Os espazos do sector primario

Diferenciar: Xeografía rural.

Espazo multifuncional Xeografía agraria.

Actividades que se realizan no campo: Agricultura Gandaría Actividades forestais

Crise da agricultura tradicional Impacto da entrada na UE (1986, PAC)

1

Os factores agrarios

Factores físicos:

Importantes, mais non determinantes Medio natural desfavorable:

Clima: escaseza chuvias, Irregularidade (seca estival) aridez

Relevo: altitude media pendentes

Solos: Mediocres (sílice)

2

Os factores agrarios

Factores humanos: Factores históricos:

Antigo Réxime: Terras amortizadas Agricultura de subsistencia

Transformación real na déc. 60 s. XX e entrada UE Poboación activa agraria:

Descenso gradual até o 6% (st + 1960) Proliferación de agricultura a tempo parcial (pequena

propiedade) Factores técnicos. Mecanización, investigación,

novas tecnoloxías: Aumento produción, diminución man de obra

3

Os factores agrarios Factores políticos:

Antes da entrada na UE (1986, PAC): Desamortización (s. XIX)

Paso da terra amortizada á individual e capitalista Problema agrario:

Malas condicións de vida dos labregos (st xornaleiros) Reforma agraria: II República (carácter social) Ditadura franquista:

Freo da reforma social Melloras técnicas: concentración parcelaria, política de

novas colonizacións e, st, fomento do regadío (encoros) Despois da aplicación da PAC:

Principio de preferencia comunitaria e tarifa exterior común para produtos do exterior da UE

Reformas: busca da competitividade e mantemento prezos

4

Estrutura agraria Cómpre ter claro os conceptos:

Parcela: Unidade mínima de explotación Extensión das terras que están baixo unha mesma linde Pódense clasificar segundo:

Límites Forma Tamaño

Explotación (concepto económico): Conxunto de parcelas dun mesmo empresario Tendencia á redución do tamaño e aumento do nº Dualidade:60% < 5 Ha (5% sup); 51% latifundios

5

Estrutura agraria Propiedade (concepto xurídico):

Refírese ao dono da terra. Tamaño: predominio dos valores extremos, escaseza

de prop. de tamaño medio. Latifundio: metade SL (Reconquista) Minifundio: metade NO

Concentración parcelaria Cooperativas

Réxime de tenza da terra Grao de dominio sobre a explotación

Tenza directa: coinciden propietario - empresario Tenza indirecta:

Arrendamento (págase aluguer ou renda) Aparcería (págase un % da produción). Diminúe Cooperativas: moi variadas

6

Estrutura agraria Poboamento e hábitat rural:

Poboamento rural: conxunto de asentamentos que resultan da ocupación do espazo rural pola poboación

Hábitat rural: Serve para designar dous aspectos: a vivenda propiamente dita e o modo de distribuírse no espazo agrario

7

Estrutura agraria Poboamento rural:

Núcleos de poboación menores de 10.000 habitantes (en sentido estrito < 2.000 hab.)

Tipoloxía: Disperso: casa rural rodeada de campos de cultivo

Domina na periferia peninsular. Modalidades: disperso absoluto, diperso laso, disperso

intercalar Concentrado: as vivendas dispóñense unhas xunto ás

outras, independentemente da localización do agro Por todo o territorio da península Modalidades: lineal, apiñado

8

Estrutura agraria Hábitat rural:

Dif. vivendas segundo o tipo de materiais: Casa de pedra (zona norte). Casa de madeira entramada (S. Ibérico e Central) Casa de barro (Mesetas, val do Ebro, Guadalquivir,

Valencia, Murcia). Segundo o plano da casa:

Casa bloque A rentes do chan: un só cuarto, para animais/persoas En altura: dividida en plantas. Caserío vasco, casona asturiana e cántabra

Casa composta Varios edificios, diferentes funcións, arredor patio aberto Masía catalana ou cortijo andaluz

9

Usos e aproveitamentos1. Agrícolas

Triloxía do Medit.: cereais, vide, oliveira

Localización: España seca ou semiseca Cultivos extensivos para adaptarse ás duras

condicións do medio. Case toda España, agás zona atlántica,

Canarias, alta montaña e depresións litorais.

10

Triloxía do Medit.: cereais, vide, oliveira

Características: Cereais:

Tipos: Diminución dos dedicados ao consumo humano (arroz,

trigo) Aumento dos usados como pienso para alimentación do

gando (cebada, avea, centeo e millo) Cultivos en openfield, asociados ao barbeito e as

leguminosas Asociados ás act. gandeiras porcinas, ovinas, caprinas Importacións de millo: balanza comercial agraria

deficitaria

Usos e aproveitamentos1. Agrícolas

11

Triloxía do Medit.: cereais, vide, oliveira

Características: Oliveira:

Cultivo arbóreo moi resistente á seca estival

Problemas: Excedentes comunitarios en graxas/aceites Vecería (un ano bo e outro malo) Escasa produtividade (mecanización e competencia)

Vantaxes: Carácter social e ecolóxico Fomento da dieta mediterránea

Usos e aproveitamentos1. Agrícolas

12

Triloxía do Medit.: cereais, vide, oliveira

Características: Vide:

Cultivo arbustivo de secaño, moi adaptado á seca estival

Problemas: Filoxera, moitos vaivéns na produción

Futuro: Primar producións de calidade (denominacións de

orixe)

Usos e aproveitamentos1. Agrícolas

13

Triloxía do Medit.: cereais, vide, oliveira Impacto da PAC:

Cereais: Tendencia a reducir prezos e aumentar rendementos

Negativo para España, produción pouco competitiva (pequeno tamaño das explotacións).

UE prima cereais destinados ao gando Oliveira:

Fomentar aceites de calidade (“virxes”) Reducir a produción por medio de cuotas

Vide: 1º: reducir excedentes subvencionando abandono Hoxe: reconversión para variedades de maior calidade

Usos e aproveitamentos1. Agrícolas

14

Leguminosas Localización:

Na España seca / semiseca (rotan cos cereais)

Características: Produtos da dieta mediterránea Redución do consumo por aumento nivel de vida Problemas de mecanización e baixos

rendementos

Impacto da PAC: Moi subvencionadas, aumento produción

Usos e aproveitamentos1. Agrícolas

15

Produtos hortofrutícolas Localización:

Regadíos peninsulares e insulares

Características: Produtos notables, gran aumento consumo Os máis competitivos, gran exportación Aplicación de novas tecnoloxías (enareadeos e

invernadoiros

Impacto da PAC: Apoio á investigación Competencia produtos norteafricanos (acordos)

Usos e aproveitamentos1. Agrícolas

16

Produtos industriais e forraxeiros Localización:

España húmida e de regadío

Características: Gran capitalización, intervención as empresas

(sementes, supervisión produción, prezos) Consumo animal (alfalfa, millo forraxeiro) Aumento da produción

Impacto da PAC: Retroceso xirasol tras fin subvencións UE Cotas para remolacha, algodón e tabaco

Usos e aproveitamentos1. Agrícolas

17

Gandaría tradicional

Coexistencia de diversas especies gandeiras Razas autóctonas Explotacións pequenas Técnicas atrasadas Sistemas extensivos:

Moito espazo Moita man de obra Pouca rendibilidade

Usos e aproveitamentos2. Gandeiros

18

Gandaría actual

Especialización: leite ou carne Imposición das razas máis rendibles Aumento tamaño explotacións Mecanización Aumenta o peso da gandería intensiva

Problemas: Escaseza de alimentos e seca: déficit comercial Escaso tamaño explotacións Excedentes comunitarios: cotas (gando vacún)

Usos e aproveitamentos2. Gandeiros

19

Gandaría bovina Localización:

Réxime extensivo: montañas e devesas Réxime intensivo: España atlántica Réxime estabulado: granxas próximas ás grandes

cidades

Características: Produción extensiva: carne Produc. intensiva e estabulada: leite Aumento de consumo Moitos problemas: competencia de leite e carne

europea máis barata

Usos e aproveitamentos2. Gandeiros

20

Gandaría bovina Impacto da PAC:

Excedentes: fíxanse cotas e cupos para a produción de carne e leite. Repercusión moi negativa para España

Última reforma: Aumento cota Diminución dos prezos

Usos e aproveitamentos2. Gandeiros

21

Gandaría ovina Localización:

Secaños do interior peninsular Diminúe cara ao levante e cara ao sur

Características: Diminución raza meiriña (liberalización mercado

da lá). Aumento da segureña e aragonesa Lá, carne e leite (queixos) Explotación en tres réximes:

Trashumante: preto da desaparición Extensiva: asociada á agricultura (barbeitos) Estabulada: ceba cordeiros (grandes rendementos)

Usos e aproveitamentos2. Gandeiros

22

Gandaría ovina Impacto da PAC:

Fomento das explotacións extensivas Frear despoboamento rural

Subvencións permiten: Aumento de produción Mellora de mecanización e modernización

Usos e aproveitamentos2. Gandeiros

23

Gandaría porcina Localización:

Rex. estabulado: preto das grandes cidades Rex. Extensivo: España occidental (ibérico)

Características: Réx. extensivo: razas autóctonas de grande

calidade (Extremadura, Huelva, Salamanca) Implicación das grandes multinacionais (penso e

leitóns. Agricultores dan traballo e cortes)

Problemas: Peste porcina

Usos e aproveitamentos2. Gandeiros

24

Gandaría porcina Impacto da PAC:

Explotacións intensivas: Tremenda oscilacións de prezos, polos excedentes

e as importacións dos países comunitarios

Usos e aproveitamentos2. Gandeiros

25

Gandaría avícola Localización:

Réxime estabulado Granxas próximas ás grandes cidades

Características: Carácter industrial da produción. Sistemas integrados coas multinacionais:

Razas estranxeiras, piensos importados, aplicación novas tecnoloxías

Problemas: Oscilación prezos: rixidez da oferta e flutuación da

demanda

Usos e aproveitamentos2. Gandeiros

26

Características: Escaso peso na produción final agraria (4%) País con escasos bosques, pola deforestación:

Mesta Desamortización Guerras Carboneo, minería Incendios

Necesidade de importar madeira

Tendencia a un aumento da superficie forestal: Reforestación Abandono apoiado pola UE das actividades

agropecuarias, substituídas polas forestais

Usos e aproveitamentos3. Forestais

27

Madeira: 60% dos aproveitamentos forestais Coníferas: ebanistería Frondosas: industrias papeleiras

Frondosas de rápido crecemento (chopos, eucalipto)

Outros aproveitamentos forestais: Resina, corcho, esparto e diversos froitos

(castaña, landras, etc.) Menor valor económico Problemas:

Competencia corcho sintético Flutuación prezos

Usos e aproveitamentos3. Forestais

28

Multifuncionalización do espazo rural: Positivo:

Freo do despoboamento rural Desenvolvemento económico máis importante da

historia Negativo:

Degradación ambiental Competencia entre distintos usos (turístico e agrario

compiten pola auga) Impacto PAC:

Frear despoboamento: xente nova, aumentar rentas agrarias

Diversificación de funcións Subvención ao desenvolvemento sostible

Usos e aproveitamentos4. Novos usos

29

Definición Morfoloxía que presenta o espazo rural Paisaxe humanizada xurdida da transformación

dunha paisaxe natural a causa das actividades económicas primarias (aquelas actividades extractivas de recursos naturais: agricultura, gandaría, silvicultura e pesca)

Diversidade morfolóxica moi importante en España Grande variedade pola combinación de factores

físicos e humanos

Dominios e paisaxes agrarias 30

Dominios e paisaxes agrarias 31

España húmida

Montaña

Interior peninsular

España mediterránea

Canarias

Fuente: Elaboración propia

Dominios e paisaxes agrarias 1. A España atlántica

32

Estrutura agraria Explotación intensiva do espazo

Alto número de poboación agraria (Galicia) Moita dela desprazada á emigración

Poboamento rural intercalar Pequenos pobos e aldeas

Tenza directa Domina o minifundismo

Parcelas dispostas a xeito de bocage Parcelas afastadas entre si Problemas:

Mecanización Concentración parcelaria

Dominios e paisaxes agrarias 1. A España atlántica

33

Aproveitamentos e usos Predominan os usos gandeiros

Gandaría: actividade económica máis importante Favorecido polo clima e a demanda das cidades Explotacións intensivas Problemas:

Cotas e cupos da UE Competencia das explotacións de maior tamaño Dependencia das centrais leiteiras

Agricultura de secaño (sen barbeito: precipitacións) Policultivo tradicional vai desaparecendo Especialización: pradeiras naturais, produtos

hortofrutícolas e plantas forraxeiras Explotación forestal importante (moble, papel)

Dominios e paisaxes agrarias 1. A España atlántica

34

Características rexionais Norte e Noroeste peninsular Relevo accidentado, escasas chairas Clima oceánico (chuvioso) Paisaxe de pradaría

Galicia Elevada pob. activa agrícola Persistencia de formas agrarias antigas (hortas,

policultivo) Cornixa cantábrica

Grande importancia da agricultura a tempo parcial Preponderancia absoluta da gandería

Euskadi Poboación activa mínima (1,5%). Casarío, gando vacún

Dominios e paisaxes agrarias 1. A España atlántica

35

Dominios e paisaxes agrarias 2. A España interior

36

Dominios e paisaxes agrarias 2. A España interior

37

Estrutura agraria Poboamento rural concentrado

Poboación moi envellecida pola emigración dos anos 60 Moi variada:

Norte e Leste: Minifundio Regadío Bocage

Sur e Oeste Latifundio Secaño Openfield

Fortes investimentos en agricultura e gandaría Intensificar rendementos e diversificar produtos

Dominios e paisaxes agrarias 2. A España interior

38

Aproveitamentos e usos Uso agrícola é o máis importante

Agricultura de secaño Triloxía do Mediterráneo en openfield Oliveira en menor medida en Aragón e Castela-León Complemento: amendoeira, leguminosas, xirasol Actualidade:

Retroceso do trigo (cebada) UE fomenta rotación cereal-leguminosas

Regadío Aproveitamento máis intensivo Cultivos industriais, froitas, hortalizas Rendementos menores que Levante, polas xeadas

Dominios e paisaxes agrarias 2. A España interior

39

Aproveitamentos e usos Uso gandeiro

Ovina extensiva Avícola estabulada Porcina estabulada preto das cidades

Dominios e paisaxes agrarias 2. A España interior

40

Características rexionais Dúas mesetas e val do Ebro Elevada altitude (agás val do Ebro) Clima mediterráneo continentalizado (aridez, xeadas)

Castela-León Gandería bovina

Navarra e A Rioxa Grande calidade dos viños Importancia da industria agroalimentaria

Castela-A Mancha Viño e explotacións ovinas Devesas (no Oeste): explotacións mixtas agrícolas,

gandeiras e forestais

Dominios e paisaxes agrarias 2. A España interior

41

Dominios e paisaxes agrarias 3. A España mediterránea

42

Estrutura agraria Poboamento rural concentrado

Poboación moi numerosa Estrutura da propiedade moi diversa:

Ao norte de Murcia: Minifundio Tamaño mediano

Sur Latifundio

SL Agricultura punta: grandes investimentos

Problema da auga Transvasamento do Ebro

Dominios e paisaxes agrarias 3. A España mediterránea

43

Aproveitamentos e usos Uso agrícola é o máis importante

Agricultura de regadío (substitúe a de secaño tradicional)

Clima excepcional, solos óptimos, grande demanda Horticultura baixo plástico Árbores froiteiras mediterráneas e subtropicais Mercado da UE: poder adquisitivo

Agricultura de secaño Triloxía mediterránea e amendoeira Val do Guadalquivir, zonas prelitorais

Dominios e paisaxes agrarias 3. A España mediterránea

44

Aproveitamentos e usos Uso gandeiro

Ovina e caprina extensiva Zonas de agricultura de secaño

Reses bravas en Cádiz e Sevilla Bovina e porcina estabulada en Cataluña

Uso forestal Frondosas de rápido crecemento (chopo, eucalipto)

Dominios e paisaxes agrarias 3. A España mediterránea

45

Características rexionais Todo o litoral mediterráneo, val Guadalquivir e Baleares Relevo moi variado Clima mediterráneo (aridez)

Cataluña Aporte da gandería é superior á agricultura Fomento regadío: froiteiras, cultivos industriais e

forraxes Levante

Regadío de alto rendemento: cítricos (Valencia) e hortalizas (Murcia)

Andalucía Latifundio. Monocultivo secaño: viñedo e oliveira Cultivos baixo plástico

Dominios e paisaxes agrarias 3. A España mediterránea

46

Dominios e paisaxes agrarias 4. As illas Canarias

47

Dominios e paisaxes agrarias 4. As illas Canarias

48

Estrutura agraria Retroceso fronte ao uso turístico

Poboamento rural concentrado no litoral En altitude dominan os minifundios

Aproveitamentos e usos Regadíos (pozos subterráneos, desalgadoras) Enareados (pobreza dos solos) Cultivo en socalcos

Plátanos, patacas temperás, tomates Produtos baixo plástico e tropicais

Gandaría Escasa, ovina e caprina, asociada á agricultura

Dominios e paisaxes agrarias 4. As illas Canarias

49

Características rexionais Relevo abrupto Solos volcánicos, xeralmente malos Clima subtropical

Precipitacións escasas e torrenciais

Zonas Agricultura regadío nas áreas litorais

Para a exportación Agricultura de secaño e regadío de policultivo no

interior Autoconsumo Progresivo abandono

Dominios e paisaxes agrarias 4. As illas Canarias

50

Dominios e paisaxes agrarias 5. O sector agrario de montaña

51

Estrutura agraria Poboamento moi disperso

Baixas densidades de poboación. Tendencia ao despoboamento

Pequena propiedade Bocage Socalco

Consérvase a propiedade pública, e a comunal dos montes

Dominios e paisaxes agrarias 5. O sector agrario de montaña

52

Aproveitamentos e usos Diversos e complementarios

Gradación en función das condicións climáticas Agricultura no fondo dos vales Gandería nas matogueiras e nos prados Explotación forestal nas abas das montañas

Características rexionais Condicionantes físicos son moi importantes Norte: introdución produtos hortícolas Sur: Introdución amendoeiras e oliveiras

(socalcos) Gandaría:

Norte: bovina Sur: ovina (transhumancia local)

Dominios e paisaxes agrarias 5. O sector agrario de montaña

53

Tema 5

As actividades agrarias en España:Agricultura, gandaría e sector forestal