batetik

bestera alde ___5___________________

daude. _____6_____ eta eremu berean ere

badira __7________________, batez ere

erosteko ___8_____ dela medio. Horretaz gain,

azken urteotan herrialde garatuetan jateko

ohituren aldaketa _____9____ da. Goserik gabe

jatea __10______ bihurtzen ari da, eta ez da

harritzekoa eguneko jatorduetako bat mota

horretako jakiekin ordezkatzea,

___________11________ gosaria,

hamaiketakoa edo askaria.

Asko dira aldaketa bultzatu duten ___12_____,

esate baterako, jatorduetako familia-giroa zeharo

aldatu izana edo, lehen ez bezala, jatea ez

egotea beti __13__ lotuta.

(1)

a) raftingarekin, edo trekkingarekin

b) ragtingarekin edo trekkingarekin

(2) Jende / lagun / kristau

(3) bazkarietatik / otorduetatik / jatorduetatik.

(4) Beste kirol berrien / beste kirol berri batzuen.

(5) nabariak / larriak / ikaragarriak.

(6) nazio / herrialde / herri.

(7) diferentziak / desberdintasunak / aldeak.

(8) ahalmena / aukera / gaitasuna.

(9) eman / gertatu / suertatu.

(10) ohitura / ohituran

(11) batez ere / zer esanik ez / gehienbat.

(12) aldagaiak / eragileak / faktoreak.

(13) gosearekin / goseari

JARDUN


(14) eskaera / eskari

(15) produktu ugari / askotariko produktuak / produktu anitz.

(16) litxarrerien / zerrikerien / produktu kaltegarrien.

(17) desorduetan / tartean / behar ez denean.

(18) lagundu balezate / lagunduko balute / lagundu balezakete.

(19) eskaintzen diren mota horietako produktu askok / mota horietako produktu askok / horrelako produktu askok.

(20) kaloria ugari dituzten arren, elikagai garrantzitsuenen gabezia dute / kaloria ugari dute eta elikagai garrantzitsu asko falta dituzte.

(21) da / izango da / izango litzateke.

(22) goserik / baraurik / elikatu gabe.

(23) handitu / ugaritu / gehitu.

(24) jaten / hartzen / eskuratzen.

(25) litxarreriek / mokaduek / elikagaiek.

(26) berdina / antzeko zerbait / zerbait berdintsua.

(27) erretiratuek / adinekoek / aiton-amonek.

(28) produktu / elikagai / janari.

(29) osagai / osagarri / parte.

(30) irensten / hartzen / jaten.

Horri publizitatearen indarra eta beste herrialde

batzuen ereduari jarraitu nahi izatea gehitzen

zaizkio. Elikagai-industriak ____14___ horri

erantzuteko _____15____ sortu ditu, edozein

ordutan eta tokitan jateko egokiak, eta hain

eskuragarriak izateak ere erakargarri egiten ditu.

Beraz, ____16____ aukera ugaria da eta adin

guztietako kontsumitzaileei zuzendutako

produktuak daude supermerkatuetako apaletan.

___17____ hartzen diren mokadu horiek dieta

osatzen _____18___, ez legoke inolako arazorik.

Askotan, ordea, egunero hartu beharreko

elikagaien eta kalorien arteko erlazioa

desorekatzen dute. Izan ere, ___19___

____20_____, hau da, ez dute ia mineralik edo

bitaminarik, eta osasunari mesede egiten dioten

gantz-azidoen ordez zirkulazio-arazoak sortzen

dituzten gantz aseak izaten dituzte.

Bestalde, hainbat kasutan jatorduetatik kanpo

jatea osasungarria __21___. Esate baterako,

haurrei ez zaie denbora-tarte luzean ___22__

egotea komeni. Nerabezaroan ere, elikagai

batzuen beharrak ___23____ egiten dira,

adibidez kaltzioaren beharra, eta mota horretako

janari batzuek behar adina kaltzio ___24___

laguntzen diete: jogurtek, izozkiek, irabiakiek

edo gazta duten ___25___. ___26___ gertatzen

da kirolariekin edo lan fisiko gogorrak egiten

dituztenekin ere. Azkenik, ___27___ jatordu

arinagoak egiteko joera izaten dute, digestio-

aparatuan arazoak izaten dituztelako. Horregatik,

behar adina mineral eta bitamina hartzen dutela

ziurtatzeko, tartean ___28__ horietan aberatsak

diren mokaduak hartzea gomendatzen da.

Hortaz, jatorduetatik kanpoko mokadu horien

osagaiez jabetuz gero eta eguneroko dietaren

___29___ modura __30___ badira, snackinga

kirol osasuntsua da.

1. modulua


Egokitasunaren, jatortasunaren eta zuzentasunaren giltzarriakEgokitasunaren, jatortasunaren eta zuzentasunaren giltzarriakEgokitasunaren, jatortasunaren eta zuzentasunaren giltzarriakEgokitasunaren, jatortasunaren eta zuzentasunaren giltzarriak

Xedea. Oro har, komunikatzaileak ezartzen dio xedea hizketa-ekintzari, baina

hartzailearen onarpena behar du ezinbestean. Informatzea, irakastea, gogatzea

edo entretenitzea izan ohi dute xedetzat gure komunikazio-ekintza gehienek.

Garbi dago, ordea, soilik informatzeko egoki den hizkera desegoki izan

daitekeela gogatzeko. Era berean, eta adibide bat baino ez ematearren,

entretenimendua beste xederik ez duten ekintzetan, malguago behar luke

hizkeraren zuzentasun-jatortasunak epaitzeko neurriak. Beste horrenbeste

gertatzen da generoekin ere, egokitasuna izugarri aldatzen baita generotik

generora.

Xede-taldea edo audientzia. Audientzia nolakoa, halakoxea izango da

komunikazio-egoerak behar duen egokitasuna. Baigorriko zaharrentzat egoki

den hizkera zeharo desegoki litzateke Gasteizko gazteentzat, eta, seguruenik,

baita Baigorriko bertako gazteentzat ere. Berdin gertatzen da ikasi eta ez-

ikasiekin, baserri eta kaletarrekin, eta abar. Horrez gain, audientziaren handi--

txikiak ere sekulako eragina du egokitasunean: gela txiki batean bildutako

dozena bat entzulerentzat ez dago Kursaal beteko auditorio batentzat bezala

hitz egiterik; ezta alderantziz ere. Audientziaren hizkuntza-gaitasunak ere

erabateko eragina du komunikazio-egoera batean erabili beharreko hizkeraren

egokitasuna definitzean. Alfer-alferrik arituko da hiztun edo hizlari bat ahal

den euskararik landu eta jasoenean, audientziaren hizkera berea baino askoz

kaxkarragoa bada zuzentasun-jatortasunean. Horrek, bistan denez, hizkera

kaxkarraren alde jokatzen du: trebea molda daiteke kaxkarraren mailara;

kaxkarra, berriz, ezin trebearenera moldatu. Horra zergatik gazte batzuek

“joan dezaket kalera?” eta gisako esaldiak erabiltzen dituzten, etxean jaso

duten hizkera jator-zuzena erabili ordez. Ez da gaitasun-kontua, egokitasun-

kontua baino. Eta egokitasuna, alde horretatik, subjektiboa da beti.

Mezu-bideak. Audientzia aurrez aurre, irrati edo telebistaz bestaldean edo

sakelako telefonoaren bestaldean egon, alde handia dago egoera horietako

bakoitzean hizkera egokia zein den finkatzean. Hitz egiten den bezala idaztea

edo idazten den bezala hitz egitea desegokia da guztiz. Irratian estimagarria

den hitz-jarioa jasanezina da telebistan. Pare bat mende behar izan ditugu

ahozko hizkerak bere lege propioak dituela jabetzeko. Orain, ordea, eskola ez

beste guztiok horretaz ohartu garenean, komunikatzeko teknologia berriek

kolokan jarri digute hori ere. Izan ere, posta elektronikoan, blagan (chatean)

edo SMSetan eraginkorren —eta, beraz, egokien— gertatzen den hizkerak eta

ahozkoaren bereizkuntza horrek ez dute zentzu handirik XXI. mende hasiera

honetako gazteentzat mezu-bide nagusi diren komunikabideetan.

JARDUN


Hiztunen gaitasuna. Faktore hori ere kontuan hartu beharrekoa da. Hizketan

nor ari den (euskararen kasuan, euskaldun berri-berria, euskaldun zahar

alfabetatugabea…) kontuan hartu gabe ez dago erabakitzerik darabilen hizkera

egokia den edo ez. Horrela, zuzentasun-jatortasunean akatsez betetako

jarduna egokia izan daiteke, hiztuna atzerritarra baldin bada, adibidez.

Esan beharrik ez dago, baina esan dezagun hala ere, faktoreok guztiok aldi

berean eragiten dutela. Egoera jakin baterako hizkera egokia zein den

erabakitzea, beraz, aski kalkulu konplexua da, eta horrek badu bere ifrentzua

ere: erabili ohi dugun baino kontu handiagoa behar genuke hizkeraren

kalitateari buruzko juzguak egitean.

Egokitasuna ez dago behin betiko arautzerik; hiztunek bilatu behar dute egoera

bakoitzari dagokion egokitasun modua. Arrisku bat du horrek: egoera

diglosikoetan, adibidez, errazegi jotzea beste hizkuntzen baliabideetara, edota

baliabiderik apalenekin asetzea. Egokitasuna ezin da goitik ezarri, baina

utzikeria ere ez da beti erraz barkatzen.


1.6. JARDUERA. Aipatu berri ditugu hizkuntzen estandarizazio-prozesuetan eragina duten aldagaietako batzuk. Baina ez dira bakarrak. Izan ere, estandarizazioak lotura zuzena du hizkuntzaren normalizazioarekin.

Zer normalizazio-maila du euskarak zure inguruan? � Zenbateko hedadura du kirolaren esparruan? Nolako estimua du

kirolari zein kirolzaleen artean? Zer mezu-bidetan du agerpenik zabalena?

� Zein dira euskarak, normalizazio- eta estandarizazio-prozesuan, kirolaren munduan dituen erronka nagusiak?

Trukatu ikaskideekin zure esperientzia eta iritziak. Gero, azaldu talde osoaren aurrean ikuspegi-trukearen emaitza.

1.7. JARDUERA. Hauxe izan liteke kirolaren arloan euskarak duen normalizazio- eta estandarizazio-maila neurtzeko bide bat: aztertzea zein den haren hedadura Interneten.

� Jo ohiko bilatzaileetara eta kirol-erakunde nagusienen web orrietara. Aztertu zer trataera ematen dioten euskarari.

� Bilatu Interneten kirolaren arloko materialak, hiztegiak, glosategiak...

Aurkeztu zure aurkikuntzak talde osoaren aurrean.

1. modulua


Aurreko atalean egin dugun hausnarketak espezialitateko hizkeren esparrura

garamatza zuzen-zuzenean. Izan ere, eginkizun berezietarako aldaerek —hots,

espezialitateko hizkerek— finkatuz doan estandar horretan dute oinarri:

estandarretik abiatuta eraikitzen dira; gehienbat, hitz eta esapide bereziak

bereganatuz. Izan ere, bereziki terminologiak, baina baita ere fraseologiak,

bereizten du espezialitateko hizkera.

Espezialitateko hizkeren azken osagai hori —terminologia— antzekoa izaten da

hizkuntza gehienetan, sarritan ortografia-egokitzapena izaten baita alde

bakarra.

Hala ere, bada bereizgarri bat, funtsezkoagoa, espezialitateko hizkerei

nortasun berezia ematen diena: hizkuntza-aldaerak hiztunari lotuta dauden

bezala, espezialitateko hizkerak erabilerari lotuta daude. Espezialitateko

hizkerek komunikaziorako testuinguru funtzionalak zedarritzen dituzte: talde

eta sare sozialak eratzeko balio dute, eta, azken batean, adituek elkar

ulertzeko baliatzen dira.

Horregatik, herritar alfabetatu arruntarentzat ulergaitzak dira neurri handi

batean: Eztut liburutto haur letratu handientzat egiten. Eta ez xoil, deus

eztakitenentzat ere (Axular, Gero: 1643). Axularren esaldi horretan dugu

“espezialitate-hizkera” zer den ondo argitzen duen intuiziozko definizioa.

Berezitasun horrek ondorio adierazgarri bat dakar: hizkuntza aldaera horiek

ulertu eta erabili nahi izanez gero, ikasi egin behar dira. Beraz, esparru

horretan zilegi dirudi (zilegiago, behintzat, hizkera estandarraren kasuan

baino) “goitik” nolabaiteko irizpideak ezartzeak.

Espezialitateko hizkeraren kasuan, “goikoak” hiztunik gaituenak dira, haiek

erakutsiko baitigute zein diren adierazpide eraginkorrenak espezialitateko

jakintzak komunikatzeko. Horregatik dute hain balio handia corpusek eta

horien inguruko ikerketa-lanek espezialitateko hizkera baten ezaugarriak

finkatzeko orduan.

Baina, oso kontuan hartzekoak dira, halaber, komunikazio-eremu jakinetan

adosten diren estilo-irizpideak. Horrek zera esan nahi du: espezialitateko

hizkera hainbat modutan ager daitekeela esparru akademikoan, lan-munduan,

ikerketaren esparruan edota komunikabideetan.

1.3. Espezialitateko hizkerak

JARDUN


1.8. JARDUERA. Zer alde ikusten duzue “hizkuntza” eta “hizkera” hitzen artean? Eman itzazu lau termino hauen euskarazko ordainak.

a. Lenguaje relacional ________________________________ b. Lenguaje profesional _______________________________ c. Lenguaje técnico __________________________________ d. Lenguaje científico _________________________________ e. Lenguaje simbólico _________________________________

Osatu taula hau. Lehenbizi, jarri zutabe bakoitzaren buruan dagokion etiketa. Gero, egin kirolaren esparruko adibideen zerrenda bat ereduari jarraiki.

a. b. c. d. e.

Lankideen artean, laneko kontuez

bada ere, konfiantzazko

giroan erabiltzen den hizkera

Saltzaileen

hizkera

Kontabilitatearen

hizkera

Estatistikaren

hizkera

Estatistika-ikurrak

edota kontabilitate-

kodeak

Adibidea: Aisialdiko kirol-jardueren egitasmo bat, Administrazioak deitutako lehiaketa publiko batera aurkezteko.

Ikusten dugunez, espezialitateko hizkeren artean ere badira aldeak. Alde

horiek hainbat aldagairen araberakoak izan litezke; abstrakzio-mailaren

araberakoak, adibidez. Irizpide horri jarraiki, espezialitateko hizkeren artean

lau multzo bereiz ditzakegu: lanbide-hizkerak, hizkera teknikoak, zientzia-

hizkerak edo sinbolo-hizkerak.

Ez da beti erraza zalantzarik gabe zehaztea hizkera bat zer multzori dagokion.

Horregatik, eta ideiak argitzearren, muturreko adibide batzuk jarriko ditugu

lehenik eta behin. Horrela, harreman-hizkera litzateke abstrakzio-maila

txikienekoa; egunerokoan lankideek, irakasle eta ikasleek, eta abarrek

erabiltzen dutena, esaterako. Eta abstrakzio-mailarik handienekoa, berriz,

matematikako sinbolo-hizkera litzateke.

1. modulua


Modu zehatzagoan adierazita, hauek dira bost hizkera-maila horien berezitasunak:

- Harreman-hizkera. Hizkera hori da entrenatzaileen eta kirolariek elkarren artean erabiltzen dutena; edota kirolzaleek erabili ohi dutena; edota kazetariek elkarrizketa informaletan erabiliko dutena. Hizkera horrek gizarte-harremana du helburu nagusi. Hori dela eta, jargoiaren mailara ere irits daiteke zenbaitetan; baina, modu berean, espezialitateko molde teknikoak ere baliatuko ditu tarteka.

- Lanbide-hizkera. Entrenatzaileek, monitoreek, kirolariek eta, oro har, jarduera fisikoaren arloko profesionalek laneko jardun arruntean erabiliko duten moldea: kirol-saioetan, partidetan, kiroldegietako eskola-saioetan, eta abarretan.

- Hizkera teknikoa. Kirol-teknikarien eta arloko goi-mailako ikasle zein irakasleen komunikazio-hizkera. Hizkera horren bidez, hiztuna egunerokotasunetik at dauden gaiez mintzatuko da. Testuinguru akademikoetan baliatuko da lehenik eta behin. Baina, laneko zenbait eginkizunetarako ere behar-beharrezkoa izango da: dokumentu administratiboak egiteko; jarduera-programen txostenak osatzeko; esku-liburuak idazteko; eta abarretarako. Ezin ahaztu dugu, gainera, kirol bakoitzak izango duela bere “teknolektoa”: igeriketak, saskibaloiak, belak, eta abarrek.

- Zientzia-hizkera. Hizkera teknikoaren mailarik jasoena da, espezifikoena. Diziplinari lotutako goi-mailako ikasketak egin ez dituenak ezagutuko ez duen hizkera. Izan ere, ezagutza-hizkuntza da, gehienbat, jakintza-arloari dagokion ezagutzaren corpusa eratzeko baliatzen dena. Hain zuzen, hizkera horrek sistema kontzeptual autonomoa eratzen du: jakintza-gaiari estu-estu atxikia. Hizkera zientifikorik gabe ez dago zientzia egiterik.

- Sinbolo-hizkera. Zeregin batzuetarako sinboloak oso baliabide lagungarri dira. Sinbolo-hizkera ezagunena matematikarena izango da, segur aski. Baina badira beste sinbolo-hizkera batzuk ere. Adibidez, aerobikeko monitoreek erabiltzen duten nazioarteko keinuen kodea, edota taldeko kirolen estrategiak eta jokaldiak irudikatzeko erabiltzen diren sinbolo, gezi eta marka grafikoen multzoa. Kirol bakoitzak, gainera, badu nazioartean hitzartutako irudi bat (marrazki bat), hitzik gabe hura identifikatzeko erabiltzen dena. Sinbolo-hizkeraren multzoan daude, halaber, kirol-lehiaketetako epaileek erabiltzen dituzten kolore-kodeak, keinuak, txilibitu-hotsak, eta abar.

Zein dira, bestalde, kirolaren arloan hizkera horiek dituzten hizkuntza-ezaugarri bereizgarrienak? Hona hemen eskuarki nabarmendu ohi direnak:

- Harreman-hizkeraren adierazleak: galde- eta aginte-perpausak; zeharkako aipamen ugari; hizkuntzaren erabilera adierazkorra; ironia; lagunarteko hitz eta esapideak; eta abar. - Lanbide-hizkeraren adierazleak: adierazpide neutroa; molde berriemailea eta deskriptiboa; doinu leuna; lexiko espezializatua; eta abar. - Hizkera teknikoaren adierazleak: adierazpide neurtua eta espezializatua; unitate lexiko espezializatuak; etab. - Zientzia-hizkeraren adierazleak: zehaztasuna; garapen analitikoa; batasuna; homologazioa; eta abar.

JARDUN


1.9. JARDUERA. Hemen dituzue jarduera fisikoaren eta kirolaren arloko hainbat testu-era.

� Zer hizkera-maila(k) d(ir)a nagusi horietako bakoitzean? � Zer hizkuntza-ezaugarri izaten dituzte eskuarki?

Testu-era Hizkuntza-ezaugarri bereziak

Kirol-albisteak, erreportajeak, emanaldiak…

Zabalkunde-artikuluak, eskuliburuak, esku-orriak…

Entrenamendu-programak

Kirolari baten balioespen-txostena

Ikerketa-txostenak

Ikusi dugunez, askotarikoak dira jarduera fisikoaren eta kirolaren esparruko

diskurtsoak eta komunikaziorako moldeak. Alabaina, eta aldeak alde, hainbat

ezaugarri komun dituzte, espezialitate-hizkera diren heinean. Hauek dira

nagusiak:

1. Gardentasuna: ageriko asmoa; ondo justifikatua; gizarte-esparruari

moldatua; testu-era egokiaren bidez bideratua; ideia eta kontzeptua

behar bezainbeste garatuak eta landuak…

2. Funtzionaltasuna: mamia ondo hautatua; ondo pentsatutako

estrategia; gaiaren progresio egokia; ideia nagusiak eta lagungarriak

ondo bereiziak; testuz kanpoko elementuz lagunduak (grafikoak,

kontzeptu-mapak, fitxak, oharrak, eskemak…); eta abar.

1.4. Espezialitateko hizkeren ezaugarri orokorrak

1. modulua


1.10. JARDUERA. Orain arte jarduera fisikoaren eta kirolaren zientzien esparruan baliatzen diren hizkeren adibideak baino ez ditugu eman. Haatik, ez dugu hizkera horien adibiderik aztertu.

� Arakatu zuen karpetak, apalak, mediatekak, liburutegiak eta beste, eta egin testu-bilduma adierazgarri bat.

� Interneten ere material ugari aurkituko duzue. � Gogoan izan ahozko edota ikus-entzunezko dokumentuak ere oso

adierazgarriak izan daitezkeela. Ekarri testu horiek gelara, eta aurkeztu ikaskideei. Erreparatu bereziki

testuok baliatzen duten hizkerari.

3. Formaltasuna: diseinu zaindua; egitura funtzionala; estrukturazio

argia eta kohesionatua; eredu estandarizatuak; eta abar.

4. Zehaztasuna: hitz neurtuak, esaldi laburrak, datu zehatzak; iritzia

eta egintzak ondo bereiziak; argibideak; eta abar.

5. Argitasuna: egitura aktiboak (ez pasiboak), aditz aurreratua,

informazio ondo egituratua, informazio-elementu ondo giltzatuak, eta

abar.

6. Doikuntza: kortesia; hartzailearenganako arreta; informazio-kopuru

neurtua; hizkuntza-erregistro ondo hautatua; hautu lexiko eta

gramatikal zainduak…

7. Neutraltasuna: koherentzia logikoa; ekintzen eta iruzkinen arteko

muga argia; inpertsonalizazioa; esapide adierazkor gutxi; erreferentzia

bibliografikok; aipamenak; eta abar.

8. Xehetasuna: hitz ezagunak; egitura argiak; ahozko moldetik gertu

dagoen estiloa; argotak eta kultismoak saihestu…

9. Jatortasuna: usadioaren isla; tokian tokiko aldaeren araberakoa;

kalkoen eta maileguen kopuru neurtua; eta abar.

10. Zuzentasuna: gramatika-arauak; ortografia; ortotipografia; hiztegi

bateratua; eta abar.

JARDUN


Aurreko orrialdeetan esan dugunez, komunikazio-eremuaren eta -mailaren

arabera, espezialitateko hizkerek aldaera nabarmenak izan ditzakete. Hauxe

izan liteke kirol-arloko espezialitateko hizkeraren berezitasun

azpimarragarrienetako bat. Kirolak gizarteko maila eta talde asko ukitzen ditu,

eta kirolaren inguruan diskurtso molde ugari eta askotarikoak eratzen dira.

Zientzia-hizkera, edota hizkera juridikoa ez bezala, kirolaren hizkera ez da

erabilera-esparru zehatz batera mugatzen: kirola eguneroko elkarrizketa

arruntetan dago; jokoarekin batera dator; komunikabideetan, hezkuntzan eta

ikerketaren esparruan izango du nolabaiteko tokia; medikuntzaren,

zuzenbidearen edo administrazioaren munduekin ere izango du harremana.

Kirolaren munduak barneratzen dituen eremu diskurtsibo horiek modu soil

batean sailkatuta, hizkuntza erabiltzeko lau edo bost molde bereizi ditugu:

kirol-arloko harreman-hizkera; kirol-arloko lanbide-hizkera; kirol-arloko hizkera

teknikoa, eta kirol-arloko zientzia-hizkera eta sinbolo-hizkerak.

- Kirol-arloko harreman-hizkera.

Esana dugunez, hizkera honek gizarte-harremana du helburu nagusi: galdera

eta agindu ugari baliatuko ditu; zehar-aipamen asko jasoko ditu; osagai

kritikoak barneratuko ditu, askotan eztabaida-forma hartuko dutenak; eta,

ironiari ere toki egingo dio (ezizenak, irainak, esapide adierazkorrak…).

Maiz elkarreraginean mamituko da hizkera hau; diskurtso jarraituaren moldea

hartzen duenean ere (egunkarietako zutabeak, irratiko kritikak, partida-

emanaldiak, solasaldiak…), elkarreraginerako asmo nabarmena erakutsiko du.

Hizkera hau zaletuen edo kirolarien ahotik entzun ahal izango dugu, eta

zenbait kazetariren testuetan ere irakurriko dugu.

Jargoiaren mailara ere irits daiteke, baina, aldi berean, espezialitateko molde

teknikoak ere tartekatuko ditu. Partidetara joaten diren zaleen elkarrizketak,

oihuak, iruzkinak… izan daitezke hizkera horren adibide. Baita jokalariek

zelaian zein prentsaurrekoetan —aldeak alde— erabiltzen dutena ere.

Gaian neurri batean jantzita ez dagoenak nekez ulertuko ditu diskurtso-molde

honetara biltzen diren adierazpen asko; diskurtso-molde honen gakoak

ezagutzen ez dituenak ere arazoak izango ditu zenbait mezuren esanahiaz

jabetzeko. Baina ez da izango hizkeraren maila jasoagatik.

1.5. Hizkuntzaren erabilera jarduera fisikoaren eta kirolaren esparruan: laburpena.

1. modulua


- Kirol-arloko lanbide-hizkera.

Hauxe da entrenatzaileek, begiraleek, kirolariek eta, oro har, kirol-arloko

profesionalek laneko jardunean erabiltzen duten hizkuntza. Hizkera hau

neutroagoa izango da; azalpen-diskurtsoan hezurmamituko da; berriemailea

eta deskriptiboa izango da nagusiki; osagai preskriptibo bat ere izango du

(instrukzioak; jarraibideak; gomendioak...), baina, betiere, harreman-hizkeran

baliatzen dena baino leunagoa.

Harreman-hizkeraren eta hizkera teknikoaren zantzuak izango ditu, beraz,

kirol-arloko lanbide-hizkerak. Haatik, zeregin profesionalak hala aginduta, ez

ditu ironia edota kritika hain maiz edota hain modu gordinean azaleratuko.

Bestalde, badu “teknolekto”ek ez duten berezitasun bat: ez da adituen artean

soilik erabiltzeko, aditua izan beharrik ez duten pertsona askok ere parte

hartzen baitu profesional horien diskurtsoan, besterik ez bada ere hartzaile

gisa, baina baita solaskide aktibo moduan ere.

Aerobik egiten ez duenak ezin jakin lezake zer esan nahi duen “zortzi” hitzak

honako esapide hauetan: “zortzi, eta badator”, “eutsi honi beste zortzi”,

“zortziren bueltan denok erne”, eta abar. Haatik, hori ez da adituari

zuzendutako hizkuntzaren erabilera; begiraleak parte-hartzaileei instrukzio

jakinak emateko erabiltzen den gako bat baizik.

Beste adibide bat jartzearren, gurasoei eskolek bidaltzen dizkieten

komunikazio-orriak aipa daitezke; bertan, “garapen osoa”, “sozializazioa”,

“lankidetza-balioak”, “autoestimuaren indartzea”, “nortasunaren suspertzea”

eta antzeko esapideak aurkituko ditugu, berez kirol-munduari ez dagozkionak

baina kirol-heziketaren esparruan esanahi berezia hartzen dutenak.

Azkenik, futbolean erabiltzen diren txartelen koloreak edota arbitroek

erabiltzen dituzten keinu zein txilibitu-soinuak ere lanbide-hizkeraren

osagaitzat hartuko genituzke.

- Kirol-arloko hizkera teknikoa.

Hauxe da kirol-teknikarien eta arloko goi-mailako ikasle zein irakasleen

komunikazio-hizkera. Hizkera honen bidez, hiztuna egunerokotasunetik at

dauden gaiez mintzatuko da. Hizkera hau honako hauetan ageri da:

erregelamendu eta arautegietan; ikasliburuetan; dibulgazio-liburuetan; kirol-

emankizunetan eta hainbat erreportajetan; aldizkari espezializatu batzuetan;

baita lan akademikoetan ere. Hizkera neurtua eta espezifikoa da:

“teknolektoa”. Horrenbestez, unitate lexiko espezializatuak baliatuko ditu.

Kirolaren esparruan, gehienbat, kirol jakinen historiaz, egituraz eta

jardunbideez aritzeko erabiliko dira teknolektoak. Igeriketak hizkera tekniko

berezia izango du; saskibaloiak berea; futbolak ere bai…

JARDUN


Hala ere, gai horren sakontasunaren eta testuinguruko baldintzen arabera,

zenbait maila bereiziko ditugu hizkera teknikoaren baitan.

- Jakintza-eremu bereko adituen arteko komunikazioa, jakintza-eremu

horri buruz.

- Hainbat jakintza-eremutako adituen arteko komunikazioa, diziplinarteko

eremuez mintzatzeko.

- Adituen eta ez-adituen arteko komunikazioa, espezialitateko gaien

inguruan.

- Ez-adituen arteko komunikazioa edozein gairen gainean.

Goitik behera, diskurtsoaren zehaztasun-maila urrituz joango da mailaz maila,

eta, egia esan, azkeneko maila hizkera estandarra izan daiteke.

Eman dezagun, errendimendu handiko kirolari baten entrenamenduaz ari

garelarik, kirol-jarduera horrek dituen aldagai kritikoak aztertzen ari garela;

orduan, lehen eremuan geundeke. Eman dezagun, bestalde, kirolak gizartean

duen funtzio eta eraginaz ari garela hausnarketa bat egiten, kirolaren

esparruko plangintzak eratzeko irizpideak finkatzeko; kasu horretan, bigarren

mailan geundeke. Eman dezagun atletismoko aldizkari batean azaldu nahi

dugula, entrenatzaileek eta kirolariek jakin dezaten, jan-aztura jakin batzuek

errendimenduan duten eragina; kasu horretan, hirugarren mailan geundeke.

Azkenik, eman dezagun mahai-inguru bat antolatu dugula eta, bertan, hainbat

kirolarik, “kirol profesionala eta osasuna” gaiaren inguruan beren

esperientziak eta ikuskerak trukatuko dituztela; laugarren mailan geundeke.

Aldeak alde, lau diskurtso horiek hainbat ezaugarri komun dituzte:

a) Asmoa: datuak jasotzea, ematea, aztertzea, alderatzea…

hipotesiren bat frogatze aldera. Iritzi-egoera bat sortzea ere izan

daiteke helburua, baina, betiere, datuetan oinarrituta.

b) Egitura: diskurtso moldeak formalak eta egituratuak izango dira.

Hitzaldia, mahai-inguruak, artikuluak, txostenak…. Azalpenaren edota

eztabaidaren ardatza oso zehatza eta argia izango da. Solaskideek

ahalegin nabarmena egingo dute horretara moldatzeko eta ahal den

gutxien aldentzeko jomuga nagusitik.

c) Moldea: Hizkera zaindua eta zehatza. Mailarik xumeenean ere,

molde estandarrak espezifikoekin txandakatuko dira.

1. modulua


---- Zientzia-hizkera eta sinbolo-hizkera kirolaren esparruan.

Zientzia-hizkera eta sinbolo-hizkera erabilera teknikoaren mailarik jasoenak

dira, espezifikoenak. Diziplinari lotutako goi-mailako ikasketak egin ez

dituenak ez du ezagutuko. Gehienbat, ezagutza-hizkuntza da, alegia, bere

jakintza-arloari dagokion ezagutzaren corpusa eratzeko baliatzen dena. Izan

ere, hizkera honek sistema kontzeptual autonomoa eratzen du: gaia bera

aztertzeko eta lantzeko marko bat. Hizkera zientifikorik gabe ez dago zientzia

egiterik.

Horrenbestez, hizkera honen ezaugarri bereizgarrienetako bat hauxe da:

“kategorizazioa”; hots, hizkera zientifikoa kontzeptu jakin batzuen inguruan

ardazten da. Kontzeptu horiek diziplinaren gakoak dira eta haiei atxikitzen

zaizkie arlo horretan egiten diren ikerketa, azalpen eta eztabaida guztiak.

Horregatik, terminologiak berebiziko garrantzia du maila honetan. Eta

“terminologia”z ari garenean, ez gara soilik hitzaren adierazpideari buruz ari,

hitzak berez duen “definizio” edota “esanahi” espezifikoa ere barneratzen du

kontzeptu horrek. Azken batean diziplinaren garabidea oinarrizko kontzeptu

batzuen “esanahia(k)” argitzean datza eta.

Hizkera honen beste ezaugarri bat sinboloen erabilera da. Sinbolo horiek

formuletan azaldu daitezke; baita garapen matematikoetan edota

errepresentazio grafikoetan ere. Sinbolo horiek, oro har, nazioarteko onespena

izan ohi dute eta aditu guztiek modu berean erabiliko dituzte.

Kirolaren arloari bagagozkio, eremu honetan sartuko lirateke, besteak beste,

“goi-mailako errendimendua”, “kirolaren soziologia”, “egokitzapen fisikoa”

edo “entrenamendua” zedarritzen eta azaltzen dituzten teoriak.

Ikusten dugunez, kirol-arloko espezialitateko hizkeran hainbat maila eta

azpimaila bereizten dira; betiere, kirolak gizartean estaltzen dituen diskurtso-

eremuen erakusgarri. Alegia, kirol-gaiak komunikazio-esparru eta testuinguru

ugaritan jorratzen dira gure gizartean. Esparru eta testuinguru horietako

bakoitzean komunikazioak hainbat asmo eta xede izango ditu. Hiztunen

ezagutza- eta hizkuntza-mailak ere ez dira berdinak izango. Haatik, guztiek

txertatuko dituzte beren diskurtsoetan kirolaz besteko gaiei buruz ari direnean

baliatuko ez dituzten hizkuntza-baliabideak.

Hala gertatzen denean espezialitateko hizkera baliatzen ari direla esango dugu.

JARDUN


1. modulua


1. MODULUA

Ebaluaziorako jarduerak

Eb.1. JARDUERA. “Kirola euskaraz” bloga

Irakasleak blog bat zabaltzen erakutsiko dizue. Horretarako www.blogari.net edo antzeko zerbitzu bat baliatuko du. Blog horretan zuen esperientziak eta gogoetak jasoko dituzue, betiere blogaren gaia kontuan hartuta: kirola eta euskara. Bertan paratzen ahal dituzue, halaber, kirolaren esparruan euskara sustatzeko ahaleginen inguruko albisteak; webgune interesgarrien erreferentziak, eta abar. Ikasturtean zehar zuetako bakoitzak gutxienez 10 post idatzi beharko ditu blogean. Mezu horiek irakasleak igoko ditu testuak gainbegiratu ondoren. Ekarpenen kalitatea ebaluatzeko irizpideok hartuko dira kontuan: - Edukia: orijinaltasuna, adierazgarritasuna, praktikotasuna... - Koherentzia: ikaskideen ekarpenak aintzat hartzea; blogaren orobatasunari egiten dioten mesedea; eta abar. - Idazkuntza: funtzionaltasuna, zehaztasuna, argitasuna, zuzentasuna, eta abar.

Kontuan hartuko dira, halaber, ikaskideen mezuei egindako oharrak eta iruzkinak.

Eb.2. JARDUERA. Dokumentu-biltegia.

Zuetako bakoitzak, gutxienez, jarduera fisikoaren eta kirolaren arloko hiru dokumentu adierazgarri ekarriko ditu gelara. Dokumentu bakoitzari fitxa labur bat erantsi beharko diozue. Bertan datuok jaso behar dituzue: izenburua, egilea, iturria eta ezaugarri linguistiko azpimarragarrienak. Dokumentu horiekin irakasleak bilduma bat egingo du, eta denen eskura jarriko du. Aurrerago, zenbait jarduera praktiko egiteko baliatu ahal izango dituzue. Ikus-entzunezko dokumentuen kasuan, eskertuko da ordenagailuan erabiltzeko

moduko formatuetan ekartzea (DVD, mp3...).

Eb.3. JARDUERA. Estilo-liburua.

Berrikusi modulu honetako eduki teorikoak, eta ideia gogoangarrienak laburbildu. Jaso itzazu dokumentu idatzi batean, eta irakasleari helarazi. Lau alderdi ebaluatuko dira:

- Testuari ukitu pertsonala ematea. - Ideia nagusiak ondo jasotzea. - Testuaren jarraitutasuna eta kohesioa. - Adierazpidearen egokitasuna eta zuzentasuna.

JARDUN


1. MODULUA Espezialitateko hizkera zertan den · Euskalkiak, esate baterako, geografia-eremuaren...

Documents

Transcript of 1. MODULUA Espezialitateko hizkera zertan den · Euskalkiak, esate baterako, geografia-eremuaren...