ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 23 MAΡΤΙΟΥ 2018

ΠΡΙΣΜΑ# 37ΔΥΣΗ ΚΑΙ ΚΙΝΑ (MEΡΟΣ Β)

Φύση και αλήθειαΟι έννοιες της φύσης και της αλήθειας δενέχουν κοινό νόημα σε όλους τους χρόνους καιτόπους. Σε αυτό το άρθρο θα δούμε τις αντιλή-ψεις των Κινέζων για τη φύση και την αλήθειασε αντιπαραβολή με εκείνες του δυτικού κό-σμου.

«Γυναίκες καιΝευροεπιστήμες στην Ελλάδα»: Ένα βιβλίο για τιςερευνήτριεςΝευροεπιστημών Στο βιβλίο «Γυναίκες και Νευροεπιστήμεςστην Ελλάδα» έντεκα επιφανείς γυναίκεςνευροεπιστήμονες μας δίνουν τη δική τουςεσωτερική ματιά για τον κόσμο τηςεπιστημονικής έρευνας. Για το πώς προέκυψετο βιβλίο αυτό μας μιλά η αναπληρώτριακαθηγήτρια του Τμήματος Ψυχολογίας τουΠανεπιστημίου Κρήτης Στέλλα Γιακουμάκη,που έκανε την επιμέλεια.

,,7

,,8

Tο Πρίσμα παρακολούθησε το live των Unboxholics, ενόςκαναλιού του ελληνικού YouTube. Η χώρα μας, αποτελεί,αναλογικά με τον πληθυσμό της, τη δεύτερη χώραπαγκοσμίως με τις περισσότερες ώρες παρακολούθησηςβίντεο στο YouTube. Εκεί, κάποιοι νέοι πιστεύουν σε αυτό πουκάνουν και παλεύουν για την καθημερινότητά τους. Μεάλλους όρους, με την γλώσσα της νέας γενιάς, με ποιοτικάκριτήρια που κάποιους από μας πιθανόν να ξενίζουν. Αλλάείναι το μέλλον.

Χίλιες και μία ανακρίσεις

Ο όρος ανάκριση προκαλείσυχνά αρνητικούςσυνειρμούς. Ερευνητές τουΠανεπιστημίου του Λίβερπουλμελέτησαν περισσότερες από1000 πραγματικές ανακρίσειςγια να διερευνήσουν τηναποτελεσματικότητα των«σκληρών» ανακριτικώνμεθόδων.

,,2-3

Unboxholics live

,,6

Όταν ηεπιστήμη δεν

κοιτάει ταπόδια της

Ο Στίβεν Χόκινγκ ήτανίσως ο τελευταίος ροκ

σταρ της επιστήμης. Η παρουσία του στην ποπ

κουλτούρα της εποχήςέφερε σε επαφή με τις πιο

στριφνές επιστημονικέςέννοιες εκατομμύρια

κόσμου.

,, 4-5

ΤΟΥ ΣΤΑΜΑΤΗ ΕΛΝΤΙΜΠ*

Ο όρος ανάκριση προκαλεί συχνά αρνητι-κούς συνειρμούς στον κοινό νου. Φέρνει στομυαλό εικόνες βασανιστηρίων, ωμής κατά-χρησης εξουσίας και «συζητήσεων» που διε-ξάγονται με άκρα μυστικότητα πίσω απόκλειστές πόρτες σκοτεινών διαδρόμων. Οι«σκληρές» ανακρίσεις θεωρούνται όμως απότο ευρύ κοινό και από τα μέλη των σωμάτωνασφαλείας που στερούνται εξειδικευμένηςκατάρτισης ως αποτελεσματικές ακόμα κι αν(ή επειδή!) προκαλούν φόβο, εξευτελισμό,ψυχική οδύνη και σωματικό πόνο στους ανα-κρινόμενους. Στο πλαίσιο αυτό, η κοινή γνώ-μη διαμορφώνεται υπό την επιρροή ανέκδο-των μαρτυριών. Ωστόσο, οι «σκληρές» ανα-κρίσεις θεωρούνται ως η πιο αναποτελεσμα-τική προσέγγιση με βάση τη δημοσιευμένηκαι ανεξάρτητη επιστημονική έρευνα.

Γιατί άραγε συμβαίνει αυτό;Μiα πιθανή εξήγηση είναι ότι οι ανακρίσεις

(και ειδικά οι ανακρίσεις που σχετίζονται μεπολύκροτες υποθέσεις) πραγματοποιούνταιμακριά από τα φώτα της δημοσιότητας. Ως εκτούτου, οποιαδήποτε πληροφορία/γνώση θαμπορούσε να προκύψει από αυτές είναι ανα-πόφευκτα επηρεασμένη από τον «διακομιστήτης» στο ευρύ κοινό! Εν γένει, είναι δύσκολο,σε παγκόσμια κλίμακα, να αποκτήσει κανείςπρόσβαση σε αρχεία ανακρίσεων για κα-

κουργηματικές υποθέσεις. Επιπλέον αυτού,είναι ακόμη δυσκολότερο να κρίνει κανείς τοκατά πόσο οι ανακρίσεις αυτές πραγματοποι-ήθηκαν με επιστημονικό και μεθοδικό τρόπο.Ως αποτέλεσμα, πολύκροτες υποθέσειςέχουν συχνά πτυχές που καλύπτονται απόπέπλο μυστηρίου. Η κοινή γνώμη συνήθωςκατακλύζεται από πληροφορίες για τις υπο-θέσεις αυτές, για τα εμπλεκόμενα άτομα, γιατο ιστορικό τους και ούτω καθεξής. Ωστόσο,ελάχιστες πληροφορίες δημοσιοποιούνταισχετικά με τις μεθόδους που υιοθετήθηκανπροκειμένου να αποσπαστεί μια ομολογία ήτις τακτικές που χρησιμοποιήθηκαν για να«σπάσει η σιωπή» των ανακρινόμενων.

Μια άλλη πιθανή εξήγηση της αντίληψηςότι οι «σκληρές» τακτικές είναι αποτελεσμα-τικές πηγάζει από τα εκπαιδευτικά πρωτό-κολλα και εγχειρίδια ανακριτικής που υιοθε-τούνται από αξιωματικούς της αστυνομίαςανά τον κόσμο. Για παράδειγμα, μία από τιςπιο διαδεδομένες προσεγγίσεις περί ανακρι-τικής η οποία χρησιμοποιείται ευρέως στιςΗΠΑ και σε άλλες χώρες, η Reid technique,διατυμπανίζει τη χρησιμότητα των συγκρου-σιακών ανακριτικών τεχνικών. Συγκεκριμέ-να, οι ανακριτές της αστυνομίας εκπαιδεύο-νται να χρησιμοποιούν στα αρχικά στάδια τηςανάκρισης αναποτελεσματικές τεχνικές ανί-χνευσης ψεύδους, όπως η χρήση μη λεκτι-κών σημάτων (π.χ. «νευρική συμπεριφορά»)

ως αποδεικτικά στοιχεία ψευδούς συμπερι-φοράς, παρόλο που η προσέγγιση αυτή έχεικαταρριφθεί από ανεξάρτητη έρευνα δημο-σιευμένη σε έγκυρα επιστημονικά περιοδικά.Με βάση τέτοιου είδους ανακριβή στοιχεία, οιανακριτές παροτρύνονται εν συνεχεία να«διαγνώσουν» το κατά πόσο οι ανακρινόμε-νοι αποκρύπτουν ή όχι την αλήθεια ώστε νασυνεχίσουν αναλόγως την ανάκριση. Στις πε-ριπτώσεις όπου αμφισβητείται η ειλικρίνειατου ανακρινόμενου, ο ανακριτής ενθαρρύνε-ται να έρθει σε αντιπαράθεση μαζί του χρη-σιμοποιώντας συγκρουσιακές τεχνικές προ-κειμένου να του αποσπάσει την «αλήθεια».Ουσιαστικά, οι ανακριτές εκπαιδεύονται ναχρησιμοποιούν αναξιόπιστα κριτήρια ανί-χνευσης ψεύδους και μετέπειτα να υιοθε-τούν, επ’ αυτής της βάσης, αναποτελεσματι-κές, και συχνά ανήθικες, ανακριτικές τακτι-κές…

Αυτή η προσέγγιση έχει αποδεδειγμένασυνδεθεί με ανακριβείς ομολογίες που έχουνεπιφέρει σε αθώους μακροχρόνιες ή θανα-τικές καταδίκες. Η αθωότητα των ανθρώπωναυτών έχει αποδειχθεί έπειτα από πολυετήπαραμονή τους σε φυλακές ή ακόμα και με-τά την εκτέλεσή τους!

Είναι άραγε αναγκαία η χρήση «σκληρών»ανακριτικών μεθόδων για την επίλυση κρίσι-μων αστυνομικών υποθέσεων όπως είναι οιυποθέσεις τρομοκρατικής φύσης; Ή μήπως

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ

«ΚΟΙΤΑ ΨΗΛΑ στα αστέρια και όχι κάτω στα πό-δια σου. Προσπάθησε να αναλογιστείς τι βλέ-πεις και να αναρωτηθείς τι είναι αυτό που κάνειτο σύμπαν να υπάρχει. Να είσαι περίεργος».

Πού βρίσκεται όμως η περιέργεια στις καθη-μερινές ανακαλύψεις, στις μελλοντολογικέςτοποθετήσεις και τις εκφράσεις αυτοθαυμα-σμού της επιστημονικής επικαιρότητας; Πώςμπορεί κανείς να αποφύγει το ενδεχόμενο ηεπιστήμη να φαίνεται ως μια «τυπική» διαδικα-σία που επαναλαμβάνει τον εαυτό της, εξυπη-ρετώντας απλώς πρακτικούς σκοπούς, κάτωαπό τις επιταγές μιας συνεχούς και αόριστηςπροόδου, αυτής των περισσότερων δημοσιεύ-σεων και των πιο υψηλών μετρικών;

Το επιστημονικό έργο του Στίβεν Χόκινγκήταν κατεξοχήν καθοδηγούμενο από την πε-ριέργεια. Περιέργεια για την προέλευση του σύ-μπαντος, τους νόμους που το ορίζουν και τομέλλον του. Μια περιέργεια αρκετά δυνατή γιανα ξεπεράσει όχι μόνο τις δυσκολίες της έρευ-νας αλλά και τις πρακτικές δυσκολίες της ασθέ-νειάς του, τροφοδοτώντας ένα ασύλληπτο πά-θος για ζωή. Μια περιέργεια που οδήγησε στηνκαλύτερη κατανόηση του κόσμου μας.

Στη διδακτορική του διατριβή αποδεικνύει ότιτο Σύμπαν προέρχεται από μια κατάσταση άπει-ρης πυκνότητας και μηδενικού μεγέθους, μιαμοναδικότητα (singularity). Αυτή η κατάστασηδεν διαφέρει από την κατάσταση στην οποία κα-ταλήγει μια μαύρη τρύπα. Εφαρμόζοντας τηνΚβαντική Θεωρία στη μελέτη των μαύρων τρυ-πών, πρότεινε ότι αυτές ακτινοβολούν (ακτινο-βολία Χόκινγκ) και χάνουν ενέργεια, καθιστώ-ντας δυνατή την εξαφάνισή τους. Αν όμως μιαμαύρη τρύπα μπορεί να εξαφανιστεί, τότε τισυμβαίνει με την πληροφορία που «πέφτει» μέ-σα της; Η αρχική του πεποίθηση ήταν ότι αυτήχάνεται, κάτι που προκάλεσε μεγάλες αντιδρά-σεις από την επιστημονική κοινότητα. Εν τέλειπείστηκε ότι η πληροφορία αποθηκεύεται στονορίζοντα γεγονότων μιας μελανής οπής καιακτινοβολείται.

Αναμφίβολα ο Χόκινγκ ήταν από τους μεγα-λύτερους επιστήμονες του καιρού μας. Εξίσουσημαντική, όμως, με την τεράστια συνεισφοράτου στην επιστήμη ήταν η δημόσια παρουσίατου, κάτι που δεν είναι αυτονόητο για επιστή-μονες, ούτε μάλιστα του δικού του βεληνεκούς.Με καθεμία από τις τοποθετήσεις του μπορείκανείς να συμφωνεί ή να διαφωνεί, ωστόσο κα-νείς δεν μπορεί να πει ότι ήταν ατεκμηρίωτες.Άλλωστε, πόσο συχνά ακούμε υπερφίαλες αε-ρολογίες από ειδικούς και μη και πόσο σπάνιαακούμε εύστοχες παρατηρήσεις σαν αυτή: «Ανοι μηχανές παράγουν όλα όσα χρειαζόμαστε, τό-τε το αποτέλεσμα θα διαμορφωθεί από το πώςτα πράγματα θα μοιράζονται. Ο καθένας μπορείνα απολαύσει μια ζωή πολυτελούς ξεκούρασηςαν ο πλούτος που θα παράγεται από τις μηχανέςμοιράζεται ή οι περισσότεροι άνθρωποι μπορείνα καταλήξουν φτωχοί και δυστυχισμένοι αναυτοί που κατέχουν τις μηχανές φροντίσουναπό κοινού να μην ανακατανέμεται ο πλούτος.Μέχρι στιγμής, φαίνεται πως κινούμαστε προςτη δεύτερη επιλογή, με την τεχνολογία να οδη-γεί μια συνεχώς αυξανόμενη ανισότητα».

Γ.Κ.

Λήδα Αρνέλλου, Διδάκτωρ Επικοινωνίας της ΕπιστήμηςΒάλια Καϊμάκη, Διδάκτωρ Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού Γιάννης Κοντογιάννης, Διδάκτωρ ΑστροφυσικήςΜανώλης Πατηνιώτης, Αναπληρωτής Καθηγητής Ιστορίας των Επιστημών, Πανεπιστημίου ΑθηνώνΔημήτρης Πετάκος, Διδάκτωρ Ιστορίας των Επιστημών

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Επικοινωνία: prisma@avgi.gr

ΠΡΙΣΜΑ

Στίβεν Χόκινγκ

ανακρίσεις

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 23 ΜΑΡΤΙΟΥ 201819/

είναι η κοινή γνώμη τόσο διψασμένη για εκδίκη-ση και κοινωνική δικαιοσύνη, που η αστυνομίαδρα εφαρμόζοντας «σκληρές» ανακριτικές τακτι-κές προκειμένου να ικανοποιήσει αυτή τη δίψακαι να αποκαταστήσει την τάξη;

Όποια και να είναι η απάντηση, αυτού του εί-δους οι ανακρίσεις προσομοιάζουν σε ένα μο-ντέρνο κυνήγι μαγισσών, όπου η ανάκριση γιαένα έγκλημα μετουσιώνεται σε συγκεκαλυμμένηεκδίκηση για το έγκλημα αυτό…

Όποιοι κι αν είναι οι λόγοι εφαρμογής αποδε-δειγμένα στείρων ανακριτικών τακτικών, είναιαπαραίτητο να ληφθούν υπόψη οι αντικειμενικέςδυσκολίες και οι προκλήσεις που τα σώματαασφαλείας καλούνται να αντιμετωπίσουν κατά τηδιαχείριση πολύπλοκων υποθέσεων τρομοκρα-τικής φύσης που προσελκύουν το δημόσιο εν-διαφέρον. Παρά τις γιγάντιες προκλήσεις, καλ-λιεργούνται πάντα στο ευρύ κοινό η προσδοκίακαι η αξίωση ότι η αστυνομία θα επιλύσει (καιπρέπει να επιλύσει!) αυτές τις υποθέσεις σε μη-δενικό χρόνο. Επιπλέον των πιέσεων αυτών, ηαστυνομία οφείλει και καλείται να υποστηρίξειτους συγγενείς των θυμάτων και να διαχειριστείτον Τύπο και τις πολιτικές δυνάμεις με τις συχνάαντικρουόμενες ατζέντες τους. Λαμβάνονταςυπόψη ότι η διαχείριση πολύπλοκων υποθέσεωνείναι εξαιρετικά προκλητική ακόμα και υπό ιδα-νικές συνθήκες (π.χ. αστείρευτη χρηματοδότησηγια την αστυνομία, μεγάλη προθυμία του κοινούνα συνδράμει το έργο της κ.λπ.), μπορεί κανείςνα φανταστεί πόσο δύσκολο είναι το έργο τηςαστυνομίας υπό πραγματικές συνθήκες.

Οπότε, τι θα μπορούσε να συνδράμει το έργοτης Αστυνομίας;

Η εμπειρική έρευνα στην ανακριτική υπόπτωναναπτύσσεται, αλλά οι δυσκολίες εκπόνησης με-λετών που εστιάζουν συγκεκριμένα σε εγκλήμα-τα τρομοκρατικής φύσης εξακολουθούν να είναιπολλές. Μερίδα της πανεπιστημιακής κοινότηταςυποστηρίζει την άποψη ότι η πιο αποτελεσματικήανακριτική μέθοδος είναι το να συμπεριφέρεσαιστους υπόπτους με σεβασμό και αξιοπρέπεια, νασέβεσαι τα ανθρώπινα δικαιώματά τους και ναπροσπαθείς να καλλιεργήσεις ένα κλίμα συνερ-γασίας μαζί τους. Αντίστοιχα, ο εκφοβισμός και ηπροσβολή των υπόπτων θεωρούνται ως κοντό-φθαλμες και αναποτελεσματικές τακτικές. Δυ-στυχώς, η παραπάνω θεώρηση βασίζεται κυ-ρίως σε πειραματική έρευνα που διεξάγεται υπόσυνθήκες οι οποίες δεν προσομοιάζουν πιστάτην περιπλοκότητα των πραγματικών ανακρίσε-ων. Αυτού του είδους η έρευνα επιτρέπει μεν τονέλεγχο των βασικών παραγόντων υπό διερεύ-νηση, αλλά παράλληλα αδυνατεί να πείσει με ταπορίσματά της τους επαγγελματίες ανακριτές, οιοποίοι γνωρίζουν καλύτερα από όλους ότι οι ερ-γαστηριακές συνθήκες είναι εκ διαμέτρου αντί-θετες με τις πραγματικές συνθήκες κάτω από τιςοποίες καλούνται να επιτελέσουν το έργο τους!

Το εν λόγω κενό εμπεριστατωμένης έρευναςσε ανακρίσεις υπόπτων τρομοκρατίας έχει επι-τρέψει σε υπερασπιστές των «σκληρών ανακρί-σεων» να το χρησιμοποιήσουν ως βήμα για ναενθαρρύνουν, να προτείνουν ή ακόμα και να εκ-θειάσουν τη χρήση βασανιστηρίων. Τα βασανι-στήρια, με βάση τα λεγόμενά τους, πρέπει να εί-ναι πάντα μία από τις επιλογές, καθώς αποτελούνένα εργαλείο το οποίο εμπνέει συναισθήματαφόβου και σεβασμού στους εχθρούς και έτσι έχειτη «δυναμική» να επιλύει γρήγορα τις υποθέσεις.Στην πραγματικότητα, όμως, η χρήση βασανιστη-ρίων (και άλλων εξίσου ανήθικων συγκρουσια-κών τακτικών) έχει αξιοσημείωτα μακροπρόθε-σμα μειονεκτήματα, χωρίς καν να οδηγεί στηναπόσπαση αξιόπιστων πληροφοριών. Επιπλέον,

μπορεί να διαταράξει τις σχέσεις εμπιστοσύνηςμεταξύ της αστυνομίας και του κοινωνικού συ-νόλου και σταδιακά να δυσχεράνει τη συλλογήχρήσιμων πληροφοριών από κομμάτια της κοι-νωνίας που έχουν στοχοποιηθεί ή/και έχουν γίνεικατά συρροή δέκτες αυτών των πρακτικών.

Φαίνεται πως αυτή η κατάσταση έχει αρχίσεισταδιακά να αλλάζει...

Έρευνα που πραγματοποιείται στο Πανεπιστή-μιο του Λίβερπουλ έχει καταφέρει να καλύψει τοπροαναφερθέν κενό εμπειρικών στοιχείων απο-κτώντας πρόσβαση σε μία μοναδική βάση δεδο-

μένων που απαρτίζεται από περισσότερες από1.000 πραγματικές ανακρίσεις. Καμία άλλη ακα-δημαϊκή ομάδα δεν έχει αποκτήσει ποτέ τέτοιουείδους πρόσβαση, με αποτέλεσμα η πρωτοβου-λία αυτή να έχει ανοίξει ένα «παράθυρο» σε ένασχεδόν μυστήριο πεδίο έρευνας. Σε στενή συ-νεργασία με τη Bρετανική αστυνομία, η ερευνη-τική ομάδα του Λίβερπουλ έχει παρακολουθήσει,κωδικοποιήσει και αναλύσει εκατοντάδες ανα-κρίσεις υπόπτων τρομοκρατίας. Η ερευνητικήομάδα κωδικοποίησε διεξοδικά λεπτό προς λε-πτό τις βιντεοσκοπημένες ανακρίσεις για να διε-

ρευνήσει την πραγματική χρησιμότητα των ανα-κριτικών τεχνικών. Επίσης, στο πλαίσιο της έρευ-νας αυτής δημιουργήθηκε το πρώτο παγκοσμίωςπλήρες και εμπειρικά εμπεριστατωμένο μοντέλοανακριτικών τακτικών.

Συνολικά κωδικοποιήθηκαν περισσότερες από150 μεταβλητές, συμπεριλαμβανομένων των μηπροσαρμοστικών τακτικών που ενίοτε χρησιμο-ποιούσαν οι ανακρινόμενοι (π.χ. απόλυτη σιωπή,μουρμούρισμα), ο τρόπος με τον οποίο οι ανα-κριτές έκαναν τις ερωτήσεις (π.χ. συγκρουσιακός,αυταρχικός, παθητικός), η συμπεριφορά τωνανακρινόμενων (π.χ. επιθετική, αποστασιοποιη-μένη), ο όγκος και η ποιότητα των πληροφοριώνπου συλλέγονταν. Έπειτα από εννέα μήνες καιατελείωτες ώρες κωδικοποίησης του μεγαλύτε-ρου συνόλου δεδομένων στο είδος του, η ομάδαανέλυσε στατιστικά τις μετρήσεις της και παρή-γαγε την πιο πλήρη καταγραφή του τι δουλεύειστις ανακρίσεις υπόπτων τρομοκρατίας.

Η ερευνητική ομάδα εξέτασε κυρίως τις αλλη-λεπιδράσεις στη σχέση μεταξύ ανακριτή - ανα-κρινόμενου και το τρόπο με τον οποίο οι αλληλε-πιδράσεις αυτές καθορίζουν τον όγκο και τηνποιότητα των πληροφοριών που συλλέγονταικατά τη διάρκεια της ανάκρισης.

Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι ανακριτές οιοποίοι είχαν μη προσαρμοστικές συμπεριφορές(π.χ. χρήση σαρκασμού, άκαμπτη προσήλωσηστο πλάνο της ανάκρισης, υποτιμητική γλώσσακ.λπ.) οδήγησαν σε ή ενθάρρυναν μη προσαρμο-στικές συμπεριφορές ανακρινόμενων (π.χ. χρήσηπροσβλητικών όρων, αποστασιοποίηση, επιθετι-κή στάση κ.λπ.). Σε αντιστοιχία, οι ανακριτές πουείχαν προσαρμοστικές συμπεριφορές (π.χ. ήτανψύχραιμοι, υπομονετικοί, υποστηρικτικοί, ομιλη-τικοί κ.λπ.) δημιουργούσαν τις συνθήκες για τηνέκφραση ή όξυνση αντίστοιχων συμπεριφορώναπό τους ανακρινόμενους. Είναι πραγματικάαξιοσημείωτο ότι ακόμα και η παραμικρή εκδή-λωση μη προσαρμοστικών συμπεριφορών απότους ανακριτές οδηγούσε σε «κλείδωμα» τωνανακρινόμενων (π.χ. απόλυτη σιωπή, «ουδένσχόλιο» κ.λπ.) ή σε όξυνση της μεταξύ τους αντι-παράθεσης. Ως εκ τούτου, στις ανακρίσεις στιςοποίες εκδηλώνονταν προσαρμοστικές συμπερι-φορές από τους ανακριτές -και ως απόρροια αυ-τού από τους ανακρινόμενους- δημιουργούντανοι συνθήκες υπό τις οποίες αντλούνταν πλούσιεςσε όγκο και ποιότητά πληροφορίες.

Τα αποτελέσματα αυτά της ερευνητικής ομά-δας του Πανεπιστημίου του Λίβερπουλ θα μπο-ρούσαν ίσως να εκληφθούν ως αυτονόητα.Ωστόσο, μέχρι πρότινος, τα εμπειρικά στοιχείασυχνά ανέφεραν, αλλά ποτέ δεν θεμελίωναν τηνάποψη ότι ο καλύτερος τρόπος χειρισμού ενόςανακρινόμενου είναι η αποφυγή τεχνικών πουοδηγούν σε κρούση. Με άλλα λόγια, η χρήση«σκληρών» τακτικών με στόχο τη συνεργασίαενός ανακρινόμενου θα έχει κατά πάσα πιθανό-τητα τα ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα. Πέραντων παραπάνω παρατηρήσεων, τα αποτελέσμα-τα παρέχουν μια πρωτοφανή και έγκυρη αποτύ-πωση του τι δουλεύει και του τι δεν δουλεύει, μεγνώμονα μια βαθιά κατανόηση των ανθρώπι-νων σχέσεων και, ως εκ τούτου, ενθαρρύνουντην ηθική μεταχείριση υπόπτων.

* O δρ Σταμάτης Ελντίμπ είναι επιστη-μονικός συνεργάτης και επίτιμος λέ-κτορας στο Πανεπιστήμιο του Λίβερ-πουλ και συνεργάτης - λέκτορας στοΑνοικτό Πανεπιστήμιο Ηνωμένου Βα-σιλείου

ή κάποιαστοιχεία απότο ελληνικόYouTube

ΉΤΑΝ ένα event που κράτησε σχεδόν πέντε ώρες.Ένα event που το παρακολούθησαν ζωντανά πε-ρίπου 2000 άτομα και σχεδόν άλλα 160.000 ζω-ντανά από το YouTube ή μαγνητοσκοπημένο μέσαστο πρώτο 24ωρο.

Οι Unboxholics κατέβηκαν στην Αθήνα για τομεγάλο τους live. Σαν ροκ-σταρ, τα αδέλφια απότην Αριδαία της Μακεδονίας, ο Σάκης και ο Αλέ-κος Καρπάς, αγαπημένοι YouTubers και δημιουρ-γοί της σελίδας unboxholics.gr ανέβηκαν στη σκη-νή με τους φίλους τους και διασκέδασαν τους φαντους εν μέσω δυνατής μουσικής, εφέ, μ’ ένα τε-ράστιο βίντεο γουώλ πίσω τους… ένα άψογο σό-ου.

Είχα την φαεινή ιδέα να στρίψω στην Ιερά Οδόαπό την Πειραιώς. Ευτυχώς είδα τα πλήθη απόμακριά κι έκανα τη γύρα να βγω από πίσω. Τοevent ήταν για τις 5 αλλά ήδη από τη 1 το μεση-μέρι ο κόσμος είχε σχεδόν κλείσει το δρόμο. Ήτανόλοι εκείνοι που δεν είχαν καταφέρει να βρουνεισιτήρια και ήλπιζαν να καταφέρουν να μπουνμε κάποιο τρόπο. Όταν ανακοινώθηκε το eventπερίπου δύο εβδομάδες νωρίτερα, σε λιγότεροαπό δύο ώρες είχαν τελειώσει όλα τα εισιτήρια,που για να λέμε την αλήθεια ήταν όλα δωρεάν.Τα φρόντιζε όλα ο χορηγός.

Το πρώτο πράγμα που κατέγραψε ο εγκέφα-λός μου ήταν τα καπνογόνα και σκέφτηκα αμέ-σως να κάνω αναστροφή. Αλλά δεν ήμουνα μό-νη μου στο αυτοκίνητο και μετά δεν θα με ξέπλε-νε ούτε ο Ιορδάνης ποταμός. Από το παρκαρι-σμένο αυτοκίνητο μέχρι την είσοδο έκανα τηνμαμά. «Αν χαθούμε, ραντεβού στο τάδε σημείο».«Μάνα έχουμε κινητά». «Ναι αλλά μπορεί να χα-θούν, να σπάσουν, πού να ξέρω τι μπορεί να γί-νει». «Το θυμάσαι το σημείο;» Ώρες ώρες βαριέ-μαι να με ακούω…

Μέσα ήταν ήδη γεμάτο. Φοβόμουν ότι θαυπάρχουν πολύ περισσότεροι από όσους επιτρέ-πεται αλλά όχι. Ήταν ανεκτά. Αλλά ήμασταν όρθι-οι. Βρήκαμε θέσεις σχετικά άνετα αλλά πίσω.Φαίνεται ότι το 4.30 ήταν ήδη αργά. Όχι, βέβαια,ότι ξεκίνησε στις 5 ακριβώς.

Λίγο πριν μπούμε πήραμε και κάρτες να δούμετι δώρο κερδίσαμε. Όλοι κέρδιζαν κάτι, ακόμα κιεγώ που δεν κερδίζω ποτέ τίποτα. Ένα βραχιολά-κι USB. Ωραίο. Θα το προτιμούσα σε κόκκινο.. βγά-λε άκρη μου χάρισαν γάιδαρο και τον κοίταγα σταδόντια.

Μετά βγάλαμε και φωτογραφία. Σ’ ένα μηχάνη-μα που φαίνομαι να κραδαίνω ένα σπαθί στο έναχέρι και μια λόγχη στο άλλο. Λείπει ένα μικρό κομ-ματάκι από το κεφάλι μου αλλά ποιος νοιάζεται,

δεν πρόκειται να την δείξω πουθενά. Μου τηνέστειλαν με μέιλ.

Άρχιζα να χαζεύω τον κόσμο. Πάω στοίχημα ότιδεν υπάρχει ούτε ένας παρουσιαστής ή τηλεστάργενικότερα (πλήν Σαρβάιβορ) που θα μπορούσενα μαζέψει τόση πιτσιρικαρία στις πέντε το από-γευμα, μέσος όρος ηλικίας τα 20. Μια συναυλίαίσως. Για πολιτικούς ας μην το κουβεντιάσουμεκαλύτερα.

Και μετά η καρδιά μου σφίχτηκε. Δεν έχω πα-

ρακολουθήσει τους Unboxholics με προσοχή. Κιαν είναι τίποτα ακροδεξιά στοιχεία; Και αν κάνουνκι αυτοί «αστειάκια» για τους Εβραίους; Τόσες καιτόσες μελέτες για τους YouTubers δείχνουν ότι ταπράγματα δεν είναι ρόδινα… τι κάνω τώρα;

Τίποτα γιατί τα παιδιά είναι μια χαρά. Και ότανξεκίνησαν χαλάρωσα. Ήταν χαρισματικοί στηνσκηνή και εύγλωττοι με σωστά ελληνικά. Και μαςστη Νότια Ευρώπη δεν μας νοιάζει αν κάνουν καικανένα αστείο που στην Νορβηγία θα το έλεγανσεξιστικό. Γελάμε κι εμείς τα κορίτσια. Και πράγ-ματι γέλασα με την ψυχή μου. Κι αν έφυγα πριντελειώσει είναι γιατί δεν άντεχαν τα πόδια μου άλ-λο.

Προσπαθούσα να σκεφτώ τα αρνητικά χωρίςνα γίνω η γριά γκρινιάρα. Για παράδειγμα στηναρχή του σόου έγινε η παρουσίαση των συντελε-στών. Ο καθένας με το βίντεο και το τραγούδι του.Μου φάνηκε μακρύ και κουραστικό αλλά δενέπρεπε να γίνει. Όταν δουλεύουν πολλοί για κάτιθα πρέπει να έχουν όλοι το μερίδιό τους στο ευ-χαριστώ.

Και βέβαια, διαφήμιση, πολύ διαφήμιση για τονχορηγό. Και πώς να γίνει αλλιώς άλλωστε, αφούήταν όλο δωρεάν και μάλιστα ακριβή παραγωγή.Αλλά πρέπει να γκρινιάξω δεν πρέπει.

Στην έξοδο τα μπλουζάκια που μας άρεσαν εί-χαν τελειώσει. Πήραμε βραχιολάκι. Γιατί πουλάνε;Γιατί κάπως πρέπει να ζήσουν. Μόνο η διαφήμισηκαι ενέργειες όπως τα μπλουζάκια μπορούν ναφέρουν εισόδημα για κάτι που μπορεί να είναι πο-λύ ευχάριστη, δεν παύει να είναι όμως εργασία.Και τα μηχανήματα, αν θες το livestreaming αλλάκαι τα vlogs να είναι σωστά, είναι ακριβά. Και οιτεχνικοί να βγάζουν τον επιούσιο.

Μια πρόσφατη έρευνα πριν από λίγους μήνεςέδειξε ότι ένας στους 3 Έλληνες βλέπει περισσό-τερο YouTube απ’ ό,τι τηλεόραση και για ενημέ-ρωση και για διασκέδαση. Και η έρευνα τουReuters Institut πριν από λίγες μέρες έδειξε επί-σης ότι στην Ελλάδα προτιμούμε τα social mediaαντί για τα παραδοσιακά για την ενημέρωσή μας.Η χώρα μας, αποτελεί, αναλογικά με τον πληθυ-σμό της, τη δεύτερη χώρα παγκοσμίως με τις πε-

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ

Unboxholics live: εφηβεία ξανά για

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 23 ΜΑΡΤΙΟΥ 2018

ρισσότερες ώρες παρακολούθησης βίντεοYouTube.

Τα έσοδα όμως από τις διαφημίσεις δεν επι-τρέπουν ακόμα στους Έλληνες YouTubers να επι-βιώσουν. Ένα βίντεο που έχει 1,5 εκ προβολέςδεν φτάνει ούτε τα 500 Ευρώ σε αμοιβή. Μόνοκάποιες εταιρείες απευθύνονται άμεσα σε αυτούςγια να τους διαφημίσουν απ’ ευθείας. Έτσι δημι-ουργούνται sponsored βίντεο όπως οι ταξιδιωτι-κές περιπέτειες του Jeremy, ο οποίος προσκαλείκαι άλλους γνωστούς YouΤubers να τον συντρο-φεύσουν.

Το κομμάτι της παραγωγής είναι ήδη πολύ βα-ρύ για τους YouTubers κι έτσι χρειάζονται βοήθειαγια το επιχειρηματικό κομμάτι. Η Digital Minds εί-ναι μια από τις πιο δυναμικές start-up εταιρείεςκαι σήμερα έχει συνεργασία με περισσότερα από2500 κανάλια (ναι, υπάρχουν τόσα) τα οποία φέρ-νει σε επαφή με εταιρείες, ώστε όλοι να βρουναυτό που τις ταιριάζει.

Στην τηλεόραση η διαφήμιση χρηματοδοτούσεπανάκριβα σήριαλ, πολυπληθείς ομάδες εργαζό-μενων και γέμιζε και τις τσέπες των μετόχων (αυ-τά κάποτε). Στο YouTube συντηρεί κάποια παιδιά,άλλα ταλαντούχα άλλα λιγότερο που όμως έχουντο κοινό τους. Και κυρίως είναι νέοι, πιστεύουν σεαυτό που κάνουν και παλεύουν την καθημερινό-τητά τους.

Το περιεχόμενο της ελληνικής τηλεόρασης εί-ναι σήμερα πολύ φτωχό, όμως εκεί έξω, στον κυ-βερνοχώρο χτυπάει η καρδιά της καλλιτεχνικήςδημιουργίας. Με άλλους όρους, με την γλώσσατης νέας γενιάς, με ποιοτικά κριτήρια που κάποι-ους από μας πιθανόν να ξενίζουν. Αλλά εκεί είναιτο μέλλον. Και σύντομα δεν θα υπάρχει περιεχό-μενο στην τηλεόραση και περιεχόμενο στο δίκτυο.Όλα θα είναι σε πλατφόρμες και απλώς θα παρα-κολουθούμε από την οθόνη που μας βολεύει κα-λύτερα είτε βρίσκεται στο σαλόνι μας είτε στηντσέπη μας.

21/

Cisco Live, μια διοργάνωση με αξιώσεις

Προς: το αφεντικό μουΑπό: έναν ευσυνείδητο υπάλληλο

Θέμα: Έγκριση παρακολούθησης του Cisco Live

Αγαπητή/αγαπητέ αφεντικό,

Σας γράφω για να ζητήσω την έγκρισή σας να παρακολουθήσω το Cisco Live στηνΒαρκελώνη από τις 28 Ιανουαρίου ως την 1η Φεβρουαρίου 2019. Το Cisco Live εί-ναι η μεγαλύτερη διοργάνωση για την εκπαίδευση, την έμπνευση και την δικτύωσητων επαγγελματιών της τεχνολογίας. Μέσω των ομιλιών από οραματιστές της τε-χνολογίας, μέσω 700 σεμιναρίων, είναι μια μοναδική ευκαιρία να αποκτήσω γνώσειςκαι δεξιότητες αιχμής στις τεχνολογίες που ήδη χρησιμοποιούμαι και σε αυτές πουέρχονται στο μέλλον για να επιτύχουμε την μετάβαση στο ψηφιακό μέλλον.

Μέσα σε μία εβδομάδα θα μπορούσα να αποκτήσω εκπαίδευση που σε άλλη περί-πτωση θα χρειαζόταν πολλά μαθήματα ολόκληρο τον χρόνο.

Επίσης θα έχω την ευκαιρία να:

u Εξετάσω προσωπικά τις τελευταίες καινοτομίες στην δικτύωση, την ασφάλειακαι το υπολογιστικό νέφος

u Κατανοήσω καλύτερα τις αναδυόμενες τεχνολογίες και τις έννοιες που είναι ηκινητήρια δύναμη πίσω από τον κόσμο της ψηφιακής επιχειρηματικότητας.

u Συναντήσω με ειδικούς και να τους θέσω ερωτήσεις

u Συνδεθώ με άλλους συμμετέχοντες και ν’ ακούσω την δική τους οπτική, να δωβέλτιστες πρακτικές, να ανακαλύψω νέες ιδέες και εργαλεία που θα μπορούσαμενα χρησιμοποιήσουμε.

Περισσότερες πληροφορίες υπάρχουν στο ciscolive.com/emea.

Ευχαριστώ πολύ

Ο ευσυνείδητος υπάλληλος

Ο Jeremy και οι φίλοι του

Jeremy, κανάλι στη διεύθυνση: https://goo.gl/rtr2YA

α ένα απόγευμα

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ

OΣτίβεν Χόκινγκ ήταν ένας από τους μεγαλύτερουςεπιστήμονες της εποχής μας. Αυτό όμως δεν εί-ναι αρκετό να εξηγήσει τον μεγάλο αντίκτυπο πουείχε ο θάνατός του στο ευρύ κοινό. Όχι μόνο μετις δημόσιες τοποθετήσεις του και το μεγάλο του

εκλαϊκευτικό έργο αλλά και με την παρουσία στη σύγχρονη ποπκουλτούρα είχε κερδίσει το status ενός πραγματικού σούπερσταρ. Ίσως, τελικά, να ήταν ο τελευταίος ροκ σταρ της επιστήμης.

Το ευρύ κοινό των γνώρισε από το βιβλίο του «Χρονικό του χρό-νου - Από τη Μεγάλη Έκρηξη ώς τις μαύρες τρύπες», γραμμένο το1988. Το βιβλίο, αναγνωρισμένο ως ένα πραγματικό αριστούργη-μα της εκλαϊκευμένης επιστήμης, έχει ξεπεράσει τα 10 εκατομμύ-ρια αντίτυπα και έχει μεταφραστεί σε τριάντα πέντε γλώσσες. Ο εκ-δότης τού ζήτησε να μη συμπεριλάβει καμία από τις δυσνόητες εξι-σώσεις της Φυσικής και Κοσμολογίας προκειμένου το βιβλίο να εί-ναι ελκυστικό. Μάλιστα, τον προειδοποίησε ότι για κάθε εξίσωσηπου θα περιείχε το βιβλίο, θα έχανε τους μισούς αναγνώστες του.Ο Χόκινγκ τελικά κράτησε μόνο μία, την περίφημη εξίσωση E=mc2.Έκτοτε έχει συγγράψει ή συμμετάσχει στη συγγραφή περισσότε-ρων από δέκα βιβλίων, ενώ έχει εμφανιστεί σε πολλά ντοκιμαντέρ.

Η παρουσία του Χόκινγκ στην ποπ κουλτούρα είναι πραγματικάαξιοζήλευτη. Μία από τις πιο διάσημες εμφανίσεις του είναι αυτήστη σειρά «Star Trek», όπου εμφανίζεται ως ολόγραμμα να παίζειπόκερ με τον Νεύτωνα και τον Αϊνστάιν. Αποδεικνύεται ο εξυπνό-τερος και των τριών, αν και αυτό μάλλον αδικεί τους άλλους δύο,διότι ήταν ο μόνος που υποδυόταν τον εαυτό του. Σύμφωνα μετους παραγωγούς, ο Χόκινγκ έγραψε ο ίδιος αρκετές από τις ατά-κες του σεναρίου του.

Εμφανίστηκε πολλές φορές ως καρτούν, στη σειρά «The Simp-sons». Όπως ο ίδιος είπε αργότερα, δέχτηκε αμέσως να συμμετά-σχει γιατί θα είχε πλάκα και διότι οι Simpsons είναι ό,τι καλύτερουπάρχει στην αμερικανική τηλεόραση. Σε ένα από τα επεισόδια,υπό τη μορφή καρτούν σατιρίζει τις, πολλές φορές, αμφιλεγόμενεςτοποθετήσεις, κίνητρα και συμπεριφορές των επιστημόνων λέγο-ντας: «Μερικές φορές οι πιο έξυπνοι από εμάς μπορούν να γίνουνπολύ παιδαριώδεις. Μάλλον ο καθένας φαντάζεται διαφορετικάτον τέλειο κόσμο». Στο τέλος του επεισοδίου πίνει μπίρα παρέα μετον Όμερ και του λέει: «Η θεωρία σου για ένα Σύμπαν σε σχήμαντόνατ είναι ενδιαφέρουσα, ίσως σου την κλέψω».

Έχει εμφανιστεί, είτε ο ίδιος ή μόνο η φωνή του, σε εφτά επει-σόδια της σειράς «The Big Bang Theory». Η σειρά, η οποία ξεκίνη-σε το 2007 και βρίσκεται στον ενδέκατο κύκλο της, έχει ως ήρω-ες μια παρέα νεαρών επιστημόνων στο Κάλτεκ της Καλιφόρνια.Φυσικά, ο Χόκινγκ είναι το ίνδαλμά τους. Οι ήρωες, στερεοτυπικέςφιγούρες επιστημόνων, αντιμετωπίζουν διάφορες αστείες κατα-στάσεις σε επαγγελματικό και προσωπικό επίπεδο. Το χιούμορ τηςσειράς τελικά αποδομεί σε μεγάλο βαθμό διάφορα στερεότυπασυνδεδεμένα με την επιστήμη καθώς και το πώς προσλαμβάνεταιαυτή από το κοινό και τους ίδιους τους επιστήμονες.

Σε ένα από τα επεισόδια, ο Χόκινγκ αποφασίζει να τρολάρει τουςδυο νεαρούς επιστήμονες Σέλντον και Λέοναρντ, οι οποίοι έχουνπρόσφατα δημοσιεύσει μια εργασία σχετικά με το υπέρρευστο κε-νό. Ενώ του αρέσει η δουλειά τους, τους στέλνει αρνητικά σχόλιααπλώς για να διασκεδάσει πειράζοντάς τους. Σε ένα άλλο προ-σπαθεί να κάνει τον Σέλντον να ξεπεράσει τη ζήλια του για ένα συ-νάδελφό του που βραβεύεται. Λέει ότι ξέρει πώς είναι να είσαι ζη-λόφθων, καθώς ο ίδιος δεν έχει πάρει ποτέ ένα Βραβείο Νόμπελ.Ωστόσο, όπως λέει, δεν πειράζει, του αρκεί που έχει παίξει στη σει-ρά «The Simpsons» και το ότι έχει εμφανιστεί και στο «Star Trek».Κλείνει λέγοντας ότι θα του άρεσε η ιδέα κάποιος να κατασκευάσειμια τηλεκατευθυνόμενη μινιατούρα του. Το τελευταίο σοκάρει τουςήρωες της σειράς, οι οποίοι είχαν θεωρήσει πως κάτι τέτοιο μπο-ρεί να είναι προσβλητικό. Στο τελευταίο επεισόδιο της σειράς πουεμφανίστηκε, συμβουλεύει τον Σέλντον να παντρευτεί την κοπέλαμε την οποία είναι ερωτευμένος.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 ο Χόκινγκ είχε εμφανιστεί σεμια βρετανική διαφήμιση να λέει ότι η ικανότητα του ανθρώπου ναμιλάει και να επικοινωνεί ήταν αυτή που τον οδήγησε στα εντυ-πωσιακά του επιτεύγματα. Ο κιθαρίστας των Pink Floyd ΝτέιβιντΓκίλμορ εμπνεύστηκε από αυτή τη διαφήμιση και αποφάσισε ναχρησιμοποιήσει δείγματα από τη φωνή του Χόκινγκ στο κομμάτι«Keep talking» από τον δίσκο «The Division Bell» (1994). Το νόη-μα απλό: όλα μπορούν να λυθούν με τη συζήτηση. Ο Χόκινγκ δά-νεισε τη φωνή του σε άλλο ένα κομμάτι των Pink Floyd, το «Talkin’Hawkin’» από το «The Endless River» (2014).

Εκτός από τις μεγάλες δόσεις αυτοσαρκασμού που υπήρχε στιςεμφανίσεις του, παράλληλα δεν δίστασε να κάνει σοβαρή κριτικήσε πολιτικά, περιβαλλοντολογικά και τεχνολογικά θέματα, όπως οικίνδυνοι που κρύβει η Τεχνητή Νοημοσύνη, το ενδεχόμενο πυρη-νικού ολοκαυτώματος, η διαχείριση του πλούτου σε μια πολύ ανε-

πτυγμένη, τεχνολογικά, κοινωνία κ.ά. Οι τοποθετήσεις του μπορείνα «στεναχωρούσαν» πολιτικούς ηγέτες, τεχνοκράτες ή υπέρμα-χους της επιστημονικής υπεραισιοδοξίας, αλλά ήταν τεκμηριωμέ-νες και ειλικρινείς.

Το σύνολο του ερευνητικού και εκλαϊκευτικού έργου του Χό-κινγκ είναι αδύνατο να παρουσιαστεί με λεπτομέρεια. Ομοίωςαδύνατο είναι να παρουσιαστούν όλες του οι παρεμβάσεις, δη-μόσιες τοποθετήσεις και εμφανίσεις του στη σύγχρονη ποπκουλτούρα. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η εξωστρέφεια που τονχαρακτήριζε ήταν ενδεικτική του πόσο σημαντικά και επιδραστι-κά μπορούν να είναι τα επιστημονικά επιτεύγματα όταν ο (άν-θρωπος) επιστήμονας αποφασίζει, αντί να κοιτάζει μόνο τα πα-πούτσια του, να στρέψει το βλέμμα του όχι μόνο προς τα πάνωαλλά και προς τα έξω.

Γ.Κ.

Όταν η επιστήμη δεν κοιτάει τα πόδια της

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 23 ΜΑΡΤΙΟΥ 201823/

ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ EΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ εντο-πίζονται ακόμη ανισότητες λόγω φύλου, όπως προ-κύπτει από διεθνείς μελέτες όπως είναι η έκθεση τηςΕυρωπαϊκής Επιτροπής «She Figures 2015» («Στοιχείαγια τις Γυναίκες 2015») και η έρευνα, σε παγκόσμιοεπίπεδο, του Ινστιτούτου Στατιστικής της UNESCO γιατο 2017. Παρά την πρόοδο που έχει γίνει, εντοπίζο-νται ακόμη διαφορές στο ποσοστό συμμετοχής τωνγυναικών στην Ανώτατη Εκπαίδευση, στους τομείς τηςεπιστήμης και της τεχνολογίας και στην έρευνα. Ανι-σότητες εμφανίζονται και στις εργασιακές συνθήκες(οι γυναίκες είναι πιο πιθανόν να εργάζονται με μερι-κή απασχόληση ή/και επισφαλείς συμφωνίες), ενώ οιδιακρίσεις ανάμεσα στα δύο φύλα γίνονται ακόμα πιοέντονες όταν διερευνηθεί η προαγωγή στην καριέρακαι η συμμετοχή στη λήψη ακαδημαϊκών αποφάσεων.

Στο βιβλίο «Γυναίκες και Νευροεπιστήμες στην Ελ-λάδα» έντεκα επιφανείς γυναίκες νευροεπιστήμονες,με σταδιοδρομίες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό,που ηγούνται ομάδων και κατέχουν θέσεις ευθύνης,μας δίνουν τη δική τους εσωτερική ματιά για τον κό-σμο της επιστημονικής έρευνας. Οι ερευνήτριες Φε-βρωνία Αγγελάτου, Κατερίνα Δερμών, Κική Θερμού,Δόμνα Καραγωγέως, Μαίρη Κοσμίδου, Δήμητρα Μά-γκουρα, Μαριγούλα Μαργαρίτη, Ρεββέκα Μάτσα, Μα-ρία Παναγιωτακοπούλου, Φωτεινή Στυλιανοπούλουκαι Κατερίνα Ψαρροπούλου περιγράφουν όχι μόνοτις προκλήσεις αλλά και για τις ανταμοιβές που προ-σφέρει η ενασχόληση με την έρευνα. Οραματίζονταιτο μέλλον των γυναικών στις Νευροεπιστήμες και δί-νουν συμβουλές προς τις νέες ερευνήτριες. Μέσααπό τις αφηγήσεις αυτές αναδεικνύεται με πολύόμορφο τρόπο η συμβολή των γυναικών στην έρευ-να. Το βιβλίο περιέχει και μια αναδρομή για την πο-ρεία των Νευροεπιστημών στην Ελλάδα από την επί-κουρη καθηγήτρια του Τμήματος Κτηνιατρικής τουΑΠΘ Αναστασία Τσιγκοτζίδου.

Για το πώς προέκυψε το βιβλίο αυτό μιλά στο «Πρί-σμα» και στη Λήδα Αρνέλλου η αναπληρώτρια καθη-γήτρια του Τμήματος Ψυχολογίας του ΠανεπιστημίουΚρήτης Στέλλα Γιακουμάκη, που έκανε την επιμέλεια.

Πώς προέκυψε η ιδέα για ένα βι-βλίο για τις γυναίκες νευροεπιστή-μονες στην Ελλάδα;Λίγο μετά που ξεκίνησα την αυτόνομηακαδημαϊκή σταδιοδρομία μου, βρέ-θηκα αντιμέτωπη με δυσκολίες και δι-

λήμματα που δεν είχα φανταστεί ότι συνοδεύ-ουν την ακαδημαϊκή ζωή. Είχα από νωρίς κα-ταλάβει ότι δεν πρόκειται για επάγγελμα, αλλά,όπως συνηθίζω να λέω, για τρόπο ζωής. Όμωςκαι πάλι έπιασα πολλές φορές τον εαυτό μουνα αναρωτιέται πώς μπορώ να διατηρήσωισορροπίες, να είμαι συνεπής, να μην αδικήσωκάποιον, να βάλω προτεραιότητες κ.λπ. Τότεπολλές φορές θυμήθηκα τις δασκάλες μου καισυζητήσεις που είχα μαζί τους εντός και εκτόςαμφιθεάτρου. Συχνά η απάντηση στα ερωτή-ματά μου ήρθε από τις συζητήσεις αυτές, οπό-τε προέκυψε και η επιθυμία για το βιβλίο.

Σε ποιες ερευνήτριες απευθυνθή-κατε; Υπάρχει κάποιο κοινό στοι-χείο για το οποίο τις επιλέξατε;Το ευχάριστο είναι ότι στην Ελλάδα οιγυναίκες δεν έλειψαν ποτέ από τιςΝευροεπιστήμες και σήμερα υπάρχει

ένας μεγάλος αριθμός γυναικών που εργάζο-νται συστηματικά και πολύ παραγωγικά στο πε-δίο. Το δυσάρεστο είναι ότι δεν θα μπορούσαννα συμπεριληφθούν όλες σε ένα βιβλίο για λό-γους οικονομίας. Οπότε, απευθύνθηκα σε αν-θρώπους από διαφορετικά επιμέρους πεδίαπου συνέβαλαν στην καθιέρωση των Νευροε-πιστημών στη χώρα μας τόσο ως ιδρυτικά μέλητης Ελληνικής Εταιρείας Νευροεπιστημών όσοκαι μέσα από το έργο τους και που σήμεραυπάρχει μια «νεότερη γενιά» νευροεπιστημό-νων που διδάχθηκαν από εκείνες. Ελπίζω ότι

θα υπάρξει ακόμα ένα βιβλίο με συνεντεύξειςαυτής της «νεότερης γενιάς».

Ποιες είναι οι μεγαλύτερες προ-κλήσεις που αντιμετώπισαν οι γυ-ναίκες νευροεπιστήμονες στη στα-

διοδρομία τους σύμφωνα με τις περιγρα-φές τους στο βιβλίο;

Κάθε πρόκληση είναι σημαντική γιατον άνθρωπο που τη βιώνει και απόκάθε ιστορία ζωής μπορούμε να μά-

θουμε κάτι. Οπότε, θεωρώ εξίσου σημαντικέςκαι μεγάλες όλες τις προκλήσεις που περιγρά-φονται στο βιβλίο.

Υπήρξε κάτι από τις ιστορίες πουσας περιέγραψαν που σας προκά-λεσε έκπληξη ή θεωρείτε αναπά-

ντεχο για τα δεδομένα της χώρας;Όχι. Και οι δυσκολίες και οι ιδιόμορ-φες ανταμοιβές του χώρου είναι γνω-στές. Μπορεί, σήμερα, κάποιες συν-

θήκες που επικρατούσαν πριν από κάποια χρό-

νια να μας παραξενεύουν, αλλά τότε ήταν σύμ-φωνες με το ευρύτερο πλαίσιο.

Στο βιβλίο αναφέρονται συμβου-λές που απευθύνονται σε νέεςερευνήτριες. Εσείς ποιες συμβου-

λές θα δίνατε στις ερευνήτριες που ξεκι-νούν σήμερα τη σταδιοδρομία τους;

Να θυμόμαστε ότι δεν υπάρχουν ανυ-πέρβλητα εμπόδια. Υπάρχουν δυσκο-λίες, κάποιες φορές πολλές και μεγά-

λες, αλλά με συστηματική δουλειά, επιμονή καιαγάπη γι’ αυτό που κάνουμε μπορούν να ξεπε-ραστούν. Επίσης, ότι η ζωή όλων των ανθρώ-πων, όχι μόνο των ερευνητών, είναι ουσιαστι-κά παραγωγική εφόσον χαρακτηρίζεται απόισορροπία σε όλα τα επίπεδα. Η καθημερινότη-τα κρύβει πολλά σημαντικά ερωτήματα προςμελέτη αλλά και απαντήσεις σε ερευνητικάερωτήματα που χάνει όποιος μένει κλεισμένοςσε ένα εργαστήριο, γραφείο κ.λπ.

Αφιερώνετε το βιβλίο στη μνήμητης Χριστίνας Σπυράκη. Θα θέλατενα μας πείτε λίγα λόγια για τη συμ-

βολή της στο πεδίο των Νευροεπιστημών;Είναι δύσκολο να συνοψίσει κάποιοςτο έργο της Χριστίνας Σπυράκη σε λί-γες γραμμές. Υπήρξε καθηγήτρια

Φαρμακολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης καιστο Πανεπιστήμιο Αθηνών, δίδαξε σε προ-γράμματα μεταπτυχιακών σπουδών στις Νευ-ροεπιστήμες και επέβλεψε διδακτορικές δια-τριβές που απέφεραν σημαντικές δημοσιεύ-σεις. Εργάστηκε ερευνητικά στο πεδίο τωνΝευροεπιστημών για πολλά χρόνια και διαδρα-μάτισε καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη τηςΦαρμακολογίας της Συμπεριφοράς στην Ελλά-δα. Μεταφέροντας στη χώρα μας γνώσεις πουαποκόμισε κατά την ερευνητική εργασία τηςστον Καναδά, έκανε πρωτοποριακές μελέτεςσχετικά με το νευρωνικό υπόστρωμα των εθι-στικών ουσιών και τις επιδράσεις τους στονεγκέφαλο αλλά και σχετικά με τη Φαρμακολο-γία της Κατάθλιψης. Μέχρι και σήμερα, οι ερ-γασίες στο ερευνητικό πεδίο της κάνουν ανα-φορά στο έργο της, το οποίο έλαβε διεθνή ανα-γνώριση. Ήταν ένα από τα ιδρυτικά μέλη τηςΕλληνικής Εταιρείας Νευροεπιστημών και μέ-ντορας πολλών ερευνητών που σήμερα εργά-ζονται στον χώρο.

;

;

;

;

;

;

!

! !

!

!

!

«Γυναίκες και Νευροεπιστήμεςστην Ελλάδα»: ένα βιβλίο για τιςερευνήτριες Νευροεπιστημών

* Το βιβλίο «Γυναίκες και Νευροεπιστήμεςστην Ελλάδα» κυκλοφορεί από τιςεκδόσεις GUTENBERG. Τα έσοδα από τιςπωλήσεις του βιβλίου που αναλογούνστην κ. Γιακουμάκη έχουν παραχωρηθείαπό την ίδια στην Ελληνική ΕταιρείαΝευροεπιστημών.

EΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ

«Ο γνώμονας για κάθε επιστημονική θεωρία δενείναι ο βαθμός που προέβλεψε τη σύγχρονη σκέψη,

αλλά ο βαθμός της επιτυχίας που είχε στηναντιμετώπιση των προβλημάτων της εποχής του»

Ντέιβιντ Λίντμπεργκ, 1992

Hδουλειά ενός ιστορικού των επιστημών περιγρά-φεται εξαίσια από τον Λίντμπεργκ. Χρέος του είναιη αποτύπωση της ενδεχομενικότητας στη μελέτητης φύσης. Αυτό σημαίνει ότι μέθοδοι, οι έννοιεςκαι οι πρακτικές στην ιστορία της μελέτης της φύ-

σης κάθε άλλο παρά αναπόφευκτες ήταν. Η ενδεχομενικότηταδεν σημαίνει ότι οι μέθοδοί μας είναι τυχαίες. Σημαίνει ότι ανα-πτύχθηκαν επειδή συνετέλεσαν συγκεκριμένες πολιτισμικέςσυνθήκες. Σε διαφορετικές συνθήκες, οι μέθοδοί μας θα ήτανδιαφορετικές. Και το ενδιαφέρον είναι ότι ακόμη και οι έννοι-ες της φύσης και της αλήθειας δεν έχουν κοινό νόημα σε όλουςτους χρόνους και τόπους. Σε αυτό το άρθρο θα δούμε τις αντι-λήψεις των Κινέζων για τη φύση και την αλήθεια σε αντιπαρα-βολή με εκείνες του δυτικού κόσμου.

Αρκετές φορές, όταν συζητάμε για τις διαφορετικές επιστη-μονικές μεθόδους, δεν λαμβάνουμε υπόψη ότι οι μέθοδοί μαςεξαρτώνται άμεσα από αυτό το οποίο μελετούν. Τι συμβαίνει,επομένως, όταν το αντικείμενο μελέτης δεν είναι το ίδιο γιαόλους μας; Τι σημαίνει να κατανοούμε με εντελώς διαφορετικότρόπο αυτό που μελετάμε; Τι σημαίνει να μην είναι το ίδιο πράγ-μα η φύση για όλους μας;

Για παράδειγμα, οι αρχαίοι Έλληνες είχαν συγκεκριμένες αφε-τηρίες που εκπορεύονταν από τα εξής ερωτήματα: Τι είναι η αν-θρώπινη φύση; Ποια είναι τα όρια της ανθρώπινης φύσης; Πώςμπορεί να εξηγήσει ο άνθρωπος όλα όσα συμβαίνουν στη Φύση;Οι αρχαίοι Έλληνες και ο τρόπος με τον οποίο είδαν τον εαυτότους σημάδεψε τον δυτικό τρόπο σκέψης για αιώνες. Θεωρού-σαν ότι ο άνθρωπος βρίσκεται απέναντι από τη φύση και προ-σπαθεί να τη γνωρίσει. Αφετηρία ήταν ο εκλεκτός άνθρωπος,που μπορεί να κατανοήσει τον κόσμο. Αυτό σημαίνει ότι ο άν-θρωπος οφείλει διαρκώς να επινοεί νέους τρόπους κατανόησηςτου κόσμου. Η λογική, η παρατήρηση και, κατά τη διάρκεια του16ου και του 17ου αιώνα, οι νέες μαθηματικές μέθοδοι και οιπειραματικές πρακτικές έδειχναν ότι ο άνθρωπος πρέπει να ψά-ξει στον εαυτό του προκειμένου να γνωρίσει τη φύση. Ακόμη καιμε την έλευση του Χριστιανισμού, αυτό το χρέος συνέχιζε να δια-τηρείται με διαφορετικούς όρους. Ο ενεργητικός άνθρωπος, μεάλλα λόγια, βρισκόταν απέναντι στην παθητική φύση. Η φύσηέμοιαζε να έχει δημιουργηθεί για τον άνθρωπο και όχι ο άν-θρωπος από τη φύση. Ωστόσο, αν ο άνθρωπος δεν ακολουθού-σε τους κανόνες της φύσης, η φύση ήταν εκεί για να του επιφέ-ρει την τιμωρία. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Φράνσις Μπέικον, ο «προ-φήτης» των σύγχρονων επιστημών, είχε σημειώσει ότι για ναδιατάξουμε τη φύση, πρέπει πρώτα να την υπακούσουμε («ΝέοΌργανο», βιβλίο πρώτο, 1620). Συγκροτήθηκε μια κουλτούρα,επομένως, η οποία παρουσιάζε τη φύση ως μια θεία δημιουρ-γία, με συγκεκριμένους κανόνες, η οποία κατασκευάστηκε απόκάποιον άγνωστο θεό για να την κατανοήσει και να την ελέγξει οάνθρωπος. Οι μαθηματικές και πειραματικές πρακτικές δεν ήτανπαρά οι προσπάθειες να παρέμβουμε στη φύση, να την ελέγ-ξουμε και να βρούμε τους φυσικούς νόμους που «κρύβει». Ναβρούμε, δηλαδή, ποια είναι τα αίτια πίσω από τα φαινόμενα καιποιος τα έθεσε.

Στην αρχαία Κίνα τα πράγματα ήταν εντελώς διαφορετικά. Δενείχαν λέξη για τη «φύση». Δεν υπάρχει φύση, αλλά υπάρχει τοtiandi (ουρανός και γη ως το όλον). Υπάρχει η ποικιλία των πραγ-μάτων (wanwu), όπου κάτι συμβαίνει αυθόρμητα (zi ran) χωρίςτην ανθρώπινη παρέμβαση. Οι Κινέζοι, δηλαδή, δεν θεωρούσανότι ο άνθρωπος είναι απέναντι στη φύση και οφείλει να τη γνω-ρίσει και ελέγξει, ούτε ότι κάποιος έφτιαξε τη φύση για κάποιονσυγκεκριμένο λόγο. Για τους Κινέζους, υπήρχε μια τάξη όπου ταπράγματα συνέβαιναν ως είχαν, χωρίς να χρειάζεται να θεωρή-σουν ότι υπήρχαν συγκεκριμένοι κανόνες. Για τους Κινέζους, οκανόνας στη φύση ήταν κάτι που δεν είχε ιδιαίτερο νόημα. Αυτόςείναι και ο βασικός λόγος που δεν επινόησαν ποτέ την έννοια τουφυσικού νόμου. Στη Δύση υπήρχε η παράδοση των θεών που

ασκούν την εξουσία με συγκεκριμένους κανόνες. Και υπήρχε καιμια κουλτούρα διαφορετικών πολιτευμάτων, όπου κάθε φορά ονόμος είχε διαφορετικό περιεχόμενο και άλλη αφετηρία. Αυτόοδήγησε τη σκέψη των Δυτικών διανοητών του 17ου αιώνα σεερωτήματα όπως: Μήπως υπάρχουν καθολικοί φυσικοί νόμοισύμφωνα με τους οποίους θα έπρεπε να θεμελιώσουμε και τιςκοινωνίες μας; Μήπως ο Θεός έχει θέσει συγκεκριμένους νό-μους που πρέπει να εφαρμόζουμε όλοι; Στην Κίνα το πολίτευμαήταν ίδιο για αιώνες, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει η κουλτού-ρα αμφισβήτησης της εξουσίας. Για τους Κινέζους, η άσκηση τηςεξουσίας ήταν κάτι φυσικό. Δεν υπάκουαν σε νόμους, αλλά σεμια αυταπόδεικτη «φυσική» τάξη. Υπήρχε αλληλεξάρτηση μεταξύτων πραγμάτων. Αντιμετώπιζαν τη φύση με όρους οργανικούυλισμού, ως μια ολότητα όπου όλα εξαρτώνταν από όλα. Ότανκάτι δεν γινόταν όπως έπρεπε, τότε κινδύνευαν η τάξη, η ισορ-ροπία και η αρμονία του κόσμου. Επομένως, είχαν τάξη χωρίς

φυσικούς νόμους. Μια φύση χωρίς φυσικούς νόμους, μια φύσηόπου ο άνθρωπος δεν είναι απέναντί της, αλλά μέρος της, είναιμια εντελώς διαφορετική φύση από εκείνη που επινοήσαμε στηΔύση. Είναι μια φύση όπου φροντίζεις να μην παρεμβαίνεις, αλ-λά να εναρμονίζεσαι με αυτή.

Στον δυτικό τρόπο σκέψης, ειδικά στον αρχαιοελληνικό, η αλή-θεια ήταν το μεγάλο αίτημα. Ο Δυτικός άνθρωπος ήθελε να βρειποια είναι η αλήθεια για την πραγματικότητα που τον περιβάλ-λει. Πώς ορίζεται η πραγματικότητα. Οι διανοητές όριζαν τουςκανόνες μελέτης της φύσης και καλούνταν να απαντήσουν ταεξής ερωτήματα: Πώς θα πείσω για την αλήθεια μου; Ποιοι λογι-κοί κανόνες ρυθμίζουν τη ζωή μου; Ο άνθρωπος της Δύσης έψα-χνε πάντα για το αφετηριακό σημείο από το οποίο θα εκπορευό-ταν η βεβαιότητα της γνώσης του κόσμου. Αυτό αποτυπώνεταιτόσο στις φιλοσοφικές διαμάχες, από την αρχαιότητα έως τουςνεότερους χρόνους, όσο και στα Μαθηματικά και στην Αστρονο-μία, όπου το πλαίσιο συγκρότησής τους ήταν η αξιωματική καιπαραγωγική μέθοδος. Να θεμελιώσουν, δηλαδή, εκείνες τιςπρώτες αρχές από τις οποίες οτιδήποτε έπεται θα είναι με βε-βαιότητα αληθές.

Στην αρχαία και μεσαιωνική Κίνα τα πράγματα ήταν εντελώςδιαφορετικά. Δεν υπήρχε καν η λέξη αλήθεια. Δεν τους ενδιέφε-ρε να πείσουν για την αλήθεια των όσων έλεγαν, αλλά απλώςνα πείσουν. Δεν τους ενδιέφερε να βρουν κανόνες αλήθειας, αλ-λά να απαντήσουν στα ερωτήματα: Πώς μπορώ να ζήσω τη ζωήμου; Πώς μπορώ να εναρμονιστώ με τον κόσμο; Ακόμη και σταΜαθηματικά και στην Αστρονομία δεν οδηγήθηκαν ποτέ σε αι-τήματα αλήθειας και βεβαιότητας. Ενδιαφέρονταν για τις ομοιό-τητες και τους συσχετισμούς των μαθηματικών διαδικασιών καιόχι για αξιώματα και παραγωγικές μεθόδους από τις οποίες θαπροέκυπτε η «αλήθεια». Στην Αστρονομία, από την αρχαιότηταέως τον Μεσαίωνα, οι προβλέψεις τους βασίζονταν σε επανα-λαμβανόμενες παρατηρήσεις και καταλόγους παρατηρήσεων καιόχι σε αξιωματικές μεθόδους. Για τους Κινέζους, τα πράγματα«έχουν ως έχουν» (ran) ή «δεν έχουν ως έχουν» (bu ran), τόσοαπλά. Άλλωστε, το κράτος τους ήταν η «αλήθεια» και αυτό όριζετι θα μελετούν οι διανοητές.

Επομένως, δεν υπήρξε μια καθολική έννοια αλήθειας ή φύ-σης, κοινή σε όλους τους πολιτισμούς. Η αλήθεια δεν ήταν παράμια ιστορική ενδεχομενικότητα με διαφορετικό περιεχόμενο σεδιαφορετικούς χρόνους και τόπους. Αυτή η υπενθύμιση είναιεξαιρετικά ωφέλιμη προκειμένου να κατανοήσουμε τους όρουςμε τους οποίους συγκροτείται και οριοθετείται η μελέτη του αν-θρώπου και των πραγμάτων που τον περιβάλλουν. Είναι ωφέλι-μη γιατί μετατοπίζει το ενδιαφέρον από το «ουδέτερο» ή παθη-τικό αντικείμενο μελέτης στους πολλαπλούς τρόπους θέασης τουκόσμου. Και οι πολλαπλές θεάσεις είναι αποτέλεσμα και διαφο-ρετικών θεσμών, κάτι που θα μας απασχολήσει στο επόμενο άρ-θρο.

Δ.Π.

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ23 ΜΑΡΤΙΟΥ 2018ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΔΥΣΗ ΚΑΙ ΚΙΝΑ Μέρος δεύτερο

Φύση καιαλήθεια